بخش 3

48

اعمال حجّ

1 ـ محل احرام حج ، شهر مكّه است . بسياري از فقها ؛ مانند امام خميني ( قدس سره ) تمام شهر مكّه فعلي را براي احرام كافي مي دانند و برخي ديگر مي فرمايند : به احتياط واجب احرام حج بايد در مكّه قديم انجام شود . در اين مورد با هماهنگي مدير كاروان ، مقلّدان آن مراجع ، در صورت تمايل ، مي توانند كمي زودتر به مسجد الحرام بروند و در آنجا محرم شوند تا مشكلي پيش نيايد ، چون اگر در روز هشتم ذي حجّه ، حتي پيش از آن هم محرم شوند ، اشكال ندارد . بنابراين ، در صورت لزوم مي توان آن ها را در وقت خلوت به مسجد الحرام برد تا محرم شوند ، هر چند در احتياط واجب عمل به فتواي فالأعلم نيز ممكن است .

2 ـ كساني كه بايد اعمال مكّه را پيش از وقوف به جاي آورند ، لازم است شناسايي شوند و تا وقت تنگ نشده ، اقدام كنند و چنانچه تا رفتن به عرفات فاصله اي نيست ، حتماً به آنان يادآوري شود كه در اين فاصله محرم هستيد و بايد از محرّمات احرام پرهيز كنيد .

3 ـ پس از محرم شدنِ زائران به احرام حجّ ، به جاي آوردن طواف مستحب خلاف احتياط است و چون گاهي بين احرام حجّ و حركت به سوي عرفات ـ مخصوصاً براي كساني كه اعمال را جلو

49

مي اندازند ـ فاصله اي وجود دارد ممكن است زائران ، طواف مستحب به جاي آورند ، تذكر اين نكته نيز مناسب است .

گفتني است در موارد زير ، به جاي آوردن طواف مستحب خلاف احتياط است :

الف ) پس از احرام عمره ، پيش از طواف .

ب ) پس از احرام حجّ ، پيش از رفتن به عرفات .

ج ) پس از اعمال منا و پيش از طواف زيارت .

د ) بين طواف و نماز طواف و در اين مورد ، خواندن نماز ديگر غير از نماز طواف نيز خلاف احتياط است .

4 ـ وقوف به عرفات از ظهر روز نهم آغاز مي شود . بنابراين ، زمان حركت به سوي عرفات ، به گونه اي بايد تنظيم شود كه حجّاج قبل از ظهر در عرفات حاضر باشند و رفتن شب عرفه و استفاده از خنكي هوا و نبود مشكل استظلال وقت مناسبي است .

5 ـ چون در وقت وقوف ( از ظهر تا مغرب ) حاجيان بايد در صحراي عرفات باشند و از حدود آن خارج نشوند ، بنابراين ، نسبت به حدود عرفات ، كه امروزه با تابلوهاي بزرگ زرد رنگ مشخص شده است ، توجيه شوند و حتي المقدور از تردد در جاهاي مختلف عرفات نيز بپرهيزند كه احتمال گم شدن آن ها زياد است و در صورت گم شدن ، ممكن است از اعمال باز بمانند .

لازم به يادآوري است ، تابلوهاي مشاعر مقدس به رنگ هاي زير است :

50

عرفات ر ؛ زرد رنگ

مشعر الحرام ( مزدلفه ) ر ؛ بنفش

منا ر ؛ آبي

6 ـ هر چند مستحب است نماز مغرب و عشا در مشعر الحرام خوانده شود ، ولي به جهت آن كه امروزه بر اثر ازدحام جمعيت و حركت كُندِ اتوبوس ها ممكن است دير وقت به مشعر الحرام برسيد ، توصيه مي شود نماز مغرب و عشا را در عرفات بخوانيد و سپس حركت كنيد .

7 ـ از لحظات حساس در مدت فعاليت روحانيون كاروان ها ، حركت از عرفات تا منا است .

در سال هاي اخير به سبب وجود راه هاي متعدد ، نرسيدنِ به موقع تا مشعر الحرام بسيار بعيد است ، ليكن به جهت عدم تدبير برخي از مديران و روحانيون ، گاهي اتفاق افتاده است كه برخي از كاروان ها پس از اتمام وقتِ وقوف به مشعر رسيده اند .

بايد دانست كه فاصله عرفات تا مشعر الحرام در طرق متعدد از چهار تا شش كيلومتر است ، بنابراين ، اگر از دورترين راه هم به سمت مشعر برويد ، فاصله آن بيش از شش كيلومتر نيست . پس ، اگر در ميان راه ، دچار مشكلي شديد و نتوانستيد با ماشين حركت كنيد ، مي توانيد پياده به راه خود ادامه دهيد تا از وقوف در مشعر باز نمانيد و براي رسيدن به مشعر نيز حتماً بايد تابلوهاي به رنگ بنفش كه بر آن ها جمله « بداية مزدلفه » نوشته شده پشت سر بگذاريد .

51

8 ـ براي نيّتِ وقوف در مشعر الحرام ، لازم نيست زائران هنگام طلوع فجر بيدار باشند ، بلكه اگر از سر شب قصد اين را داشته باشند كه از طلوع فجر تا طلوع آفتاب را به قصد وقوف و به عنوان يكي از اعمال حجّ در آنجا باشند كفايت مي كند ، لذا بهتر است در آغاز ورود به مشعر الحرام و استقرار حجّاج ، اين نكته را به آن ها توجه دهيد و يادآوري كنيد كه از اين لحظه تصميم داشته باشيد كه از طلوع فجر به نيت وقوف در اينجا باشيد .

9 ـ از آنجا كه برخي از مراجع معظم تقليد ، ماندن پيش از طلوع فجر در مشعر الحرام به نيت طاعت الهي را واجب مي دانند ، بهتر است در عرفات يا پيش از رسيدن به مشعر يا در بدو ورود به مشعر اين نكته نيز به زائران يادآوري شود كه از هم اكنون در اينجا مي مانيم به قصد طاعت الهي و از طلوع فجر تا طلوع آفتاب نيز به قصد وقوف و به عنوان يكي از اعمال حجّ در اين سرزمين هستيم ، ان شاء الله .

10 ـ يكي از مستحبات شب عيد در مشعر الحرام ، جمع آوري ريگ هايي است كه به جمرات زده مي شود ، ولي لازم نيست از مشعر باشد ، بلكه بايد از حرم باشد و مكّه و منا نيز جزو حرم است و از آنجا كه در سال هاي اخير بر اثر احداث خيابان ها و توقف گاه هاي زياد و حصار كشي اطرف برخي از خيابان ها در مشعر الحرام ، جمع آوريِ ريگ دشوار شده و در برخي از موارد غير ممكن است و چون معلوم نيست شب عيد در مشعر جاي مناسبي كه امكان

52

جمع آوري ريگ باشد ، براي توقف بيابيد ، بنابراين ، توصيه مي شود زائران ريگ ها را در شهر مكّه گردآورند و چنانچه در مشعر نيز در جاي مناسبي توقف كردند ، مي توانند مجدداً جمع آوري كنند و به اين استحباب عمل نمايند .

11 ـ حدود مشعر الحرام اكنون با تابلوهايي كه سمت داخلي آن « نهاية مزدلفه » و در سمت بيروني آن « بداية مزدلفه » نوشته شده ، مشخص گرديده و از سوي منا تا ابتداي وادي محسِّر ، كه فاصله اش تا ابتداي منا حدود 300 متر است ، ادامه دارد ولي برخي افراد به غلط تصور مي كنند انتهاي مزدلفه ، پلي است كه وسط مشعر احداث شده و مقيّد هستند كه از اين پل نگذرند و اين امر سبب تراكم جمعيت قبل از پل مي شود . شما مي توانيد از پل بگذريد و پيش از تابلوي « نهاية مزدلفه » در جاي مناسبي توقف كنيد و اگر اين امكان وجود نداشت و در وسط مشعر وقوف كرديد ، پيش از طلوع آفتاب مي توانيد كاروان را حركت دهيد و پس از طلوع آفتاب بيرون رويد .

12 ـ در سال هاي اخير ، در بخشي از مشعر الحرام ، از طرف منا خيمه هاي ثابت ـ همانند خيمه هاي منا ـ نصب شده است كه اين ها نيز برخي افراد را به اشتباه مي اندازد و تصور مي كنند كه اين قسمت جزو مناست ، در حالي كه چنين نيست و براي تشخيص حدود مشعر بايد به تابلوهاي « نهاية مزدلفه » توجه داشت .

13 ـ هرچند به فتواي برخي از فقها ، بانوان مي توانند پس از لحظه اي وقوف در مشعرالحرام ، حتي پيش از نصف شب از آنجا بروند ، ولي

53

به فتواي همه مراجع تقليد ، بانوان حتي اگر عذري از ماندن نداشته باشند مي توانند پس از نصف شب از مشعر كوچ كنند ، لذا توصيه مي شود براي سهولت كار ، تمام بانوان تشويق شوند كه پس از نصف شب به منا بروند و رمي جمره عقبه را شبانه انجام دهند ، تا قرباني آنان نيز صبح روز عيد ، زودتر انجام پذيرد .

14 ـ آقاياني كه محرم به احرام حجّ هستند و شب به همراه بانوان به منا مي روند ، بايد پيش از طلوع فجر براي وقوف به مشعر برگردند و چنانچه نايب باشند و برنگردند ، به فتواي برخي از فقها نيابت آنان نيز اشكال دارد .

15 ـ بانواني كه شب عيد براي رمي مي روند ، اگر بر اثر ازدحام يا عذر ديگري نتوانستند رمي كنند ، و بايد نايب بگيرند ، نايب نمي تواند رمي را در شب انجام دهد ، بلكه بايد در روز به نيابت از وي رمي كند .

16 ـ در سال هاي اخير به جهت برچيده شدن كشتارگاه هاي قديمي و احداث كشتارگاه هاي مكانيكيِ جديد ، بايد با تدبير و برنامه ريزي دقيق براي ذبح اقدام كنند تا تمام قرباني هاي زائران به طور صحيح انجام شود و براي انجام صحيح اين عمل ، توجه به نكات زير لازم است :

الف ) چون همه افراد كاروان نمي توانند به مسلخ بروند ، بايد افراد با تجربه و توانمند به تعداد لازم از بين افراد كاروان انتخاب شوند و در صورتي كه روحاني يا معين بتواند آنان را همراهي كند بسيار مناسب

54

است .

ب ) حتماً از كساني كه بناست برايشان قرباني را انجام دهند ، نيابت بگيرند و صرف اين كه راضي است و خوشحال مي شود كفايت نمي كند .

ج ) افرادي كه به قربانگاه مي روند ، از زائران وكالت در توكيل نيز بگيرند تا اگر خودشان موفق به ذبح نشدند بتوانند به ديگري براي ذبح وكالت بدهند .

د ) هر چند شرايط گوسفندان از پيش تا حدودي كنترل شده ، ولي نسبت به شرايط ظاهري ؛ مانند لاغر نبودن و ناقص نبودن آن دقت داشته باشند و چنانچه داراي شرايط نبودند ، آن ها را برگردانند و ذبح نكنند .

* در خصوص شرايط گوسفندانِ طرح قرباني ، گزارش مديريت و برنامه ريزي ونظارت بر ذبح قابل توجه است : دام هاي طرح قرباني در موسم حجّ ، چهار مرحله معاينه و آزمايش را تا هنگام ذبح طي مي كنند :

اول ـ آزمايشي در بندر ورودي

اين آزمايش شامل معاينه ظاهري گوسفند و آزمايش نمونه هاي خون ( آزمايش باكتري و فيزيولوژي بيماري ها ) ، آزمايش تشريحي برخي از نمونه هايي كه به طور نامنظم و اتفاقي گرفته مي شود .

دوم ـ معاينه قبل از ورود به منطقه مشاعر مقدسه در مكّه

55

مكرمه ، كه اين اقدام قبل از خارج كردن دام ها از مزرعه و بارگيري به مشاعر مقدسه صورت مي گيرد .

سوم ـ هنگام تخليه دام ها در كشتارگاه ها ، كه توسط دامپزشكان متخصص در معاينه دام و روحانيون ارجمند و متخصص مسائل شرعي صورت مي گيرد و هرگونه دام بيمار ، لاغر و يا داراي نقص و عيب پزشكي يا شرعي ، كنار گذاشته مي شود و توسط همان خودرو عودت داده مي شود و حتي اجازه نمي دهند كه پاي دام به زمين كشتارگاه در منطقه واقع در خارج از محدوده مشاعر مقدسه در مكّه مكرمه برسد .

چهارم ـ معاينه قبل از ذبح : اين قبيل معاينات درون آغل ها صورت مي گيرد . در اين معاينات كليه گوسفندها قبل از ذبح مورد معاينه قرار مي گيرند و هر موردي كه نشانه اي از بيماري هنگام حضور در آغل ها در آن ديده شود و يا اين كه بخشي از شاخ آن شكسته باشد و يا از لنگي رنج ببرد و يا فاقد هركدام از شروط شرعي باشد ، شرعاً اجازه ذبح آن داده نمي شود و اين معاينات توسط دام پزشكان متخصص در امر معاينات و روحانيون آشنا به مسائل فقهي انجام مي شود .

اما در خصوص بيضتين ، معاينات لازم در اين خصوص را در حج گذشته انجام داده ايم و مشخص گرديد كه برخي از نژادهاي گوسفندها بنا به دلايل زير با اضمحلال بيضتين مواجه هستند : برخي از نژادها به دلايل ژنتيكي ، به خاطر اضمحلال بيضتين انتخاب

56

شده اند ؛ زيرا اين امر باعث رشد سريع دام ها و افزايش وزن آن ها و همچنين بهبود طعم و مزه گوشت و كيفيت آن مي شود . پژوهشگران سعي كرده اند نژادي را انتخاب كنند كه از بيضه كوچكتري برخوردار باشند و از لحاظ ژنتيكي روي آن ها كار كنند و اين صفت را از نسلي به نسل ديگر تقويت كنند تا به نژادي رسيدند كه از بيضه با حجم كوچكتري برخوردار باشند . هدف از اين اقدام دستيابي به ويژگي هايي بود كه در نسل هاي قبلي اين نژادها وجود نداشت . در اين خصوص لازم است به موارد زير اشاره شود :

* گوسفندهاي مزبور مورد معاينه ظاهري قرار گرفتند و مشخص گرديد كه نه فقط كيسه بيضتين سالم بوده و هيچگونه عمل جراحي جهت اخته كردن آن ها صورت نگرفته و آثار هيچگونه زخم يا برش زخم كهنه در كيسه بيضه ها مشاهده نشده ، بلكه در حجم طبيعي بوده كه نشان مي دهد كليه رگ ها و مويرگ هاي تغذيه دهنده بيضه ها طبيعي بوده و مورد كوفتگي ، پارگي ، قطع و يا عمل جراحي در طول دوران رشد دام قرار نگرفته است .

* همچنين معاينات و آزمايش هاي تشريحي دام ها پس از ذبح به عمل آمده و مشخص گرديد كه بيضتين موجود بوده و با در نظر گرفتن نژاد اصلاح شده آن ها ، حالت عادي دارند و كوچكي بيضه ها ناشي از گزينش ژنتيكي بوده و نه از عمل جراحي اخته كردن بيضه ها .

* وضعيت آن ها به اين شكل بزرگترين دليل بر عدم دخالت

57

عمل حراحي در اين خصوص است . پس از آزمايش و معاينه مشخض گرديد كه كليه گوسفندها از سلامتي برخوردارند و طبق احكام فقه و شريعت كفايت مي كنند .

هـ ) گزارش فوق به محضر مراجع عظام تقليد ، جهت اظهار نظر ، ارائه شد و ذبح چنين حيوان هايي را كافي دانستند .

و ) در ذبح حيوان ، نيت و قصد نيابت و جهت قبله و گفتن « بسم الله » فراموش نشود .

ز ) هر چند ذابحين براي خود قرباني يا تقصير نكرده باشند ، ذبح حيوان اشكال ندارد .

ح ) چون لباس احرام بايد پاك باشد و چنانچه نجس شود تطهير آن لازم است ، حتي المقدور مراعات كنند تا لباس احرامشان نجس نشود .

ط ) چون مسلخ هاي فعلي خارج از منا است و حلق و تقصير در آنجا صحيح نيست ، بايد افرادي كه به مسلخ مي روند توجه داشته باشند كه پس از قرباني در آنجا و حتي كنار مسلخ تقصير نكنند بلكه به منا برگردند و نيز توجه داشته باشند كه چون تقصير نيز بايد در روز عيد انجام شود پيش از غروب به منا برگردند و آخرين عمل روز عيد را نيز انجام دهند .

17 ـ براي به جا آوردن اعمال روز عيد ، ترتيبي اتخاذ شود كه تمام اعمال در روز عيد قربان انجام داده شود ، لذا پس از ورود به منا و

58

صرف صبحانه و آماده شدن زائران ، آن ها را براي رمي جمره عقبه روانه كنيد چون اگر تأخير شود و رمي به ظهر يا بعد از ظهر بيفتد ممكن است موفق به اتمام اعمال روز عيد نشوند .

18 ـ براي رفتن به جمرات ، چنانچه راه هاي وسط منا شلوغ بود ، مي توانيد از راه هاي كنار سمت راست و چپ استفاده كنيد .

19 ـ اگر يك يا چند نفر از زائران ، از رمي جمره بازماندند ، يا راه را گم كردند ، اعمال بقيه به تأخير نيفتد و مي توانيد يك يا دو نفر از افرادي كه بناست به مسلخ بروند ، بمانند تا به نيابت از چند نفر باقيمانده ، ديرتر بروند و به همكاران خود ملحق شوند .

20 ـ به كساني كه موظف به حلق هستند ، نسبت به نظافت محل و طهارت بدن و لباس و محيط زندگي تذكّر داده شود و نيز يادآوري گردد كساني كه خودشان حلق يا تقصير نكرده اند نمي توانند براي ديگران حلق كنند يا براي تقصير موي او را بچينند .

21 ـ چون به فتواي برخي فقها ، كساني كه در روز عيد موفق به قرباني نشده اند ، بايد رمي و حلق را در روز عيد و قرباني را در روز بعد انجام دهند ، لذا بايد با مراجعه به مناسك مراجع ، زائران را راهنمايي كرد .

22 ـ نيت بيتوته را پيش از وقت به زائران تذكر دهيد و همين كه قصد كنند كه نصف شب را به عنوان بيتوته در منا بمانند قربةً اِلي الله كفايت مي كند و اگر كسي در آغاز بيتوته در جلسه حضور نداشت يا متوجه نبود ، اشكال ندارد .

59

23 ـ چون به فتواي برخي از فقها ؛ از جمله امام خميني ( قدس سره ) بيتوته نيمه اول شب واجب است و به فتواي همه فقها صحيح است ، بهتر است براي بيتوته همه زائران نيمه اول شب انتخاب شود .

24 ـ مراحل سه گانه خروج از احرام حجّ يادآوري شود ، كه تصور نكنند با حلق يا تقصير تمام محرّمات حلال مي شود ؛ به خصوص نسبت به استفاده از صابون و شامپوي خوشبو و نيز حرام بودن زن و مرد بر يكديگر تذكر داده شود .

25 ـ بيرون رفتن از منا پس از بيتوته اشكال ندارد و از آنجا كه در شب يازدهم و دوازدهم ، پس از بيتوته ، برخي از زائران بخواهند از منا بيرون بروند ، بايد به آن ها توجه داد كه پيش از نيمه شب از حدود منا نگذرند و چون محاسبه نيمه شب براي بيتوته و نيمه شب براي تعيين آخر وقت نماز عشا تفاوت دارد وگاهي حدود نيم ساعت با تأخير مي باشد ، لذا نبايد پيش از اين وقت بروند ، هر چند حركت آن ها از محل كاروان اشكال ندارد ولي پيش از نيمه شب نبايد از منا خارج شوند .

26 ـ به زائران توجه دهيد كه براي رفتن به جمرات و انجام دادن رمي عجله نكنند و كيسه سنگ را به اشتباه بر ندارند كه سنگ ها بايد مباح باشد و در صورتي كه اشتباه شود و صاحبش راضي نباشد ، رمي صحيح نيست .

27 ـ با توجه به توسعه جمرات و طبقات متعدد آن ، رمي در طبقه اول نيز راحت تر شده و چنانچه برخي از زائران مقلد مراجعي هستند

60

كه رمي در طبقه دوم را بنا بر احتياط صحيح نمي دانند ، مي توان تمام آن ها را براي رمي در طبقه اول برد ، افزون بر اين كه تعداد معذورين از رمي نيز كاسته شده اند .

استفتاي رمي جمرات توسعه يافته

س : ستون قبلي جمرات در طبقات پايين و بالا ، در هر جمره به صورت ديواري به طول 25 متر و عرض يك متر ساخته شده است كه تشخيص محل قبليِ ستون ها و ايستادن در آن محلّ پر ازدحام براي تشخيص آن ، كاري دشوار و يا غير ممكن است ، از اين رو خواهشمند است بفرماييد تكليف حجّاج در رمي جمرات چيست ؟ و آيا رمي تمام ديوار 25 متري كفايت مي كند يا خير ؟

ج ـ * آيت الله بهجت : اگر ضرورت است ، به اين كه ممكن نيست سؤال شود كه از كجا زياد شده ، اشكال ندارد .

* آيت الله تبريزي : با فحص و سؤال از كساني كه از كيفيت بنا اطلاع دارند ، به ديوار جديدي كه مقابل ستون هاي قبلي قرار گرفته رمي كنند و اگر تشخيص محل قبلي ستون ها و ايستادن در محل پر ازدحام براي تشخيص آن ، كاري دشوار و يا غير ممكن بود ( با توجّه به نقشه ارسالي به اين جانب از جمرات جديد ) چنانچه وسط ديوار جديد را در نظر بگيرند و رمي كنند ، مجزي است ان شاء الله تعالي .

61

* آيت الله خامنه اي : اگر مي تواند بدون عذر و مشقت ، به آنچه در محل ستون قبلي قرار دارد رمي كند ، واجب است به آن رمي نمايد و اگر جستجو از محل آن و رمي به آن مستلزم عسر و مشقّت است ، به هر نقطه آن ديوار رمي كند مجزي است ان شاء الله .

* آيت الله سيستاني : اگر ديوار موجود ، مشتمل بر ستون سابق باشد و تشخيص آن هرچند به كمك اهل خبره قبل از رمي ميسور باشد ، بايد همان قسمت را رمي كنند و اگر ميسور نباشد ، به احتياط واحب ، بايد رمي را تكرار كنند ، مگر مقداري كه مستلزم حرج با ضرر است .

* آيت الله شبيري زنجاني : بلي كفايت مي كند .

* آيت الله صافي گلپايگاني : در مورد سؤال با وضع فعلي بعيد نيست رمي در هر قسمت جمره كافي باشد . البته مهما امكن ، احوط و اولي مراعات رمي به حدود ستون قبلي است ؛ و الله العالم .

* آيت الله فاضل : بلي ، در فرض مزبور رمي جمرات فعلي كفايت مي كند .

* آيت الله مكارم شيرازي : پرتاب سنگ به آن حوضچه ، هرچند بزرگتر از سابق شده است كافي است ، و اگر به ديوار مزبور بزنند تا در حوضچه بيفتد ، آن هم كفايت مي كند ، و هيچ ضرورتي ندارد كه جاي ستون سابق را پيدا كنند و به آن بزنند .

28 ـ چون بسياري از غير شيعيان رمي روزهاي 11 و 12 ذي حجّه را در پيش از ظهر صحيح نمي دانند ، لذا بعد از ظهر اين دو روز

62

جمرات شلوغ است كه حتي المقدور بايد در اين دو روز زائران براي رمي پيش از ظهر اقدام كنند .

29 ــ بايد توجه داشت كساني كه عذر آن ها راه رفتن و پيمودن مسير خيمه ها تا جمرات است ولي از رمي معذور نيستند ؛ يعني اگر آن ها را به پاي جمره يا نزديك آن ببرند ، مي توانند خودشان رمي را انجام دهند ، چنين افرادي اگر امكان اجاره ماشين يا ويلچر داشته باشند تا آن ها را به جمرات ببرد ، نمي توانند به ديگري نيابت دهند ، و در روزهاي 11 و 12 ذي حجّه به خصوص در اوقات خلوت امكان استفاده از ماشين هايي كه به طرف جمرات مي روند ( با دادن كرايه ) ممكن است .

30 ـ كساني كه در روز عيد ، قرباني يا حلق نكرده اند روز يازدهم مي توانند پيش از انجام اين دو عمل ، رمي جمرات را انجام دهند .

31 ـ بايد توجه داشت كه رمي در شب براي بانوان ( به طور مطلق ) اختصاص به رمي روز عيد قربان دارد ولي نسبت به روزهاي 11 و 12 ذي حجّه ، تنها بانواني كه نمي توانند در روز رمي كنند ، رمي شبانه براي آن ها جايز است ولي كساني كه بتوانند در روز ، خودشان انجام دهند ، نمي توانند شب رمي كنند .

استفتا

س ) آيا مي شود زن ها را در شب دهم ، بعد از نصف شب ، از مشعر به منا بياورند و همان شب ، آنان را به جمره عقبه ببرند و

63

رمي كنند و بعد به خيمه برگردانند و نزديك غروب روز يازدهم مجدداً آنان را به جمرات ببرند تا شب دوازدهم ، هم رمي روز يازدهم را انجام دهند و هم رمي روز دوازدهم را ، با توجه به ازدحام و خطرهاي احتمالي ؟

ج ) براي زن ها رمي جمره عقبه ، پس از وقوف به مشعر ، آمدن به منا در همان شب عيد قربان مانع ندارد ولي رمي روز يازدهم و دوازدهم در صورتي براي آنان در شب صحيح است كه از رمي روز معذور باشند .

32 ـ ترك بيتوته براي كساني كه تمام شب را در مكّه به عبادت مشغول باشند ، مانعي ندارد و مي توانند طواف و سعي و ساير اعمال پس از منا را انجام دهند ، ولي اگر اعمال تمام شد نمي توانند آن شب را به منا برگردند بلكه بايد بمانند و بقيه شب را تا صبح عبادت كنند اما لازم نيست در مسجد الحرام باشد ، بلكه در شهر مكّه كفايت مي كند ، ناگفته نماند كه ماندن در منا از عبادت در مكّه افضل است .

33 ـ حجّاج در روز دوازدهم ، بعد از ظهر ، مي توانند از منا خارج شوند و زودتر از اين وقت نبايد از منا كوچ كنند ، ولي توجه به دو نكته مفيد است :

الف ) بيرون رفتن از حدود منا ، پيش از ظهر ، به قصد بازگشت به منا ؛ يعني اگر بيرون رود و پيش از ظهر برگردد و بعد از ظهر كوچ كند ، اشكال ندارد و نيز اگر براي رمي جمرات برود و از جمره عقبه ، كه نهايت منا است بگذرد و باز به منا برگردد اشكال ندارد ، بلكه كوچ از منا بدان

64

معناست كه به قصد برنگشتن از منا برود .

ب ) اگر شب دوازدهم پس از بيتوته ، زائري از منا بيرون رود ، به فتواي برخي از فقها واجب است كه به منا برگردد تا بعد از ظهر كوچ كند ولي برخي ديگر برگشتن به منا را واجب نمي دانند لذا مي تواند عصر براي رمي برگردد و پس از رمي جمرات از منا خارج شود ولي چنانچه تا غروب از منا نرود بايد شب سيزدهم را نيز در منا بيتوته كند و روز سيزدهم نيز جمرات را رمي كند .

34 ـ كاروان هايي كه پس از ايام تشريق بايد به مدينه بروند يا به ايران برگردند ، به زائران خود توصيه كنند شب يازدهم يا دوازدهم نيمه اول را قصد بيتوته كنند و قسمتي از آن را استراحت كنند و پس از نيمه شب براي اعمال به مكّه بروند . چون در ايام تشريق بهترين وقت از نظر خلوتي براي اعمال در اين دو شب ، پس از نيمه شب است .

35 ـ گرچه خانم هايي كه احتمال حائض شدن آنان پس از اعمال منا وجود دارد و نمي توانند تا وقت پاك شدن در مكّه بمانند ، اعمال مكّه را پيش از وقوف به جاي خواهند آورد ، ولي چنانچه زني اعمال مكّه را به جا نياورده ، حائض شد ، بايد توجه داشت كه وظيفه او در عمره تمتع با اعمال مكّه تفاوت دارد . در عمره تمتع ، در صورتي كه مي داند تا پيش از ظهر عرفه پاك نمي شود ، بايد به اِفراد عدول كند ولي در اعمال مكّه بايد براي طواف و نماز طواف نايب بگيرد و سعي را خودش با مراعات ترتيب به جاي آورد .

65

36 ـ به علل زير زائران به انجام عمره مفرده ـ پس از اعمال ـ تشويق نشوند ، حتي برخي افراد را بايد برحذر داشت :

الف ) به فتواي برخي از فقها مراعات فاصله بين دو عمره شرط است .

ب ) ممكن است در اعمال آن ها مشكلي پيش بيايد يا همچنان در احرام بمانند .

ج ) سبب ازدحام مطاف و مسعي خواهد شد و اين امر موجب دشوار شدن طواف و سعي واجب ديگران است .

37 ـ اگر در اعمال ، مشكل فقهي براي زائري پديد آمد كه فتواي مرجع تقليدش در دسترس نيست ، بايد او را به طريق احتياط راهنمايي كرد و با عمل به احتياط ، مشكل مرتفع خواهد شد و برخي از مسائل كه عمل به آن فوري نيست ؛ مانند كفاره برخي از محرمات ، بايد واگذاشته شود تا در آينده فتواي مرجع تقليدش به دست آورده شود و راهنمايي گردد .