بخش 3

صفحه 101

«بيرون آوردن خون از بدن خود»

مسأله 349 ـ بيرون آوردن خون از بدن خود براي محرم حرام است.(1) همچنين جايز نيست به مثل خاراندن بدن و مسواك نمودن(2) خون بيرون آورد.

مسأله 350 ـ بيرون آوردن خون از بدنِ ديگري; مثل حجامت كردن او يا دندان او را كشيدن، حرام نيست.

مسأله 351 ـ خون درآوردن از بدن در موارد ضرورت يا رفع ناراحتي; مثل حجامت براي درمان يا تزريقات يا بيرون آوردن خون دُمَل مانعي ندارد.

مسأله 352 ـ خون درآوردن از بدن كفاره ندارد.

«جدال: يعني گفتن «لا والله» و «بلي والله»»

مسأله 353 ـ گفتن كلمه «لا» و كلمه «بلي» و در ساير لغات مرادف آن مثل «نه» و «آري» دخالتي در جدال ندارد.(3) بلكه قسم خوردن در مقام اثبات مطلب يا ردّ غير، جدال است.(4)

مسأله 354 ـ قسم اگر به لفظ «الله» باشد يا مرداف آن مثل «خدا» در زبان فارسي(5)جدال است. و اما قسم به غير خدا به هر كس كه باشد جدال نيست.

مسأله 355 ـ قسم خوردن به ساير اسماء الله مثل رحمن و رحيم جدال محرّم محسوب مي شود.(6)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم: مكروه است.

2 ـ آية الله تبريزي، آية الله سيستاني: مسواك كردن عيبي ندارد گر چه بداند خون خارج مي شود.

3 ـ آية الله فاضل: ظاهراً در جدال محرّم لفظ «لا» و «بلي» دخالت دارد.

4  . سيستاني: به گفته بعضي از فقهاء جدال با قسم راست محقق نمي شود مگر اين كه سه بار پي درپي باشد و اين گفته خالي از وجه نيست گرچه احتياط ترك آن است حتي يك بار.

5 ـ آية الله فاضل: مرادف «الله» به هر زباني كه باشد جدال محرّم نمي باشد.

6 ـ آية الله بهجت: جدال محسوب نمي شود.

صفحه 102

مسأله 356 ـ در مقام ضرورت براي اثبات حقي يا ابطال باطلي قسم خوردن جايز است.(1)

مسأله 357 ـ اگر مراد قسم خوردن نباشد بلكه قصدش اظهار محبت يا تعظيم باشد مثل اينكه بگويد (تو را به خدا زحمت نكشيد) اشكال ندارد.

مسأله 358 ـ اگر در جدال راستگو باشد در كمتر از سه مرتبه چيزي بر او نيست ولي بايد استغفار كند و در سه مرتبه يا بيشتر(2) يك گوسفند كفاره بدهد مگر اينكه بعد از سه مرتبه كفاره داده باشد كه در اين صورت اگر سه مرتبه ديگر جدال كند بايد يك گوسفند ديگر كفاره بدهد.(3)

مسأله 359 ـ اگر جدال و قسم خوردن بر دروغ باشد در همان مرتبه اول يك گوسفند كفاره بدهد و در مرتبه دوم يك گاو و در مرتبه سوم يك شتر بدهد.(4)

مسأله 360 ـ اگر يكبار قسم دروغ خورد و كفاره داد سپس دوباره قسم دروغ خورد بعيد نيست(5) كفاره آن يك گوسفند باشد.(6)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني: از حرمت جدال استثنا مي شود موردي كه ترك آن مستلزم ضرري بر مكلف باشد; مثلا حق او را پايمال كنند.

2 ـ آية الله بهجت، آية الله سيستاني: اگر سه مرتبه پي در پي باشد والاّ كفاره ندارد.

آية الله گلپايگاني: متعرض اين فرع نشده اند.

3 ـ آية الله سيستاني: اگر سه مرتبه پي در پي جدال بكند و پس از فاصله سه مرتبه ديگر يا بيشتر پي در پي جدال بكند براي هر سه مرتبه پي در پي يك گوسفند كفاره بدهد.

آية الله خوئي: در جدال راست از مرتبه سوّم به بعد هر بار كه جدال مي كند يك گوسفند بايد بدهد (معتمد جلد 4، 117)

4 ـ آيات عظام خوئي، تبريزي و سيستاني: در دومرتبه دو گوسفند ودر سه مرتبه دروغ يك گاو بدهد.

آية الله بهجت: در سه مرتبه تخيير بين گاو و شتر خالي از وجه نيست.

5 ـ آية الله مكارم: بعيد است.

6 ـ آية الله فاضل: كفاره آن يك گاو است.

نظر آية الله گلپايگاني در اين مسأله و مسأله بعد در دست نيست.

صفحه 103

مسأله 361 ـ اگر در جدال به دروغ دو مرتبه جدال كرد و كفاره آن را داد و بعد يك مرتبه ديگر به دروغ جدال كرد(1) ظاهراً يك گوسفند كافي است.(2) و اگر بعد از ذبح كفاره دو مرتبه ديگر به دروغ جدال كرد كفاره دو مرتبه جدال كردن را دارد كه گذشت.(3)

«فسوق (دروغ گفتن و دشنام دادن و فخر نمودن)»

مسأله 362 ـ دروغ گفتن و دشنام دادن در همه حال حرام است ولي در حال احرام بخصوص نهي شده است و همچنين محرم بايد از فخر كردن به ديگران اجتناب نمايد.(4)

مسأله 363 ـ فسوق كفاره ندارد ولي بايد استغفار كند و مستحب است چيزي كفاره دهد و بهتر است گاو ذبح كند.

«كشتن جانوران و حشرات»

مسأله 364 ـ كشتن حشرات مانند پشه و مگس و شپش و امثال آن جايز نيست بلكه جايز نيست هيچ جنبنده اي را به قتل برساند.(5)

مسأله 365 ـ كشتن مگس و پشه و حشرات خاكي اگر اذيت كنند مانعي ندارد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خوئي: در جدال دروغ از مرتبه سوّم به بعد براي هر بار يك گاو بايد بدهد و فرقي نمي كند كه بين آن كفاره داده باشد يا نه (معتمد جلد 4، ص 117).

2 ـ آية الله فاضل: بعيد نيست كفاره آن شتر باشد.

3 ـ آية الله فاضل: بعيد نيست كفاره آن دو شتر باشد.

آية الله مكارم: مانند مسأله سابق است.

4 ـ آيات عظام سيستاني، خوئي، تبريزي، بهجت: فخر كردن در صورتي كه مستلزم اهانت و تحقير ديگران نباشد حرام نيست.

5 ـ امام خميني و آية الله فاضل: كشتن مارمولك و از اين قبيل جانوران از محرمات احرام محسوب نمي شود.

آية الله مكارم: مگر اينكه مايه آزار او شوند، يا حيوانات موذي و خطرناك مثل مار و عقرب و مانند آنها باشد.

صفحه 104

مسأله 366 ـ انداختن شپش و كك و نقل آنها از مكاني كه محفوظ است به جاي ديگري از بدن كه ساقط شود و بيفتد يا به محلي كه در معرض افتادن است جايز نيست و اما نقل آنها به محل ديگري از بدن كه در معرض افتادن نيست جايز است.(1)*

مسأله 367 ـ بعيد نيست در كشتن يا نقل اين حشرات كفاره نباشد، ولي احتياط آن است كه يك كف از طعام صدقه بدهد، بله در قتل زنبور بايد چيزي از طعام صدقه بدهد.(2)

«شكار كردن حيوانات صحرايي»

مسأله 368 ـ شكار كردن حيواني كه در اصل وحشي است، هر چند فعلا اهلي شده باشد، چه حلال گوشت باشد و چه حرام گوشت و همينطور كشتن و مجروح ساختن بلكه هر نوع اذيت آن حرام است.

مسأله 369 ـ جايز نيست شكار كردن و كشتن حيوانات وحشي مگر در صورت ترس از آزار آنها.

مسأله 370 ـ خوردن گوشت شكار بر محرم حرام است، چه خودش شكار كند يا غير خودش، چه محرم شكار كند يا غير محرم.

مسأله 371 ـ نشان دادن شكار به شكار كننده و هر گونه كمك ديگر به او نيز از محرمات احرام است.

مسأله 372 ـ احكام مذكور شامل حيوان دريايي، مانند ماهي نيست.

مسأله 373 ـ ذبح و خوردن حيوانات اهلي، مثل مرغ خانگي و گاو و گوسفند و شتر مانع ندارد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام خوئي، تبريزي: به طور مطلق فرموده اند نقل آنها اشكالي ندارد.

آيات عظام گلپايگاني، صافي: نبايد آنها را از محلي به محل ديگر از بدن نقل داد اگر مكان او محفوظ تر باشد.

2  . كفاره قتل زنبور را فقط آيات عظام خوئي، تبريزي و سيستاني متعرض شده اند.

صفحه 105

مسأله 374 ـ پرندگان، جزو شكار صحرايي هستند و ملخ نيز در حكم شكار صحرايي است.

مسأله 375 ـ كشتن ملخ براي محرم جايز نيست، بنابراين اگر از راهي بگذرد كه ملخ در آن است، چنانچه مي تواند راه خود را تغيير دهد و اگر نمي تواند بايد مواظب باشد ملخ ها را پايمال ننمايد ولي در صورت ناچاري و مشقت و عسر و حرج اشكال ندارد.

مسأله 376 ـ هر شكاري كه حرام است جوجه و تخم آن نيز حرام است.

مسأله 377 ـ نگهداشتن صيدي كه با خود آورده، حرام است، اگر چه خودش مالك آن باشد.

«سلاح در برداشتن»

مسأله 378 ـ دربرداشتن سلاح مثل شمشير و تفنگ و مانند آنها، از وسايل جنگي، جايز نيست مگر براي ضرورت.

«بعضي از محرمات حرم الهي»

مسأله 379 ـ كندن و بريدن درخت يا گياهي كه در حرم روييده، جايز نيست حتي براي غير محرم، مگر درخت هاي ميوه و درخت خرما(1) و گياه اذخر كه گياه معروفي است (حكم درخت ها و گياهاني كه در منزل شخصي است، نظر به اين كه مورد حاجت حجاج ساير كشورها نيست ذكر نشد).

مسأله 380 ـ اگر به طور متعارف راه برود و گياهي از راه رفتن او قطع شود اشكال ندارد.

مسأله 381 ـ اگر درختي را كه كندنش جايز نيست از بيخ بكند كفاره اش قيمت همان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل: ميوه ها و شاخه هايي از آن ها را كه در كيفيت و كميت ميوه تأثير مي گذارد مي تواند قطع كند اما خود آنها را نمي تواند قطع كند.

آية الله مكارم: قطع درختان ميوه اگر خودرو باشند خالي از اشكال نيست.

صفحه 106

درخت است و اگر مقداري از آن را قطع كند كفاره اش قيمت همان مقدار است.

مسأله 382 ـ در قطع گياهان كفاره نيست بجز استغفار.

مسأله 383 ـ شكار كردن حيوان صحرايي در حرم و كشتن آن جايز نيست و در اين حكم فرقي ميان محرم و غير محرم نيست.

«ارتكاب محرمات احرام به جهت جهل يا فراموشي»

مسأله 384 ـ كفاره محرمات احرام در صورتي واجب است كه آن حرام، با علم و عمد انجام شود ولي اگر به جهت جهل به مسأله يا فراموشي يا غفلت باشد كفاره ندارد مگر در موارد ذيل:

1ـ صيد كه در هر صورت كفاره دارد.

2ـ كسي كه طواف عمره يا حج را فراموش كند و با زن نزديكي نموده چنانچه در مسأله 838 مي آيد.

3ـ كسي كه در عمره تمتع مقداري از سعي را فراموش كند و به تصوّر اين كه سعي او تمام شده براي تقصير ناخن بگيرد يا جماع نمايد (تفصيل اين حكم و نظر آيات عظام در مسأله 607 مي آيد)

4ـ كسي كه دست به سر و ريش خود بكشد و يك مو يا بيشتر بيفتد.(1)

«مستحبات ورود به حرم»

1ـ همين كه حاجي به حرم رسيد، پياده شده و به جهت ورود به حرم، غسل نمايد.

2ـ از براي تواضع و فروتني نسبت به حضرت حق ـ جلّ و علا ـ پابرهنه شده و كفش هاي خود را در دست گرفته داخل حرم شود و اين عمل ثواب زيادي دارد.

3ـ وقت ورود به حرم اين دعا را بخواند:

« اَللّهُمَّ إنَّكَ قُلْتَ فِي كِتابِكَ وَقَوْلُكَ الْحَقُّ: }وَأَذِّنْ فِي النّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . نظر آيات عظام در محرّمات احرام، زائل كردن مو، گذشت.

صفحه 107

وَعَلي كُلِّ ضامِر يَأْتينَ مِنْ كُلِّ فَجٍّ عَميق {. اَللّهُمَّ إنّي اَرْجُو اَنْ اَكُونَ مِمَّنْ اَجابَ دَعْوَتَكَ، وَقَدْ جِئْتُ مِنْ شُقَّة بَعيدَة وَفَجٍّ عَميق سامِعاً لِنِدائِكَ وَمُستَجِيباً لَكَ مُطيعاً لاِمْرِكَ وَكُلُّ ذلِكَ بِفَضْلِكَ عَليَّ وَاِحْسانِكَ إِلَيَّ فَلَكَ الْحَمْدُ عَلي ما وَفَّقْتَنِي لَهُ أبْتَغِيْ بِذلِكَ الزُّلْفَةَ عِنْدَكَ وَالْقُرْبَةَ إلَيْكَ وَالْمَنْزِلَةَ لَدَيْكَ وَالْمَغْفِرَةَ لِذُنُوبِي وَالتَّوْبَةَ عَلَيَّ مِنْها بِمَنِّكَ، اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَحَرِّمْ بَدَنِي عَلَي النَّارِ وَآمِنِّي مِنْ عَذابِكَ وَعِقابِكَ بِرَحْمَتِكَ يَا أرْحَمَ الرَّاحِمِينَ ».

 

4ـ وقت ورود به حرم مقداري از گياه مخصوصي به نام اذخر گرفته و بجود.

«مستحبات ورود به مكه معظمه»

مسأله 385 ـ براي ورود به مكه معظمه نيز مستحب است مكلّف غسل نمايد و هنگامي كه وارد مكه مي شود با حالت تواضع وارد شود و كسي كه از راه مدينه مي رود، از بالاي مكه وارد شده و وقت بيرون آمدن از پائين آن بيرون آيد.

«آداب ورود به مسجدالحرام»

مسأله 386 ـ مستحب است مكلّف براي ورود به مسجدالحرام غسل نمايد.(1) و همچنين مستحب است با پاي برهنه و با حالت سكينه و وقار وارد شود و هنگام ورود از در «بني شيبه» وارد شود و گفته اند كه باب بني شيبه در حال كنوني مقابل باب السلام است بنابراين بهتر آن است شخص از باب السلام وارد شده و مستقيماً بيايد تا از ستون ها بگذرد.

و مستحب است بر در مسجدالحرام ايستاده و بگويد:

« السَّلامُ عَلَيْكَ أَ يُّها النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ، بِسْم الله وَبِاللهِ وَما شاءَ اللهُ، السَّلامُ عَلي أ نْبِياءِ اللهِ وَرُسُلِهِ، اَلسَّلامُ عَلي رَسُولِ اللهِ، السَّلامُ عَلي إبْراهِيمَ خَلِيْلِ اللهِ، وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِينَ ».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: استحباب اين غسل ثابت نيست. مگر براي طواف باشد.

صفحه 108

و در روايت ديگري وارد است كه نزد در مسجد بگويد:

« بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَمِنَ اللهِ وَإلَي اللهِ وَما شاءَ اللهُ وَعَلي مِلَّةِ رَسُولِ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ، وَخَيْرُ الاْسْماءِ للهِِ، وَالْحَمْدُ للهِِ وَالسَّلامُ عَلي رَسُولِ اللهِ، السَّلامُ عَلي مُحَمَّدْ بِنْ عَبْداللهِ، السَّلامُ عَلَيْكَ أَ يُّهَا النَّبِيُّ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ، السَّلامُ عَلي أنبِياءِ اللهِ وَرُسُلِهِ، السَّلامُ عَلي خَلِيْلِ اللهِ الرَّحْمنِ، السَّلامُ عَلَي الْمُرسَلِينَ وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِينَ، السَّلامُ عَلَيْنا وَعَلي عِبادِ اللهِ الصَّالِحينَ، أَللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَبارِكْ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَارْحَمْ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّد كَما صَلَّيْتَ وَبارَكْتَ وَتَرَحَّمْتَ عَلي إبْراهِيمَ وَآلِ إبْراهيمَ إنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيْدٌ، أللَّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد عَبْدِكَ وَرَسُو لِكَ، أللَّهُمَّ صَلِّ عَلي إبْراهِيْمَ خَلِيلِكَ وَعَلي أ نْبِيائِكَ وَرُسُلِكَ وَسَلِّمْ عَلَيْهِمْ، وَسَلامٌ عَلَي الْمُرْسَلِينَ وَالْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمِينَ، أللَّهُمَّ افْتَحْ لِي أبْوابَ رَحْمَتِكَ وَاسْتَعْمِلْنِي في طاعَتِكَ وَمَرْضاتِكَ وَاحْفَظْنِي بِحِفْظِ الاِْيمانِ أبَداً ما أبْقَيْتَني جَلَّ ثَناءُ وَجْهِكَ، الْحَمْدُ للهِِ الَّذي جَعَلَني مِنْ وَفْدِهِ وَزُوّارِهِ وَجَعَلَني مِمَّنْ يَعْمُرُ مَسَاجِدَهُ، وَجَعَلَني مِمَّنْ يُناجِيهِ، أللَّهُمَّ إنِّي عَبْدُكَ وَزائِرُكَ في بَيْتِكَ وَعَلي كُلِّ مَأتِيٍّ حَقٌّ لِمَنْ أتاهُ وَزارَهُ، وَأ نْتَ خَيْرُ مَأتِيٍّ وَأكْرَمُ مَزُور فَأَسْأَ لُكَ يا اَللهُ يا رَحْمنُ بِأَ نَّكَ أنتَ اللهُ لا إلهَ إلاّ أ نْتَ وَحْدَكَ لا شَرِيكَ لَكَ بِأ نَّكَ واحِدٌ اَحَدٌ صَمَدٌ لَمْ تَلِدْ وَلَمْ تُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ ( لكَ خ ل ) كُفُواً أحَدٌ، وَأنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَرَسُولُكَ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَعَلي أهْلِ بَيْتِهِ يا جَوادُ يا كَرِيمُ يا ماجِدُ يا جَبَّارُ يا كَريمُ أسْأَ لُكَ أنْ تَجْعَلَ تُحْفَتَكَ إيّايَ بِزِيارَتي إيَّاكَ أوَّلَ شيء تُعْطِيَنِي فَكاكَ رَقَبَتِي مِنَ النَّارِ ».

پس سه مرتبه بگويد: « أللَّهُمَّ فُكَّ رَقَبَتي مِنَ النَّارِ ».

پس مي گويد: « وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلالِ الطَّيِّبِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ شَياطِيْنِ الْجِنِّ وَالاِْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ ».

صفحه 109

 

 

 

 

 

 

 

فصل چهارم: طواف و احكام آن

 

دوم از واجبات عمره طواف است.

كسي كه محرم شد به احرام عمره تمتع يا مفرده و وارد مكه معظمه شد اول
چيزي كه از اعمال عمره بر او واجب است آن است كه طواف كند به دور خانه كعبه
براي عمره.

مسأله 387 ـ طواف يعني هفت مرتبه دور خانه كعبه گرديدن، به نحوي كه خواهد آمد و هر دوري را شوط مي گويند پس طواف هفت شوط است.

مسأله 388 ـ طواف از اركان عمره است بنابراين كسي كه آن را در عمره تمتع از روي عمد ترك كند تا وقت آن فوت شود عمره او باطل است عالم به مسأله بوده يا جاهل باشد.

مسأله 389 ـ چنين كسي كه عمره خود را باطل كرد(1) احرامش نيز باطل مي شود و بايد در سال بعد حج واجب خود را اعاده نمايد و لازم نيست در اين سال حج افراد و عمره مفرده بجاآورد. هر چند موافق احتياط است.*

كسي كه جهلاً طواف عمره را ترك كند تا وقت آن فوت شود بايد يك شتر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني، آية الله بهجت: حج او مبدّل به افراد مي شود و در سال بعد هم بايد حج را قضا كند.

صفحه 110

قرباني كند(1).

مسأله 390 ـ وقت فوت طواف، وقتي است كه اگر بخواهد آن را با بقيه اعمال عمره به جا آورد نتواند وقوف به عرفات كند.(2)

مسأله 391 ـ اگر سهواً طواف را ترك نمايد لازم است آن را انجام دهد هر وقت كه باشد(3) و اگر به وطن خود برگشته و نتواند به مكه بازگردد يا مشقت داشته باشد بايد شخص مورد اطميناني را نائب بگيرد و در اين صورت اگر با زن نزديكي كرده بايد يك گوسفند در مكه قرباني كند.

مسأله 392 ـ در فرض سابق بايد بعد از انجام طواف سعي را اعاده نمايد(4) مگر اين كه بعد از گذشتن وقت عمره متذكر شود كه در اين صورت اعاده سعي لازم نيست.

مسأله 393 ـ اگر طواف عمره را فراموش كند يا ناقص انجام دهد و بعد از وقت و در اثناء اعمال حج متوجه شود واجب نيست فوراً آن را تدارك كند بلكه مي تواند بعد از اعمال مني آنرا تدارك كند.

مسأله 394 ـ اگر كسي طواف عمره تمتع را فراموش نمايد و بعد از وقت آن متوجه شود(5) مي تواند آنرا در غير ماه هاي حج قضا نمايد.

مسأله 395 ـ اگر مشغول سعي بين صفا و مروه شد و يادش آمد كه طواف را به جا نياورده، بايد رها كند و طواف نمايد و پس از آن سعي را اعاده كند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام تبريزي، خوئي، مكارم: لازم نيست.

2  . آية الله بهجت: ميزان در تنگي وقت... بيم از دست رفتن وقوف اختياري عرفات است.

آيات عظام: تبريزي، خوئي، فاضل: يعني نتواند خود را به اندازه درك مقدار ركن از وقوف ـ مسمّاي وقوف اختياري ـ به عرفات برساند.

آية الله سيستاني: آخر زمان آن وقتي است كه بتواند اعمال عمره را تا ظهر روز عرفه تمام كند.

3  . آية الله تبريزي، آية الله خوئي: اگر قبل از فوت وقت طواف متذكر شود، بايد تا وقت نگذشته قضا كند.

4  . آية الله مكارم: اگر بعد از سعي متذكر شود اعاده سعي لازم نيست.

5  . آيات عظام: سيستاني، فاضل، گلپايگاني، صافي: اگر بعد از ذي الحجه متوجه شود.

صفحه 111

مسأله 396 ـ اگر محرم به واسطه بيماري يا پيري نتواند طواف كند و تا وقت تنگ شود توانايي پيدا نكند بايد خود او را طواف دهند(1) هرچند با به دوش گرفتن يا بر تخت گذاشتن باشد و اگر ممكن نشود بايد براي او نائب بگيرند.

مسأله 397 ـ شرائط و احكام طواف بايد در بيمار و پيري كه او را طواف مي دهند تا جايي كه ممكن است رعايت شود.

مسأله 398 ـ در طواف كردن هر طور برود مانع ندارد، مي تواند آهسته برود و مي تواند تند برود و حتي بدود ليكن بهتر است ميانه روي را مراعات كند.

مسأله 399 ـ در طواف لازم نيست پياده طواف نمايد بنابراين مي تواند سوار بر صندلي چرخدار طواف نمايد به شرط آنكه اگر معذور نيست خودش آنرا حركت دهد.

«شرائط طواف»

اوّل: نيت

دوم: طهارت

سوّم: مختون بودن

چهارم: ستر عورت

پنجم: شروع طواف از حجرالاسود و ختم به آن

ششم: بودن كعبه در طرف چپ طواف كننده.

هفتم: داخل كردن حجر اسماعيل در طواف.

هشتم: رعايت محدوده طواف

نهم: طواف نكردن روي شاذروان

دهم: موالات.

يازدهم: انجام هفت دور نه كمتر نه بيشتر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله صافي، آية الله گلپايگاني، به طوري كه پاهايش بر زمين كشيده شود و اگر ممكن نشود او را به دوش گرفته يا با چيز ديگر طواف دهند و اگر ممكن نشود نائب بگيرند.

صفحه 112

«اوّل: نيت»

يعني انجام طواف براي خداوند متعال با قصد خالص

مسأله 400 ـ در طواف بايد تعيين كند كه براي عمره است يا حج و يا طواف مستحب است و قصد نيابت كند اگر طوافش نيابي است.

مسأله 401 ـ به زبان آوردن نيت و گذراندن آن به قلب لازم نيست بلكه همين كه بنا دارد اين عمل را به جا آورد و با اين بنا به جا آورد كفايت مي كند و به عبارت ديگر، نيت در عبادت و كارهاي ديگر، در اين جهت فرق ندارد پس همان طور كه انسان با قصد آب مي خورد و راه مي رود عبادت را اگر همانطور به جا آورد با نيت به جا آورده.

مسأله 402 ـ اگر در به جا آوردن طواف يا ساير اعمال عمره و حج كه عبادي است رياء كند، يعني براي نشان دادن و به رخ ديگري كشيدن و عمل خود را خوب جلوه دادن باشد علاوه بر معصيت طواف او و همين طور هر چه را اين طور به جا آورده باطل است.

مسأله 403 ـ اگر در عملي كه براي خدا مي آورد، رضاي ديگر را هم دخالت دهد و خالص براي خدا نباشد عمل باطل است.

مسأله 404 ـ رياء بعد از عمل و تمام كردن طواف يا ديگر اعمال باعث بطلان عمل نمي شود.

مسأله 405 ـ در صحيح بودن عمل كافي است آن را براي خدا بياورد يا اطاعت امر او يا ترس از جهنم يا رسيدن به بهشت و ثواب.(1)

«دوّم: طهارت»

يعني طهارت از حدث اكبر مثل جنابت و حيض و نفاس و از حدث اصغر به اينكه با وضو باشد و همين طور پاك بودن لباس و بدن.

مسأله 406 ـ در طواف واجب طهارت از حدث اكبر و حدث اصغر شرط است چه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: در عبادت معتبر است كه براي تذلّل و كرنش در پيشگاه خداوند انجام داده شود.

صفحه 113

طواف عمره باشد يا طواف حج يا طواف نساء حتي در عمره و حج مستحب كه پس از
احرام بستن واجب است آن را تمام كند.

مسأله 407 ـ طهارت از حدث اكبر و اصغر در طواف مستحبي شرط نيست(1)* ليكن كسي كه جنب يا حايض است جايز نيست در مسجدالحرام وارد شود، ولي اگر غفلتاً يا نسياناً(2) طواف مستحب كرد صحيح است.

مسأله 408 ـ اگر شخصي كه حدث اكبر يا اصغر داشته طواف واجب كند، باطل است چه از روي عمد باشد يا از روي غفلت يا نسيان يا ندانستن مسأله باشد.

مسأله 409 ـ كسي كه وظيفه او وضو يا غسل جبيره اي هست مي تواند براي طواف و نماز آن به همان اكتفا كند.

مسأله 410 ـ اگر از انجام طواف واجب با وضو يا غسل، معذور باشد بايد بدل از وضو يا غسل تيمّم كند.

مسأله 411 ـ كسي كه فعلا از وضو يا غسل معذور است اگر بداند كه عذرش برطرف مي شود و مي تواند طواف را با وضو يا غسل بجاآورد بايد صبر كند تا عذرش برطرف شود يا از برطرف شدن آن مأيوس شود. و اگر احتمال مي دهد عذرش تا آخر باقي باشد لازم نيست(3)* صبر كند و مي تواند به تيمم اكتفا نمايد ولي اگر بعداً معلوم شود كه مي تواند با وضو يا غسل طواف را در وقت بجاآورد بايد آن را اعاده كند.

مسأله 412 ـ اگر تيمم كرد بدل از غسل و حدث اصغر عارض شد، براي حدث اكبر لازم نيست تيمم كند، بلكه براي حدث اصغر بايد طهارت تحصيل كند و تا حدث اكبر براي او حاصل نشده و عذرش باقي است همان تيمم اول كافي است، ليكن احتياط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله تبريزي: طهارت از مثل حدث جنابت و حيض و نفاس لازم است.

2  . آية الله فاضل: يا جهلا.

3  . آية الله سيستاني: در اين فرض نيز بايد صبر كند مگر اين كه احتمال بدهد كه اگر صبر كند از تيمم هم عاجز مي شود.

آية الله خوئي: اگر عذرش نبود آب است بايد فحص كند به تفصيلي كه در رساله عمليه آمده است.

صفحه 114

مستحب آن است كه تيمم بدل از غسل هم بكند.(1)*

مسأله 413 ـ اگر در اثناي طواف حدثي عارض شود طواف باطل است و بايد پس از تحصيل طهارت آن را اعاده نمايد مگر اين كه حدث بعد از تمام شدن شوط چهارم باشد كه در اين صورت طواف را قطع و پس از تحصيل طهارت از همان جا طواف را تمام كند و صحيح است.(2)*

مسأله 414 ـ اگر در اثناء طواف بيهوش شود و پس از مدتي به هوش آيد حكم مسأله قبل را دارد.

مسأله 415 ـ اگر حدثي كه عارض شده حدث اكبر باشد مانند جنابت و حيض بايد فوراً از مسجد خارج شود و به تفصيلي كه در مسأله قبل گفته شده عمل نمايد و اگر وقت براي حايض تنگ باشد به طوري كه پس از پاك شدن نتواند بقيه اعمال عمره را انجام دهد احكام خاصي دارد كه در مسائل طواف حايض خواهد آمد.

مسأله 416 ـ اگر با وضو بوده و شك كند كه حدث عارض شده است يا نه، بنابر وضو داشتن بگذارد و لازم نيست وضو بگيرد و همچنين اگر از حدث اكبر پاك بوده و شك كند كه حدث عارض شده.

مسأله 417 ـ اگر مُحدِث به حدث اصغر يا اكبر بوده و شك كند كه وضو گرفته يا نه يا غسل كرده يا نه، بايد در فرض اول وضو بگيرد و در فرض دوم غسل كند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله تبريزي: اگر بدل از غسل جنابت، تيمم كرد و بعد حدث اصغر عارض شد، چنانچه عذرش باقي است، بايد بدل از غسل تيمم كند و احتياط مستحب آن است كه بين تيمم و وضو جمع كند و اگربراي حدث اكبر ديگر غيراز جنابت تيمم كردوبعدحدث اصغرعارض شدبايدبدل از غسل تيمم كند و بنابر احتياط وضو هم بگيرد و اگر متمكن از وضو هم نبود بايد تيمم ديگري بدل از وضو بنمايد.

آية الله خوئي: لازم است تيمم بدل از غسل كند.

2  . آية الله بهجت: و همين طور است اگر پس از نصف و قبل از تمام شدن شوط چهارم حدث از روي سهو و غفلت باشد.

آية الله خامنه اي: و همينطور اگر بعد از نصف و قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد و موالات بهم نخورد.

صفحه 115

مسأله 418 ـ اگر بعد از تمام شدن طواف شك كند كه آن را با وضو به جا آورده يا نه يا شك كند كه آن را با غسل به جا آورده(1) يا نه، طواف او صحيح است، ليكن براي اعمال بعد بايد طهارت تحصيل كند.

مسأله 419 ـ در تمام صورتهايي كه در شك گفته شد كه «بنابر طهارت بگذارد» يا «طوافش صحيح است» بهتر آن است كه تجديد وضو كند و رجاءاً غسل به جا آورد، چون ممكن است كه بعد معلوم شود وضو يا غسل نداشته و اشكال پيدا مي شود.

مسأله 420 ـ اگر در اثناي طواف شك كند كه طهارت از حدث داشته يا نه، اگر سابقه طهارت داشته به شك خود اعتنا نكند و الاّ واجب است تحصيل طهارت نموده و طواف را از سر بگيرد.(2)*

مسأله 421 ـ هر گاه در اثناي طواف شك كند كه غسل كرده است از جنابت يا حيض يانفاس يا نه، اگر امكان تيمم باشد وتيمم كردن كمتر از خارج شدن از مسجد وقت مي گيرد بايدتيمم كند و سپس خارج شود و اگر بيشتر وقت مي گيرد بايد فوراً از مسجد خارج شود و پس از طهارت طواف را از سر بگيرد چه قبل از شوط چهارم باشد و چه بعد از آن.(3)*

مسأله 422 ـ اگر سهواً يا غفلتاً يا جهلا طواف را بيوضو بجا آورد طوافش باطل است و همينطور اگر با حال جنابت يا حيض و نفاس بجا آورد.

 

«طهارت بدن و لباس»

مسأله 423 ـ لباس و بدن كسي كه مي خواهد طواف كند واجب است پاك باشد حتي از خون كمتر از درهم نيز بايد اجتناب شود بلي نجس بودن چيزهايي كه نمي تواند به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خوئي: اگر بعد از حدث اصغر شك كند در اين كه قبل از طواف غسل كرده يا نه، بايد غسل كرده و طواف را اعاده كند و براي اعمال آتيه وضو بگيرد.

2  . امام خميني، آية الله سيستاني: اگر بعد از تمامي دور چهارم باشد طواف را رها نموده تحصيل طهارت نمايد و از همانجا بقيه طواف را بجاآورد.

3  . آية الله سيستاني، امام خميني: اگر بعد از تمامي دور چهارم باشد طواف را رها كند و تحصيل طهارت نمايد و از همان جا تتمه طواف را بجاآورد.

صفحه 116

تنهايي ساتر در نماز باشد مانند جوراب و عرقچين و انگشتر مانعي ندارد.

مسأله 424 ـ تطهير از خون قروح و جروح اگر مشقت داشته باشد لازم نيست و مي توان با آن طواف نمود ولي اگر با تأخير در طواف بتواند بدون مشقت تطهير نمايد احتياط واجب است كه تأخير اندازد به شرط آن كه وقت تنگ نشود.

مسأله 425 ـ خون قروح و جروح، تا آن اندازه اي كه مي شود تطهير كرد و لباس را عوض كرد احتياط واجب آن است كه تطهير كند يا جامه را عوض كند.

مسأله 426 ـ اگر بعد از طواف آگاه شود كه در حال طواف بدن يا لباسش نجس بوده است طوافش صحيح است و همين طور اگر نجاست را فراموش كند و بعد از طواف يادش بيايد.(1)*

مسأله 427 ـ اگر شك داشته باشد كه لباسش يا بدنش نجس است، مي تواند با آن حال طواف كند و صحيح است، چه بداند كه پيش از اين پاك بوده يا نداند، ليكن اگر بداند كه قبلا نجس بوده و نداند كه تطهير شده است، نمي تواند با آن حال طواف كند بلكه بايد تطهير كند و طواف كند.

مسأله 428 ـ اگر در اثناء طواف بدن او نجس شود چنانچه تطهير آن بدون رها كردن طواف ممكن نباشد بايد آن را رها كند و پس از تطهير، طواف را از همانجا تمام نمايد و طوافش صحيح است خواه قبل از تكميل شوط چهارم باشد يا بعد از آن(2)* و همينطور است اگر لباس او نجس شود و تعويض و تطهير آن همانجا ممكن نباشد.

مسأله 429 ـ اگر در بين طواف نجاستي در بدن يا لباس خود ببيند و احتمال بدهد كه در اين حال نجاست حاصل شده حكم مسأله قبل را دارد و همين طور است اگر در بين طواف علم پيدا كند كه لباس يا بدنش نجس بوده يا نجاست را فراموش كند و در اثناء

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني: در فرض فراموش كردن نجاست، بايد طواف اعاده شود.

2  . آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اگر به سه دور و نيم نرسيده طواف باطل است و بايد بعد از تطهير آن را از سر بگيرد.

صفحه 117

طواف يادش بيايد.(1)*

مسأله 430 ـ همراه داشتن چيز نجس در حال طواف مانع ندارد.

«سوم: مختون بودن»

مسأله 431 ـ طواف افراد ذكور اگر ختنه نشده باشند باطل است حتي اگر بالغ نباشند.(2)

مسأله 432 ـ اگر بچه ختنه شده به دنيا بيايد طواف او صحيح است.

مسأله 433 ـ شخص مستطيع كه ختنه نشده اگر بتواند ختنه كند هر چند با تأخير حج تا سال آينده بايد اين كار را بكند(3) و اگر اصلا متمكن از ختنه نباشد يعني براي او ضرر و مشقت دارد لازم است حج را همان سال بجا آورد ليكن احتياط اين است كه در عمره و حج شخصاً طواف نموده و براي طواف نائب نيز بگيرد(4) ولي خودش نماز طواف را بجا آورد و در صورتي كه هر دو طواف با هم صورت بگيرد خودش يك نماز بخواند كافي است.

«چهارم: ستر عورت»

مسأله 434 ـ طواف بدون ساتر عورت باطل است.

مسأله 435 ـ لباس طواف كننده بايد مباح باشد پس طواف در لباس غصبي باطل است هرچند ساتر عورت نباشد.(5) بلكه احتياط آن است كه همه شرائط لباس نمازگزار مراعات شود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني: در صورت فراموشي نجاست بايد طواف را اعاده نمايد حتي اگر بعد از شوط چهارم يادش بيايد.

2  . آية الله سيستاني: در غير مميز اعتبار ختان مبني بر احتياط استحبابي است.

3  . آيات عظام: امام خميني، فاضل، مكارم: اگر در سال استطاعت نتواند ختنه كند بايد حج به جا آورد. (فتواي آية الله خامنه اي به دست نيامد)

4  . آية الله مكارم: نائب گرفتن لازم نيست.

5  . آية الله سيستاني، آية الله فاضل: غير ساتر اگر غصبي باشد طواف صحيح است.

صفحه 118

مسأله 436 ـ زن بايد در حال طواف تمام بدن خود را به جز صورت(1) و دستها تا مچ از نامحرم بپوشاند و اگر عمداً اين مقدار را نپوشاند معصيت كرده لكن طواف او صحيح است.

«طواف در لباس غصبي و غير مخمس»

مسأله 437 ـ كسي كه سال خمسي براي خود قرار نداده اگر از درآمد كسب، پولي دارد كه معلوم نيست ربح بين سال است يا سال بر آن گذشته است بدون تخميس آن حكم غصب را دارد بنابراين اگر با آن پول لباس احرام يا قرباني تهيه كند، طواف و قرباني او صحيح نيست مگر آنكه همانطوريكه متعارف است بذمه خريداري كرده باشد كه در اين صورت طواف و قرباني او صحيح است.

مسأله 438 ـ اگر انجام طواف و نماز در لباسي كه با عين پول غصبي يا غيرمخمس تهيه شده از روي علم و عمد نباشد طواف و نماز صحيح است مگر اين كه جاهل مقصر باشد كه بايد تدارك نمايد(2).

مسأله 439 ـ پولي كه معلوم نيست متعلق خمس است يا نه؟ لازم نيست تخميس شود و مي توان آنرا در حج صرف نمود.

مسأله 440 ـ همراه داشتن مال غصبي مثل پول خمس نداده موجب بطلان طواف نمي شود(3).

«پنجم: شروع از حجرالاسود و ختم به آن»

مسأله 441 ـ طواف بايد از مقابل حجرالاسود شروع شود و از هر جاي حجرالاسود كه شروع كند به طوري كه در عرف گفته شود از حجرالاسود شروع كرده كافي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: و صورتش را با نقاب نپوشاند.

2  . آية الله بهجت: اگر قصد قربت از او محقق نشده باشد.

3  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: در صورتي كه طواف موجب حركت اضافي نشود.

صفحه 119

است.(1) چه از ابتداء آن شروع كند چه از وسط يا آخرش ولي از هركجا شروع كرد بايد در
دور هفتم به همان جا ختم كند.

مسأله 442 ـ براي شروع از حجرالاسود مي تواند قبل از رسيدن به حجرالاسود قصد كند كه طواف را از مقابل حجرالاسود شروع مي كنم و زايد بر آن مقدمه علميه است و همچنين در دور آخر مي تواند قدري از حجرالاسود بگذرد با اين قصد كه زيادي مقدمه علميه باشد.

مسأله 443 ـ در طواف همان طوري كه مسلمين طواف مي كنند از محاذات حجرالاسود بدون دقت هاي صاحبان و سوسه شروع كند و در دورهاي ديگر لازم نيست مقابل حجر الاسود توقف نمايد و تجديد نيت كند. بلكه مي تواند بدون توقف دور بزند تا هفت شوط تمام شود.

مسأله 444 ـ كاري كه بعضي افراد نادان انجام مي دهند كه مقابل حجر الاسود مي ايستند وبراي رعايت محاذات عقب وجلو مي روند موجب اشكال وگاهي حرام است.

مسأله 445 ـ اگر اشتباهاً طواف را از غير حجر الاسود مانند ركن يماني شروع كند طوافش باطل است هر چند دور آخر را به حجر الاسود ختم نمايد(2) و همينطور اگر دورهاي طواف را از حجر الاسود شروع كند ولي به موضعي قبل از حجر الاسود مانند ركن يماني ختم نمايد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني و آية الله صافي: طواف بايد از اول جزء حجرالاسود شروع شود و چون تحقق آن معني بر وجه حقيقت متعسّر و بلكه متعذّر است، در تحقق آن اكتفا مي شود به اين كه پيش از رسيدن به حجرالاسود نيت كند و قصد كند كه ابتداي طواف در هر دور از محاذي اولين جزء حجر باشد و انتهاي آن همان موضعي كه واقعاً انتهاي دور است باشد و زايد، از باب مقدمه علميه باشد. و اين نيت را در ذهن باقي بدارد تا وقتي كه محاذي حجر شود و اين كافي خواهد بود و با همين نيت هفت دور طواف كند.

2  .آية الله سيستاني، آية الله فاضل: اگر قصد و شروع از موضع معتبر شرعي است ولي در تطبيق اشتباه كرده است در صورتي كه كسري دور آخر را به قصد طواف تمام كند صحيح است.

صفحه 120

«ششم: قرار دادن كعبه درطرف چپ»

مسأله 446 ـ در طواف بايد سمت چپ طواف كننده به طرف كعبه باشد و اگر سمت راست يا پشت يا روبروي او به كعبه باشد و در اين حال طواف كند صحيح نيست.

مسأله 447 ـ معيار در شرط مذكور اين است كه طوري طواف كند كه در عرف گفته شود كعبه در طرف چپ اوست و لازم نيست در تمام حالات طواف حقيقتاً كعبه در سمت چپ او باشد بنابراين در موقع دور زدن حجر اسماعيل و گوشه هاي كعبه به نحو متعارف اگر سمت چپ او از محاذات كعبه خارج شود بلكه خانه متمايل به پشت او شود اشكالي ندارد.

مسأله 448 ـ اگر به هر علتي مقداري از طواف بر خلاف متعارف انجام شود مثلا رو به كعبه يا پشت به آن يا عقب عقب طواف كرد بايد برگردد و آن مقدار را جبران كند و اگر نمي تواند برگردد بدون قصد طواف دور بزند(1) تا جائي كه بايد طواف را از آنجا تدارك كند برسد و از آنجا جبران نمايد.

«هفتم: داخل نمودن حجر اسماعيل(عليه السلام) در طواف»

مسأله 449 ـ حجر اسماعيل محلي است كه متصل به خانه كعبه است و بايد طواف كننده از بيرون آن طواف كند.

مسأله 450 ـ اگر دور حجر اسماعيل نگرديد و از داخل آن طواف كرد، طوافش باطل است و بايد اعاده كند پس اگر اينكار عمدي باشد حكم ابطال عمدي طواف را دارد و اگر سهوي باشد حكم ابطال سهوي را دارد كه حكم آن دو خواهد آمد.

مسأله 451 ـ اگر در بعضي از شوطها از داخل حجر اسماعيل دور زد، بايد آن شوط را اعاده كند و اعاده طواف لازم نيست.

مسأله 452 ـ كسي كه يك شوط طواف را از درون حجر اسماعيل(عليه السلام) انجام داده و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني و آية الله فاضل: و تا حجرالاسود برود و آن شوط را كاملا اعاده نمايد.

صفحه 121

بقيه طواف را ادامه داده بايد يك شوط ديگر بجا آورد(1) و اگر نماز و بقيه اعمال را انجام
داده آنها را نيز اعاده نمايد(2).

مسأله 453 ـ اگر پس از داخل شدن در حجر اسماعيل متوجه مسأله شد و بجاي اعاده آن شوط آنرا از آنجايي كه وارد حجر شده تكميل نموده طوافش باطل نيست و بايد آن شوط را اعاده نمايد.

مسأله 454 ـ اگر كسي در بعضي از دورها از روي ديوار حجر اسماعيل(عليه السلام) برود اعاده همان مقدار از شوط كافي است.

مسأله 455 ـ در حال طواف، دست گذاشتن روي ديوار حجر اسماعيل(عليه السلام) جايز است و به طواف ضرر نمي رساند گر چه احتياط مستحب در ترك است.

«هشتم: رعايت محدوده طواف»

مسأله 456 ـ بهتر است طواف بين كعبه و مقام حضرت ابراهيم(عليه السلام) انجام شود و اين مسافت كه تقريباً 5 / 26 ذراع است در همه اطراف كعبه مراعات شود(3) ولي طواف خارج

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، سيستاني: اگر موالات فوت نشده و اما اگر موالات فوت شده طوافش باطل است و بايد آنرا و اعمال مترتب بر آنرا تدارك نمايد و اگر وقت تدارك گذشته حجش باطل است آية الله سيستاني اضافه فرمودند: ولي درفرض سهوونسيان اعاده يك شوط واعمال مترتبه كافي است.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر چهار شوط را تمام كرده و داخل حجر شده هر وقت فهميد ناقص را تمام كند و نماز طواف و اعمال مترتبه را ب جا آورد و اگر قبل از سه شوط و نيم بوده شوطهاي گذشته باطل است و بايد طواف را از سربگيرد و بعد از آن نماز طواف و سعي و تقصير را بجا آورد و اگر از سه شوط و نيم گذشته و به چهار نرسيده آن را تمام كند با دو ركعت نماز و بعد يك هفت شوط طواف و نماز و سعي و تقصير را بجا آورد. ( آداب و احكام حج، م 560 )

2  . امام خميني، آية الله خامنه اي: اگر به اعتقاد صحت بقيه اعمال را انجام داده اعاده آن شوط و نماز كافي است.

3  . آيات عظام امام خميني، فاضل: واجب است طواف در محدوده مذكور انجام شود مگر در صورتيكه حتي در وقت خلوت نتواند در اين محدوده طواف كند كه در اين صورت طواف خارج از اين حد با مراعات الاقرب فالاقرب جايز است.

آية الله فاضل اضافه فرمودند: همينطور اگر ضرورت عرفي اقتضاء كند كه خارج از محدوده طواف كند

صفحه 122

اين حد تا هر كجا كه(1) طواف خانه صدق كند جايز است خصوصاً در مواردي كه طواف
در محدوده مذكور ممكن نباشد يا مشقت داشته باشد.*

تذكر:بنابر نظر امام خميني و آية الله فاضل اگر شخصي در طواف از محدوده لازم خارج شد بايد آن مقدار را اعاده كند و همين طور بنابر نظر آية الله گلپايگاني و آية الله صافي اگر در محدوده اي طواف كند كه اتصال به جمعيت نداشته باشد بايد آن مقدار را اعاده كند.

مسأله 457 ـ محدوده مذكور در مسأله قبل در قسمتي كه حجر اسماعيل(عليه السلام) وجود دارد از كعبه حساب مي شود و با كاسته شدن مقدار حجر تقريباً از مطاف 5/6 ذراع باقي مي ماند.(2)

تذكر 2: بنابر نظر مراجع مذكور اگر به جهت نظافت مسجد و مانند آن از انجام طواف در محدوده ممانعت شود اگرامكان دارد كه در محدوده طواف كند بايد صبر نمايد و در محدوده طواف كند و اگر خارج آن طواف كند صحيح نيست آية الله فاضل اضافه فرمودند: اگر در چنين حالاتي ضرورت عرفيه اقتضاء كند كه خارج از محدوده طواف كند و صبر كردن براي طواف در محدوده مستلزم عسر و حرج باشد در خارج حد با رعايت الاقرب فالاقرب صحيح است.

تذكر 3: بنابر نظر مراجع مذكور زني كه قادر به طواف كردن نيست اگر كسي حتي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني و آية الله صافي: تا جمعيت طواف كننده متصل به يكديگر مشغول طوافند صحيح است.

2  . آيات عظام: گلپايگاني، صافي، فاضل: در طرف حجر اسماعيل محدوده طواف ضيق نمي شود و از حجر اسماعيل به مقدار 5/26 ذراع محدوده طواف است.

صفحه 123

نامحرم حاضر شود او را بدوش بگيرد و در محدوده طواف دهد نمي تواند به طواف با تخت روان در خارج از محدوده اكتفا كند.

تذكر 4: كسي كه در محدوده طواف است اگر شك كند كه از محدوده خارج شده يا نه؟ طوافش صحيح است ولي اگر در ابتدا طواف شك كند كه طوافش در محدوده است يا نه؟ نمي تواند به آن اكتفا نمايد.

تذكر 5: يقين به اين كه در حال طواف او را بي اختيار مي برند مجوز طواف در خارج حد نيست و بايد همان مقدار را كه بي اختيار شده تدارك كند، و همينطور يقين به برخورد با نامحرم براي طواف خارج محدوده عذر محسوب نمي شود.

«نهم: طواف نكردن روي شاذروان»

مسأله 458 ـ در اطراف ديوار خانه، يك پيش آمدگي است كه آن را « شاذروان » مي گويند و طواف بر روي آن صحيح نيست.

مسأله 459 ـ اگر كسي در بعضي از احوال به واسطه كثرت جمعيت يا غير آن روي شاذروان برود و دور بزند آن مقدار كه دور زده باطل است و بايد آن را اعاده كند.

مسأله 460 ـ دست به ديوار خانه كعبه گذاشتن، در آن جائي كه شاذروان است جايز است و به طواف ضرر نمي رساند گر چه احتياط مستحب در ترك است.

«دهم: موالات»

مسأله 461 ـ مراعات موالات عرفيه در طواف لازم است(1) يعني بايد هفت دور آن پشت سر هم آورده شود و در بين آن بقدري فاصله نشود كه از صورت يك طواف خارج گردد.

تذكر: موارد استثناء اين شرط در مسائل مربوط به قطع طواف خواهد آمد.

مسأله 462 ـ جايز است در بين طواف براي رفع خستگي و استراحت بنشيند يا دراز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم، آية الله فاضل: اين شرط در طواف مستحب لازم نيست.

صفحه 124

بكشد و بعد، از همانجا اتمام كند ولي نبايد آنقدر طول دهد كه موالات عرفيه به هم بخورد والا طوافش باطل است و بايد طواف را اعاده كند(1).

 

«يازدهم: انجام هفت دور نه كمتر نه بيشتر»

«كم كردن دورهاي طواف»

مسأله 463 ـ اگر طواف كننده از ابتداء عمداً قصد كند كه كمتراز هفت دور طواف كند طوافش باطل است اگر چه هفت دور بزند(2) ولي اگر از روي جهل يا سهو يا غفلت باشد و به هفت دور تمام كند طوافش صحيح است.

مسأله 464 ـ اگر از روي جهل به مسأله بيش از هفت دور طواف كند طوافش باطل است(3) و بايد طواف و نماز و اعمال بعد از آن را اعاده كند.(4)

مسأله 465 ـ اگر در اثناي طواف از قصد هفت دور زدن برگردد و قصد كند كمتر بياورد آنچه با اين قصد آورده باطل است(5) و بايد اعاده كند.

مسأله 466 ـ اگر عمداً از طواف واجب يك دور يا كمتر يا بيشتر از آن كم كند اگر پيش از فوت موالات عرفيه آنرا تكميل نمايد طوافش صحيح است(6)* و اگر تكميل ننمايد تا موالات فوت شود حكم قطع عمدي طواف را دارد كه خواهد آمد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خامنه اي: ولي اگر بعد از نصف دور چهارم باشد مي توان به اتمام همان طواف اكتفا نمود.

2  . آيات عظام: تبريزي، خويي، سيستاني: در فرضي كه هفت دور بزند با تحقّق قصد قربت طوافش صحيح است.

3  . آية الله سيستاني، آية الله فاضل: مگر اين كه جاهل قاصر باشد كه در اين صورت طوافش صحيح است.

4  . امام خميني، آية الله خامنه اي: اگر با اعتقاد صحت بقيه اعمال را آورده اعاده طواف و نماز كافي است.

5  . آيات عظام: تبريزي، خوئي، سيستاني: اگر قصد قربت مختل شود طواف اشكال پيدا مي كند.

6  . آية الله سيستاني: اگر بي دليل قبل از تمام شدن شوط چهارم از مطاف خارج شده و مشغول كاري شده كه عرفاً صدق كند كه طوافش را قطع كرده طواف باطل است.

صفحه 125

مسأله 467 ـ در فرض مسأله قبل اگر طواف را تكميل نكرد تا موالات فوت شد بايد آنرا اعاده كند(1)* و اگر آنرا اعاده نكند حكم ترك عمدي طواف را دارد كه در مسائل قبل گذشت و در اين مسأله و مسأله قبل فرقي بين عالم و جاهل نيست.

مسأله 468 ـ اگر سهواً از طواف كم كند چنانچه پيش از فوت موالات آنرا تكميل نمايد طوافش صحيح است و همينطور است اگر بعد از فوت موالات متذكر شود و مقدار فراموش شده سه شوط يا كمتر باشد و اما اگر بعد از فوت موالات متذكر شود كه بيش از سه شوط كم كرده بايد طواف را اعاده نمايد. گر چه تكميل طواف و اعاده آن در تمام موارد مذكور موافق احتياط است.

مسأله 469 ـ اگر در حال سعي يادش آمد كه طواف را ناقص به جا آورده بايد برگردد و طواف را از همانجا كه ناقص كرده تكميل كند و برگردد تتمه سعي را بجا آورد و طواف و سعيش صحيح است و احتياط مستحب آن است كه اگر كمتر از چهار دور بجا آورده طواف را تمام كند و اعاده نمايد و همچنين اگر سعي را كمتر از چهار بار انجام داده تمام كند و اعاده نمايد.

«زياد كردن دورهاي طواف»

مسأله 470 ـ اگر طواف كننده از ابتدا عمداً قصد كند كه بيش از هفت دور طواف كند طوافش باطل است هر چند به هفت دور اكتفاكند(2) ولي اگر از روي جهل يا سهو يا غفلت باشد و به هفت دور تمام كند طوافش صحيح است.

مسأله 471 ـ انجام يك دور يا بيشتر بقصد احتياط، زياده در طواف محسوب نمي شود و جبران نقص احتمالي را نيز نمي كند

مسأله 472 ـ اگر در اثناء طواف از قصد هفت دور زدن برگردد و قصد كند زيادتر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني: اقوي آن است كه در اين صورت اگر چهار دور به جا آورده باشد طواف را تمام كند و بعداً احتياطاً اعاده نمايد.

2  . آيات عظام: تبريزي، خوئي، سيستاني: با تحقق قصد قربت طوافش صحيح است.

صفحه 126

بياورد آنچه با اين قصد آورده باطل است و بايد اعاده كند(1) و اگر با اين قصد زيادتر از
هفت دور انجام دهد اصل طواف باطل است(2)

مسأله 473 ـ اگر از اول قصد كند كه هشت دور به جا آورد، ليكن قصدش آن باشد كه هفت دور آن طواف واجب باشد و يك دور قدم زدن دور خانه براي تبرك يا مقصد ديگر باشد طواف او صحيح است.

مسأله 474 ـ اگر گمان كند كه يك دور نيز مستحب است همانطور كه هفت دور مستحب است و قصد كند كه هفت دور واجب را بياورد و يك دور مستحب هم به دنبال آن بياورد طواف او صحيح است خواه آن يك دور را انجام دهد يا انجام ندهد.

مسأله 475 ـ اگر بعد از هفت دور طواف واجب عمداً يك شوط يا كمتر يا بيشتر به آن اضافه نمايد به قصد اين كه زياده جزء آن طواف باشد، طواف او باطل مي شود و بايد اعاده كند.

مسأله 476 ـ اگر سهواً زياد كند بر هفت دور پس اگر كمتر از يك دور است قطع كند آن را و طوافش صحيح است و اگر يك دور يا زيادتر است احوط(3) آن است كه هفت دور ديگر را تمام كند به قصد قربت، بدون تعيين مستحب يا واجب و دو ركعت نماز طواف واجب را قبل از سعي بخواند و احتياط مستحب آن است كه بعد از سعي دو ركعت نماز براي طواف مستحب به جا آورد.

مسأله 477 ـ اگر قسمتي از شوط را كه صحيح بوده به تصور اين كه باطل انجام داده اعاده نموده، طوافش صحيح است.

 

«قِران در طواف»

مسأله 478 ـ قران در طواف (يعني دو طواف پشت سر يكديگر بدون انجام نماز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: تبريزي، خوئي، سيستاني: اگر قصد قربت مختل شود اصل طواف باطل مي شود.

2  . آية الله بهجت: آنچه با قصد زياده آورده باطل است.

3  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اين احتياط مستحب است.

صفحه 127

طواف بين آن دو) در طواف واجب حرام است ولي طواف اول صحيح است(1) مگر
آن كه از ابتداء يا در اثناء طواف اول قصد قران كرده باشد. بلي قران در طواف مستحب، مكروه است.*

مسأله 479 ـ اگر بعد از انجام طواف و قبل از نماز طواف يك شوط يا كمتر يا بيشتر بياورد بقصد اين كه آنرا جزء طواف ديگر قرار دهد داخل در قِران بين دو طواف است كه حكمش در مسأله قبل گذشت(2).

مسأله 480 ـ اگر طواف واجبي را كه به فتواي مجتهدش صحيح است قبل از خواندن نماز به قصد احتياط اعاده نمايد و سپس نماز طواف را بخواند عملش صحيح است هر چند به واسطه قِران(3) معصيت كرده است.

 

«قطع طواف»

مسأله 481 ـ قطع طواف يعني رها كردن آن به طوري كه موالات عرفيه فوت شود(4)، بدون عذر در طواف مستحب جايز و در طواف واجب مكروه است(5).*

مسأله 482 ـ اگر بدون عذر طواف را قطع كند باطل است و بايد آنرا اعاده نمايد چه قبل از شوط چهارم باشد يا بعد از آن(6) ولي اگر طواف را رها كند و قبل از فوت موالات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: سيستاني، خوئي، تبريزي: طواف باطل است.

2  . آيات عظام: تبريزي، خوئي، سيستاني، بهجت: اگر طواف دوم را به اتمام نرساند نه قران است و نه زياده در طواف.

3  . آيات عظام: بهجت، تبريزي، خوئي، سيستاني: اين عمل قران محسوب نمي شود.

4  . آية الله سيستاني: يا قبل از اتمام شوط چهارم از مطاف خارج و مشغول كاري شود كه عرفاً گفته شود طواف را قطع كرده است.

5  . آيات عظام: صافي، گلپايگاني، خويي: در طواف واجب جائز نيست.

6  . آية الله گلپايگاني: اقوي آن است كه در اين صورت اگر چهار دور به جا آورده باشد، طواف را تمام كند و بعد احتياطاً اعاده كند.

صفحه 128

برگردد و آنرا تمام نمايد طوافش صحيح است.(1)

مسأله 483 ـ اگر بعد از تمام شدن شوط چهارم طواف را به جهت عذري مانند مرض و حيض قطع نمايد و بعد از رفع عذر طواف را از همانجا كه قطع كرده كامل كند صحيح است. ولي اگر قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد آنرا اعاده نمايد.(2)

مسأله 484 ـ اگر شخصي به جهت عذري طواف را قطع كند و تا وقت تنگ شود از انجام طواف عاجز باشد پس اگر ممكن است او را حمل كنند و طواف دهند. تا طوافش را تكميل نمايد يا اگر قطع قبل از اتمام شوط چهارم بوده اعاده نمايد و اگر ممكن نيست برايش نائب بگيرند كه به تفصيل مذكور عمل نمايد.(3)

مسأله 485 ـ اگر در اثناء طواف به جهت برپا شدن نماز جماعت يا نظافت مسجد و مانند آن، شخص از ادامه طواف معذور شد حكم مسأله قبل را دارد

«قطع طواف جهت نماز»

مسأله 486 ـ اگر در اثناي طواف وقت نماز واجب تنگ شود واجب است آنرا رها كند و نماز بخواند و سپس طواف را از همانجا كه قطع كرده تمام كند(4) و صحيح است مگر اين كه قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد و بقدري فاصله شود كه موالات عرفيه به هم بخورد. كه در اين صورت بايد طواف را اعاده كند.

مسأله 487 ـ قطع طواف براي رسيدن به نماز جماعت يا درك وقت فضيلت نماز واجب، جايز بلكه مستحب است و بعد از نماز از همانجا كه طواف را قطع كرده ادامه دهد و طوافش صحيح است گر چه احتياط مستحب آن است كه به تفصيل مسأله قبل عمل نمايد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . نظر آيات عظام امام خميني، خوئي، تبريزي، صافي، خامنه اي ذيل مسأله 467 گذشت.

2  . آية الله سيستاني: بجز طواف مستحب كه مي تواند تكميل نمايد مطلقاً.

3  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بعيد نيست گفته شود كه نائب بايد در هر صورت همه طواف را انجام دهد.

4  . آية الله فاضل، آية الله خامنه اي: و مي تواند طواف را از اول شروع نمايد.

صفحه 129

«شك در طواف»

مسأله 488 ـ اگر بعد از طواف شك كند كه آن را صحيح به جا آورده يا نه، مثلا احتمال بدهد كه از طرف راست طواف كرده يا محدث بوده يا از داخل حجر اسماعيل(عليه السلام)طواف كرده، اعتناء نكند، و طوافش صحيح است اگر چه باز در محل طواف باشد و از آنجا منصرف نشده يا مشغول كارهاي ديگر نشده باشد، در صورتي كه هفت دور بودن معلوم باشد بي زياده و نقيصه.

مسأله 489 ـ اگر در اثناء طواف شك كند كه طواف را به نيت منوب عنه شروع كرده يا براي خود، نمي تواند به اين طواف اكتفا كند و مي تواند صبر كند تا موالات فوت شود سپس آنرا از سر بگيرد.(1)

مسأله 490 ـ اگر بعد از تمام شدن طواف و انصراف از آن شك كند كه هفت دور آورده يا بيشتر به شك خود اعتناء نكند و همينطور است اگر شك كند در اين كه هفت دور آورده يا كمتر(2).

مسأله 491 ـ اگر در آخر دور كه به حجر الاسود ختم شد شك كند كه هفت دور زده يا هشت دور يا زيادتر، اعتنا به شك نكند و طوافش صحيح است.

مسأله 492 ـ اگر در طواف در عدد شوطها شك نمود و با اين حال و باميد اين كه شك او را از بين برود طواف را ادامه داد و پس از آن يقين كرد كه هفت دور را كامل كرده طوافش صحيح است.

مسأله 493 ـ اگر قبل از رسيدن به حجر الاسود و تمام شدن دور، شك كند كه آنچه را دور مي زند دور هفتم است يا هشتم طوافش باطل است.(3)*

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: مي تواند طواف را به نيت منوب عنه تمام كند.

آية الله سيستاني: و بايد طواف را به نيت نيابت از سر بگيرد.

2  . آية الله تبريزي، آية الله خوئي: اگر قبل از مشغول شدن به نماز چنين شكي كند بايد طواف را اعاده كند.

3  . آية الله فاضل، آية الله مكارم: آن دور را تمام كند و طوافش صحيح است.

صفحه 130

مسأله 494 ـ اگر در آخر دور يا اثناي آن شك كند ميان شش و هفت و هر چه پاي نقيصه در كار است، طواف او باطل است.(1)

مسأله 495 ـ در مواردي كه شك در دورهاي طواف موجب بطلان طواف است اگر طواف ديگري شروع كرد و در اثناء آن يقين به دورهاي طواف اول برايش حاصل شد، طواف دوم صحيح است.

مسأله 496 ـ اگر در طواف مستحب شك كند در عدد دورها، بنابر اقل بگذارد و طوافش صحيح است.

مسأله 497 ـ كسي كه در عدد دورهاي طواف كثير الشك است به شكش اعتنا نكند(2)و بنابر اكثر بگذارد، مگر اين كه بنابر اكثر موجب بطلان طواف باشد كه در اين صورت به احتمال اكثر اعتناء نكند و احتياط مستحب آن است كه كثير الشك كسي را وادار كند كه عدد را برايش حفظ كند.

مسأله 498 ـ معيار در كثير الشك(3) در طواف اين است كه عرفاً بگويند در طوافش زياد شك مي كند.

مسأله 499 ـ گمان در عدد دورها اعتبار ندارد(4) و حكم شك را دارد.

بطلان طواف يا بعض آن

مسأله 500 ـ اگر پس از انجام حج تمتع متوجه شود كه چند شوط از طواف عمره تمتع، يا حج را سهواً باطل انجام داده مثل اين كه از داخل حجر اسماعيل طواف كرده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام خوئي، تبريزي، سيستاني: اگر شك در پايان شوط بين شش و هفت باشد و بنا را بر شش گذاشت و از روي جهل به مسأله طواف را تمام كرد و متوجه مسأله نشد تا وقت اعاده گذشت طوافش صحيح است.

2  . آية الله خوئي: اگر به حد وسواس نرسيده بايد به شك خود اعتنا كند.

3  . آية الله سيستاني: معيار اين است كه شكي كه براي او حاصل مي شود، نسبت به كساني كه در موجبات حواس پرتي مانند او هستند، به مقدار معتنا به بيشتر باشد.

4  . آية الله بهجت: گمان در دورهاي طواف معتبر است و بايد به آن عمل شود.

صفحه 131

چنانچه مقداري كه باطل انجام داده سه شوط يا كمتر باشد همان مقدار را اعاده نمايد با نماز طواف و اگر بيشتر باشد بايد اصل طواف را اعاده نمايد و در هر دو صورت اعمال عمره و حج او صحيح است و اگر از روي جهل به حكم، و در عمره تمتع بوده، عمره و حج او باطل است و بايد در سال بعد آنرا اعاده نمايد.(1)* و اگر در حج بوده طواف او باطل است و احكام آن در مسائل حج خواهد آمد.

مسأله 501 ـ اگر در عمره تمتع بعد از تقصير متوجه شود كه طوافش را سهواً باطل انجام داده است مثل اين كه بدون وضو طواف كرده يا وضويش باطل بوده پس اگر قبل از گذشتن وقت يادش آمد بايد طواف و نماز و سعي و تقصير را اعاده كند و تا اعمال را انجام نداده از محرمات احرام اجتناب نمايد و اگر بعد از گذشتن وقت تدارك متوجه شود اعاده طواف و نماز كافي است(2).

مسأله 502 ـ اگر از روي جهل به مسأله طواف عمره تمتع را باطل انجام دهد چنانچه قبل از تنگي وقت متوجه شود بايد طواف و نماز آنرا اعاده نمايد و اگر سعي و تقصير كرده آنها نيز بايد اعاده شود و تا اعاده ننموده در احرام باقي مي ماند و اگر بعد از وقت تدارك متوجه شود حج او باطل است.(3)*

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر از روي جهل در عمره بوده حج او بدل به اِفراد شده بايد عمره مفرده بجا آورد و در سال بعد نيز حج تمتع را انجام دهد.

آيات عظام امام خميني، فاضل، خامنه اي: اگر با اعتقاد به صحت اعمال را تمام كرده عمره و حج او صحيح است و از احرام خارج شده و فقط بايد طواف و نماز آن را اعاده كند.

2  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، سيستاني: اگر بعد از وقت تدارك يادش بيايد حجش باطل است.

آيات عظام: امام خميني، خامنه اي، فاضل: در هر دو صورت اعاده طواف و نماز كافي است و شخص با تقصير از احرام خارج شده است.

3  . آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: حج او مبدل به افراد مي شود و بايد احتياطاً پس از آن عمره مفرده انجام دهد و سال بعد دوباره عمره و حج تمتع را بجا آورد.

آيات عظام: امام خميني، فاضل، خامنه اي: در هر دو صورت اگر با اعتقاد به صحت اعمال را تمام كرده از احرام خارج شده و عمره و حج او صحيح است و فقط بايد طواف و نماز را تدارك نمايد.

صفحه 132

مسأله 503 ـ در فرض مذكور در مسأله قبل اگر بعد از آن حج، عمره يا حج ديگري انجام داده و در آن خللي ايجاد نكرده باشد آن عمره و حج محكوم به صحت است.

«رها كردن طواف و از سر گرفتن آن»

مسأله 504 ـ كسي كه در اثناء طواف آنرا رها مي كند و از سر مي گيرد طوافش صحيح است خواه قبل از اكمال شوط چهارم آنرا رها كند يا بعد از آن(1) و اگر طواف دوم را هم رها كند و طواف سومي را انجام دهد همين حكم را دارا است.*

«نيابت در طواف»

مسأله 505 ـ اگر كسي از ابتدا بداند كه حتي با كمك ديگري قادر بر انجام بعضي
از شوطهاي طواف نيست بايد براي طواف كامل نائب بگيرد و همينطور اگر قبل
از اتمام شوط چهارم عاجز شود، ولي اگر بعد از آن باشد مي تواند براي بقيه نائب
بگيرد.(2)*

مسأله 506 ـ انجام طواف به نيابت از ديگري قبل از طواف عمره يا حج يا طواف نساء جايز است.

 

«طواف با لباس دوخته»

مسأله 507 ـ اگر محرم طواف و سعي خود را با لباس دوخته انجام دهد، طواف و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . امام: اگر قبل از شوط چهارم بوده بايد يك طواف ديگر بجا آورد.

آية الله خوئي، آية الله تبريزي: در فرض اعتقاد به جواز از سرگرفتن طواف، طواف مذبور مجزي است.

آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اگر بعد از شوط چهارم بوده واجب است نقصان طواف قطع شده را بجا آورد و نماز آنرا نيز بخواند.

2  . آيات عظام: صافي، گلپايگاني، مكارم: در تمام صور بايد براي طواف كامل نائب بگيرد.

امام خميني، آية الله بهجت: بعضي از دورهاي طواف قابل نيابت است مطلقاً

صفحه 133

سعي او صحيح است هر چند بواسطه پوشيدن لباس دوخته (در غير موارد عذر) معصيت كرده است.

«طواف حائض و مستحاضه»

مسأله 508 ـ زن اگر در ايام عادت خون ديده و سپس پاك شده و مجدداً خون ديده چناچه قبل از ده روز پاك شود آن خون محكوم به حيض است(1) و اگر در فاصله اي كه پاك بوده طواف و نماز را انجام داده بايد آنها را اعاده نمايد.(2)

مسأله 509 ـ زن اگر به جهتي مانند استفاده از قرض نظم عادت ماهانه اش بهم خورده چنانچه يقين دارد خوني كه مي بيند سه روز استمرار دارد هر چند به اين نحو كه پس از خروج خون تا سه روز در باطن فرج آلوده باشد حكم حيض را دارد وگرنه بايد به وظائف مستحاضه عمل نمايد.(3)

مسأله 510 ـ زن اگر براي عمره تمتع محرم شده اگر به واسطه حيض نتواند طواف كند بايد صبر كند و پس از پاك شدن طواف و اعمال ديگر را انجام دهد و اگر بترسد كه نتواند در وقت، اعمال عمره را انجام دهد از موارد عدول به افراد است(4) كه مسائل آن خواهد آمد.

مسأله 511 ـ اگر زن در اثناء طواف قبل از اتمام شوط چهارم حايض شود طوافش باطل است پس اگر وقت دارد صبر مي كند تا وقتي كه پاك شد طواف و نماز و بقيه اعمال

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: اگر خون دوم به صفات حيض باشد.

2  . آية الله مكارم: اعاده طواف و نماز لازم نيست.

3  . آيات عظام: خويي، تبريزي، سيستاني: اگر به صفات حيض باشد يا در ايام عادت، احتمال استمرار كافي است و حيض محسوب مي شود. (آية الله سيستاني اضافه فرموده اند: اگر به صفات حيض نباشد و در ايام عادت هم نباشد بايد جمع كند بين تروك حائض و اعمال مستحاضه.

4  . آيات عظام: خوئي، تبريزي، خامنه اي، سيستاني: اگر بعد از احرام حايض شد مخير است بين عدول و بين اين كه سعي و تقصير را انجام دهد و پس از حج تمتع و قبل از طواف آن قضاي طواف و نماز عمره تمتع را بجا آورد.

صفحه 134

را انجام دهد و اگر وقت ندارد مورد عدول به افراد است.(1)*

مسأله 512 ـ اگر زن در اثناء طواف بعد از اتمام دور چهارم(2) حايض شد چنانچه وقت دارد صبر كند و پس از پاك شدن تحصيل طهارت كرده و بقيه طواف و ساير اعمال را انجام دهد و اگر وقت تنگ باشد سعي و تقصير را انجام دهد و براي حج تمتع محرم مي شود و بعد از حج قبل از طواف آن(3) بقيه طواف عمره تمتع و نماز آن را انجام مي دهد(4)

مسأله 513 ـ اگر زن پس از اين كه متوجه شد كه طواف عمره را باطل انجام داده حايض شد و تا آخر وقت عذرش باقي است(5) سعي و تقصير را انجام مي دهد(6) و براي حج محرم مي شود و پس از حج و برطرف شدن عذر، طواف و نماز آن را انجام مي دهد.

مسأله 514 ـ زن مستحاضه چنانچه استحاضه اش قليله باشد بايد براي هر يك از طواف و نماز جداگانه وضو بگيرد و اگر متوسطه باشد بايد علاوه بر اين، يك غسل براي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خامنه اي: اگر قبل از سه شوط و نيم باشد مورد عدول به افراد است و اگر بعد از آن باشد حكم مسأله بعد را دارد.

آيات عظام: خوئي، بهجت، سيستاني: مخير است بين عدول و بين اتمام عمره تمتع به اين صورت كه سعي و تقصير را انجام مي دهد و براي حج تمتع محرم مي شود و بعد از حج و قبل از طواف آن، طواف عمره تمتع و نمازش را به جا مي آورد. آية الله خوئي: فرمودند: طواف عمره را به قصد اعم از تمام و اتمام انجام دهد.

2  . آية الله خامنه اي: بعد از سه شوط و نيم.

3  . آيات عظام: امام خميني، خامنه اي، مكارم: يا بعد از آن.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: بايد بعد از اعمال مكه بقيه طواف و نماز عمره را بجا آورد.

4  . آية الله خوئي: و مي تواند عدول به افراد كند مانند مسأله قبل.

5  . آية الله سيستاني: در اين فرض مخير است بين عدول و انجام حج تمتع به نحوي كه در مسأله قبل گذشت.

6  . امام، آية الله خامنه اي: اگر بعد از تقصير متوجه شد كه طوافش باطل است لازم نيست سعي و تقصير را اعاده نمايد.

صفحه 135

طواف و نماز انجام دهد.(1) و اگر كثيره باشد يك غسل ديگر هم براي نماز انجام دهد.(2)اين در صورتي است كه خون مستمر باشد و اگر از وقت وضو يا غسل براي طواف تا آخر نماز خون قطع باشد طهارتي كه براي طواف تحصيل كرده كافي است.

مسأله 515 ـ اگر زن در اثناء طواف مستحاضه شد، حكم حدث در اثناء طواف را دارد كه در مسأله 413 گذشت.

مسأله 516 ـ زن مستحاضه اگر پاك شد و وضو گرفت و غسل كرد و مشغول طواف شد و در اثناء طواف مجدداً خون ديد حكم مسأله قبل را دارد ولي اگر خون مستمر است و به وظيفه اش عمل كرده با تحفظ از خروج آن طواف او صحيح است.

مسأله 517 ـ مستحاضه پس از تحصيل طهارت براي طواف و نماز آن بايد مبادرت به عمل نمايد و اگر با رفتن به منزل نتواند مبادرت كند بايد وضو و غسل خود را نزديك مسجد الحرام انجام دهد.

مسأله 518 ـ اگر مستحاضه در اثناء طواف بجهت اقامه نماز و مانند آن نتواند به طوافش ادامه دهد بايد مجدداً براي طواف تحصيل طهارت نمايد و طواف را اعاده نمايد.(3)*

مسأله 519 ـ زن غير سيده(4) خوني كه بعد از تمام شدن پنجاه سال قمري مي بيند حكم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: اگر مستحاضه متوسطه و كثيره وظيفه غسل خود را براي نمازهاي يوميه انجام دهد غسل ديگري براي طواف و نماز لازم ندارد.

2  . آية الله سيستاني، آية الله فاضل: غسل ديگر لازم نيست.

آية الله خوئي: در كثيره اگر محدث به حدث اصغر نباشد احتياجي به وضو نيست.

3  . آية الله تبريزي: در فرضي كه نماز جماعت برگزار شده و مستحاضه نمازش را خوانده فرمودند بعيد نيست تمام كردن همان طواف سابق كافي باشد و همچنين آية الله سيستاني در اين فرض فرمودند اگر قطع پس از پايان شوط چهارم بوده اتمام همان طواف كافي است.

4  . آية الله مكارم: فرقي بين سيده و غير سيده نيست ملاك تمام شدن پنجاه سال قمري است.

آية الله سيستاني: يائسگي در مسأله حيض در سيّده و غير سيّده با اتمام شصت سال قمري شروع مي شود.

صفحه 136

استحاضه را دارد هر چند به صفات حيض باشد و تا وقتي كه رسيدن به سن مذبور براي زن اثبات نشده حكم زنان غيريائسه را دارد.*

مسأله 520 ـ زني كه حايض شده اگر با استفاده از دار و كاري كند كه خون كاملا قطع گردد بطوري كه در باطن فرج هم خون سه روز استمرار پيدا نكند آن خون حكم استحاضه را دارد و با تحصيل طهارت مستحاضه، مي تواند طواف و نماز خود را انجام دهد.

مسأله 521 ـ شخصي كه بعد از اعمال عمره يا حج متوجه مي شود كه غسل واجبي مانند غسل مس ميت يا غسل نفاس بر عهده اش بوده است چنانچه پس از وجوب آن غسل، غسل واجب يا مستحبي (كه استحباب آن ثابت است مانند غسل احرام يا جمعه ) انجام داده كفايت مي كند و عملش صحيح است والا حكم كسي را دارد كه طواف خود را باطل انجام داده كه در مسائل قبل گذشت.(1)*

«دائم الحدث»

مسأله 522 ـ بيماري كه حدث (بول، غائط، ريح) پي در پي از او خارج مي شود اگر فرصتي دارد كه مي تواند در آن طواف را با وضو و طهارت بدن انجام دهد بايد پس از وضو و طهارت بدن طواف را در آن وقت انجام دهد و اگر چنين فرصتي ندارد تا وقتي حدث متعارف از او سر نزده يك وضو براي طواف و يك وضو براي نماز كافي است.(2)*

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام امام خميني، خامنه اي، صافي: اگر غسل جنابت انجام داده كفايت مي كند و الا كفايت نمي كند.

آية الله فاضل: اگر غسل واجبي انجام داده كفايت مي كند والاّ كفايت نمي كند.

2  . امام خميني: اگر مشقت ندارد بايد هر بار كه از او حدث سرمي زند تجديد وضو نمايد هر چند با بردن آب همراه خود در طواف و نماز باشد، و طواف و نمازش صحيح است.

نظر آية الله خامنه اي در حدث بول مانند نظر امام است و در مورد حدث غائط و ريح نظر ايشان در دست نيست.

آية الله بهجت: اگر حدث بول يا ريح است خود طواف مي كند و اگر مشقت ندارد هر بار كه حدث از او سرمي زند وضو را تجديد كند كافي است و اگر حدث غائط است براي طواف نائب بگيرد.

آية الله گلپايگاني، آية الله صافي: اگر حدث بول است چنانچه مي تواند بايد براي هر بار كه حدث سرمي زند تجديد وضو كند. (آية الله گلپايگاني اضافه فرمودند: و اگر اين را هم نمي تواند، وضو بگيرد و چهار شوط آن را بجا آورد و سپس تجديد وضو نموده و بقيه طواف را بجا آورد) و اگر حدث ريح يا غائط باشد براي طواف نائب بگيرد و احتياطاً خودش هم طواف كند.

صفحه 137

مسأله 523 ـ كسي كه بول يا غائط پي در پي از او خارج مي شود واجب است تا آنجا كه مي تواند از سرايت نجاست به بدن و لباس خود جلوگيري كند به همان كيفيتي كه در نماز انجام مي دهد.

مسأله 524 ـ اگر حدث از غير مجراي طبيعي بطور پي در پي خارج مي شود حكم حدثي را دارد كه از مجراي طبيعي بطور پي در پي خارج مي شود كه در دو مسأله قبل گذشت.

«طواف مستحب»

مسأله 525 ـ طواف يعني هفت شوط كامل و انجام يك يا چند شوط استحبابش ثابت نيست.(1)

مسأله 526 ـ طواف عملي است مستحب و ثواب آن براي غيرمقيم از ثواب نماز مستحبي بيشتر است و سزاوار است زائران هر چقدر مي توانند طواف كنند اما تلاش كنند مزاحم افرادي كه مشغول طواف واجب هستند نشوند.

مسأله 527 ـ انجام طواف مستحب براي بانوان با علم به اين كه نگاه آنان بي اختيار به نامحرم مي افتد و در فشار جمعيت قرار مي گيرند اشكالي ندارد ولي بهتر است در موارد ازدحام مراعات نمايند.

مسأله 528 ـ شرائطي كه در طواف واجب ذكر شد به جز طهارت از حدث(2) در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: يك شوط نيز از خود يا از غير مستحب است.

2  . آية الله مكارم، آية الله فاضل: و موالات

صفحه 138

طواف مستحب نيز معتبر است.

مسأله 529 ـ انجام طواف مستحب قبل از اعمال عمره تمتع و مفرده و پس از محرم شدن براي حج تمتع و قبل از رفتن به عرفات و پيش از طواف حج يا طواف نساء اشكالي ندارد گر چه احتياط مستحب در ترك آن است.

مسأله 530 ـ هر شوط از طواف مستحب را نمي توان به نيت يك نفر انجام داد ولي انجام يك طواف به نيابت از چندين نفر اشكالي ندارد.(1)

«مسائل متفرقه طواف»

مسأله 531 ـ واجب نيست در حال طواف روي طواف كننده طرف جلو باشد بلكه جايز است به يمين و يسار نگاه كند و صفحه صورت را برگرداند بلكه به عقب نگاه كند و مي تواند طواف را رها كند و خانه را ببوسد و برگردد از همانجا اتمام كند.

مسأله 532 ـ اگر معاذ الله در حال طواف معصيتي مانند تماس عمدي با بدن نامحرم انجام شود طوافش باطل نمي شود.

مسأله 533 ـ پا گذاردن روي احرامي ديگران و اشيائي كه از افراد در مطاف مي افتد مانند ساعت و غير آن موجب بطلان طواف نمي شود.

مسأله 534 ـ اگر از قسمتي از شوط را نادرست انجام دهد و در وقتي كه مي خواهد تدارك كند محل دقيق آن مشخص نباشد، براي تدارك بايد از چند قدم جلوتر شروع كند با اين قصد كه طواف او از همانجائي كه نادرست بوده ادامه پيدا كند و بقيه مقدمه علميه باشد.

مسأله 535 ـ در مواردي كه احتياط اقتضا مي كند كه طواف را تكميل كند و نماز را بخواند سپس آنرا با نمازش اعاده كند، مي تواند يك طواف كامل به قصد تمام و اتمام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله سيستاني: نيابت در يك شوط نيز صحيح است ولي در اين صورت نبايد مجموع هفت شوط را به عنوان يك طواف انجام دهد.

آية الله مكارم: و نيز مي تواند ثواب هر شوط را به يك نفر اهدا كند.

صفحه 139

بجا آورد ( يعني چنانچه آن مقدار انجام شده باطل بوده تمام هفت شوط طوافش باشد و چنانچه صحيح بوده از طواف دوم بمقدار نقصان طواف اول، طواف باشد) و بعد دو ركعت نماز بخواند اين عمل كافي است.(1)*

مسأله 536 ـ اگر كسي مريض يا طفلي را حمل كند و طواف دهد و خودش نيز قصد طواف كند طواف هر دو صحيح است.

مسأله 537 ـ درحال طواف تكلم كردنوخنده نمودن وشعرخواندن اشكال ندارد لكن كراهت دارد و مستحب است در حال طواف مشغول دعا و ذكر خدا و تلاوت قرآن باشد.

مسأله 538 ـ اگر در طواف بي اختيار او را ببرند اعاده آن مقدار لازم است(2) و بايد طواف را صحيح انجام دهد و خودش به اختيار طواف كند و چنانچه ممكن نيست بايد در وقت خلوت طواف نمايد ولي بايد دانست كه منظور از بي اختيار شدن اين نيست كه در اثر فشار جمعيت تندتر برود بلكه در اين صورت اگر قدمها را به اختيار خود برمي دارد ضرر ندارد و طوافش صحيح است.(3)

مسأله 539 ـ هر گاه چند قدم از طواف اشكال پيدا كند مثل اين كه بي اختيار انجام شود به نحوي كه در مسأله قبل گذشت اگر بتواند بايد برگردد و آن مقدار را اعاده نمايد وگرنه بدون نيت طواف، دور بزند تا به محلي كه طوافش اشكال پيدا كرده برسد و از آنجا طواف را ادامه دهد و اگر از حجر الاسود شروع كند اشكال دارد(4).

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: امام خميني، گلپايگاني، صافي: اين عمل صحيح نيست و ترديد در نيت است.

2  . آية الله تبريزي، آية الله خوئي: مجرد بردن جمعيت موجب بطلان نمي شود مادامي كه ساير شرائط موجود باشد.

آيات عظام مكارم، خامنه اي: چون از اول نيت مي كند كه خود را در وسط جمعيت قرار دهد و طواف كند هرچند او را ببرند، اعاده لازم نيست.

3  . آية الله سيستاني: بي اختيار شدن به اين است كه نه بتواند توقف كند و نه از مطاف خارج شود.

4  . آية الله سيستاني، آية الله فاضل: اگر نتواند برگردد و جبران كند مي تواند تا حجر الاسود برود و آن شوط را اعاده نمايد و جايز نيست بدون قصد طواف، تا جايي كه طوافش نادرست بوده برود و از آنجا ادامه دهد.

صفحه 140

مسأله 540 ـ اگر قسمتي از يك شوط طواف نادرست انجام شود و شخص بخواهد آنرا تدارك كند لازم نيست از همان مكاني كه طواف اشكال پيدا كرده آنرا ادامه دهد بلكه مي تواند از محاذي آن در طرف راست يا چپ آن مكان طواف را تدارك كند و همينطور است مواردي كه طواف در نقطه اي قطع مي شود و شخص مي خواهد آنرا تكميل نمايد.

مسأله 541 ـ اگر از روي جهل به مسأله به جاي تدارك آن مقدار از شوط كه اشكال پيدا كرده آنرا رها كند و شوط ديگري بجا آورد طوافش صحيح است.

مسأله 542 ـ در مواردي كه قسمتي از شوط را صحيح انجام نداده اگر جهلا بدون تدارك آن قسمت به طواف ادامه دهد زياده اي كه انجام داده طواف را باطل نمي كند و چنانچه قبل از فوت موالات آن قسمتي كه خلل پيدا كرده تدارك كند طوافش صحيح است.

مسأله 543 ـ در عدد دورهاي طواف و سعي و عدد سنگهاي رمي در صورتي مي توان به ديگري اعتماد كرد كه اطمينان به عدد حاصل شود.(1)

مسأله 544 ـ نائب در طواف حج يا عمره لازم نيست محرم باشد يا لباس احرام در بر داشته باشد بلكه مي تواند طواف نيابي را در غير احرام و با لباس دوخته انجام دهد.

مسأله 545 ـ كسي كه از احرام خارج شده و مي خواهد طواف و نماز را اعاده كند لازم نيست طواف را با لباس احرام انجام دهد.

مسأله 546 ـ كسي كه در بين طواف شخصي را از زمين بلند مي كند يا چيزي را بر مي دارد و در آن حال بدون توجه به طواف يك يا چند قدم به جلو بر مي دارد چنانچه در وقت پيمودن اين مسافت قصد طواف را داشته ولو اجمالا كفايت مي كند و اگر شك دارد چنين قصدي داشته يانه به شك خود اعتنا نكند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خوئي، آية الله تبريزي: يا آن شخص ثقه باشد.

آية الله سيستاني: در خصوص طواف مي تواند به كسي كه يقين به عدد دورها داشته باشد اعتماد كند.

صفحه 141

مسأله 547 ـ اگر قسمتي از طواف اشكال پيدا كرد بايد همان مقدار تدارك شود و ادامه طواف بدون تدارك آن، موجب اشكال در طواف است و آوردن آن قسمت از طواف بقصد احتياط پس از اتمام طواف اشكال را برطرف نمي كند.

«مستحبات طواف»(1)

مسأله 548 ـ در حال طواف، مستحب است بگويد:

 

« أللَّهُمَّ إنِّي أسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي يُمْشي بِهِ عَلي طَلَلِ الْماءِ كَما يُمْشي بِهِ عَلي جُدَدِ الأَرْضِ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذِيْ يَهْتَزُّ لَهُ عَرْشُكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي تَهْتَزُّ لَهُ اَقْدامُ مَلائِكَتِكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الَّذِي دَعاكَ بِهِ مُوسي مِنْ جانِبِ الطُورِ فاسْتَجَبْتَ لَهُ وَأ لْقَيْتَ عَلَيْهِ مَحَبَّةً مِنْكَ وَأسْأَ لُكَ بِاسْمِكَ الّذي غَفَرْتَ بِهِ لِمُحَمَّد (صلي الله عليه وآله) ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ وَما تَأخَّرَ وأتْمَمْتَ عَلَيْهِ نِعْمَتَكَ أنْ تَفْعَلَ بِي كَذا وَكَذا ».

 

و بجاي كذا و كذا حاجت خود را بخواهد.

و نيز مستحب است در حال طواف بگويد:

 

« أللَّهُمَّ إنِّي إلَيْكَ فَقِيْرٌ وَإنِّي خائِفٌ مُسْتَجِيْرٌ فَلا تُغَيِّرْ جِسْمِي وَلا تُبَدِّلْ إسْمِي ».

 

و صلوات بر محمد و آل محمد بفرستد بخصوص وقتي كه به در خانه كعبه مي رسد و اين دعا را بخواند:

 

« سائِلُكَ، فَقِيْرُكَ، مِسْكِيْنُكَ بِبابِكَ، فَتَصَدَّقْ عَلَيْهِ بِالْجَنَّةِ، ألَّلهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْحَرَمُ حَرَمُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ الْمُسْتَجِيرِ بِكَ مِنَ النَّارِ فَأعْتِقْنِي وَوَالِدَيَّ وَأهْلِي وَوُلْدِي وَإخْوانِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنَ النَّارِ يا جَوادُ يا كَريمُ ».

 

و وقتي كه به حجر اسماعيل رسيد رو به ناودان و سر را بلند كند و بگويد:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: اين مستحبّات را به قصد رجاء بجا آورد.

صفحه 142

« أللَّهُمَّ أدْخِلْنِي الْجَنَّةَ وَأجِرْنِي مِنَ النَّارِ بِرَحْمَتِكَ وَعافِنِي مِنَ السُّقْمِ
وَأوْسِعْ عَلَيَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ وَادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَالاْنْسِ وَشَرَّ فَسَقَةِ
الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ ».

 

و چون از حجر بگذرد و به پشت كعبه برسد، بگويد:

 

« يا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ ياذَا الْجُودِ وَالْكَرَمِ إنَّ عَمَلِي ضَعِيفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَتَقَبَّلْهُ مِنِّي إنَّكَ أ نْتَ السَّمِيْعُ الْعَلِيْمُ ».

 

و چون به ركن يماني برسد دست به دعا بردارد و بگويد:

 

«يا أللهُ يا وَلِيَّ الْعافِيَةِ وَخَالِقَ الْعافِيَةِ وَرَازِقَ الْعافِيَةِ وَالْمُنْعِمُ بِالْعافِيَةِ وَالْمَنّانُ بِالعافِيَةِ والمُتَفَضِّلُ بِالْعافِيَةِ عَلَيَّ وَعَلي جَمِيعِ خَلْقِكَ يا رَحْمنَ الدُّنْيا وَالآخِرَةِ وَرَحيْمَهُما صَلِّ عَلي مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَارْزُقْنَا الْعافِيَةَ وَتَمامَ الْعافِيَةِ وَشُكْرَ الْعافِيَةِ في الدُّنْيا وَالآخِرَةِ يا أرْحَمَ الرَّاحِمِيْنَ».

 

پس سر به جانب كعبه بالا كند و بگويد:

 

« اَلْحَمْدُ للهِ الَّذي شَرَّفَكِ وَعَظَّمَكِ، وَالْحَمْدُ للهِ الَّذي بَعثَ مُحَمَّداً نَبِيّاً وَجَعَلَ عَليّاً اِماماً. أللَّهُمَّ اهْدِ لَهُ خِيارَ خَلْقِكَ وَجَنَّبْهُ شِرارَ خَلْقِكَ ».

 

و چون ميان ركن يماني و حجر الأسود برسد، بگويد:

 

« رَبَّنا آتِنا في الدُّنيا حَسَنَةً وَفِي الاْخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنا عَذابَ النَّارِ ».

 

و در شوط هفتم وقتي كه به مستجار(1) رسيد مستحب است دو دست خود را بر ديوار خانه بگشايد و شكم و روي خود را به ديوار كعبه بچسباند و بگويد:

 

« أللَّهُمَّ الْبَيْتُ بَيْتُكَ وَالْعَبْدُ عَبْدُكَ وَهذا مَكانُ الْعائِذِ بِكَ مِنَ النَّار ».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . مستجار در پشت كعبه در نزديك ركن يماني برابر در خانه كعبه قرار دارد.

صفحه 143

پس به گناهان خود اعتراف نموده و از خداوند عالم آمرزش آن را بطلبد كه ان شاء الله تعالي مستجاب خواهد شد، بعد بگويد:

 

« أللَّهُمَّ مِنْ قِبَلِكَ الرَّوْحُ وَالْفَرَجُ وَالْعافِيَةُ. أللَّهُمَّ إنَّ عَمَلِي ضَعيْفٌ فَضاعِفْهُ لِي وَاغْفِرْ لي مَا اطَّلَعْتَ عَلَيْهِ مِنِّي وَخَفِيَ عَلي خَلْقِكَ أسْتَجِيرُ بِاللهِ مِنَ النَّارِ ».

 

و آنچه خواهد دعا كند و ركن يماني را استلام كند و به نزد حجر الأسود آمده و طواف خود را تمام نموده و بگويد:

 

« أللَّهُمَّ قَنِّعْنِي بِما رَزَقْتَني وَبارِكْ لِي فِيما آتَيْتَني ».

 

و براي طواف كننده مستحب است در هر شوط، اركان خانه كعبه و حجر الأسود را استلام نمايد و در وقت استلام حجر بگويد(1):

 

« أمانَتي أدَّيْتُها وَمِيثاقي تَعاهَدْتُهُ لِتَشْهَدَ لِي بِالْمُوافاةِ ».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: انجام بعضي از اين مستحبات در زمان ما و در ازدحام جمعيّت براي بسياري از مردم غير ممكن است، بنابراين آنچه را ممكن است انجام مي دهد و آنچه را نمي توان انجام داد، هرگاه نيّت انجام آن را داشته باشد، خداوند مطابق نيّتش پاداش به او خواهد داد، بنابراين اصرار بر مزاحمت ديگران نبايد داشته باشد.

صفحه 144

 

 

 

 

 

 

 

فصل پنجم: نماز طواف

 

سوم از واجبات عمره تمتع نماز طواف است.

مسأله 549 ـ واجب است بعد از تمام شدن طواف عمره دو ركعت نماز طواف مانند نماز صبح بخواند.

مسأله 550 ـ در اين نماز سوره خاصي واجب نيست گر چه مستحب است در ركعت اول بعد از حمد سوره توحيد ( قل هو الله احد ) و در ركعت دوم سوره كافرون }قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ{ بخواند.

مسأله 551 ـ نماز طواف را مي توان مثل نماز صبح بلند يا مثل نماز ظهر آهسته خواند.

مسأله 552 ـ اين نماز در احكام مانند نمازهاي يوميه است بنابراين شك در ركعات، آنرا باطل مي كند و گمان در ركعات، معتبر است ولي در افعال، گمان، حكم شك را دارد.(1)*

مسأله 553 ـ بايد پس از طواف به نماز آن مبادرت نمايد(2) به طوري كه به نظر عرف بين آن دو فاصله نشود ولي فاصله انداختن به مقدار چندين دقيقه براي استراحت و يا پيدا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: در افعال نيز گمان معتبر است و حكم يقين را دارد.

2  . آية الله فاضل: و در صورتي كه عالماً عامداً اخلال به فوريت كند، ظاهراً طواف باطل مي شود و اگر تدارك نكند و وقت بگذرد حج نيز باطل است.

صفحه 145

كردن جاي مناسب اشكالي ندارد و اگر به قدري فاصله انداخت كه موالات عرفيه بهم
بخورد معصيت كرده ولي طواف و نمازش صحيح است.(1)*

مسأله 554 ـ انجام نماز مستحبي يا عبادت ديگر بين طواف و نماز آن تا وقتي كه موالات عرفيه بهم نخورده مانعي ندارد.

مسأله 555 ـ واجب است اين نماز نزد مقام ابراهيم(عليه السلام) و در پشت آن خوانده شود بطوري كه مقام بين او و خانه كعبه واقع شود و هر چه به مقام نزديكتر باشد بهتر است ولي نه بطوري كه با سائرين مزاحمت كند.

مسأله 556 ـ در اين كه نماز طواف نزد مقام و پشت مقام باشد ملاك نظر عرف است يعني بايد بطوري باشد كه عرفاً بگويند نماز را نزد مقام و پشت مقام خوانده است و حد مشخصي ندارد.

مسأله 557 ـ اگر نتواند نماز را پشت مقام در نزد آن بخواند بايد آنرا در نزديكي مقام در طرف راست يا چپ آن بجا آورد(2) و اگر اين هم ممكن نشد نماز در پشت مقام كافي است. ولي هر چه مي تواند به مقام نزديكتر بايستد. و چنانچه تا بعد از فوت موالات عرفيه عذرش باقي باشد اعاده آن نماز واجب نيست هر چند بتواند آنرا در پشت مقام و نزد آن بجا آورد.*

مسأله 558 ـ اگر با علم و عمد نماز طواف را ترك كرد يا آنرا باطل انجام داد و سعي و تقصير نمود بايد طواف و نماز آن و سعي و تقصير را اعاده نمايد و اگر در وقت اعاده ننمود حج تمتع او باطل است.(3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خوئي: طواف باطل است و بايد در وقت، طواف و نماز را اعاده نمايد.

2  . آية الله تبريزي، آية الله خوئي: نماز بايد پشت مقام باشد و اگر نتواند نزد آن بخواند در نقطه دورتري پشت مقام بجا آورد و بنابر احتياط هر چه مي تواند به مقام نزديكتر بايستد.

آية الله خامنه اي: اگر نتواند پشت مقام نزد آن بخواند در هر نقطه اي كه صدق كند پشت مقام است كافي است بلكه در اين صورت در هر جاي مسجد الحرام كه باشد صحيح است.

3  . آية الله بهجت: اگر كسي عمداً چنين كند عمره و حجش باطل نيست و وظيفه دارد كه به دستور ترك سهوي نماز طواف عمل كند.

صفحه 146

مسأله 559 ـ اگر نماز طواف فراموش شود بايد هر وقت كه يادش آمد نماز را در مسجد الحرام به همان ترتيبي كه در مسائل قبل گذشت انجام دهد(1) و اگر برگشتن به مسجد الحرام برايش مشكل باشد بايد هر جا كه يادش آمد بجا آورد هر چند در شهر ديگري غير از مكه باشد و بازگشتن به حرم واجب نيست گر چه آسان باشد(2) و اگر نماز مذكور نماز طواف نساء باشد تا وقتي آنرا انجام نداده همسرش بر او حرام است.

مسأله 560 ـ اگر نماز را فراموش كرد و در اثناء سعي متوجه شد بايد آنرا رها كند و برگردد و نماز را انجام دهد و سپس سعي را از همانجا كه رها كرده بپايان رساند(3) و اگر بعد از سعي و تقصير متوجه شود اعاده آنها لازم نيست.

مسأله 561 ـ در احكام ذكر شده جاهل به مسأله با ناسي مشترك است.

مسأله 562 ـ اگر كسي اين نماز را بجا نياورد و بميرد بر پسر بزرگ او واجب است كه آنرا قضا كند به همان تفصيلي كه در رساله عمليه در مسائل نماز قضا ذكر شده و اگر ديگري بجا آورد كافي است.

مسأله 563 ـ حمد و سوره و ذكرهاي واجب نماز طواف بايد به صورت صحيح خوانده شود و اگر مكلف نتواند بطور صحيح بخواند در صورت امكان بايد آنرا ياد بگيرد.

مسأله 564 ـ اگر نتواند قرائت و ذكرهاي واجب نماز را ياد بگيرد هر مقدار كه خود مي تواند بخواند كافي است(4).*

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله خامنه اي: اين در صورتي است كه از مكه دور نشده باشد والا برگشتن به مسجد الحرام لازم نيست.

2  . آية الله فاضل: اگر در مني باشد مخير است بين خواندن نماز در مني و استنابه والا در هر جا كه هست همانجا نماز بخواند گرچه جواز نائب گرفتن هم بعيد نيست.

3  . آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: در صورت تجاوز از نصف بقيه سعي را و در كمتر از نصف همه آنرا مجدداً بجا آورد.

4  . آية الله بهجت: اگر قرائت او صحيح نيست به شخص عادلي اقتدا كند و اگر نتواند به جماعت بخواند عمل به وظيفه نمازهاي يوميه كافي است.

صفحه 147

مسأله 565 ـ كسي كه حمد و سوره نمازش را نمي تواند بطور صحيح تلفظ كند اگر براي عمره تمتع يا عمره مفرده و يا حج محرم شد اگر وقت دارد و مي تواند با تأخير طواف، قرائت خود را تصحيح كند و در تأخير آن عسر و حرجي نيست، لازم است طواف را تأخير بياندازد(1) و قرائت را تصحيح نمايد ولي چنانچه زودتر طواف نمايد و قبل از فوت موالات عرفيه نتواند غلطهاي خود را تصحيح نمايد به هر نحوي كه مي تواند بخواند كافي است(2) هر چند معصيت كرده است.*

مسأله 566 ـ نماز طواف را در همه اوقات مي شود خواند مگر آنكه مزاحمت كند با وقت نماز واجب، كه اگر نماز طواف بخواند موجب فوت نماز يوميه شود، پس بايد اول نماز يوميه را بخواند.

مسأله 567 ـ اگر نماز طواف را در غيرموضعي كه بايد بجا آورد انجام داد مثل اين كه در حجر اسماعيل(عليه السلام) نماز خواند و بعد از آن متوجه شد بايد نماز را اعاده نمايد ولي اعاده ساير اعمال لازم نيست.

مسأله 568 ـ اگر زن بعد از طواف و قبل از انجام نماز طواف حائض شد چنانچه وقت وسعت دارد صبر مي كند تا پاك شود و پس از تحصيل طهارت نماز طواف و بقيه اعمال را انجام دهد و اگر وقت تنگ باشد سعي و تقصير مي كند و براي حج تمتع محرم مي شود و پيش از طواف حج، نماز طواف عمره را قضانمايد.

مسأله 569 ـ اگر زن نماز طواف را فراموش كرد يا به جهت جهل به مسأله يا سهواً آنرا باطل انجام داد و پس از آنكه متوجه شد حايض گرديد در وسعت وقت پس از پاك شدن، نماز طواف را بجا مي آورد و در ضيق وقت قبل از طواف حج نماز طواف عمره را قضا كند. و در هر دو صورت اگر بعد از انجام سعي يا تقصير متوجه شده كه نماز را ترك كرده يا باطل انجام داده اعاده سعي و تقصير لازم نيست.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . امام خميني، آية الله گلپايگاني: تأخير طواف لازم نيست.

آية الله بهجت: يا نماز را به جماعت بخواند.

2  . آية الله بهجت: اگر نتواند در مقام به جماعت بخواند عمل به وظيفه يوميه كافي است.

صفحه 148

مسأله 570 ـ انجام نماز طواف به جماعت كافي نيست(1) ولي اگر كسي كه حمد و سوره اش درست نيست بخواهد براي احتياط نماز طوافش را به جماعت بخواند مي تواند در طواف واجب به شخص عادلي كه نماز طواف واجبش را مي خواند اقتدا كند(2) هر چند طواف امام غير طواف مأموم باشد مثل اين كه در نماز طواف حج به نماز طواف نساء اقتدا كند و مانند اين كه كسي كه نائب نيست به نائب اقتداكند.

مسأله 571 ـ كسي كه نمي تواند حمد و سوره و ذكرهاي واجب نماز را بطور صحيح تلفظ كند جايز نيست از طرف ديگري، براي حج يا عمره نيابت كند هر چند نيابتش تبرعي باشد و اگر نائب شد احرامش باطل است(3)* بلي كسي كه مي تواند ذكرهاي واجب را تصحيح كند نيابتش جايز است(4) و اگر نائب شد بايد حمد و سوره و ذكرهاي واجب را تصحيح كند و عمل نيابي را صحيح انجام دهد تا از احرام خارج شود.

مسأله 572 ـ اگر بعد از نماز طواف متوجه شود كه حمد و سوره يا ذكر واجب را صحيح ادا نكرده است چنانچه احتمال نمي داده است كه آنچه ادا كرده غلط بوده است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله بهجت: كافي بلكه مستحب است.

2  . آية الله صافي، آية الله گلپايگاني: اگر امكان نداشت به نماز طواف واجب اقتدا كند مي تواند به رجاء مطلوبيت به نماز يوميه اقتدا كند.

3  . آية الله سيستاني: احرامش صحيح است و بايد حج را به نيت منوب عنه تمام كند هرچند احتياط واجب مجزي از منوب عنه نيست.

آية الله بهجت: شخصي كه قرائتش درست نبوده يا از جهت ديگري معذور بوده و بدون توجه به اين مطلب از طرف ديگري محرم شده و در وسط اعمال يا بعد از عمره تمتع متوجه شده احتياطاً در موارد عذر نائب بگيرد و خود نيز آن عمل را انجام دهد; در اين صورت نيابتش صحيح است، هرچند از اول نمي توانسته نايب شود.

4  . آية الله فاضل: اگر هنگام قبول نيابت، احتمال تصحيح قرائت را مي داده و امكان آن نيز وجود داشته باشد با تصحيح قرائت و انجام اعمال از احرام خارج مي شود و الاّ اصل احرام باطل بوده است و در صورت بطلان احرام نيابي، مي تواند براي خودش محرم شود.

صفحه 149

نمازش صحيح است.(1) وگرنه بايد آنرا اعاده كند.

مسأله 573 ـ كسي كه حمد و سوره و ذكرهاي واجب را صحيح ادا نمي كند مي تواند جهت انجام عمره يا حج براي خودش محرم شود هر چند حجش استحبابي باشد و بر او لازم است اگر مي تواند حمد و سوره و ذكرهاي واجب را تصحيح و بطور صحيح ادا نمايد

مسأله 574 ـ اگر در حال قرائت يا اداء ذكر واجب او را حركت دادند بطوري كه استقرار از بين برود بايد آن مقداري را كه بدون استقرار بوده مجدداً اعاده نمايد و اگر در حال تكرار نيز از استقرار خارج شد باز بايد آنرا اعاده كند و اما اگر حركت به حدي نباشد كه به استقرار معتبر در نماز ضرر بزند نبايد آنچه در حال حركت گفته اعاده نمايد مگر به قصد احتياط به شرط آنكه وسوسه نباشد.

مسأله 575 ـ در نماز طواف لازم نيست مرد جلوتر از زن بايستد يا بين آن دو فاصله اي باشد بلكه اگر در كنار هم نيز نماز بخوانند صحيح است(2).

مسأله 576 ـ در مواردي كه مكلف مي ترسد اگر نماز طواف شروع كند در اثناء او را حركت دهند و نمازش را قطع كنند اگر به اميد اين كه بتواند آنرا بطور صحيح انجام دهد شروع كند و نماز را بپايان برساند نمازش صحيح است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آيات عظام: گلپايگاني، صافي، بهجت: نماز باطل است و بايد اعاده شود

آية الله خوئي: اگر جاهل قاصر باشد صحيح است.

آية الله سيستاني: اگر در اشتباه خود معذور بوده نمازش صحيح است والا اعاده نمايد.

2  . آية الله خويي، آية الله خامنه اي: اگر بين آنان فاصله باشد ولو بمقدار يك وجب رعايت تقدم لازم نيست در غير اين صورت لازم است.

آية الله فاضل: بايد رعايت عدم تقدم زن از مرد و عدم محاذي بودن آنان بشود. بلي چنانچه زن از اهل سنت باشد يا تأخير نماز طواف موجب موالات عرفيه شود يا مستلزم عسر و حرج باشد رعايت اين شرط لازم نيست.

صفحه 150

 

 

 

 

 

 

 

فصل ششم: سعي بين صفا و مروه

 

چهارم از واجبات عمره تمتع سعي است.

مسأله 577 ـ بعد از انجام نماز طواف، واجب است بين صفا و مروه كه دو كوه معروفند سعي كند يعني فاصله ميان اين دو كوه را بپيمايد.

مسأله 578 ـ سعي بين صفا ومروه بايد هفت مرتبه باشد كه به هر مرتبه شوط مي گويند به اين معني كه رفتن از صفا به مروه يك شوط و بازگشت از مروه به صفا شوط ديگر است.

مسأله 579 ـ واجب است سعي را از صفا شروع كند و در دور هفتم به مروه ختم نمايد، پس اگر از مروه شروع كند سعيش باطل است و بايد آنرا اعاده كند و اگر در اثناء متوجه شد از سر بگيرد(1).

مسأله 580 ـ همه فاصله بين دو كوه بايد سعي شود يعني از اولين جزء پائين كوه صفا تا رسيدن به اولين جزء پائين كوه مروه پيموده شود و براي احراز آن مي توان بر قسمتي ازكوه صفا و كوه مروه بالا رفت و بطور متعارف سعي نمود و بايد توجه داشت كه هم اكنون قسمتي از دو كوه سنگ فرش شده و بالا رفتن بر آن كافي است و لازم نيست به سنگهايي كه از كوه باقي مانده برسد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آية الله مكارم: اگر آن دور را كه از مروه شروع كرده ناديده بگيرد و بقيه را تكميل نمايد بعيد نيست كفايت كند.