بخش 13
احکام وقوف در عرفات و مشعر استفتائات وقوف در مشعر الحرام 4ـ رمی جمره عقبه شکّ در رمی نیابت در رمی ترک رمی جمرات استفتائات رمی جمرات 5ـ قربانی شرایط حیوان قربانی تقسیم و مصرف گوشت قربانی نیابت در قربانی
مسأله 989ـ بيتوته كردن در دامنه كوههاي اطراف مشعر به هنگام وقوف در مشعر در شب عيد جايز است، ولي در دامنه كوههاي مأزمين كه در آغاز مشعر قرار دارد، و خارج از مشعر محسوب مي شود، جز در موقع ازدحام و ضرورت اشكال دارد.
مسأله 990ـ وقوف از طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مشعر الحرام واجب است، بلكه احتياط واجب آن است كه شب را نيز در آنجا بماند، و مقداري ذكر خدا بگويد، و واجب است براي تمام اينها نيّت كند، و قصد قربت داشته باشد.
مسأله 991ـ هرگاه بدون عذر شرعي قبل از طلوع فجر از مشعر كوچ كند و به مني رود، اگر جاهل باشد چيزي بر او نيست، و اگر از روي عمد باشد
[ 286 ]
گناه كرده و بايد يك گوسفند كفّاره دهد; ولي حجّ او صحيح است; امّا مي تواند كمي قبل از طلوع آفتاب از مشعر به سمت مني حركت كند، ولي قبل از طلوع آفتاب از وادي محسّر (در انتهاي مني) عبور ننمايد.
مسأله 992ـ وقوف در مشعر الحرام ركن است; يعني هر كس آن را عمداً ترك كند حجّ او باطل مي شود، و وقوف ركني وقوف مقداري از بين الطلوعين است.
مسأله 993ـ اگر چه ماندن تمام فاصله ميان طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مشعر الحرام واجب است (و حتّي ماندن در شب عيد نيز بنابر احتياط، واجب مي باشد)، ولي هرگاه شب را به تنهايي در آنجا بماند، براي صحيح بودن حجّ او كافي است; امّا همان طور كه گفتيم اگر از روي عمد باشد گناه كرده، و بايد يك گوسفند كفّاره دهد.
مسأله 994ـ براي چند طائفه جايز است مقدار مختصري در مشعر توقّف كرده، سپس به مني بروند: 1ـ زنان 2ـ بيماران 3ـ پيرمردان 4ـ تمام افراد معذور. به اين ترتيب، كساني كه عذري دارند مقداري از شب را در مشعر توقّف كنند، سپس از آنجا كوچ كرده به مني بروند، بنابراين پيرمردان، بيماران، كودكان، و تمام اشخاصي كه براي پرستاري يا راهنمايي بايد همراه آنها باشند، و آنها كه مي ترسند در ازدحام جمعيّت صبح روز عيد اذيّت شوند، مي توانند شبانه (بعد از مقداري توقّف در مشعر الحرام و ذكر خدا) به مني بروند، و همان شب نيز رمي جمره عقبه كنند; ولي احتياط مستحب آن است كه قبل از نصف شب از مشعر حركت نكنند، و راهنمايان اگر بتوانند بعد از رساندن نفرات به مِني، براي وقوف به مشعر بازگردند، احتياط آن است كه برگردند.
[ 287 ]
مسأله 995ـ همان گونه كه گفته شد هر يك از وقوف در عرفات و مشعر داراي دو قسم است: 1ـ وقوف اختياري 2ـ وقوف اضطراري.
«وقوف اختياري عرفات» از حدود ظهر تا غروب آفتاب است.
«وقوف اضطراري عرفات» مقداري ـ هر چند كم ـ از شب عيد است.
«وقوف اختياري مشعر» از طلوع صبح روز عيد تا طلوع آفتاب است.
«وقوف اضطراري مشعر» از طلوع آفتاب تا ظهر روز عيد است.
البتّه «مشعر» وقوف اضطراري ديگري نيز دارد، كه مربوط به زنان و افراد ضعيف و بيمار است، و آن، مقدراي از شب عيد مي باشد كه در آنجا توقّف كوتاهي نموده، سپس از آنجا به مني كوچ مي كنند.
احكام كسي كه همه يا بعضي از اين وقوفها را درك كند، به شرح زير است:
1ـ كسي كه هر دو وقوف به عرفات و مشعر را، در وقت اختياري انجام دهد (يعني از ظهر تا غروب روز عرفه در عرفات، و از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در مشعر الحرام باشد) مسلّماً حجّ او صحيح است.
2ـ كسي كه هيچ يك از وقوفهاي اختياري و اضطراري را كه در مسأله
[ 288 ]
قبل گفته شد، نه در مشعر و نه در عرفات، درك نكند، حجّ او باطل است، و بايد نيّت «عمره مفرده» كند; يعني با همان احرامي كه دارد طواف و نماز طواف و سعي را انجام داده و تقصير كند (و احتياطاً طواف نساء و نماز آن را نيز بجا آورد) و از احرام خارج شود; و در سال آينده بايد حجّ تمتّع را اعاده كند.
تبصره 1: چنين شخصي اگر قرباني اش را همراه آورده، احتياطاً ذبح كند.
تبصره 2: اگر درك نكردن وقوفهاي اختياري و اضطراري از روي تقصير و كوتاهي بوده، حج بر او مستقر مي شود، و بايد سال بعد انجام دهد; چه داراي شرايط آن باشد، يا نباشد.
3ـ هرگاه «وقوف اضطراري عرفه» را با «وقوف اختياري مشعر» بجا آورد (يعني روز نهم به عرفات نرسيده و تنها مقداري از شب دهم را در آنجا مانده، سپس در مشعر الحرام از طلوع صبح تا طلوع آفتاب وقوف كرده)، چنين كسي نيز حجّش صحيح و بدون اشكال است.
تبصره: اگر عمداً وقوف اختياري عرفه را ترك كرده باشد، حجّ او باطل است.
4ـ كسي كه «وقوف اختياري عرفه» را با «وقوف اضطراري روز مشعر» درك كند (يعني بعد از ظهر عرفه تا غروب در عرفات بوده، ولي به علّتي بعد از طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مشعر نمانده است، امّا مقداري قبل از ظهر روز عيد را در مشعر وقوف كرده)، حجّ او نيز صحيح است.
تبصره: چنين شخصي اگر وقوف اختياري مشعر را از روي عمد ترك كرده باشد حجّش باطل است.
5ـ كسي كه فقط «وقوف اختياري عرفه» را درك كرده (يعني بعد از ظهر روز نهم تا غروب در عرفات بوده، امّا نتوانسته در مشعر حتّي قبل از
[ 289 ]
ظهر روز عيد مقداري وقوف كند) حجّ او نيز صحيح است (به هر علّت كه باشد).
6ـ كسي كه تنها «وقوف اختياري مشعر» را درك كرده (يعني مطلقاً به عرفات نرسيده، امّا در مشعر الحرام از طلوع صبح تا طلوع آفتاب توقّف كرده) حجّ او نيز صحيح است.
تبصره: چنين شخصي اگر عمداً وقوف اختياري عرفات را ترك كرده باشد، حجّش باطل است.
7ـ كسي كه «وقوف اضطراري عرفات» را در شب عيد و «وقوف اضطراري مشعر» را در پيش از ظهر عيد درك نموده، حجّ او نيز صحيح مي باشد.
تبصره: چنانچه شخصي وقوف عرفات يا وقوف مشعر را به كلي و از روي عمد ترك كند، حجّ او باطل است.
8ـ كسي كه فقط «وقوف اضطراري روز مشعر» را درك كرده (يعني تنها توانسته خود را پيش از ظهر روز عيد به مشعر الحرام برساند) حجّ چنين شخصي باطل شده، و بايد نيّت عمره مفرده كند، و بعد از انجام اعمال عمره مفرده از احرام بيرون آيد، و در سال آينده بايد حجّ تمتّع را اعاده كند.
9ـ كسي كه فقط وقوف اضطراري عرفات را درك كند، حجّ او نيز باطل است و بايد مطابق صورت قبل عمل كند.
10ـ كسي كه هيچ يك از وقوفهاي اضطراري و اختياري را درك نكند (يعني بعد از ظهر روز عيد به آنجا برسد) حجّ او باطل است، و بايد طبق صورت هشتم عمل كند.
11ـ كسي كه وقوف اختياري عرفه و اضطراري شب مشعر را درك كند (يعني از ظهر روز نهم تا غروب در عرفات بوده، و شب دهم در مشعر
[ 290 ]
وقوف كرده، و قبل از طلوع صبح به مني رفته است) در صورتي كه وقوف اختياري مشعر را به سبب عذري ترك كرده، حجّش صحيح، و اگر عمدي بوده بنابر احتياط واجب باطل است.
12ـ كسي كه وقوف اضطراري عرفه و اضطراري شبانه مشعر را درك كند (يعني قسمتي از شب دهم را در عرفات، و قسمتي ديگر را در مشعر وقوف كرده، و قبل از طلوع صبح به مني رفته) در صورتي كه عذر داشته، و وقوف اختياري عرفه را از روي عمد ترك نكرده باشد، حجّ او صحيح است; امّا اگر عذر نداشته، و عمداً وقوف اختياري عرفه را ترك كرده، حجّش باطل است، و چنانچه وقوف اختياري مشعر (وقوف بين الطلوعين) را عمداً ترك كرده باشد حجّ او صحيح است، ولي يك گوسفند كفّاره دارد، و اگر از روي جهل ترك كرده باشد، حجّ او بنابر احتياط واجب باطل است.
13ـ كسي كه فقط وقوف اضطراري شبانه مشعر را درك كند (يعني شب دهم به مشعر الحرام رسيده، و قبل از طلوع صبح به مني كوچ كرده است) اگر وقوف عرفات را عمداً ترك كرده باشد حجّ او باطل، و اگر از روي عمد نباشد، بلكه به سبب عذر باشد، در اين صورت نيز حجّ او اشكال دارد.
[ 291 ]
سؤال 996ـ عدّه اي از حجّاج در شب دهم ذيحجّه از عرفات عازم مشعر مي شوند، در بين راه از افرادي كه آنجا هستند مي پرسند: «مشعر كجاست؟» جواب مي دهند: «همين جاست». آنها اطمينان پيدا مي كنند كه آنجا مشعر است، و قصد وقوف مي كنند. پس از گذشتن وقت وقوف اضطراري مشعر معلوم مي شود كه آنجا مشعر نبوده است، تكليف آنها چيست؟
جواب: حجّ آنها صحيح است.
سؤال 997ـ اگر مدير كاروان به يكي از حجّاج بگويد: «درك وقوف اختياري مشعر براي شما مشكل است». و آن شخص به اين سخن اعتماد پيدا كند، و وقوف اختياري را ترك نمايد، آيا به حجّ او اشكالي وارد مي شود؟
جواب: در فرض سؤال اشكالي ندارد.
سؤال 998ـ كسي كه نمي دانسته وقوف اختياري مشعر بين طلوع صبح و طلوع آفتاب است، و آن را ترك كرده، ولي وقوف اضطراري را انجام داده است، وظيفه اش چيست؟
جواب: در صورتي كه جاهل قاصر بوده نه مقصّر، مانعي ندارد.
سؤال 999ـ آيا نيابت خدمه اي كه پيش از طلوع صبح به همراه خانمها
[ 292 ]
به مني مي روند، ولي قبل از طلوع آفتاب خود را به مشعر رسانده، و وقوف ركني مشعر را درك مي كنند، صحيح است؟
جواب: اگر لازم است با زنها به مني بروند گناهي نكرده اند، و چنانچه از ذوي الاعذار نبوده اند (يعني عذرشان عارضي است)، در فرض سؤال نيابت آنها اشكال ندارد.
سؤال 1000ـ شخصي وقوف به عرفات و مقداري از وقوف شبانه مشعر را درك كرده، و قبل از طلوع صبح براي بردن اثاثيه و كارهاي ديگر عمداً به مني رفته، و قصد داشته دوباره به مشعر باز گردد; ولي در مني به خواب رفته، و وقوف اختياري مشعر را درك نكرده است. وظيفه اش چيست؟
جواب: حجّ او صحيح است، و اگر مي تواند وقوف اضطراري روز مشعر را بجا آورد، احتياط آن است كه بجا آورد، و اگر نايب است، چون عذر مزبور قابل پيش بيني نبوده، نيابتش نيز صحيح است.
سؤال 1001ـ آيا براي وقوف در مشعر يك نيّت كافي است، يا براي وقوف از شب تا طلوع صبح يك نيّت، و براي وقوف پس از طلوع صبح تا طلوع آفتاب نيّت ديگري لازم است؟
جواب: يك نيّت براي همه كافي است.
/ رمي جمره عقبه
[ 293 ]
مسأله 1002ـ چهارمين واجب از واجبات حج، رمي «جمره عقبه» در روز عيد قربان است، و منظور از آن، انداختن هفت عدد سنگ كوچك به محلّي است كه در آخر مني در طرف مكّه واقع شده، و آن را «جمره عقبه» مي نامند.(1)
مسأله 1003ـ در رمي جمره چند چيز واجب است:
1ـ نيّت و قصد قربت; كافي است در دل قصد داشته باشد كه براي اطاعت فرمان خدا و انجام مناسك حج، هفت سنگ كوچك به جمره مي اندازد، و به زبان آوردن لازم نيست.
2ـ تعداد سنگ ها بايد هفت عدد باشد; البتّه نه زياد بزرگ، و نه زياد كوچك; بلكه كافي است هر كدام به اندازه يك سر انگشت باشد.
3ـ سنگ ها را يكي بعد از ديگري پرتاب كند، و اگر دو عدد يا بيشتر را با
1 . به گفته مرحوم صاحب جواهر رحمة الله عليه «جمره» از «جمار» گرفته شده، كه در لغت به معني سنگريزه است، و در حقيقت جمره محلّ جمار و سنگريزه ها مي باشد. شرح اين مطلب را در كتاب «الجمرات في الماضي و الحاضر»، كه تحقيق جديد و جامعي پيرامون رمي جمرات است، نوشته ايم. ضمناً بايد توجّه داشت كه سه جمره داريم; «جمره اولي» و «جمره وسطي» و «جمره عقبه» كه آخرين آنها به طرف مكّه است.
[ 294 ]
هم بزند كافي نيست و يكي حساب مي شود.
4ـ اصابت سنگها به ستون و ديوار جمره لازم نيست، بلكه كافي است در حوضچه اطراف ستون بيفتد. بنابراين، اگر به ستون و ديواراصابت كند، و به خارج از حوضچه پرتاب شود كافي نيست، و ظنّ به عدد سنگ ها اعتبار ندارد، بلكه يقين لازم است.
5ـ بايد سنگ ها را پرتاب كند، نه اين كه روي جمره بگذرد، و اگر به كمك شخص، يا چيز ديگري به جمره برسد كافي نيست. (مثلا اگر سنگي را كه او پرتاب كرده در راه به كمك سنگي كه شخص ديگري زده به جمره بخورد كافي نيست).
6ـ وقت زدن سنگها مابين طلوعِ آفتابِ روزِ عيد و غروب آفتاب است (ولي همان طور كه گفتيم براي «زنان» و «پيرمردان» و كساني كه از ازدحام روز عيد ترسان هستند، جايز است شب عيد رمي كنند)، و اگر فراموش كرد مي تواند تا روز سيزدهم بجا آورد، و اگر تا آن روز به يادش نيامد، در صورت امكان بايد خودش در سال بعد در همان موقع به مني برود و قضا كند، و اگر نمي تواند نايب بگيرد.
مسأله 1004ـ احتياط واجب آن است كه در رمي جمره «موالات» را رعايت كند; يعني سنگها را پي در پي و با فاصله كمي به جمره بزند، ولي چنانچه گفتيم اگر چهار سنگ پشت سر هم زده باشد، و بقيّه را از روي فراموشي يا عدم اطّلاع ترك نمايد مانعي ندارد كه بقيّه را بعداً بزند; هر چند موالات به هم خورده باشد.
مسأله 1005ـ سنگريزه ها چهار شرط دارد:
اوّل: سنگ باشد; نه كلوخ و گِل، يا چيز ديگر.
[ 295 ]
دوّم: آنها را از حرم جمع كند.(1) و بهتر آن است كه همان شب عيد، كه در مشعرالحرام است، سنگ ها را از آنجا جمع آوري كند. جمع آوري از «مني» و «مكّه» نيز مانعي ندارد، ولي از عرفات كافي نيست; چون خارج از حرم است.
سوّم: سنگريزه ها «بكر» باشد; يعني قبلا خودش يا ديگري از آنها براي رمي جمرات (هر چند در سالهاي قبل) استفاده نكرده باشد. بنابراين، از سنگهايي كه دور جمره افتاده و از آن استفاده كرده اند، نمي توان استفاده كرد; ولي اگر در غير آنجا سنگهايي ببيند و شك كند كه آيا از آنها استفاده شده، يا نه؟ مي تواند از آنها در رمي استفاده كند. ضمناً بايد توجّه داشت تعداد سنگريزه هاي مورد نياز او براي سه روز 49 عدد مي باشد (و اگر ناچار باشد روز سيزدهم را بماند هفتاد سنگ لازم است) كه بهتر است شب عيد آنها را از مشعر جمع كرده،و در كيسه اي با خود بياورد،و چون ممكن است بعضي از آنها به جمره اصابت نكند، سزاوار است تعداد بيشتري جمع آوري كند.
چهارم: سنگها مباح باشد; بنابراين با سنگ غصبي، يا آنچه كه شخص ديگري براي خودش جمع كرده (بدون رضايت او) نمي توان رمي كرد.
مسأله 1006ـ هرگاه شك كند سنگهايي را كه براي رمي جمع آوري كرده، شخص ديگري قبل از او استفاده كرده يا نه؟ رمي با آن سنگها جايز است.
مسأله 1007ـ هرگاه احتمال دهد كه سنگهاي موجود در حرم را از خارج از حرم آورده اند، رمي با آن سنگها جايز است، و به اين احتمال اعتنا نمي كند.
مسأله 1008ـ اگر شك كند به سنگي كه مي خواهد بيندازد، «حصي» يعني سنگريزه گفته مي شود يا نه؟ نبايد به آن اكتفا كند.
مسأله 1009ـ اگر شك كند سنگي كه پرتاب كرده در حوضچه مخصوص
1 . بايد توجّه داشت كه تمام مشعر الحرام و مني در داخل حرم قرار دارد، امّا عرفات خارج از حرم است.
[ 296 ]
افتاده يا نه؟ بايد دوباره بيندازد تا يقين پيدا كند داخل حوضچه افتاده است؟ و گمان نيز كافي نيست.
مسأله 1010ـ اگر چند سنگ را با هم بيندازد همه آنهايك سنگ حساب مي شود; چه همه به محل اصابت كند، يا يكي از آنها.
مسأله 1011ـ رمي جمره را مي توان پياده يا سواره انجام داد، و با دست راست يا چپ تفاوت نمي كند. در پرتاب كردن آن نيز طرز خاصّي واجب نيست. وضو داشتن نيز شرط آن نمي باشد; هر چند بهتر است پياده و با وضو باشد،و در آن حال دعاوثناي پروردگار بگويد، و با دست راست رمي كند.
مسأله 1012ـ لازم است سنگ را با دست پرتاب كند و با وسيله ديگري (مانند تير و كمان) جايز نيست.
مسأله 1013ـ همان گونه كه گذشت وضو داشتن به هنگام رمي واجب نيست، بلكه اگر شخصي غسل واجبي بر عهده داشته باشد مي تواند قبل از انجام غسل رمي جمرات كند. حتّي اگر خود سنگها هم پاك نباشد ضرري به رمي نمي زند. هر چند بهتر رعايت همه اين امور است.
مسأله 1014ـ رمي كردن در شب جايز نيست، مگر براي زنان و بيماران و كساني كه از ازدحام در روز مي ترسند، يا كساني كه روزها گرفتار كار حجّاج هستند، و توانايي رمي در روز را ندارند. در اين صورت فرقي نمي كند كه شب قبل رمي كنند، يا شب بعد از آن.
مسأله 1015ـ جمرات را از هر طرف كه بخواهد مي تواند رمي كند; حتي جمره عقبه را. هر چند مطابق مشهور مستحب است هنگام رمي جمره عقبه پشت به قبله و رو به جمره باشد، امّا در جمرات ديگر مستحب است رو به قبله بايستد.
[ 297 ]
شكّ در رمي
مسأله 1016ـ هرگاه در عدد سنگهايي كه زده شك كند، بنا را بر كمتر مي گذارد، و آنچه را كه شك دارد بجا مي آورد، و اگر بعد از اتمام رمي يقين كند كه كمتر بجا آورده، چنانچه موالات به هم نخورده باقيمانده را بجا مي آورد، و اگر موالات به هم خورده، احتياط آن است كه آن را تكميل كند، و سپس از نو هفت سنگ بزند.
مسأله 1017ـ چنانچه بعد از انجام رمي و بازگشت به چادرهاي محلّ استراحت، در عدد سنگهايي كه پرتاب كرده شك كند، اگر شك در كمتر از هفت سنگ باشد مانند مسأله سابق عمل مي كند، و اگر شك در بيش از هفت باشد اعتنا نمي كند.
مسأله 1018ـ اگر بعد از قرباني كردن، يا تراشيدن يا كوتاه كردن سر، در تعداد سنگها شك كند، اعتنا نمي كند.
مسأله 1019ـ هرگاه بعد از فراغت از رمي جمرات و اتمام آن، شك كند كه سنگهارادرست انداخته يانه،(يعني شك درشرايط كند) بنا را بر صحّت مي گذارد.
نيابت در رمي
مسأله 1020ـ همان گونه كه قبلا نيز اشاره شد كساني كه به واسطه عذر نمي توانند در روز رمي كنند بايد در شب رمي كنند، و اگر در شب هم از آن عاجز باشند، يا خوف خطر و ضرري باشد، بايد كسي را نايب كنند كه در روز بجاي آنها رمي كند.
مسأله 1021ـ رمي از طبقه دوّم مانعي ندارد ; مخصوصاً در هنگام ازدحام، و اين كار بر نايب گرفتن مقدّم است.
مسأله 1022ـ لازم است شخصي به نيابت از بچّه ها، بيماران و كساني كه
[ 298 ]
به واسطه عذري نمي توانند شخصاً رمي كنند، رمي جمرات را انجام دهد; البتّه اين كار بايد با اذن و اجازه آن افراد باشد، و در مورد بچّه هاي غيرمميّز به اذن وليّشان است.
مسأله 1023ـ هرگاه پس از آن كه نايب رمي جمرات را انجام داد، بيمار خوب شود، لازم نيست رمي را دوباره خودش انجام دهد، ولي در مورد شخصي كه بيهوش بوده، چون نيابت اجازه مي خواهد (و نايب بدون اجازه او اين كار را كرده) احتياط آن است كه خودش دوباره انجام دهد; امّا اگر در بين رميِ نائب، بيمار خوب شود يا بيهوش هوشيار گردد، بايد خودش از اوّل شروع كند، و به آن مقدار كه نايب انجام داده اكتفاء نكند.
ترك رمي جمرات
مسأله 1024ـ هرگاه كسي از روي فراموشي يا ندانستن مسأله، رمي جمرات را ترك كند لازم است تا روز سيزدهم، هر وقت يادش آمد، يا متوجّه مسأله شد، قضا كند، و بهتر اين است آنچه را مربوط به قضاي روز قبل است پيش از ظهر بجا آورد، و وظيفه همان روز را بعد از ظهر انجام دهد، ولي مانعي ندارد هر دو را در يك وقت بجا آورد; (اوّل قضاي روز گذشته، سپس وظيفه همان روز).
مسأله 1025ـ چنانچه پس از بازگشت از مني به مكّه متوجّه شد كه رمي جمره را بجا نياورده، بايد به مني بازگردد و آن را بجا آورد; ولي اگر روز سيزدهم بگذرد، بايد آن را در سال آينده در همان ايّام قضا كند، و اگر نمي تواند، كسي را نايب بگيرد كه براي او قضا كند.
مسأله 1026ـ اگر كسي از روي عمد رمي جمره را ترك كند گناه كرده، ولي حجّ او باطل نمي شود، و بايد مطابق مسأله قبل عمل كند.
[ 299 ]
سؤال 1027ـ اگر مردي كه قادر است در روز رمي جمرات كند، از سوي زني نايب شود، آيا مي تواند رمي را در شب انجام دهد؟
جواب: نمي تواند.
سؤال 1028ـ كسي كه در روز عيد نمي تواند رمي نمايد، آيا مجاز است قبل از رمي تقصير كند، و روز بعد رمي جمره را بجا آورد؟
جواب: لازم است بقيّه اعمال خود را، مانند قرباني و تقصير، در روز عيد انجام دهد.
سؤال 1029ـ آيا رمي جمرات از طبقه دوم جايز است؟
جواب: به هنگام ازدحام جمعيّت مانعي ندارد; بلكه در غير ازدحام نيز جايز است.
سؤال 1030ـ آيا به نيابت از افراد سالم مي توان رمي جمرات را انجام داد؟
جواب: جايز نيست.
سؤال 1031ـ آيا خانمها براي اجتناب از تماس بدني با مردان نامحرم، مي توانند نايب بگيرند؟
جواب: خودشان بايد رمي كنند، و تماس از روي لباس در اين گونه
[ 300 ]
موارد ضرري ندارد.
سؤال 1032ـ كساني كه همراه زنان و معذورين حركت مي كنند، آيا مي توانند همانند آنها شبانه رمي جمره كنند؟
جواب: چنانچه بتوانند در روز رمي كنند، بايد در روز رمي نمايند، در غير اين صورت در شب جايز است.
سؤال 1033ـ اخيراً جمرات سه گانه را به شكل بيضي بزرگي درآورده اند كه در وسط آن به جاي ستون سابق ديواري به طول 25 متر و ارتفاع 5 متر احداث كرده اند; تكليف رمي چه خواهد شد؟
جواب: بايد سنگ ها به داخل حوضچه رمي پرتاب شود، و اگر سنگ ها به ستون خورده و به داخل حوضچه بيفتد كافي است.
/ قرباني
[ 301 ]
مسأله 1034ـ پنجمين واجب از واجبات حج، و دوّمين واجب از واجبات مني، قرباني است. بهترين قرباني شتر، و متوسّط آن گاو، و ساده ترين آن گوسفند است، و غير از سه حيوان مذكور كفايت نمي كند، و تنها بر كساني واجب است كه حجّ تمتّع بجا مي آورند، و بر غير آنها واجب نيست.
مسأله 1035ـ احتياط واجب آن است كه يك قرباني فقط براي يك نفر باشد; حتّي در حال ضرورت، و اگر چند نفر فقط قادر بر يك قرباني باشند احتياط آن است كه هم قرباني كنند و هم روزه اي را كه بدل قرباني است و بعداً اشاره خواهيم كرد، بجا آورند، ولي در قربانيهاي مستحب، كه روز عيد قربان انجام مي شود، مانعي ندارد عدّه كم يا زيادي يك قرباني كنند.
مسأله 1036ـ بهتر است قرباني را روز عيد ذبح كنند; ولي تأخير آن تا روز سيزدهم نيز جايز است.
مسأله 1037ـ اگر به خاطر عذري، يا بدون عذر و از روي عمد، قرباني را تأخير انداخت واجب است تا آخر ذي الحجّه آن را انجام دهد، و اگر انجام نداد، بايد نايب بگيرد كه در سال بعد در همان ايّام عيد و در همان جا انجام دهد، و حجّ او باطل نيست.
[ 302 ]
مسأله 1038ـ قرباني نيز از عبادات است، و بايد با نيّت خالص و به قصد اطاعت پروردگار انجام گردد، و احتياط واجب آن است كه بعد از رمي جمره عقبه انجام شود.
مسأله 1039ـ حدّاقل قرباني يك گوسفند است، و هر چه بيشتر ذبح كند بهتر است. در روايتي آمده است كه: «رسول خدا(صلي الله عليه وآله) در يك سفر حج صد شتر همراه آوردند. شصت و شش شتر را براي خود، و بقيّه را براي حضرت علي(عليه السلام) قرباني كردند».(1)
مسأله 1040ـ گاو ميش براي قرباني حج جايز است، ولي بهتر ترك آن است.
مسأله 1041ـ قيمت گوسفند قرباني در حج بر وليّ طفل محرم است.
مسأله 1042ـ قرباني در حجّ بذلي بر عهده دهنده پول (باذل) مي باشد، ولي كفّارات بر عهده وي نيست، هر چند احتياط مستحب آن است كه كفّارات غير عمدي را بپردازد. و اگر باذل پول قرباني را ندهد حج واجب نمي شود. مگر اين كه در بازگشت زندگي او تأمين باشد، كه در اين صورت حج بر وي واجب مي گردد، و به جاي قرباني روزه مي گيرد.
شرايط حيوان قرباني
مسأله 1043ـ حيواني كه براي قرباني انتخاب مي شود بايد شرايط زير را داشته باشد:
1ـ شتر قرباني حدّاقل پنج سال تمام، و گاو دو سال تمام، و گوسفند يك سال تمام داشته باشد; بنابر احتياط واجب.
2ـ چشم آن سالم باشد.
1 . وسائل الشّيعه، جلد 10، ابواب الذبح، باب 10، حديث 6.
[ 303 ]
3ـ گوش آن بريده نباشد.
4ـ دست و پاي آن لنگ نباشد; (البتّه لنگي مختصر عيب ندارد).
5ـ شاخ دروني آن شكسته نباشد; امّا اگر شاخ بيروني(1) شكسته باشد ضرري ندارد.
6ـ احتياط واجب آن است كه خيلي پير نباشد.
7ـ قرباني بايد سالم باشد، بنابراين حيوان مريض (حتّي مثل كچلي بنابر احتياط) كافي نيست.
8ـ حيوان لاغر نباشد، و همين اندازه كه مردم بگويند لاغر نيست كافي است، بلكه اگر در ظاهر لاغر است، ولي بر كليه هاي آن مقداري چربي وجود داشته باشد كافي است.
9ـ حيوانِ خصي و اخته شده (حيواني كه تخم آن را كشيده باشند) براي قرباني جايز نيست; ولي اگر آن را كوبيده، يا رگ آن را از كار انداخته باشند، اشكالي ندارد.
10ـ احتياط آن است كه در اصل خلقت نيز بي بيضه نباشد.
مسأله 1044ـ هرگاه گوش حيوان را براي نشانه و علامت مقداري چاك داده، يا سوراخ كرده، يا كمي از آن را بريده باشند ضرري ندارد.
مسأله 1045ـ چنانچه نوعي از اين حيوانات در اصل خلقت بي شاخ، يا بي دم، يا بدون گوش باشد، ضرري براي قرباني ندارد.
مسأله 1046ـ هرگاه حيواني را كه به ظاهر چاق است خريداري كند، و بعد از ذبح كردن، يا پس از خريدن و پرداخت وجه و قبل از ذبح معلوم شود لاغر است، كافي است. همچنين اگر به گمان اين كه لاغر است خريداري
1 . منظور از شاخ بيروني و خارج، شاخ سخت سياهي است كه به منزله غلاف براي شاخ سفيد داخل مي باشد.
[ 304 ]
كند، و بعد معلوم شود چاق است كفايت مي كند; خواه قبل از ذبح باشد، يا بعد از ذبح.
مسأله 1047ـ هرگاه حيواني را كه به ظاهر ناقص نيست خريداري كند و بعد از ذبح، يا پس از خريداري و پرداخت پول بفهمد كه ناقص است، آن حيوان كفايت مي كند; هر چند احتياط مستحب آن است كه به آن قناعت نكند.
مسأله 1048ـ هرگاه احتمال بيماري يا نقص بعضي از شرايط معتبر در قرباني را بدهد، احتياط آن است كه آن را وارسي كند، هر چند در احتمال غير عيب هاي مادرزادي وارسي كردن واجب نيست، و بعيد نيست قول فروشنده در مورد سنّ حيوان، يا اخته نبودن، يا ساير عيوب پنهاني، كه خريدار نمي داند يا نمي تواند تشخيص دهد، مقبول باشد.
مسأله 1049ـ هرگاه پس از ذبح قرباني شك كند كه آن حيوان ناقص بوده، يا بعضي از شرايط معتبر قرباني را دارا نبوده، اعتنا به شك نمي كند.
مسأله 1050ـ هرگاه مي دانست كه گوسفند او لاغر است، ولي به واسطه جهل به مسأله آن را با قصد قربت ذبح كرد، سپس معلوم شد چاق است كفايت مي كند.
مسأله 1051ـ هرگاه معتقد به ناقص بودن قرباني بود، و بر اثر ناآگاهي از مسأله قربة الي الله آن را ذبح كرد، بعد معلوم شد كه سالم است، كافي است.
مسأله 1052ـ اگر احتمال نمي داد كه حيوان چاق است، يا احتمال مي داد، ولي از روي بي مبالاتي آن را ذبح كرد، اگر قصد اطاعت امر الهي داشته كافي است.
مسأله 1053ـ اگر قربانيِ سالم (و داراي شرايطي كه ذكر شد) يافت نشود، ناقص كافي است.
[ 305 ]
مسأله 1054ـ اگر حيوان براي قرباني يافت نشود، نه سالم و نه غير سالم، مي تواند قيمت آن را نزد شخص اميني در مكّه بگذارد كه تا پايان ماه ذي الحجّه در مني براي او قرباني كند، و اگر در آن سال نتوانست، در سال بعد اين كار را انجام مي دهد، و اگر شخص مطمئنّي در آنجا نيابد، مي تواند در سال آينده از بعضي از حجّاج مطمئن خواهش كند براي او انجام دهند، و در شرايط فعلي مي تواند در وطنش نيز ذبح كند.
تقسيم و مصرف گوشت قرباني
مسأله 1055ـ مستحبّ است قرباني را سه قسمت كند: يك سوّم آن را براي خود بردارد، و يك سوّم را در راه خدا به نيازمندان صدقه دهد، و يك سوّم را به دوستان و مؤمنان هديه نمايد. البتّه لازم نيست تقسيم به سه قسمت به طور مساوي باشد، ولي دادن بخشي از آن به فقير واجب است، امّا خوردن چيزي از آن واجب نيست; هر چند موافق احتياط است.
مسأله 1056ـ گوشت قرباني را به همه فقراي مسلمين، اعمّ از شيعه و اهل سنّت مي توان داد; ولي دادن به غير مسلمانان و ناصبيها (آنها كه با ائمّه(عليهم السلام)عداوت دارند) اشكال دارد.
مسأله 1057ـ احتياط آن است كه تا افراد نيازمند در مني پيدا شوند، گوشت قرباني را از مني خارج نكنند.
مسأله 1058ـ مسلمانان بايد كاري كنند كه گوشتهاي قرباني استفاده شود و از بين نرود، و مانند بعضي از سال ها مجبور به دفن كردن يا سوزاندن آنها نشوند; زيرا اين كار اسراف است و حرام، و مخالف دستورات اسلام است، و چنانچه در مني مستحقّيني يافت نشوند، بايد آن را به ساير كشورها ببرند، و به فقرا و مؤمنان بدهند، و چنانچه هزينه اي براي اين كار لازم باشد بايد
[ 306 ]
حكومت اسلامي، يا مردم، آن را بپردازند.
مسأله 1059ـ چنانچه بعد از تلاش و كوشش لازم راهي براي استفاده از گوشتهاي قرباني پيدا نشود، و مجبور به نابود كردن آنها شوند، در اين صورت بايد موقّتاً از قرباني كردن در مني صرف نظر نمايند، و پول آن را كنار گذاشته و هنگام بازگشت در محلّ خود قرباني كنند، و طبق دستور بالا گوشت آن را در مصارفي كه ذكر شد مصرف نمايند، و اگر مسؤولينِ سازمانهايِ موردِ اعتماد بپذيرند كه قرباني را طبق آداب شيعه در آنجا ذبح كرده، و گوشت آن را براي محرومين مناطق ديگر بفرستند، قرباني در مني مانعي ندارد، و با توجّه به جهات مختلف در حال حاضر مخيّر بين ذبح در قربانگاههاي موجود، كه همه در خارج از مني است، و ذبح در وطن مي باشند، و اين حكم تا زماني است كه گوشتها ـ مانند سال هاي اخير ـ به خارج منتقل گرديده و مصرف شود.
مسأله 1060ـ در فرض مسأله قبل بايد قرباني را در باقيمانده ذي الحجّه انجام دهد، و اگر بازگشت او به طول مي انجامد نايب بگيرد، و چنانچه در ماه ذي الحجّه آن سال موفّق نشد، بايد در ايّام عيد قربان سال آينده آن را انجام دهد.
مسأله 1061ـ قرباني كردن در قربانگاههاي موجود كافي است، هر چند در حال حاضر همه آنها در خارج از محدوده مني است، و لازم نيست مخفيانه در گوشه اي از مني يا مكّه قرباني كنند، يا براي روزهاي بعد بگذارند، بلكه اين كار در شرايط فعلي خالي از اشكال نيست.
مسأله 1062ـ استفاده از وسايل ماشيني براي ذبح حيوانات مانعي ندارد; ولي بايد شرايط شرعيّه ذبح، مانند رو به قبله بودن،بسم الله گفتن،و غير آن رعايت شود (چنان كه در رساله توضيح المسائل،درمسأله 2223، شرح داده ايم).
[ 307 ]
مسأله 1063ـ احتياط آن است كه قرباني كننده پوست حيوان قرباني و مانند آن را نفروشد، و اگر آن را براي استفاده خود نگهدارد، به اندازه پول آن به فقرا دهد.
نيابت در قرباني