بخش 2

23

باب دوم : اعمـــال

احرام …27

طواف …113

نماز طواف …185

سعي …203

تقصير …223

طواف نساء و نماز آن …231

25

اول : احرام

وجوب احرام …27

مكان احرام عمره مفرده …28

1 ـ ميقاتهاي پنجگانه …28

2 ـ احرام از مكان منذوز …33

3 ـ احرام از محاذات …34

4 ـ احرام از ادني الحل …36

واجبات احرام …39

1 ـ پوشيدن جامه احرام …39

2 ـ نيت احرام …45

3 ـ تلبيــه …46

مستحبات احرام …51

غسل احرام …51

محرّمات احرام …55

1 ـ محرّمات مشترك …55

2 ـ محرّمات مخصوص به مردان …79

3 ـ محرّمات مخصوص به بانوان …94

احرام و عمره كودكان …98

مستحبات و آداب …105

27

فصل اول

وجوب احرام

وجوب احرام براي ورود به مكه

28 235 ـ ورود به مكه ^{( 1 )} بدون احرام ، جايز نيست ؛ مگر مواردي كه استثنا شده است ؛ و ـ به حسب اختلاف شرايط ـ به نيت عمره تمتع ، يا حج ، يا به نيت عمره مفرده ، صورت مي گيرد .

از اين حكم ، كساني كه به مقتضاي شغلشان ، زياد وارد مكه شده و از آن خارج مي شوند ، همچنين افرادي كه در ماه احرام قبل ـ به تفصيلي كه گذشت ـ به مكه وارد مي شوند ، استثنا شده اند .

احرام بعد از انعقاد زايل نمي شود

29 241 ـ محرم نمي تواند احرام خود را به هم بزند و مُحل شود ؛ و اگر لباس احرام را به قصد بيرون آمدن از احرام ، از تنش بيرون بياورد ، احرامش به هم نمي خورد و محرّمات احرام بر او حلال نمي شود ؛ و اگر موجب كفّاره بجا آورد ، بايد كفّاره بدهد .

محرم كردن مجنون واجب نيست

30 242 ـ مجنون تكليف ندارد ؛ و احرام بر او واجب نيست ؛ و اگر بدون احرام وارد مكه شود ، اشكالي ندارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : ورود به مكّه بلكه در حرم بدون احرام جايز نيست . ( مناسك ، مسأله 141 ) .

28

فصل دوم

مكان احرام عمره مفرده

احرام عمره مفرده به حسب اختلاف شرايط در يكي از مكانهاي ذيل صورت مي گيرد :

1 ـ ميقاتهاي پنجگانه

لزوم احرام جهت گذر از ميقات در مسير مكه

31 190 ـ كساني كه در مسير عمره مفرده ، از مواقيت پنج گانه گذر مي كنند ، نمي توانند بدون احرام از آنجا عبور نمايند ؛ و در صورت عبور ، واجب است ^{( 1 )} به ميقات بازگردند ؛ و اگر كسي نتوانست برگردد ، هرجا كه هست محرم شود . ^{( 2 )}

الف ـ مسجد شجره

مسجد شجره يا « ذُوالحُلَيفه » ، ميقات كساني است كه از مدينه منوره ، به مكه مي روند .

32 245 ـ تأخير احرام ^{( 3 )} در صورت ضرورت ، از مسجد شجره تا ميقات اهل شام ( جحفه ) ، جايز است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني : عبور از ميقات بدون احرام جايز نيست و در صورت تجاوز ، احرام از ادني الحل براي قاصد عمره مفرده كافي است .

2 . تفصيل نظريه آيات عظام ذيل مسأله 236 ( مناسك محشاي حج ) و 262 و 197 اين كتاب آمده است .

آية الله خامنه اي : واجب است برگردد و از همان ميقاتي كه از آن عبور كرده است محرم شود ، چه ميقات ديگري در جلو باشد يا نه .

3 . آية الله بهجت : و جواز طرف مقابل كه احرام از مسجد با فعل مضطر اليه و فداء است ، محل تأمّل است . ( مناسك شيخ ، ص9 ) .

29

احرام از داخل مسجد شجره

33 246 ـ احرام ـ بنابر احتياط واجب ـ بايد در داخل مسجد شجره صورت گيرد ، نه اطراف آن ^{( 1 )} و احرام در هر جاي مسجد شجره ـ حتي در قسمت توسعه يافته ـ جايز است ، ^{( 2 )} ولي احتياط مستحب آن است كه در محلّ اصلي صورت گيرد .

احرام جنب و حائض در حال عبور از مسجد

34 247 ـ اشخاص جنب و حايض مي توانند ^{( 3 )} در حال عبور از مسجد محرم شوند و نبايد در مسجد توقف كنند ، هر چند اگر عصياناً هم توقف نمايند و محرم شوند ، احرام آن ها صحيح است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : بايد در صورت امكان از درون مسجد احرام بسته شود . ( مناسك ، ص64 ) .

آية الله خامنه اي : احرام خارج از مسجد شجره ، براي كساني كه از طريق مدينه به سوي مكه حركت مي كنند ، كفايت نمي كند و واجب است داخل مسجد محرم شوند .

آية الله خويي : احرام از منطقه ذو الحليفه ، مانعي ندارد . ( تعليقة العروة ، ج2 ، ص 342 ) .

آية الله وحيد : ذوالحليفه ميقات هر كسي است كه بخواهد از راه مدينه به حج برود ، و احوط افضل اين است كه احرام از مسجد آن كه معروف به مسجد شجره است ، بسته شود . ( مناسك فارسي معظم له صفحه 86 )

آيات عظام تبريزي ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم : از داخل مسجد مستحب است و همين كه احرام در محاذي مسجد از طرف راست يا چپ باشد ، كفايت مي كند ؛ آية الله تبريزي : ولي احتياط واجب آن است كه از پشت مسجد قديم احرام نبندند .

2 . آية الله بهجت : احتياطاً احرام از مسجد قديمي شجره باشد و با فحص از اهل اطّلاع ، توسعه از يمين و يسار و خلف است و قسمت محراب از مسجد قديمي محسوب مي شود . ( استفتائات ، س33 )

آية الله تبريزي : احتياط واجب اين است كه از پشت مسجد قديم احرام نبندد .

3 . آيات عظام : خويي ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم : به مساله قبل مراجعه شود .

آية الله تبريزي : شخص جنب و حايض در خارج مسجد محرم مي شود و تجديد تلبيه در جُحفه لزومي ندارد ونيز اگر در حال عبور از مسجد محرم شوند مانعي ندارد .

آية الله سيستاني : براي حايض و نفساء احرام بستن بيرون مسجد شجره كافي است .

آية الله فاضل : اگر امكان نداشته باشد يعني مسجد دو درب نداشته باشد يا امكان عبور از مسجد به جهت ازدحام و موانع ديگر نباشد ، كنار مسجد محرم شوند و در اين فرض تجديد احرام در جحفه يا محاذات آن لازم نيست .

4 . آية الله تبريزي : صحّت احرام او محلّ اشكال است و بايد تلبيه را به قصد احرام تجديد كند .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : چنانچه قصد قربت از او متمشّي شود احرام صحيح است .

آية الله مكارم : اگر عمداً باشد خالي از اشكال نيست .

30

احرام حائض نزديك مسجد شجره

35 248 ـ اگر حايض نتواند تا پاك شدن صبر كند ، احتياط آن است كه نزديك مسجد محرم شود و در « جحفه » يا محاذي آن ، احرام را تجديد كند . ^{( 1 )}

احرام جنب با تيمم در داخل مسجد

36 249 ـ اگر جنب نتواند به خاطر زيادي جمعيت ، در حال عبور از مسجد احرام ببندد و آب براي غسل نباشد و نتواند صبر كند تا آب پيدا شود ، بايد تيمم كند و در داخل مسجد احرام ببندد . ^{( 2 )}

37 250 ـ اگر حائض براي احرامِ در حال عبور ، وارد مسجد شجره شود و تلبيه بگويد ولي نتواند از در ديگر خارج شود و از همان دري كه وارد شده بود ، خارج شود ، احرامش صحيح است . ^{( 3 )}

احرام در خارج مسجد و تجديد در جحفه

38 251 ـ زناني كه به علت عادت ماهانه نمي توانند داخل مسجد شجره محرم شوند ، ^{( 4 )} بنا بر احتياط در خارج آن محرم شوند ، و در جُحْفه ^{( 5 )} يا مُحاذي آن ، تجديد احرام نمايند ؛ ^{( 6 )} و چنانچه محاذاتْ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله نوري : اگر بهواسطه زيادي جمعيت ، از عبور از مسجد هم عاجز باشد ، احتياط آن است كه از نزديك مسجد محرم شود .

آية الله بهجت : اگر نتواند وارد مسجد شود در خارج مسجد محاذي آن محرم مي شود و در جحفه يا محاذي آن تجديد احرام مي كند بنابر احتياط . ( مناسك ، س34 ) .

آية الله خامنه اي : زني كه داراي عذر است ، مي تواند در حال عبور از مسجد محرم شود ، به شرطي كه مستلزم توقف در مسجد نباشد . ولي اگر مستلزم توقف در مسجد هر چند بر اثر ازدحام و مانند آن باشد و نتواند احرام را تا برطرف شدن عذر به تأخير بيندازد ، بايد از جحفه يا محاذات آن محرم شود . و جايز است با نذر از هر مكان ديگري قبل از ميقات محرم شود .

نظريه ساير آيات عظام از مسأله 246 بدست مي آيد .

2 . آية الله فاضل و آية الله نوري : و همچنين است حايض كه از حيض پاك شده است .

نظريه ساير آيات عظام در اين مسأله از ذيل مسأله 246 و 247 به دست مي آيد .

3 . آية الله تبريزي : صحّت احرامش محلّ اشكال است .

4 . آية الله نوري : مي توانند داخل مسجد شوند و در حال عبور از مسجد احرام ببندند و در مسجد توقف نكنند .

5 . آية الله تبريزي : مي توانند در ذوالحليفه محرم شوند و احتياط واجب اين است كه از طرف راست يا چپ يا جلوي مسجد قديم محرم شوند .

آية الله خويي : احرام در منطقه ذوالحليفه صحيح است . ( تعليقه عروه ، ج2 ، ص342 ) .

6 . آيات عظام سيستاني ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم : تجديد احرام لازم نيست .

31

معلوم نباشد ، اگر حدود آن را تشخيص دهند و در تمام آن حد ، با بقاي نيت ، تلبيه را تكرار كنند ، كفايت مي كند .

ميقاتهاي ديگر

39 ب ـ « وادي عقيق » ـ كه اوايل آن را « مسلخ » و اواسط آن را « غمره » و اواخر آن را « ذات عرق » مي گويند كه محل احرام عامه است ـ ميقات كساني است كه از راه عراق و نجد به مكه مي روند .

ج ـ « قرن المنازل » ، ميقات كساني است كه از راه طائف حج مي روند .

ه ـ « يَلَمْلَمْ » ـ كه اسم كوهي است ـ ميقات كساني است كه از راه يمن مي روند .

د ـ « جُحْفه » ، ميقات كساني است كه از راه شام به مكه مي روند . ^{( 1 )}

تأخير احرام از ميقات و محاذات آن

40 260 ـ تأخير احرام از ميقات اختياراً جايز نيست ؛ بلكه بنابر احتياط ^{( 2 )} واجب ، تأخير از محاذات ميقات نيز ، بدون احرام جايز نيست ، اگرچه ميقات ديگري بعد از آن باشد .

وجوب بازگشت به ميقات با امكان

41 261 ـ اگر كسي بدون احرام ^{( 3 )} از ميقات ^{( 4 )} عبور كند ، واجب است در صورت امكان برگردد و از همان ميقات محرم شود ؛ بلكه حتي اگر ميقات ديگري هم بعد از آن باشد ، بايد ـ بنابر احتياط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : و كساني كه از مسجد شجره گذشته و محرم نشده اند هرچند بدون عذر .

2 . آية الله بهجت : اقرب جواز عدول اهل مدينه است از مرور به ذوالحليفه براي احرام از جحفه اختياراً . ( مناسك شيخ ، ص9 ) .

نظريه آية الله خويي در مورد محاذات در ذيل مسأله 274 آمده است .

آية الله سيستاني : احوط اين است كه مكلف از محاذي ميقات نگذرد ، مگر با احرام ، اگرچه بعيد نيست كه گذشتن جايز باشد ، در صورتي كه در پيش روي مكلف ميقاتي يا محاذي ميقاتي باشد . ( مناسك ، مسأله 167 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : بلكه واجب است .

آية الله فاضل : اين احتياط مستحب است .

3 . آيات عظام فاضل : و بدون عذر .

آية الله بهجت : در حال اختيار .

4 . آية الله فاضل : در حج تمتع بدون عذر .

32

واجب ^{( 1 )} ـ به همان ميقاتي كه از آن گذشته برگردد و محرم شود .

عبور از ميقات با عذر

42 262 ـ كسي كه از روي فراموشي ، يا ندانستن مسأله ، يا عذر ديگر ، ^{( 2 )} بدون احرام از ميقات عبور كند ، اگر بازگشت به ميقات و انجام اعمال عمره تمتع ممكن باشد ، بايد باز گردد و از ميقات ^{( 3 )} احرام ببندد ، چه داخل حرم شده باشد يا نه ؛ و اگر بازگشت و انجام اعمال ممكن ^{( 4 )} نباشد ، اگر داخل حرم نشده باشد ، از همان جا احرام ببندد و بنابر احتياط مستحب ^{( 5 )} هر مقداري مي تواند به طرف ميقات برگردد و آنجا محرم شود ؛

و اگر داخل حرم شده ، اگر ممكن است و به اعمال عمره مي رسد ، از حرمْ خارج ^{( 6 )} و محرم شود ؛

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : در صورت امكان بايد برگردد .

آية الله سيستاني : و هرگاه بدون احرام ، از ميقات گذشته ، در صورت امكان بايد به ميقات برگردد ، مگر كسي كه بدون عذر از ذوالحليفه گذشته و به جحفه رسيده باشد ، كه چنين شخصي بنابر اظهر ، برايش كافي است كه از جحفه احرام ببندد ، اگر چه گناهكار است . ( مناسك ، مسأله 167 ) .

آية الله مكارم : اين احتياط واجب نيست .

2 . آية الله بهجت : عذري كه مسوّغ ترك باشد و لو ظاهراً ؛ از قبيل مرض و جهل به موضوع ، بدون تقصير ، و ظاهر لحوق جهل به حكم است با عدم تقصير در آنچه مذكور شد . ( مناسك شيخ ، ص11 ) .

3 . آية الله سيستاني : اين حكم در غير مورد مسجد شجره است و كسي كه از آن عبور كند هرچند عمدي باشد مي تواند از جحفه محرم شود ، گر چه گناه كرده است .

آية الله مكارم : مي تواند از همانجا محرم شود .

4 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : پس اگر از ميقات ديگري عبور مي كند ، از ميقات بعدي محرم شود و اگر ميقات ديگري در مسير نيست ، به مقداري كه مي تواند به طرف ميقات برگردد و اگر هيچيك از اين طرق ممكن نيست از همان محل محرم شود .

5 . آية الله تبريزي ، آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب ، به مقداري كه ممكن است به طرف ميقات برگردد و محرم شود .

آية الله خامنه اي : به احتياط واجب بايد برگردد به طرف ميقات به هر مقدار كه ممكن باشد تا از انجا محرم شود و اگر داخل حرم شده و مي تواند از حرم براي احرام خارج شود ، بايد براي احرام از حرم خارج شود و اگر به علت تنگي وقت و مانند آن نمي تواند از حرم خارج شود ، بايد داخل حرم از همان جايي كه عذرش برطرف شده است محرم شود .

آية الله مكارم : اگر مي تواند و به اعمال عمره مي رسد ، از حرم خارج شود و هرچند به تنعيم رود .

6 . آية الله بهجت : و احتياط به دور شدن از حرم ، به مقدار عدم فوت حج ترك نشود . ( مناسك شيخ ، ص11 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : و در ميقات محرم گردد و يا به طرف ميقات به مقداري كه ممكن است برود وإلاّ از ادني الحل محرم شود و در صورت عدم تمكّن از رفتن به ادني الحلّ در مكّه محرم شود . ( آداب و احكام حج ، مسأله 293 ) .

آية الله مكارم : هرچند به تنعيم رود .

33

و اگر نمي تواند ، همان جا محرم شود و بنابر احتياط مستحب هرقدر مي تواند به طرف خارجِ حرم برگردد و آنجا محرم شود .

2 ـ احرام از مكان منذوز

43 253 ـ زن هاي حايض مي توانند در مدينه با نذر محرم شوند ؛ و در اين صورت لازم نيست به مسجد شجره بروند ^{( 1 )} ؛ ولي نذر زن ، بايد با اِذن شوهر باشد . ^{( 2 )}

44 254 ـ احرام بستن پيش از ميقات ، جايز نيست و صحيح واقع نمي شود ؛ ولي با نذر ، جايز است ؛ ^{( 3 )} و در صورت نذر ، بايد از مكان منذور محرم شود ؛ مثلا اگر نذر كرد كه از « قم » محرم شود ، واجب است عمل كند ؛ و بهتر آن است كه در ميقات ، يا محاذات آن ، احرام را تجديد كند . ^{( 4 )}

نذر نايب براي احرام

45 256 ـ نذر احرام قبل از ميقات ، براي نايب نيز جايز است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . گذشت در مسأله 246 به بعد نظر آيات عظامي كه مطلقا يا در اين خصوص ، احرام در خارج مسجد شجره را مجزي مي دانند .

2 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، مكارم : اگر نذر زن مزاحم حق شوهر نباشد اجازه لازم نيست .

آية الله خامنه اي : در صحت نذر زوجه براي احرام پيش از ميقات در صورتي كه شوهر او غايب باشد ، اذن شوهر شرط نيست . ولي اگر حضور داشته باشد ، احتياط واجب آن است كه از او اذن بگيرد . و اگر بدون اذن شوهر نذر كند ، نذر او منعقد نمي شود .

3 . آية الله سيستاني : اگر بداند مستلزم ارتكاب محرّم مي شود ؛ مانند استظلال ، انعقاد نذر مورد اشكال است .

آية الله فاضل : صحت نذر براي كسي كه مي داند ناچار مي شود در روز با وسيله مسقف حركت كند محل اشكال است ، بلي اگر بداند كه براي احرام عمره تمتع نمي تواند به يكي از مواقيت معروفه برود نذر اشكال ندارد و معصيت هم نكرده است . ولي احتياط آن است كه در ادني الحل تجديد احرام كند و در هر دو صورت كفّاره استظلال را بايد بدهد .

4 . آية الله بهجت : نيازي به تجديد احرام در ميقات نيست بلكه مي تواند از راهي به مكّه برود كه بر ميقات نگذرد . ( مناسك ، مسأله 164 ) .

34

احرام از مكه با نذر

46 192 ـ آيا احرام با نذر ، از داخل شهر مكه و يا مسجدالحرام ، براي عمره مفرده جايز است ؟ ^{( 1 )}

نذر در ايران براي احرام از جده

47 194 ـ اگر كسي از ايران نذر كند كه در جدّه محرم شده ، سپس براي انجام عمره مفرده به مكّه برود ، آيا اين نذر صحيح است ؟ و احرام او صحيح مي باشد ؟ ^{( 2 )}

48 2/196 ـ كساني كه به قصد عمره مفرده وارد جدّه مي شوند ، آيا مي توانند با نذر از مسجد تنعيم ، محرم شوند ؟ ^{( 3 )}

3 ـ احرام از محاذات

49 271 ـ اگر قاصد مكه از راهي برود كه به هيچ يك از ميقات ها عبورش نيفتد ، بايد از محاذات ميقات ، احرام ببندد . ^{( 4 )}

معلوم نبودن محاذات

50 272 ـ اگر مكان محاذات معلوم نباشد ، ^{( 5 )} بايد از اهل اطلاع و مورد وثوق سؤال شود . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همه آيات عظام : نمي تواند .

2 . آيات عظام : بهجت ، صافي ، فاضل ، مكارم و نوري : اين نذر صحيح است و كفايت مي كند ؛ آية الله سيستاني : مگر بداند كه مجبور مي شود در روز سوار ماشين مسقف شود كه صحّت نذر در اين فرض ، محلّ اشكال است و همين طور بنابر احتياط شب هاي باراني .

آية الله تبريزي و آية الله خامنه اي : نذر و احرام او باطل است .

3 . آية الله بهجت : در صورتي كه نذر كرده باشد كه در صورت گذر از ميقات يا محاذات آن به هر علتي ، در مسجد تنعيم محرم شود ، نذر منعقد است .

آية الله صافي : جايز نيست ولي در صورت گذر به هر علت ، احرام در ادني الحل كافي است .

آية الله فاضل : جايز نيست .

4 . آية الله بهجت : بايد از محاذات اوّلين ميقات نزديك به خود محرم شود . ( مناسك ، ص66 ) .

آية الله خويي : كسي كه تقريباً يك ماه يا بيشتر در مدينه منوره اقامت نموده و عازم حج باشد و بخواهد از غير راه متعارف مدينه تا مكه برود ، همين كه شش ميل از مدينه دور شود محاذي و برابر مسجد شجره خواهد بود و همان جا ميقاتش خواهد بود و از همان جا احرام مي بندد . و در تجاوز نمودن از محاذات مسجد شجره و احرام بستن از محاذات يكي از مواقيت ديگر ، بلكه از خصوص مورد مذكور نيز مشكل است .

5 . آية الله بهجت : اگر علم به محاذات ممكن نباشد ، ظاهر كفايت گمان است در صورتي كه موجب اطمينان يا حاصل از سؤال اهل آن محل باشد علي الأحوط . ( مناسك شيخ ، ص11 ) .

6 . آية الله سيستاني : اگر دو خطّ متقاطع را فرض كنيم كه زاويه قائمه اي را تشكيل مي دهند و يكي از آن ها از مكه مي گذرد و ديگري از ميقات ، نقطه تقاطع ، محلّ محاذات با ميقات است و معيار در اين امر صدق عرفي است نه دقت عقلي .

35

احرام با نذر با معلوم نبودن محاذات

51 273 ـ اگر كسي نتواند محاذات را بفهمد ، ^{( 1 )} قبل از رسيدن به محلي كه احتمال مي دهد از محاذات گذشته است ، با نذر محرم شود ؛ ^{( 2 )} بلكه اگر از محل معيني پيش از رسيدن به محاذات ، به نذر محرم شود ، احوط است .

52 274 ـ كساني كه از محاذاتِ غير مسجد شجره عبور مي كنند ، احتياط مستحب ^{( 3 )} آن است كه قبل از رسيدن به محاذات ، با نذر محرم شوند و بهتر آن است كه در محاذات ، تجديد احرام كنند .

مراد از محاذات

53 275 ـ مراد از « محاذات » مكاني است كه ميقاتْ در يك خط راست ، به طرف راست يا چپ شخص واقع شود ؛ به طوري كه اگر از آنجا بگذرد ، ميقات متمايل به پشت او شود .

محاذات با دو ميقات

54 277 ـ اگر عبور كسي به گونه اي است كه با دو ميقات ، محاذات پيدا مي كند ، ^{( 4 )} احتياط واجب ^{( 5 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اگر در طريق او محاذات علميّه با ظنّيه نباشد احوط رفتن به سوي ميقاتي يا محاذات آن است و محتمل است جواز احرام از اوّل احتمال و تجديد آن در مقدار اقرب مواقيت به مكّه . ( مناسك شيخ ، ص10 و11 ) .

2 . آية الله مكارم : بنابر احتياط .

3 . آية الله خويي : اگر فاصله زياد باشد ، ظاهراً نذر لازم است و اگر فاصله كم باشد ، بنابر احتياط واجب بايد نذر كند يا اين كه به يكي از مواقيت برود . ( مناسك ، مسأله 164 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : متعرض مسأله استحباب نذر نشده اند .

4 . آية الله تبريزي : بايد از جايي كه اول محاذات پيدا مي كند ، احرام ببندد و تجديد نيت در محاذات ميقات بعد لازم نيست .

نظر آية الله خويي با ملاحظه مسأله 271 منتفي است .

آية الله سيستاني : مخيّر است از محاذي هر كدام احرام ببندد ، گرچه احتياط مستحب احرام در محاذي اوّل است .

5 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : واجب است كه از جائيكه . . . . .

36

آن است كه از جايي كه ابتدا محاذات حاصل مي شود ، احرام ببندد و در محاذات ميقات بعد ، نيت احرام را تجديد كند . ^{( 1 )}

4 ـ احرام از ادني الحل

انجام عمره از داخل مكه

55 2/190 ـ افرادي كه از مكه عمره به جا مي آورند ، به ادني الحل ـ كه افضلِ آن « جِعرانه » ، « حُديبيه » و « تنعيم » است ـ رفته ، و محرم مي شوند .

عدم خصوصيت مسجد تنعيم براي احرام

56 191 ـ براي احرام عمره مفرده ، مسجد تنعيم ، خصوصيت ندارد و احرام از ادني الحلّ صحيح است هرچند در مسجد نباشد .

معيار ادني الحل

57 2/192 ـ آيا احرام از ادني الحل كه ميقات عمره مفرده است ، بايد از اولين نقطه متصل به حرم انجام شود ، يا با فاصله نيز كافي است ، يا ميزان ادني الحل عرفي است ؟ ^{( 2 )}

احرام شاغلين در جده

58 193 ـ ميقات براي شاغلين در جده ـ از ايرانيان و غير آن هاـ در عمره تمتع و عمره مفرده ، ^{( 3 )} همان مواقيت معروفه است و نمي توانند از جده يا ادني الحل محرم شوند ؛ و اگر از روي جهل به مسأله در غير ميقات محرم شوند ، احرام آن ها صحيح نيست و محرّمات احرام بر آنها حرام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اقوي كفايت احرام اوّل است ؛ به نحوي كه در مسأله 271 بيان شد . ( مناسك ، ص10 ) .

آية الله فاضل : تجديد احرام لازم نيست و بايد از اول محاذات محرم شود .

2 . آيات عظام : بهجت ، خامنه اي ، تبريزي ، فاضل ، مكارم : ميزان ادني الحل عرفي است .

آية الله صافي : و از آن فاصله نگيرد .

آية الله سيستاني : صدق ادني الحل معيار است در همه مرزهاي حرم .

3 . آية الله خويي : اگر حدود سه سال در جده مي ماند كه صدق مقرّ و منزل بر آن بكند ، مي تواند از جدّه محرم شود . ( المسائل الشرعيه ، ج1 ، ص322 و 320 ) .

آية الله سيستاني : مي توانند از جده با نذر محرم شوند و كسي كه منزلش از ميقات به مكّه نزديك تر باشد مي تواند از منزل احرام ببندد .

آية الله مكارم : براي عمره مفرده ، مي توانند مانند سايرين از حديبيه محرم شوند .

تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 197 آمده است .

37

نمي شود ؛ و با فرض علم و عمد هم ، حكم همين است ؛ هرچند در صورت جهل ، اگر بعد از اعمال ، مسأله را فهميدند ، عمل آنان صحيح است . ^{( 1 )}

احرام براي عمره مفرده از جدّه

59 195 ـ شخصي از روي جهل به حكم ، در جدّه براي عمره مفرده محرم مي شود وپس از انجام طواف و نماز و سعي ، متوجه مي شود كه مي بايست به يكي از مواقيت مي رفته ، تكليف او چيست ؟ ^{( 2 )}

ورود به جده و احرام از تنعيم

60 196 ـ كساني كه به قصد عمره مفرده وارد جدّه مي شوند ، آيا مي توانند از مسجد تنعيم كه ادني الحلّ است ، محرم شوند ؟ ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي ، آية الله خويي : صحت عمره محل اشكال است . آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : و احتياطاً در صورت امكان عمره را اعاده نمايند .

آية الله فاضل : در صورت جهل و نسيان ، اگر بعد از اعمال حج متوجّه شوند حجّ صحيح است و اگر بعد از عمره تمتّع يا عمره مفرده متوجّه شوند عمره باطل است و در عمره تمتّع اگر وقت دارد و ممكن باشد ، جبران كند و اگر وقت ندارد حجّ تمتّع بدل به حجّ افراد مي شود و در اين صورت نيز كفايت از حَجّة الاسلام مي كند .

2 . آية الله بهجت : عمره از او محقّق نشده است .

آية الله تبريزي : احتياطاً به يكي از مواقيت ولو به جحفه برود و براي عمره مفرده احرام ببندد و اعمال عمره مفرده را انجام دهد ، والله العالم .

آية الله خامنه اي و آية الله فاضل : فعلا تكليفي ندارد ، بلي اگر از طرف كسي نايب بوده و يا به سبب نذر عمره واجب شده باشد كفايت نمي كند .

آية الله صافي : در فرض سؤال ، احتياطاً بقيّه اعمال عمره را اتمام كند و چنانچه عمره مفرده به نذر و غيره واجب بوده اكتفا به آن نكند و از ادني الحلّ محرم شود و عمره واجبه خود را انجام دهد ، والله العالم .

آية الله مكارم : احرامش باطل است و بايد به ادني الحلّ برود و از آنجا محرم شود و عمره را تجديد كند .

آية الله سيستاني : عمره او باطل است و اگر نمي تواند به ميقات برود مي تواند از أدني الحِلّ ؛ مانند مسجد تنعيم ، دوباره محرم شود و اعمال را انجام دهد .

آية الله نوري : اگر بعد از اعمال متوجّه شود عمره او صحيح است .

3 . آية الله بهجت و آية الله صافي : عبور از ميقات يا محاذي آن ، براي قاصد مكّه بدون احرام جايز نيست هرچند بخواهد عمره مفرده بجا آورد و لكن اگر معصيت نمود و از ادني الحل محرم شد ، عمره او صحيح است .

آية الله تبريزي و آية الله نوري : بايد به جحفه يا ميقات ديگر ـ از مواقيت معروفه ـ بروند و از آنجا محرم شوند ؛ آية الله خامنه اي و آية الله سيستاني : و اگر نتواند به ميقات برود ، احتياط واجب اين است كه با نذر از جدّه احرام ببندد .

آية الله فاضل : بايد با نذر قبل از ورود به شهر مكه محرم شود و يا به مواقيت ديگر مثل جعرانه و حديبيه برود و از آنجا محرم شود .

آية الله مكارم : ميقات آن ها حديبيه ، كه تقريباً هفده كيلومتر با مكّه فاصله دارد ، مي باشد . اگر از جاده قديم بروند به حديبيه برخورد مي كنند و اگر نروند از محاذات آن كفايت مي كند .

38

احرام از حديبيّه

61 197 ـ كساني كه با هواپيما به جده مي روند ، نمي توانند ـ براي عمره تمتع يا مفرده ^{( 1 )} ـ از جده يا حديبيه محرم شوند ؛ بلكه بايد به يكي از مواقيت ـ مثل جحفه ^{( 2 )} ـ بروند ؛ و اگر به مدينه مي روند ، بايد از مسجد شجره محرم شوند .

62 198 ـ حديبيّه ميقات عمره مفرده است ، براي كساني كه در مكه هستند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام صافي ، فاضل ، گلپايگاني : در عمره مفرده احرام از ادني الحلّ كفايت مي كند ، اگرچه با عبور از ميقات بدون احرام گناه كرده است . ( مناسك عربي ، ص 84 ) .

2 . آية الله بهجت : مثل جحفه يا محاذات آن . ( مناسك ، مسأله 173 ) به ذيل مسأله 272 و 258 ( مناسك محشاي حج ) مراجعه شود .

آية الله سيستاني : مي تواند از جدّه با نذر محرم شود ؛ زيرا جنوب شرقي آن محاذي با جحفه است .

39

فصل سوم

واجبات احرام

63 278 ـ واجبات احرام سه چيز است :

1 ـ پوشيدن جامه احرام

64 279 ـ هنگام محرم شدن و در حال احرام ، ^{( 1 )} پوشيدن دو جامه احرام ـ كه يكي « لنگ » و ديگري « ردا » است ـ بر مردان واجب است .

احتياط واجب ^{( 2 )} آن است كه پوشيدن اين دو جامه ^{( 3 )} ، قبل از نيت احرام و تلبيه باشد ؛ و اگر كسي بعد از لبيك بپوشد ، احتياط ^{( 4 )} آن است كه لبيك را دوباره بگويد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل : احتياط مستحب است كه زن ها نيز دو جامه احرام را هنگام محرم شدن بپوشند . آية الله صافي : و در طواف و سعي .

آية الله گلپايگاني : پوشيدن دو جامه احرام اختصاص به مردان ندارد و احتياط واجب آن است كه زن ها نيز دو جامه را بپوشند ، اگرچه كندن لباس دوخته بر آن ها واجب نيست و جايز است بعد از احرام دو جامه احرام را بيرون بياورند و با همان لباس خودشان باشند وبهتر آن است كه درحال سعي وطواف دو جامه احرام را دربرداشته باشند . ( مناسك فارسي ، ص28 ) .

2 . آية الله بهجت : محل پوشيدن ، از باب مقدّمه ، قبل از نيّت وتلبيه است ؛ واحتياط در صورت تاخير پوشيدن ، در اعاده نيّت وتلبيه است . ( مناسك شيخ ، ص14 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : مي بايست قبل از نيت و تلبيه دو جامه را بپوشند .

3 . آية الله نوري : لباسهاي دوخته را بكند و اين دو جامه را . . .

4 . آية الله خامنه اي ، آية الله فاضل : احتياط مستحب است .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب اعاده نيت و تلبيه است . ( مناسك ، مسأله 189 ) .

40

جواز پوشيدن بيشتر از دو جامه

65 280 ـ حداقل مقدارِ واجبِ لباس احرام ، دو جامه است و زيادتر مانع ندارد .

عدم جواز اكتفا به يك جامه

66 281 ـ بنابر احتياط واجب ^{( 1 )} در حال اختيار ، به يك جامه بلند ـ كه مقداري از آن را لنگ و مقداري را ردا قرار دهد ـ اكتفا نشود ^{( 2 )} بلكه بايد دو جامه جدا باشند .

مقدار پوشش جامه احرام

67 282 ـ پوشيدن لباس احرام به نحو متعارف كفايت مي كند و لازم نيست ^{( 3 )} لنگ ، ناف و زانو را بپوشاند ؛ هر چند پوشاندن آنها مستحب است .

عدم اعتبار كيفيت خاص در پوشيدن

68 283 ـ در پوشيدن دو جامه احرام ، ترتيب خاصي معتبر نيست ، بلكه به هر ترتيبي ^{( 4 )} باشد ، مانع ندارد ، فقط بايد ـ به هر كيفيتي كه مي خواهد ـ يكي را لنگ و يكي را ردا قرار دهد ؛ و احتياط مستحب ^{( 5 )} آن است كه ردا ، شانه ها را بپوشاند . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خامنه اي : پوشيدن دو جامه احرام واجب تعبدي است .

2 . آية الله بهجت : احرام صحيح است .

آية الله سيستاني : بلكه ظاهر اين است كه كافي نباشد .

3 . آية الله بهجت : اِزار از ناف تا زانو را بايد بپوشاند ( مناسك ، مسأله 189 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بايد به اندازه اي باشد كه ناف تا زانو را بپوشاند .

آيات عظام سيستاني ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم : بنابر احتياطِ واجب ، لازم است .

4 . آية الله بهجت : يكي از آن ها بايد بپوشاند ما بين ناف و زانو را و ديگري كه ردا باشد آنقدر باشد كه دو شانه را بپوشاند به نحوي كه ردا و تردّي به آن صادق باشد . ( مناسك شيخ ، ص14 ) .

آية الله خامنه اي : اگر به نحو متعارف باشد كفايت مي كند .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : احتياط آن است كه پوشيدن به نحو متعارف باشد .

آية الله سيستاني : احتياط مستحب اين است كه پوشيدن به نحو متعارف باشد .

5 . آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني : بايدردا به قدري باشدكه شانه هارا بپوشاند .

آية الله سيستاني : احتياط واجب اين است كه ردا به اندازه اي باشد كه دو شانه و دو بازو و مقدار قابل توجّهي از كمر را بپوشاند . ( مناسك ، مسأله189 ) .

6 . آية الله فاضل : بلكه واجب است علاوه بر آن ، قسمتي را بپوشاند ؛ به گونه اي كه صدق ردا بكند .

41

قصد قربت در پوشيدن احرام و كندن دوخته

69 284 ـ بنابر احتياط واجب ، ^{( 1 )} هنگام پوشيدن جامه احرام ، نيت و قصد امر الهي و اطاعت او جلّ جلاله ، واجب است ؛ ^{( 2 )} و احتياط مستحب آن است كه هنگام كندن جامه دوخته هم ، قصد اطاعت كند .

شرط لباس احرام از حيث صحت نماز در آن

70 285 ـ در جامه احرام ، صحت نماز شرط است ؛ ^{( 3 )} پس احرام در جامه حرير و غير مأكول ^{( 4 )} و جامه متنجّس به نجاستِ غير معفوِّ در نماز ، كفايت نمي كند .

لباس بدن نما

71 286 ـ لنگ بايد نازك و بدن نما نباشد ؛ و همچنين است بنابر احتياط مستحب ^{( 5 )} ردا . ^{( 6 )}

لباس احرام زن

72 287 ـ لباس احرام زن ، بنابر احتياط واجب ، ^{( 7 )} از حرير خالص نباشد ؛ بلكه احتياط آن است كه تا آخرِ احرام ، حرير نپوشد .

73 288 ـ زن مي تواند ^{( 8 )} در لباس خودش ـ به هر نحو كه باشد دوخته يا ندوخته ^{( 9 )} ـ محرم شود ؛ ولي حرير محض نباشد . ^{( 10 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل : براي مردان كه لباس احرام مي پوشند واجب است آن را با قصد قربت بپوشند و زنان نيز لازم است نيت كنند لباسي را كه پوشيده اند لباس احرام آنهاباشد .

2 . آية الله بهجت و آية الله سيستاني : در پوشيدن لباس احرام قصد قربت لازم است .

3 . آية الله بهجت : بنابر احتياط . در مجموع موانع نماز خواندن در لباس . ( مناسك شيخ ، ص14 ) .

4 . آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب در غير درندگان .

5 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، فاضل ، مكارم ، نوري : احتياط واجب است .

آية الله سيستاني : احتياط اين است كه هيچ قسمتي از إزار بدن نما نباشد ، ولي اين شرط در ردا معتبر نيست . ( مناسك ، مسأله 193 ) .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : معظم له در مناسك فارسي احتياط وجوبي و در مناسك عربي فتوا مي دهند به اينكه بدن نما نباشد .

6 . آية الله خامنه اي : بدن نما بودن ردا مانع ندارد ، مشروط بر اين كه ردا بر آن صدق كند .

7 . آية الله بهجت : اما زنان بنابر اقوي جايز است در جامه حرير احرام ببندند ، گرچه احتياط در ترك آن است . و همچنين است جواز پوشيدن آن در جميع احوال احرام . ( مناسك شيخ ، ص15 ) .

آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، صافي ، گلپايگاني : بايد از حرير خالص نباشد .

8 . نظريه آيات عظام صافي ، فاضل ، گلپايگاني : در واجبات احرام ( پوشيدن لباس ) گذشت .

9 . آية الله مكارم : و به هر رنگ باشد .

10 . آية الله بهجت : در مسأله قبلي جواز آن گذشت .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : زنان مي توانند در لباس هاي عادي خود ، در صورتي كه داراي شرايط ذكر شده در لباس احرام باشد ، احرام ببندند .

42

طهارت لباس احرام

74 289 ـ آيا طهارت لباس احرام يا ساير شرايط لباس نمازگزار ، شرط صحتِ احرام نيز هست ، و آيا با ترك عمدي آن ، احرام صحيح است ؟ ^{( 1 )}

اگر جامه احرام يا بدن نجس شود

75 290 ـ اگر جامه احرام ^{( 2 )} در هنگام اعمال يا غير آن ، نجس شود ، بنابر احتياط واجب ^{( 3 )} بايد تطهير يا تبديل شود ؛ و احوط ^{( 4 )} در صورت نجاست بدن در حال احرام ، مبادرت به تطهير است .

76 292 ـ اگر جامه احرام يا بدن تطهير نشود ، كفّاره ندارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، فاضل ، تبريزي : شرط صحّت نيست ؛ آية الله سيستاني : ولي واجب مستقل است كه لباس احرام را بپوشد و شرط آن ، طهارت است ولي اگر لباس احرام نپوشد يا لباسش نجس باشد احرام صحيح است .

آيات عظام : صافي ، مكارم و نوري : لباس احرام بايد مثل لباس نمازگزار پاك باشد و ساير شرايط لباس نمازگزار را نيز بايد داشته باشد .

آية الله خامنه اي : جامه احرام بايد شرايط لباس نمازگزار را داشته باشد . بنابراين احرام بستن در جامه حرير يا جامه اي كه از اجزاي حيوان حرام گوشت يا مردار تهيه شده باشد و يا جامه اي كه به نجاستي نجس شده باشد كه در نماز از آن عفو نشده است كفايت نمي كند .

2 . آية الله فاضل : يا لباسي كه زنِ محرم پوشيده .

3 . آية الله سيستاني : به احتياط واجب بايد مبادرت كند به تبديل يا تطهير .

آية الله صافي : احتياط مستحبّ آن است كه آن را عوض كند و يا تطهير نمايد ، بلكه احوط و اولي آن است كه اگر محرم بدنش نيز نجس شود نجاست را از آن زايل كند . ( مناسك فارسي ص44 ، مسأله35 ) .

آية الله گلپايگاني : از مناسك فارسي ص 27 ، مسأله 35 ـ مطابق متن ، احتياط وجوبي استفاده مي شود ولكن در مناسك عربي ص 77 ـ احتياط استحبابي فرموده اند .

آية الله مكارم : اين حكم واجب است .

4 . آية الله بهجت : و چنانچه بدن نجس شود تطهير آن از جهت محرم بودن واجب نيست بنابر اظهر ( مناسك ، مسأله 197 ) .

آية الله سيستاني : وجوب مبادرت به تطهير بدن ثابت نيست .

آية الله فاضل : احتياط استحبابي است .

43

اضطرار به پوشيدن لباس دوخته

77 295 ـ اگر محرم ـ به خاطر سرما يا غير آن ^{( 1 )} ـ ناچار به پوشيدن قبا يا پيراهن شود ، مي تواند بپوشد ، ^{( 2 )} ولي بايد قبا را پايين و بالا كند و به دوش بيندازد و از آستين آن ، دستش را بيرون نياورد ؛ و احوط ^{( 3 )} پشت و رو نمودن آن است ؛ و همچنين پيراهن را نيز بايد به دوش بيندازد و نپوشد ؛ ولي اگر اضطرار ، به غير از پوشيدن دوختني ، رفع نمي شود ، مي تواند بپوشد ، هر چند بايد كفّاره بدهد . ^{( 4 )}

78 296 ـ اگر كسي به خاطر عذر ، نتواند لباس دوخته خود را بكند و لباس احرام بپوشد ، بايد در ميقات ، نيت كند و لبّيك بگويد و كافي است ؛ و هر وقت عذرش برطرف شد ، جامه دوخته را بكند ، و لباس احرام بپوشد ؛ و لازم نيست به ميقات برگردد ؛ ولي براي پوشيدن لباس دوخته ، بايد يك گوسفند قرباني ^{( 5 )} كند .

جواز بيرون آوردن لباس احرام در حال احرام

79 297 ـ لازم نيست جامه احرام هميشه در تن باشد ، بلكه تعويض و بيرون آوردن هر دو جامه ، براي شستن و حمام رفتن و هر حاجتي ، ^{( 6 )} جايز است .

احرام در لباس غير احرام

80 298 ـ اگر كسي لباس احرام را عمداً نپوشد ، يا در حال احرام ، لباس دوخته بپوشد ، اگر از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل : مثل نيافتن ردا و ازار .

2 . آية الله گلپايگاني : ولي بايد براي آن كفّاره بدهد و نظر ايشان نسبت به بقيه مسأله به دست نيامد .

3 . آية الله سيستاني : واجب اين است كه پشت و رو كند و دست از آستين آن بيرون نياورد و يا اين كه آن را پايين و بالا كند و بپوشد .

آية الله فاضل : احتياط استحبابي است ؛ و واجب است پيراهن را نيز بالا و پايين كند .

4 . آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، سيستاني : و بنابر احتياط كفّاره هم بدهد .

آية الله صافي : ولي بايد براي آن كفّاره بدهد .

آية الله مكارم : يعني به طور معمولي بپوشد .

آية الله خامنه اي : اگر بر اثر سرما و مانند آن ، ناگزير به پوشيدن جامه دوخته باشد ، مي تواند از لباس هاي معمولي مانند پيراهن استفاده كند ، اما نبايد آن را بپوشد ، بلكه آن را به صورت برعكس بالا به پايين يا پشت و رو ، به روي خود بيندازد .

5 ـ نظريه آيات عظام در ذيل مسأله 500 آمده است .

6 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : و غير حاجت .

44

روي عذر نباشد ، معصيت كرده ، ولي به صحت احرام او ضرر نمي رساند . ^{( 1 )}

گره زدن لباس احرام

81 299 ـ گره زدن لباس احرام ، اشكال ندارد ^{( 2 )} ولي بنابر احتياط واجب ، ^{( 3 )} لنگ را به گردن گره نزند ؛ و اگر از روي جهل يا نسيان گره زد ، احتياط آن است كه فوراً باز كند ، و احرامش صحيح و كفّاره ندارد .

وصل كردن جامه احرام با سنجاق و مانند آن

82 300 ـ گذاردن سنگ و مانند آن ، در جامه احرام و بستن با نخ و مانند آن ، جايز است ؛ و همچنين وصل كردن قسمتي از لباس احرام به قسمتي ديگر ، با سنجاق و مانند آن ، جايز است اگرچه احتياط در ترك است . ^{( 4 )}

نحوه بيرون آوردن لباس دوخته در حال احرام

83 302 ـ اگر كسي بعد از احرام پيراهن بپوشد ، بايد پيراهن را شكاف دهد و از پايين بيرون آورد ؛ ولي اگر در پيراهن محرم شود ، ^{( 5 )} شكاف دادن و از پايين بيرون آوردن لازم نيست ، و فقط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني و مكارم : صحّت احرامش خالي از اشكال نيست پس احتياط واجب آن است كه پس از بيرون آوردن آن ، بار ديگر نيّت كند و لبّيك بگويد .

2 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني : احوط اين است كه ازار ( لنگ ) خويش را به گردن خود بلكه مطلقا گره نزند ، ولو بعض آن را به بعض ديگر . و با چيزي مانند سنجاق نيز آن را به هم وصل نكند . و احوط اين است كه ردا نيز گره زده نشود ، ولي فرو كردن سوزن يا سنجاق در آن عيبي ندارد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : سنجاق زدن و گره زدن حوله احرام و سنگ گذاشتن بين دو طرف حوله ، به نحوي كه حوله به صورت يقه پيراهن درآيد جايز نيست ، و نيز نبايد پارچه احرام را چاك داده و مانند پيراهن بپوشد ، بلي قرار دادن سنگ كوچك ، در جامه احرام براي آن كه آن را سنگين كرده ، و ردا را حفظ نمايد مانعي ندارد .

3 . آية الله خامنه اي : بستن لنگ به گردن جايز نيست ولي گره زدن لباس احرام يا گذاشتن سنگ يا چيز ديگر در ميان آن و بستن با نخ ( چنانچه براي بستن جلوي رداء معمول است ) اشكال ندارد و همچنين بستن با سنجاق .

4 . به مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله وحيد : بنا بر احتياط واجب اگر اقوي نباشد ازار را به گردن گره نزند ، ولي سوراخ كردن آن به وسيله سوزن و مانند آن مانعي ندارد . ( مناسك فارسي معظم له صفحه 123 )

5 . آية الله بهجت : در هر دو صورت درآوردن مخيط ، بايد بدون پوشاندن سر باشد . ( مستفاد از صفحه 20 مناسك شيخ ) .

آية الله خامنه اي : در صورت علم و عمد نظر ايشان در ذيل مسأله 298 بيان شده است .

45

كندن آن و پوشيدن لباس احرام لازم است و در هر دو صورت ، احرام صحيح است .

استحباب طواف با لباس اول

84 303 ـ افضل آن است كه محرم در صورت تعويض جامه احرام ، براي طواف ، همان جامه اي را كه در آن محرم شده است ، بپوشد ، بلكه موافق احتياط استحبابي است . ^{( 1 )}

استفاده از پارچه ندوخته در زير لنگ

85 304 ـ استفاده از پارچه ندوخته در زير لنگ ـ به هر نحوي كه باشد ـ اشكال ندارد .

2 ـ نيت احرام

يكي ديگر از واجبات احرام ، نيت است .

قصد ترك محرّمات

86 305 ـ براي محرم شدن ، قصد ترك محرّمات احرام ، لازم نيست ؛ و اگر كسي بدون چنين قصدي ، به قصد عمره مفرده ، تلبيه بگويد ، محرم مي شود ؛ و حتي كسي كه مي داند بعضي از محرّمات ـ مثل زير سايه رفتن ـ را انجام مي دهد ، احرام او صحيح ^{( 2 )} است ؛ هر چند احتياط آن است كه ترك محرّمات را نيز قصد كند ؛ البته عدم لزوم قصد ترك محرّمات ، ^{( 3 )} در غيرِ محرّماتي است كه عمره يا حج را باطل مي كند ؛ اما آنچه عمره يا حج را باطل مي كند ـ مثل نزديكي با زن در بعضي از صور ـ با قصد ^{( 4 )} ارتكاب آن ، احرام باطل ، بلكه غير ممكن است .

87 314 ـ قصد اِبطال عمره يا حج و يا بعض اجزاي آن ، مبطل نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خويي : نظريه معظّم له در اين مسأله به دست نيامد .

2 . آية الله مكارم : احرام او خالي از اشكال نيست مگر در حال ضرورت .

3 . آيات عظام بهجت ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم : قصد ترك جميع محرّمات را لازم مي دانند .

4 . آية الله تبريزي : در صحّت احرام ، عزم بر ترك محرّمات ، از اوّل تا آخر احرام معتبر نيست .

آية الله خويي : بنابر قول مشهور ( نسبت به جماع قبل از سعي در عمره مفرده ، فتواست ) .

آية الله سيستاني : فقط در حين احرام عمره مفرده ، اگر مكلف قصد داشته باشد كه قبل از فارغ شدن از سعي با همسر خود نزديكي كند يا ترديد دارد كه اين كار را بكند يا نه ، ظاهراين است كه احرامش باطل است و بنابر احتياط حكم استمنا هم همين است . ( مناسك ، مسأله 178 ) .

46

وجوب اخلاص در عمره و حج

88 315 ـ عمره و حج ^{( 1 )} از عبادات است و بايد با نيت خالص براي اطاعت ^{( 2 )} خداوند متعال انجام شوند . ^{( 3 )}

3 تلبيــه

89 319 ـ سومين واجب احرام ، تلبيه است ؛ و صورت آن ـ بنابر اصحّ ـ اين عبارت است :

« لَبَّيْكَ ، اللّهُمَّ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْكَ » .

و اگر به عبارت ذكر شده اكتفا كند ، محرم مي شود ، و احتياط مستحب ^{( 4 )} آن است كه پس از چهار لبيك ذكر شده ، اين عبارت را بگويد :

« اِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ ، لا شَرِيكَ لَكَ لَبَّيْك » .

و اگر بخواهد احتياط ^{( 5 )} بيشتر بكند ، پس از گفتن آنچه ذكر شد ، بگويد :

« لَبَّيْكَ اللّهُمَّ لَبَّيْكَ لَبَّيْكَ اِنَّ الْحَمْدَ و النِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ لا شَرِيْكَ لَكَ لَبَّيْكَ » .

و مستحب است بعد از آن بگويد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله نوري : و همچنين احرام .

2 . آية الله سيستاني : بلكه براي تذلل در پيشگاه خداوند .

3 . آية الله نوري : و بايد نيّت آن را داشته باشد كه بعد از عمره تمتّع حج تمتّع را انجام بدهد .

4 . آية الله بهجت : احتياط واجب اين است .

آية الله سيستاني : لبيك پنجم جايز است ولي جزو اين احتياط استحبابي نيست .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : صورت تلبيه واجب ، كه بهوسيله آن احرام واقع مي شود اين است : « لَبَّيْكَ اللّهُمَّ لَبَّيكَ لَبَّيكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيكَ » و احتياط در اين است اين جمله اضافه شود : « اِنَّ الْحَمْدَ وَالنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلكَ لا شَريكَ لَك » . آية الله صافي : و بهتر اضافه يك لبيك ديگر بعد از لا شريك لك است . ( مناسك فارسي ص 38 عربي ص 52 )

آية الله مكارم : احتياط واجب است كه بگويد : . . . . امّا لبّيك پنجم را نگويد ولي اگر به قصد رجا بگويد ، ضرري به احرام او نمي زند .

5 . آية الله فاضل : احتياط مستحب آن است كه به جاي صورت اوّل بگويد .

47

« لَبَّيْكَ ذَا الْمَعارِج لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ داعياً إلي دارِ السَّلامِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ غَفّارَ الذُّنُوبِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ أهْلَ الْتَلْبِيَةِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ ذَا الجَلالِ وَالاِْكْرامِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ تُبْدِئُ وَالْمَعادُ إلَيْكَ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ تَسْتَغنِيْ و يُفْتَقَرُ إلَيْكَ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ مَرْهُوباً وَمَرْغُوباً إلَيْكَ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ إلهَ الْحَقِّ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ ذَا النَّعْماءِ وَالْفَضْلِ الْحَسَنِ الْجَمَيلِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ كَشَّافَ الْكُرَبِ الْعِظامِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدَيْكَ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ يا كَرِيمُ لَبَّيْكَ » .

و اين جملات را نيز بگويد خوب است :

« لَبَّيْكَ ، أتَقَرَّبُ إلَيْكَ بِمُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ بِحَجَّة و عُمْرَة لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ وَهذِهِ عُمْرَةُ مُتْعَة إليَ الْحَجِّ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ أهْلَ التَّلْبِيَةِ لَبَّيْكَ ، لَبَّيْكَ تَلْبِيَةً تَمامُها وَبَلاغُها عَلَيْكَ » .

ترجمه تلبيه

90 320 ـ ترجمه تلبيه ـ لبَّيك ، اللّهُمَّ لَبَّيك ، لَبَّيك لا شَريكَ لَكَ لَبّيك ـ چنين است : « اجابت مي كنم دعوت تو را ، خدايا ! اجابت مي كنم دعوت تو را ، اجابت مي كنم دعوت تو را ، شريكي نيست مر تو را ، اجابت مي كنم دعوت تو را » .

در مواردي كه بايد ترجمه گفته شود ، اگر كلمه « دعوت » را هم نگويد ، كفايت مي كند

وجوب صحيح گفتن تلبيه

91 321 ـ صحيح گفتن قدر واجب از تلبيه ـ مانند صحيح گفتن تكبيرة الاحرام در نماز ـ واجب است .

حكم عاجز

92 322 ـ اگر كسي تلبيه را بقدر واجب نداند ، بايد آن را ياد بگيرد ، يا كسي به او تلقين كند ؛ يعني كلمه كلمه بگويد و شخصي كه مي خواهد احرام ببندد ، دنبال او به طور صحيح بگويد .

93 323 ـ اگر نتواند تلبيه را ياد بگيرد ، يا وقت ياد گرفتن نباشد ، و با تلقين هم نتواند بگويد ، احتياط آن است كه هر طور كه مي تواند بگويد ، ^{( 1 )} و ترجمه اش را هم بگويد ؛ و بهتر آن است كه علاوه بر آن نايب ^{( 2 )} هم بگيرد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل : و ظاهراً همين مقدار كافي است و احتياط مستحب آن است كه ترجمه را بگويد و نايب نيز بگيرد .

2 . آيات عظام اراكي ، تبريزي ، مكارم : احوط اين است كه نايب هم بگيرد .

آية الله بهجت ، آية الله خويي : به ذيل مسأله 236 مناسك محشاي حج مراجعه شود .

آية الله خامنه اي : اگر نتواند ياد بگيرد هرچند بر اثر تنگي وقت باشد و نتواند آن را با تلقين نيز صحيح ادا كند ، به هر نحو كه مي تواند بگويد . و در اين صورت احتياط آن است كه علاوه بر گفتن خودش نايب هم بگيرد .

آية الله سيستاني : كافي است به نحوي كه مي تواند بگويد ، اگر عرفاً صدق تلبيه كند و اگر صدق نكند به احتياط واجب ، هم مرادف عربي و هم ترجمه آن را بگويد و نيز نايب بگيرد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر تلقين ممكن نشد به هر طوري كه مي تواند بخواند و ترجمه اش را به فارسي يا زبان ديگر بگويد و نايب هم بگيرد رجاءً ، كه از طرف او به طور صحيح بخواند . ( مناسك فارسي ، ص 29 ) .

آية الله نوري : نايب گرفتن لازم نيست .

48

نگفتن تلبيه با فراموشي يا جهل

94 324 ـ اگر كسي تلبيه را به خاطر فراموشي يا ندانستن حكم نگويد ، واجب است در صورت امكان ، به ميقات بازگردد و لبيك بگويد ؛ و اگر نتواند برگردد و داخـل حرم نشده ، همان جـا ^{( 1 )} بگويد ؛ و اگر داخـل حرم شده ، واجب است برگردد به خارج حرم و لبيك بگويد ؛ ^{( 2 )} و اگر ممكن نيست ، همان جا لبيك بگويد ؛ و اگر بعد از گذشتنِ وقتِ جبران ، يادش آمد ، صحت عمل بعيد نيست . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام اراكي ، خامنه اي ، فاضل : احرام ببندد و لبّيك بگويد .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب به مقداري كه ممكن است به طرف ميقات برگردد و محرم شود .

2 . تفصيل اين مسأله در ذيل مسأله 262 گذشت .

3 . آية الله بهجت : محل تأمّل است . ( مناسك شيخ ، ص12 ) .

چون نظريه آيات عظام اين است كه كسي كه تلبيه را ترك نمايد محرم نمي شود لذا تفصيل اين مسأله را بايد در ذيل مسأله 236 و 262 ( در مناسك محشاي حج ) جستجو كرد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : صحت عمل خالي از اشكال نيست .

آية الله سيستاني : اگر در عمره باشد صحت عمل مورد اشكال است .

آية الله فاضل : اگر بعد از اعمال حج يادش آمد حج او صحيح است . ولي اگر بعد از عمره تمتّع يا عمره مفرده يادش آمد عمره باطل است ، و در عمره تمتّع اگر فرصت دارد و امكان جبران دارد بايد به ميقات ولو به ادني الحل برگردد و جبران كند و اگر امكان جبران نبود حج افراد انجام دهد ، و در اين صورت كفايت از حَجّة الاسلام مي كند .

آية الله مكارم : اگر بعد از اتمام حج يا عمره يادش بيايد ، عمل او صحيح است .

49

وظيفه لال در تلبيه

95 325 ـ اخرس ( لال ) ، بايد با انگشت به تلبيه اشاره كند و زبانش را هم حركت دهد ، ^{( 1 )} و نايب گرفتن كافي نيست . ^{( 2 )}

كسي كه لكنت زبان دارد

96 326 ـ كسي كه لكنت زبان دارد ، اگر نمي تواند تلبيه را صحيح بگويد ، ولو با تلقين ، ^{( 3 )} احوط آن است كه به هر نحو مي تواند بگويد و ترجمه اش را نيز بگويد . ^{( 4 )}

غلط گفتن تلبيه

97 327 ـ اگر كسي تلبيه را غلط بگويد و اعمال حج را انجام دهد ، چنانچه ^{( 5 )} از روي عمد بوده ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر چه به گفتن ترجمه آن باشد و نايب هم بگيرد رجاءً كه از طرف او به طور صحيح بگويد .

2 . آية الله بهجت : شخص گنگ و لال با انگشت خود همراه با نيت قلبي به تلبيه اشاره نموده و زبان خود را حركت دهد و اگر ممكن نباشد كه اين كار را خودش انجام دهد نايب بگيرد كه به جاي او تلبيه بگويد . ( مناسك ، مسأله 180 ) .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، فاضل ، مكارم : بهتر است نايب هم بگيرد .

آية الله خامنه اي : احوط آن است كه نايب هم بگيرد .

آية الله سيستاني : اگر در اثر عارضه اي لال شده است و الفاظ تلبيه را مي داند ، به مقداري كه مي تواند تلفظ كند و اگر نتواند زبان و لب را به آن حركت دهد و همراه با آن در قلب اخطار نمايد و با انگشت به آن اشاره كند و اگر لال و كر مادرزاد است و مانند آن ، پس زبان و لب را مانند كساني كه تلفظ مي كنند حركت دهد و با انگشت اشاره كند .

3 . آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : ترجمه اش را بگويد و نايب هم بگيرد رجاءً كه از طرف او به طور صحيح تلبيه را بگويد .

4 . آية الله تبريزي و آية الله فاضل : و بهتر آن است كه علاوه بر آن نايب هم بگيرد .

آية الله بهجت : به ذيل مساله 323 مراجعه شود .

آية الله خامنه اي ، آية الله مكارم : احوط اين است كه در اين صورت نايب هم بگيرد .

آية الله خويي : مي تواند به ملحون اكتفا كند ، گرچه احوط جمع بين ترجمه و استنابه نيز هست . و نيز اخرس ( گنگ ولال ) كافي است با اشاره تلبيه بگويد ، گرچه احوط استنابه نيز هست . ( تعليقه عروه ، ج2 ، ص361 و مناسك ، مسأله 179 و180 ) .

آية الله سيستاني : به ذيل 323 مراجعه شود .

آية الله گلپايگاني : و نايب هم بگيرد رجاءً .

5 . آية الله فاضل : با توجه به اين كه عالم به حكم بوده ، اگر نسبت به موضوع جاهل بوده ؛ يعني نمي دانسته تلبيه را غلط مي گويد ، حكم ترك احرام از روي جهل و سهو را دارد كه حكم آن ذكر شده است .

50

حج او صحيح نيست ؛ و اگر عمدي نبوده و از روي فراموشي يا ندانستن مسأله بوده ، صحت عمل بعيد نيست . ^{( 1 )}

عدم جواز تأخير تلبيه

98 329 ـ تأخير لبيك واجب از ميقات ، جايز نيست ^{( 2 )} و در صورت تأخير ، بايد به دستوري كه در مسأله 262 ذكر شد ، عمل شود .

استحباب تكرار تلبيه

99 330 ـ تكرار تلبيه و زياد گفتن آن هر قدر ممكن باشد ، مستحب است ؛ و براي هفتاد مرتبه گفتن ، ثواب زيادي ذكر شده است ؛ و جهت تكرار ، گفتن « لَبَّيْكَ اَللّهُمَّ لَبَّيْك » يا « لَبَّيْك » كافي ^{( 3 )} است .

زمان قطع تلبيه

2/99 2/330 ـ كسي كه از داخل حرم خارج شده و در ادني الحل محرم شده ، با مشاهده كعبه تلبيه را قطع و كسي كه ابتداءً در خارج حرم بوده و محرم شده ، با ورود به حرم ، تلبيه را قطع مي نمايد .

وقف به حركت و وصل به سكون در تلبيه

100 331 ـ وقف به حركت و وصل به سكون در تلبيه ، چه حكمي دارد ؟ ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : به مسأله 262 و 324 و ( 240 در مناسك محشي ) مراجعه شود .

براي اطلاع از نظريه مراجع ، به ذيل مسأله 262 مراجعه شود .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر در احرام عمره بوده ، صحّت عمل او خالي از اشكال نيست و بايد احتياط كند .

آية الله سيستاني : اگر به مقدار تمكن تلبيه را گفته است و غلط بودن آن به حدي نبوده است كه صدق تلبيه نكند ، چيزي بر او نيست . در غير اين صورت ، اگر در احرام عمره باشد بنابر احتياط واجب عمل باطل است و اگر در احرام حج باشد صحيح است .

2 . آية الله خويي : كسي كه مي خواهد از راه مدينه به حج برود ، بهتر است گفتن تلبيه را تا رسيدن به بيداء ( جايي كه يك ميل با ذوالحليفه به طرف مكّه فاصله دارد ) تأخير بيندازد و در آنجا تلبيه بگويد و كسي كه از راه ديگر به حج مي رود تلبيه را پس از قدري راه رفتن بگويد .

3 . آية الله مكارم : به قصد رجاء .

4 . آية الله بهجت : با نماز فرقي ندارد كه وصول به سكون ، جايز ؛ و وقف به حركت عمداً ، تكليفاً جايز نيست .

آية الله خامنه اي : تلبيه بايد نزد اهل لسان صحيح باشد .

آيات عظام : تبريزي ، سيستاني ، صافي ، فاضل و مكارم : مانعي ندارد بهتر رعايت است .

آية الله نوري : احتياط واجب در مراعات است .