بخش 11

237

بخش سوم : مسايل متفرقه

برخي از احكام نماز و روزه …239

1 ـ احكام نماز جماعت …239

2 ـ احكام سجده …243

3 ـ محدوده تخيير بين قصر و اتمام …246

4 ـ احكام روزه و اعتكاف …247

احكام خمس مربوط به عمره …249

1 ـ نداشتن سال خمسي …249

2 ـ سپرده هاي عمره و خمس آن …252

احكام تقليد …255

لقطه …259

چند قاعده و مسأله …261

239

فصل اول

برخي از احكام نماز و روزه

1 ـ احكام نماز جماعت

631 1318 ـ هنگام اقامه نماز جماعت در مسجدالحرام و مسجدالنبي ، مؤمنين خارج نشوند و در جماعت با ساير مسلمين ، شركت كنند . ^{( 1 )}

نماز استداره اي

632 1319 ـ نماز به نحو استداره در مسجدالحرام ، نياز به اعاده ندارد . ^{( 2 )}

حكم عدم اتصال صفوف

633 1320 ـ در نماز جماعت مسجدالحرام كه امام جماعت مقابل در كعبه ، يا كنار مقام ابراهيم به نماز مي ايستد ، و چند صف دور كعبه تشكيل شده و بقيه داخل شبستانها هستند و اتصال صفوف برقرار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام : بهجت ، صافي ، گلپايگاني ، زنجاني : به گونه اي عمل شود كه موجب وهن نشود و وظيفه منفرد رعايت شود ، يا اعاده شود و آيات عظام : تبريزي ، خويي ، سيستاني و وحيد : همين نظر با اين اضافه : در صورتي كه نتواند در جماعت با آنها قرائت را با شرايط كامل بجا آورد ، قرائت را آهسته ادا مي كند و اگر آن هم ممكن نيست ، به گونه حديث نفس بخواند ؛ و نماز جمعه را بعد از فراغ در هر صورت اعاده كند .

2 ـ آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، وحيد ، صافي و گلپايگاني : به وظيفه ذيل مسأله 1318 عمل شود .

آية الله خامنه اي : نماز كساني كه پشت سر يا دو طرف امام ايستاده اند صحيح است لكن نماز افرادي كه روبروي امام قرار دارند صحيح نيست .

آية الله مكارم : نماز به نحو استداره مانعي ندارد ولي بنابر احتياط بايد به حسب دايره مقدم بر امام نباشد و همچنين بنابر احتياط نزديكتر از امام به كعبه هم نباشد .

آية الله فاضل : اگر به جهت تقيّه خوانده باشد اعاده ندارد و در غير مورد تقيه استداره جايز نيست ؛ و اگر كسي نمي دانسته و به اين صورت خوانده نمازش صحيح و قضا ندارد .

آية الله نوري : با حفظ نسبت در تمام دايره صحيح است .

240

نيست ؛ آيا شيعيان بايد اتصال صفوف را مراعات كنند و يا همان مقداري كه آنان نماز را صحيح مي دانند ، كافي است ، مخصوصاً اين كه امكان اتصال نماز بانوان ، وجود ندارد ؟ ^{( 1 )}

خواندن عشا بلافاصله بعد از مغرب

634 1321 ـ كساني كه هنگام نماز مغرب در مسجدين هستند ، جايز است بعد از اتمام نماز جماعت ولو بلافاصله ، نماز عشا را بخوانند ؛ ولي جهت اقامه نماز مغرب ، اگر وقت داخل نشده ، بايد صبر كنند . ^{( 2 )}

شبهاي مهتابي و جماعت

635 1322 ـ در مكه و مدينه ، در ليالي مقمره ، كساني كه نماز صبح را به جماعت با ساير مسلمين مي خوانند ، نماز آنها صحيح است و اعاده ندارد . ^{( 3 )}

لزوم اعاده با عدم احراز شرايط لازم

636 1323 ـ اگر انجام نماز در مسجدين ، به كيفيتي باشد كه معلوم نيست موافق نظر اهل سنت باشد ، مانند سجده بر پشت نمازگزارانِ صفِ جلو و عدم رعايت اتصال و مانند آن ، بايد اعاده شود .

نماز در پشت بام مسجدالنبي

637 2/1323 ـ پشت بام مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) كه ديوار اطراف پشت بام ، بيش از قامت انسان بلند است و هيچ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، وحيد ، صافي و گلپايگاني : به وظيفه ذيل مسأله 1318 عمل شود .

آية الله خامنه اي : همانطور كه آنهانماز راصحيح مي دانند كفايت مي كند ، والله العالم .

آية الله فاضل : چنانچه هنگام اقامه جماعت اتفاقاً داخل شبستانها بودند همانجا اقتدا كنند و نماز صحيح است هر چند اتصال برقرار نباشد . ولي اختياراً و با وسعت وقت آنجا نروند و نمانند . و در اين مسأله فرقي بين آقايان و بانوان نيست .

آية الله مكارم : در مورد بانوان كه راه ديگري ندارند ، اشكالي ندارد . ولي در مورد آقايان چنانچه بتوانند اتصال صفوف را رعايت كنند ، لازم است .

آية الله نوري : لازم است در صورت امكان اتّصال صفوف را مراعات كنند .

2 ـ آية الله بهجت : اشكالي ندارد با رعايت وظيفه منفرد ، چه آن كه استتار قرص كافي است .

آية الله خويي : اگر نماز مغرب قبل از زوال حمره مشرقيه باشد ، فتواي ايشان به صحت آن معلوم نيست و لذا احتياط رعايت شود .

آية الله سيستاني : اگر قبل از دخول وقت ، نماز با آنها بخواند مجزي نيست .

آية الله مكارم : وقت وارد شده است .

3 ـ آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : فرقي ميان شب هاي مهتابي و غير مهتابي نيست .

241

طرف صفهاي جماعت مسجد پيدا نيست ، آيا اقتدا با اين وضع صحيح است ؟ ^{( 1 )}

نماز جماعت در هتل

638 1324 ـ در مكه و مدينه ، نبايد ^{( 2 )} در هتل ، نماز را به جماعت بخوانند . ^{( 3 )}

حكم جماعتي كه در آن آيه سجده دار مي خوانند

639 1325 ـ هنگامي كه امام جماعت اهل سنت ، در نمازْ سوره سجده دار مي خواند و نمازگزاران در اثناي قرائت ، به سجده مي روند و برمي خيزند :

اولا : تكليف چيست ؟

ثانياً : اگر كسي عمداً ياجهلا ياسهواً سجده را ترك كرد ، نمازش چه حكمي دارد ؟

و اگر ندانسته به ركوع رفت و سپس به سجده و دوباره به قيام برگشت تكليف چيست ؟ ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام : بهجت ، تبريزي ، سيستاني ، صافي : به ذيل مسأله 1318 مراجعه شود . اعاده نماز لازم است مگر شرايط تقيه محقق باشد .

آية الله فاضل : چنانچه موقع اقامه جماعت بالاي پشت بام باشد لازم است همانجا در نماز شركت كند ولي اختياراً رفتن بالاي بام هنگام نماز جايز نيست .

آية الله مكارم : احتياط آن است در داخل مسجد نماز بخواند .

2 ـ آية الله فاضل : اگر خلاف تقيه ولو تقيّه مداراتي است نماز را به جماعت نخوانند .

3 ـ آيات عظام صافي ، گلپايگاني : در صورتي كه مفسده داشته باشد .

آية الله بهجت : برگزار نمودن نماز جماعت در هتلها و مسافر خانه ها در مكّه و مدينه مانعي ندارد اگر مستلزم مفسده نباشد .

آية الله خويي : متعرض اين مسأله نشده اند .

آية الله سيستاني : اگر خلاف تقيه نباشد اشكال ندارد .

آية الله مكارم : نماز جماعتهاي كارواني و بزرگ اشكال دارد ولي نماز چند نفري اشكال ندارد .

4 . آية الله بهجت : در سجده هم با آنها تبعيّت كند ، و در جميع فروض مسأله نماز را اعاده كند ، والله العالم .

آية الله تبريزي : در فرض استماع بايد ايماءاً سجده كرده و احوط اعاده آن بعد از نماز است و با ترك آن نمازش باطل نمي شود و اگر ركوع يا سجده زائده انجام داد بايد نمازي را كه خوانده اعاده كند والله العالم .

آية الله خامنه اي : بايد تبعيّت كنند ، بلي اگر خلاف تقيّه نباشد مي توانند تبعيّت نكنند و در هر صورت تبعيّت مضر نيست ؛ و اگر خلاف تقيّه عمل نكرده باشد نمازش صحيح است ، گرچه رعايت احتياط خوب است .

آية الله سيستاني : تكليف اين است كه اگر امام سجده كرد او هم سجده كند و پس از اتمام احتياطاً اعاده كند و اگر امام سجده نكرد اوبا ايماء و اشاره سجده كند و نماز صحيح است و اگر عمداً يا جهلا يا سهواً سجده نكرد نماز صحيح است و اگر به ركوع رفت نماز بنابر احتياط واجب باطل است .

آية الله صافي : اگر شركت در نماز عنوان تقيه داشته باشد و ترك موافقت با آنان در سجده مخالف تقيه باشد ، در سجده با آنها موافقت كند و نماز او صحيح است و در غير مورد تقيه در صورت استماع آيه ، سجده نمايد و بعد هم نماز را اعاده كند والله العالم .

آية الله فاضل : تكليف تبعيت است و نماز صحيح است .

اگر به هر جهت سجده را ترك كرده است به نماز لطمه اي نمي خورد ، ولي اگر خلاف تقيه نيست ، بعد از نماز احتياطاً سجده را انجام دهد .

اگر ندانسته به ركوع و سپس به سجده رفته و بعداً به قيام برگشته است نمازش باطل است و بنابر احتياط بايد اعاده كند .

آية الله مكارم : تكليف آن است كه از آنها متابعت شود و احتياطاً نماز را بعداً اعاده نمايد و در دو صورت ديگر هم احتياط اعاده است .

آية الله نوري : 1 ـ نمازش را بخواند و دوباره اعاده كند 2 ـ در صورت ترك سجده عمداً يا جهلا يا سهواً اگر مشغول خواندن ذكر شود تا سكوت طولاني كه محو كننده صورت نماز است به عمل نيامده باشد نمازش صحيح است 3 ـ در صورت اخير نمازش باطل است .

242

640 1326 ـ جواز اقتدا به اهل سنّت ، اختصاص به نماز ادا دارد ، يا نماز قضا را نيز مي توان اقتدا كرد ؟ ^{( 1 )}

نماز در هواپيما

641 1341 ـ هنگامي كه زائران بيت الله الحرام يا سايرين ، وقت نماز در هواپيما هستند ، در صورتي كه شرايط نماز ـ مثل قيام و قبله و ركوع و سجود ـ مراعات شود ، آيا در صورت علم يا احتمال رسيدن در وقت نماز به مقصد و امكان خواندن آن ، نماز در هواپيما كفايت مي كند يا بايد تأخير بيندازند ؛ و در صورتي كه نماز را در آن حال خواندند و در وقت نماز پياده شدند ، اعاده آن لازم است يا نه ؟ ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : فرقي نمي كند و در هر دو بايد وظيفه منفرد مراعات شود و يا اعاده شود .

آيت الله خامنه اي : قدر متيقّن جواز اقتداء در نماز اداء است و صحّت اقتداء در نماز قضاء محلّ اشكال بل منع است .

آية الله تبريزي و آية الله سيستاني : نماز قضا را هم مي شود با آن ها خواند ، لكن با رعايت وظيفه در مسأله 1318 .

آيت الله صافي : مختص به نماز ادا است ، والله العالم .

آية الله مكارم ، آية الله فاضل : اختصاص به نماز ادا ندارد ، تفاوتي نمي كند .

2 . آية الله بهجت : اظهر جواز و كفايت آن است اگر چه احوط تأخير است براي تحصيل استقرار مطلق .

آيت الله خامنه اي : با تمكّن از استقرار و استقبال قبله ، نماز صحيح و مجزي است ، بلكه جهت درك فضيلت اوّل وقت افضل است .

آيت الله تبريزي : چنانچه احتمال بدهند كه تا آخر وقت هواپيما به زمين ننشيند مي تواند در هواپيما نماز بخوانند و اگر پيش از اتمام وقت هواپيما به زمين نشست نمازشان را اعاده كنند .

آيت الله فاضل و آيت الله سيستاني : در فرض مذكور نماز در هواپيما كافي است .

آيت الله صافي : در صورت علم بايد تأخير نمايد و در صورت احتمال ، احوط خواندن و چنانچه قبل از گذشتن وقت به مقصد رسيد اعاده است .

آيت الله مكارم : چنين نمازي صحيح است و اعاده ندارد .

243

2 احكام سجده

سجده بر سنگهاي حرمين

642 1327 ـ سجده بر تمام اقسام سنگها ـ مرمر ، سنگهاي سياه معدني ، سنگ گچ و آهك ، قبل از آن كه پخته شود ـ جايز است ؛ ^{( 1 )} و سجده بر سنگفرشهاي مسجد الحرام و مسجد رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) ، كه از اين قبيل است ، اشكال ندارد .

643 1328 ـ هنگام شستشوي مسجدالحرام ، علم به سرايت پيدا نمي شود ؛ و با فرض شك ، سجده بر سنگ هاي آن مانعي ندارد و نبايد به شك اعتنا شود . ^{( 2 )}

سجده روي فرش

644 1329 ـ در مسجد النبي ، ( صلّي الله عليه وآله ) سجده روي فرشهاي مسجد ، مانع ندارد ؛ ^{( 3 )} و گذاردن مهر ، جايز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام بهجت ، خامنه اي ، فاضل : بلكه به گچ و آهك پخته و آجر و كوزه گلي و مانند آن هم مي شود سجده كرد .

آية الله سيستاني : بلكه بعد از پخته شدن نيز جايز است .

2 ـ آية الله گلپايگاني ، كتباً فرموده : و با فرض يقين طواف و نماز از جهت تقيه محكوم به صحت است و شفاهاً فرموده : در وقت طواف نعلين بپا كند . ( آراء المراجع ، ص 418 ) .

3 ـ آية الله بهجت : در صورت امكان سجده بر « مايصح السجود عليه » ، اكتفا به غير آن نكند .

آية الله خويي : اگر در آن مكان ، تمكن از سجود بر آنچه سجود بر آن جايز است ندارد ، سجده صحيح است .

آية الله سيستاني : اگر تقيه اقتضا كند و در همانجا مايصحّ السجود عليه نباشد ، سجده صحيح است و لازم نيست از آنجا منتقل شود به جاي ديگر .

آية الله فاضل : اگر مخالف تقيه نباشد و موجب هتك و انگشت نما شدن نشود بايد در محلّي كه بتواند پيشاني او در محلّ سجده بر سنگهاي مسجد قرار گيرد سجده نمايد .

آية الله گلپايگاني : سجده روي فرشهاي مسجد در صورت تقيه مانع ندارد . ( استفتائات ويژه حج ،

ص 30 ، مسأله 52 ) .

آية الله مكارم : ولي هرگاه بتواند به سهولت روي سنگهاي مسجد نماز بخواند آن را ترك نكند .

آية الله وحيد : بر فرش كفايت نمي كند و بايد اعاده نمايد .

244

نيست ؛ و لازم نيست ^{( 1 )} در جايي كه سنگ است نماز بخوانند ؛ و لازم نيست حصير يا مانند آن ، همراه خود ببرند ؛ هرچند همراه داشتن آن ، اگر به گونه اي باشد كه متعارف ساير مسلمين است و موجب وهن نشود ، اشكال ندارد .

645 1330 ـ در مسجد النبي  ( صلّي الله عليه وآله ) بعد از اتمام نماز جماعت ، مي توان روي فرشهاي مسجد سجده نمود ؛ و لازم نيست نمازگزار بجاي ديگر كه سنگ فرش است برود . ^{( 2 )}

لباس پنبه و كتان

646 1331 ـ در صورتي كه لباس نمازگزار از پنبه يا كتان باشد ، در جايي كه بر فرض تقيّه ، سجده بر فرش صحيح است ، چنانچه بتواند بدون محذور بر لباس خود سجده كند ، آيا سجده بر فرش كه از پشم يا مواد لاستيكي است ، مجزي است يا نه ؟ ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : در صورت تمكّن لازم است . . . .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر فرادي مي خواند و ضرورتي نباشد نبايد به فرش سجده كند و اگر به جماعت مي خواند سجده بر فرش در مواردي كه به خاطر تقيّه ضرورت داشته باشد ، مانع ندارد و حكم لزوم اعاده و عدم آن در مسأله 1318 گذشت .

آية الله خامنه اي : قرار دادن چيزي در محل سجده اگر خلاف تقيه باشد جايز نيست و واجب است مكلف كوشش كند تادر صورت امكان جايي بيابد كه بر سنگفرش يا چيزي كه سجده بر آن صحيح است سجده كند و اگر تقيه ايجاب كند كه بر فرش سجده كند نمازش صحيح است .

2 ـ مراجعه شود به مسأله 1329 .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : با وجود مكان سنگ فرش در مسجد بايد به آنجا برود . ( آية الله سيستاني اضافه كردند : بلي نماز مستحب را مي تواند رجاءً در روضه مقدسه بخواند . )

3 . آية الله بهجت : احوط تقديم قطن و كتان بر مثل پشم و مو است با امكان .

آيت الله خامنه اي : لباس تقدّم بر فرش ندارد اگر چه از كتان يا پنبه باشد .

آيت الله تبريزي : چنانچه با رعايت تقيه بتواند بر لباسش سجده كند ، بايد بر لباس مذكور سجده نمايد ، والله العالم .

آيت الله سيستاني : در فرض مذكور مجزي است .

آيت الله صافي : در فرض سؤال بايد بر لباس خود سجده كند ، والله العالم .

آيت الله فاضل : در فرض سؤال ، بايد به لباسش سجده كند و سجده بر فرش و مواد پلاستيكي مجزي نيست .

آيت الله مكارم : سجده بر پنبه و كتان در فرض سؤال ، اولويت دارد .

245

سجده بر پشت دست

647 1332 ـ اگر نمازگزار در مسجدالحرام يا مسجد النبي ـ زادهماالله شرفاً ـ بر پشت دست سجده كرده است ، نماز او صحيح نيست ، مگر جاهل قاصر باشد . ^{( 1 )}

648 1333 ـ اگر كسي در مساجد مكه معظمه و مدينه منوّره همگام نماز جماعت و بعد از آن كه نمازگزاران هنوز در مسجد هستند ، وارد شد ، لازم نيست براي رعايت ما يصح السجود به جاي ديگر برود . ^{( 2 )}

649 2/1333 ـ اگر كسي بخواهد در مسجد اهل سنت پيش از نماز جماعت ، دو ركعت نماز تحيت بخواند ، آيا سجده بر غير آنچه كه جايز شمرده شده ، صحيح است ؟ ^{( 3 )}

سجده بر حصير

650 1334 ـ حصيرهايي كه مورد استفاده حجاج واقع مي شود ، اگر عرفاً روي حصير سجده مي شود ، مانع ندارد ولو چيزي مانند نخ با آن مخلوط باشد . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : نمازهايش را قضا كند و نماز طواف را خود يا نايبش اعاده نمايد .

آية الله تبريزي : نمازهايي كه به اين صورت خوانده ، باطل است و بايد اعاده كند و اگر نماز طواف را هم به اين صورت خوانده ، حكم نسيان نماز طواف بر آن جاري است ، چنانچه متمكّن است بايد پشت مقام ابراهيم اعاده كند ، و اگر متمكّن نيست مي تواند در جاي خود اعاده كند .

آيات عظام خويي ، صافي ، گلپايگاني : جاهل قاصر مُستثني نشده است .

2 ـ مراجعه شود به مسأله 1329 .

آية الله تبريزي : با وجود مكان سنگ فرش در مسجد ، بايد در آنجا نماز بخواند و در غير اين صورت اگر روي فرشها هم سجده كند مجزي است .

آية الله فاضل : بايد در منزل با رعايت شرايط معتبره بخواند مگر تقيّه اقتضاي غير آن را داشته باشد .

آية الله مكارم : يعني براي سجده مهر نگذارد .

3 . آية الله بهجت : با فريضه از حيث حكم شرطي تفاوتي ندارد .

آية الله خامنه اي : چنانچه حفظ وحدت ايجاب كند جايز است .

آية الله فاضل : خير ، نماز مستحبي بر غير ما يصح السجود صحيح نيست .

آية الله مكارم : در صورتي كه قسمتهاي سنگي مسجد در دسترس نباشد ، مانعي ندارد .

4 ـ آية الله بهجت : اگر مجموع آنچه سجده بر آن صحيح است به اندازه كفاف برسد اشكال ندارد .

آية الله سيستاني ، آية الله مكارم : سجده بر اين حصيرها مانعي ندارد .

246

نماز عاجز از سجده متعارف

651 1335 ـ كسي كه قادر بر سجده معمول نيست ، و در مسجدالحرام و مسجدالنّبي نماز مي خواند ـ با توجه به اين كه نمي تواند مُهر يا چيز ديگري به پيشاني بگذارد ^{( 1 )} ـ چگونه بايد سجده كند ؟

3 ـ محدوده تخيير بين قصر و اتمام

652 1336 ـ تخيير بين قصر و اتمام ، در مكه و مدينه ، اختصاص ^{( 2 )} به مسجدالحرام و مسجدالنبي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : كسي كه قادر بر مرتبه اي از سجود است ، مانند ديگران است از حيث شرائط تقيه و مندوحه زماني و مكاني در گذاشتن پيشاني بر مايصح السجود عليه ؛ و امّا كسي كه وظيفه او اشاره است ؛ لازم نيست مهر بر پيشاني بگذارد .

آيت الله تبريزي : چنانچه با رعايت تقيّه ، سنگ يا كاغذي را در حال اشاره براي سجده بلند كرده و بر آن سجده كند و اگر اين نيز ممكن نباشد با چشم اشاره كند . والله العالم .

آيت الله خامنه اي : اگر چيزي كه روي آن سجده كند وجود ندارد ، بايد اشاره نمايد .

آيت الله سيستاني : در غير اين مورد نيز گذاشتن مُهر بر پيشاني لزومي ندارد ، بلكه كافي است براي سجده ايماء كند .

آيت الله صافي : در صورت ضرورت به اشاره سجده كند والاّ شركت نكند ؛ والله العالم .

آيت الله فاضل : با اشاره سجده كند .

آيت الله مكارم : براي چنين اشخاصي ايماء و اشاره كافي است براي ركوع كمتر و براي سجده بيشتر خم مي شود و اگر قادر به خم شدن نيست ، چشمان خود را براي سجده بيشتر مي بندد و با دست بيشتر اشاره مي كند و براي ركوع كمتر .

آيت الله نوري : در فرض سؤال ، در حد امكان براي سجود خم شود ، نيازي به مهر نيست .

2 ـ آية الله بهجت : مسافر مي تواند در مسجدالحرام و مسجد پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) و . . . نمازش را تمام بخواند و احتياط در اين است كه نماز را شكسته بخواند ولي اگر بخواهد در جايي كه اوّل جز و اين مسجد نبوده و بعد به اين مساجد اضافه شده نماز بخواند ، احتياط واجب آن است كه شكسته بخواند .

آية الله تبريزي و آية الله وحيد : در همه مكه و مدينه قديم مي تواند قصر و تمام بخواند . ( استفتائات ، س 129 ) .

آيات عظام خامنه اي ، سيستاني ، صافي ، فاضل ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : مي تواند در تمامي دو شهر مكه و مدينه نماز را تمام بخواند و اختصاص به مسجدالحرام و مسجد النبي ندارد .

آية الله خويي : ظاهراً اختصاص ندارد بلكه اين حكم در شهر قديمي مكه و مدينه جاري است . ( منهاج الصالحين ، مسأله 925 ) . قيد قديمي در منهاج نيست بلكه در استفتائات و در بعض مناسك مذكور است .

247

دارد ؛ ولي به مسجد اصلي اختصاص ندارد ، هرچند احتياط در اقتصار بر مسجد اصلي است .

حكم نوافل در اماكن تخيير

653 2/1336 ـ در اماكن تخيير مثل مكه معظمه و مدينه طيبه اگر مسافر اختيار تمام نمود ، آيا نوافل ساقط مي شود و بر فرض سقوط ، به نحو عزيمت است يا رخصت ؟ ^{( 1 )}

4 ـ احكام روزه و اعتكاف

روزه ماه رمضان و حكم اول ماه

654 1342 ـ اگر از سوي حاكم عامه اوّل ماه رمضان اعلام شود ، براي كساني كه در آن بلاد هستند و تقيّه اي هم در تبعيّت نيست و براي خود فرد هم يقين به اوّل ماه نيست ، آيا تبعيّت لازم است ؟ ^{( 2 )}

روزه در مدينه

655 1343 ـ آيا استحباب سه روز روزه مستحبي در مدينه منوره براي برآمدن حاجت ، اختصاص به مسافر دارد ، يا براي اهالي مدينه و كسي كه قصد عشره دارد نيز ، مستحب است . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : ساقط است و به نحو عزيمت .

آية الله تبريزي : نوافل ساقط است و استحباب ندارد و مقصود از سقوط به نحو عزيمت همين است ولي منافات با اتيان آنها به قصد رجا ندارد .

آية الله صافي : ظاهراً نوافل ساقطه از مسافر در مورد سؤال ساقط است بلي اتيان آنها براي كسي كه تمام را اختيار كرده رجاء مانعي ندارد .

2 . آية الله بهجت : با عدم شرائط تقيه به وظيفه خود طبق رساله عمل مي كند .

آية الله تبريزي : در فرض مزبور تبعيت لازم نيست بلكه به قصد ماه رمضان نبايد روزه بگيرد .

آية الله سيستاني : تبعيّت در اين صورت جايز نيست .

آية الله صافي : در فرض سؤال ، تبعيّت واجب نيست ولي به قصد شعبان روزه گرفتن مستحب است .

آية الله فاضل : بلي در اين موارد مطلقاً تبعيت صحيح و لازم است .

آية الله مكارم : در فرض مسأله ، تبعيّت واجب نيست .

آية الله نوري : تبعيّت لازم است و اين خود يك نوع تقيّه است كه تقيّه مداراتي خوانده مي شود .

3 . آيت الله خامنه اي : اختصاص به مسافر ندارد ، و ذكر مسافر جهت استثناء از صوم در حال مسافر بودن است .

آيت الله تبريزي : حكم مزبور اختصاص به مسافر دارد و شامل اهل مدينه نمي شود و در مسافر بين اين كه نمازش قصر باشد يا به جهت قصد اقامت ده روز نمازش تمام باشد ، فرقي نيست ، والله العالم .

آيت الله سيستاني : براي همه مستحب است .

آيت الله صافي : بعيد نيست اختصاص به مسافر نداشته باشد ، والله العالم .

آيت الله فاضل : استحباب آن به قصد ورود براي غير مسافر ثابت نيست ، بلي رجاءاً مانعي ندارد .

آيت الله مكارم : اين حكم مخصوص مسافر است ولي ديگران بر اساس قانون اوّلي هر روزي بخواهند مي توانند به قصد حاجت روزه بگيرند .

248

اعتكاف در مسجدالحرام

656 1344 ـ بسياري از زائران خانه خدا خواهان اعتكاف در مسجدالحرام هستند باتوجه به فرصت معنوي و تأثير فراوان روحي و رواني آن و لزوم روزه جهت اعتكاف ، آيا مي توانند پس از حضور در مكه مكرمه با نذر ، به اعتكاف بپردازند ؟ ^{( 1 )}

657 1345 ـ شخصي قصد اعتكاف در مسجدالحرام را دارد ، آيا مي تواند قبل از اذان صبح در تنعيم محرم شود و بقيه اعمال را در حال اعتكاف انجام دهد ، با توجه به اين كه محل سعي جزو مسجد نيست ؟ ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : مانعي ندارد .

آية الله تبريزي : چنانچه نذر روزه در مكّه نمايد تا روزه در سفر صحيح باشد ، مي تواند معتكف شود .

آية الله سيستاني : اگر نذر كنند كه در سفر روزه بگيرند اشكال ندارد .

آية الله صافي : صحت نذر روزه بعد از ورود به مكه مكرمه مورد اشكال است .

آية الله خامنه اي و آية الله فاضل : ظاهر آن است كه صحّت روزه در سفر با نذر در وطن محقّق مي شود .

آية الله مكارم : بدونِ نيّت اقامه ده روز روزه گرفتن و اعتكاف كردن ، اشكال دارد .

آية الله نوري : نمي توانند مگر اين كه در وطن نذر روزه كرده باشند .

2 . آية الله بهجت : مانعي ندارد .

آية الله خامنه اي : مي تواند محرم شود و خروج از مسجد براي انجام سعي مانع ندارد .

آية الله سيستاني : مي تواند ولي لازم است اعمال را تا زماني تأخير بياندازد كه سعي او پس از پايان اعتكاف باشد ، ولي چنانچه صبر كردن تا آن موقع سخت باشد مي تواند از عنوان حاجت ضروري استفاده نمايد و از مسجد جهت انجام سعي خارج شود .

آية الله صافي : احرام او صحيح است و خروج از مسجد براي سعي مضرّ به اعتكاف نيست و اگر احتياط نمايد و اعمال عمره را بعد از اعتكاف بجا آورد اولي است .

آية الله فاضل : مانعي ندارد لكن سعي نمايد تا عمل سعي را زودتر به پايان رساند .

آية الله مكارم : اين مقدار اشكال ندارد .

249

فصل دوم

احكام خمس مربوط به عمره

1 ـنداشتن سال خمسي

658 1346 ـ كسي كه سال خمسي ندارد ، اگر به حج مشرف شود و با پول خود ، لباس احرام و قرباني خريداري نمايد ، اگر آن پول ، از درآمد كسب و حقوق است و معلوم نيست كه ربح بين سال است ، ^{( 1 )} بدون تخميس ، حكم غصب را دارد و طواف و قرباني ، صحيح نيست . ^{( 2 )}

659 1347 ـ اگر شخصي بدون اين كه خمس مال خود را بپردازد ، به حج برود ، اگر لباس احرام و قرباني او با پول غير مخمّس نباشد ، عمل او اشكال ندارد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله فاضل : به احتياط واجب با مجتهد جامع الشرايط مصالحه كند .

2 ـ آيات عظام بهجت ، خامنه اي ، صافي ، گلپايگاني : ولكن اگر همانطور كه متعارف است به ذمّه خريداري كرده باشد ، حجّش صحيح است .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : بنابر احتياط واجب اگر ساترش متعلق خمس باشد ، ولي اگر همانطور كه متعارف است به ذمّه خريده ، حجش اشكال ندارد .

آية الله سيستاني : در فرضي كه خمس واجب باشد اگر همانطور كه متعارف است به ذمّه خريداري كرده باشد اشكال ندارد .

آية الله فاضل : ولي در همين فرض چنانچه بداند پول از درآمد همان سال است و در همان سال خرج شود خمس واجب نيست .

آية الله نوري : و بايد خودش آنها را انجام بدهد و اگر چون مراجعت كرده قدرت ندارد بايد براي انجام طواف و نماز طواف و قرباني نايب بگيرد .

3 ـ مراجعه شود به مسأله قبل .

آية الله بهجت : چنانچه با عين مال غير مخمّس معامله كرده ؛ يعني عين مال در مقابل لباس قرار گرفته ، طواف و نماز با آن لباس باطل است ولي اگر لباس را به ذمّه خريده و بعد از معامله ، آن مال غير مخمّس را در عوض دين پرداخت نموده ، طواف و نماز با آن لباس باطل نيست .

250

حسابرسي مال و صحت اعمال

660 1348 ـ آيا براي صحّت اعمال عمره و حج ـ براي كسي كه حسابرسي خمس ندارد ـ پرداخت خمس لباس احرام و لباسي كه در طواف و نماز طواف مي پوشد ، كفايت مي كند ، يا بايد حسابرسي تمام اموال صورت گيرد ؟ ^{( 1 )}

احرام و طواف در لباس غيرمخمّس

661 1349 ـ اگر شخصي با پول خمس نداده ، لباس احرام بخرد و با آن محرم شده ، و طواف و نماز بجا آورد ، اگر از روي علم و عمد نبوده ، اصل عمره و حج او صحيح است ؛ ولي در صورتي كه جاهل مقصر باشد ، بايد طواف و نماز را اعاده كند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيت الله تبريزي : با اجازه مرجع تقليد مي تواند در بخشي از اموال خمس را محاسبه كرده و از آنها براي لباس احرام و لباس ساتر در طواف و نماز طواف و قرباني استفاده كند و نيّت او بر اين باشد كه خمس بقيه اموال را نيز بپردازد تا اعمالش مورد قبول واقع شود .

آيت الله خامنه اي : در فرض سؤال پرداخت خمس براي اموال مذكور و همچنين براي پولي كه براي قرباني مي پردازد كفايت مي كند .

آيت الله سيستاني : حسابرسي بقيه اموال در صحت حج دخالت ندارد ، ولي اگر به مقدار بدهكاري خمس و مصارف حج نداشته باشد ، حج او حَجّة الاسلام نيست .

آيت الله صافي : چنين تخميسي صحيح نيست ؛ والله العالم .

آيت الله فاضل : خير كفايت نمي كند ، بلكه بايد كلّ اموال خود را مخمس كند .

آيت الله مكارم : حداقل بايد خمس تمام هزينه حج را بپردازد و سزاوار است كه مردم را به اين كار عادت ندهند ؛ زيرا فرصتي است براي پاك كردن تمام اموال .

آيت الله نوري : چنانچه متعلق خمس بوده اند ، تخميس آن براي صحت حج كفايت مي كند ، ولي لازم است بقيه اموال نيز جهت خمس حسابرسي شود .

2 ـ مراجعه به مسأله 1346 شود .

آية الله بهجت : اگر قصد قربت از او محقق نشده است . ( وسيله ، ص179 ) .

آية الله صافي ، آية گلپايگاني : اگر با عين پول خمس نداده لباس احرام بخرد اشكال دارد . ( آداب و احكام حج ، مسأله 542 ) .

آية الله فاضل : و بنابراحتياط سعي و تقصير را نيز اعاده كند .

251

اگر دهنده پول اهل خمس نباشد

662 1350 ـ كسي كه پولي به او داده اند كه حج يا عمره به جا آورد ، اگر يقين به وجود خمس در آن ندارد ، حج او اشكال ندارد ولو اين كه دهنده پول ، اهل خمس نبوده و گيرنده در ظرف چند سال آن را پس انداز كرده باشد ؛ ولي اگر يقين به وجود خمس در مال باشد ، لازم است حداقل احرام و قرباني ^{( 1 )} را از غير آن مال ، تهيه نمايد . ^{( 2 )}

663 1351 ـ لباس احرامي كه معلوم نيست از درآمد است ، يا وجوهات شرعيه ، تخميس آن لازم نيست ، هرچند احتياط مطلوب است . ^{( 3 )}

طواف با پول خمس نداره

664 1352 ـ اگر طواف كننده در حال طواف ، پول خمس نداده همراه داشته باشد ، طوافش اشكال پيدا نمي كند . ^{( 4 )}

خريد لباس احرام از پول مشكوك الخمس

665 1353 ـ اگر با پولي كه معلوم نيست متعلق خمس است يا نه ، لباس احرام بخرد ، ^{( 5 )} لازم نيست خمس

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : و ساير هزينه هاي حج .

2 ـ به مسأله 1354 مراجعه شود .

آية الله بهجت : با توجه به لزوم خمس در هبه ، علي الأحوط و همچنين اين كه در طول هفت يا هشت سال اين پول جمع شده ، بايد خمس به آن تعلّق گرفته باشد .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل : چنانچه پولهاي جمع شده تا سال تشرف به حج را تخميس نماييد به وظيفه عمل شده و حج اشكالي ندارد .

3 . آية الله بهجت : در هر دو مورد به زايد از مؤونه سنه ، خمس تعلّق مي گيرد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر سال بر آن گذشته باشد ، لازم است خمس آن را بدهد .

آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد با حاكم شرع به نسبت احتمال مصالحه كند .

آية الله فاضل : و اين در صورتي است كه وجوهات شرعيّه را به عنوان شهريه گرفته باشند ، امّا اگر به عنوان استحقاق يا خدمات ديني گرفته اند و سال بر آن گذشته است بايد خمس آن را بدهند .

4 ـ آية الله بهجت : همان حكم محمول غصبي در نماز را دارد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : در صورتي كه طواف موجب حركت اضافي نشود . ( مجمع المسائل ، ج1 ، ص472 ، مسأله 21 ) .

آية الله نوري : طوافش اشكال پيدا مي كند .

5 ـ آية الله فاضل : با مجتهد جامع الشرايط مصالحه كند .

252

بدهد و طواف صحيح است هرچند احتياط مطلوب است . ^{( 1 )}

2 ـ سپرده هاي حج و عمره و خمس آن

666 1355 ـ آيا به سپرده هاي حج و عمره و سود آنها ، خمس تعلق مي گيرد ؟ ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله تبريزي : اگر احتمال مي دهد از ربحي مي خرد كه سال بر آن نگذشته اشكال ندارد .

آية الله خويي : صور مسأله مختلف است و احتياط به مصالحه با حاكم شرع ترك نشود . ( مستفاد از منهاج الصالحين ، كتاب الخمس ، ص343 ) .

آية الله سيستاني : اگر احتمال مي دهد خمس به آن متعلق باشد به احتياط واجب بايد با حاكم شرع به نسبت احتمال مصالحه كند ولي طواف با فرض خريد به نحو كلّي في الذمه صحيح است .

2 . آية الله بهجت : خمس ندارد .

آيت الله تبريزي : در فرض سؤال چنانچه بر اصل پول سال بگذرد ؛ يعني از وقت به دست آوردن پولي كه به بانك سپرده اند ، سال گذشته ، بايد خمس آن را بپردازند و نسبت به مقداري كه زيادتر از اصل پول به آنها مي دهند ، اگر در همان سال به حج يا عمره بروند چيزي بر آنها نيست . والله العالم .

آيت الله خامنه اي : در فرض مرقوم ، اگر در همان سالِ خمسي سپرده گذاري به حج يا عمره مي رود ، خمس ندارد ، ولي اگر نوبت حج او پس از آن سال خمسي است ، اصل پول خمس دارد لكن سود حاصله اگر پيش از سال عزيمت قابل وصول نبوده جزو درآمد سال وصول ، محسوب است كه اگر در همان سال به حساب هزينه سفر محسوب شود ، خمس ندارد .

آيت الله سيستاني : به اصل پول خمس تعلق مي گيرد و نيز به سود آن ، اگر از طريق معامله شرعيّه ملك صاحب پول شده است ، بلي اگر حج بر آنها مستقر شده و راه ديگري براي رفتن به حج در سال ثبت نام نداشته باشند خمس به آن تعلق نمي گيرد .

آيت الله صافي : وجوب خمس معلوم نيست ، هرچند احتياط خوب است و نسبت به سود آن ، اگر با آن پول معاملات شرعي ، با رعايت شرايطش انجام شود و پرداختِ سود ، طبق قرارداد بايد در موقع تحويل اصل پول پرداخت شود ، سود مذكور از منافع سال وصول است كه اگر در همان سال صرف مؤونه شود خمس ندارد و اگر باقي بماند آن هم خمس دارد .

آيت الله فاضل : افرادي كه براي تشرف به حج يا عمره ثبت نام مي كنند و در همان سال توفيق تشرّف پيدا نمي كنند ، بايد خمس اصل پول و سود متعلّقه مربوط به سنوات سابق را بپردازند ، مگر براي افرادي كه حج بر آنها مستقر شده و تمكّن از خريد فيش را ندارند .

آيت الله مكارم : هرگاه اين پول از درآمد همان سالي باشد كه نام نويسي كرده است ، نه به آن خمس تعلق مي گيرد و نه به سود آن .

آيت الله نوري : اگر همان سالي كه مستطيع شده است ، آن پول را براي انجام حج در نوبت خود به حساب ريخته است ، آن پول جزو مؤونه و مخارج آن سال محسوب مي شود و خمس ندارد ولي اگر در سالهاي قبل مستطيع بوده است و تأخير انداخته و به حساب نريخته است بايد خمس آن را بدهد .

و در عُمره نيز اگر به طور متعارف يك مرتبه يا در چند سال يك مرتبه باشد ، پولي كه به حساب ريخته است خمس ندارد امّا سودي كه مي گيرد از ارباح آن سالي است كه آن را تحويل مي گيرد و اگر تا آخر سالِ خمسي خود آن را در مخارج لازم زندگي خرج كرد ، خمس ندارد و اگر بماند و سال بر آن بگذرد خمس دارد .

253

667 1356 ـ شخصي براي عمره مفرده ثبت نام كرده ، در حالي كه تشرف او در سالِ ثبت نام قطعي بوده ، ولي در سال بعد به او نوبت رسيده ، آيا سرِ سالِ خمس ، به پول واريز شده ، خمس تعلّق مي گيرد ؟ ^{( 1 )}

668 1357 ـ سودي كه از طرف سازمان حج و زيارت به سپرده هاي مردم تعلّق مي گيرد ، چه حكمي دارد ؟ ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، صافي ، مكارم و نوري : در فرض سؤال خمس واجب نيست .

آية الله تبريزي : بايد آن را تخميس نمايد ، والله العالم .

آية الله خامنه اي : حكم مسأله قبل را دارد .

آية الله سيستاني : خمس دارد .

آية الله فاضل : به حاشيه مساله قبل مراجعه شود .

2 . آيت الله بهجت : اگر بعد از پايان كار ، سود را با چيزي معامله كنند اشكال ندارد و يا اين كه زايد را صدقه دهند ، با استجازه از حاكم شرع علي الأحوط .

آيت الله تبريزي : با توجه به اين كه افراد ثبت نام كننده نسبت به فهم مورد قرارداد و عمل به قرارداد بر طبق عقود شرعيه متفاوت هستند ، حكم مسأله متفاوت است .

چنانچه اطمينان به انجام معامله شرعيه ندارند بايد شرط اضافه بر اصلِ پول نكرده و خود را طلبكار ندانند و اگر به حج رفتند ، فقط مقداري را كه سازمان حج و زيارت از آنان مي گيرد ( مانده هزينه ها ) به حساب حج و زيارت واريز مي كنند . و اگر به حج نرفتند و زياده به آنان داده شد ، با زياده ، معامله مجهول المالك مي نمايند .

آيت الله خامنه اي : سود حاصله از معامله مضاربه اي براي سپرده گذار حلال است .

آيت الله سيستاني : اگر واقعاً مضاربه اي صورت بگيرد و رعايت شرايط آن بشود ، هرچند عقد كتبي باشد ، اشكال ندارد و سود حاصله حلال است ، ولي بايد سهم هركدام از عامل و مالك به عنوان درصدي از « سود » تعيين شود نه درصدي از « سرمايه » .

آيت الله صافي : اگر صاحب پول ، پول را به بانك بدهد و بانك را وكيل كند كه پول را در تجارت شرعي به كار گيرد و سود تجارت را به نحوي كه توافق مي كنند تقسيم كنند مانع ندارد ، ولي اگر پول را به عنوان قرض به شرط سود در بانك بگذارد ربا و حرام است و اگر به عنوان مثلاً مضاربه بگذارد كه 17 اصل پول به او داده شود ، مضاربه باطل است ؛ والله العالم .

آيت الله فاضل : چنانچه بين صاحب پول و بانك ، اين عمل به قصد مضاربه انجام گيرد ، صحيح است و سود حاصله مشروع است و در صورتي كه به قصد مضاربه نباشد ، چنانچه شرط زياده و منفعت نشده باشد ، باز سود حاصله اشكالي ندارد .

آيت الله مكارم : در صورتي كه مطابق يكي از عقود شرعيه عمل شود وسودي به صاحب پول بدهند ، اشكالي ندارد .

آيت الله نوري : در صورتي كه دهندگان وجه به اين موضوع راضي و با آگاهي آنان باشد ، اشكال ندارد ؛ براي اطلاع بيشتر به توضيح المسائل ص606 مراجعه نماييد .

255

فصل سوم

احكام تقليد

عمل بدون تقليد

669 1358 ـ شخصي كه مقلد هيچ يك از فقها نبوده و حج و عبادت هاي ديگر را بدون تقليد انجام داده ، اگر اعمالش مطابق فتواي كسي كه بايد از او تقليد كند ، باشد صحيح است . ^{( 1 )}

رجوع قهري احتياط واجب بدون نيت رجوع

670 1359 ـ اگر اعلم در مسأله اي احتياط واجب كرده است ، آيا لازم است مقلِّد جهت رجوع به فالاعلم بداند مرجعش احتياط واجب كرده و نيت رجوع كند ، يا همين كه در مقام انجام وظيفه شرعي بوده و عملش طبق فتواي فالأعلم است كافي است ؟ به عبارت ديگر ، اگر اعلم مثلاً در احرام از مكه قديم احتياط واجب است ، ولي فالأعلم چنين احتياطي نداشته ، و مقلِّد اعلم از مكه جديد محرم شده و بعد از اعمال حج فهميده است كه اعلم چنين احتياطي داشته ، آيا عملش صحيح است يا خير ؟ و اكنون چه وظيفه اي دارد ؟ ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : اگر مطابق فتواي كسي كه الآن از او تقليد مي كند باشد صحيح است .

آية الله سيستاني : اگر مطابق فتواي كسي كه الآن بايد از او تقليد كند باشد صحيح است ، در غير اين صورت نيز گاهي صحيح است ، مانند اين كه جاهل قاصر باشد و اخلال به چيزي شده باشد كه با جهل قصوري ضرر ندارد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر اعمالش مطابق واقع باشد و عبادات را به قصد قربت بجا آورده باشد صحيح است و راه به دست آوردن مطابق شدن آن با واقع اين است كه يا علم پيدا كند كه مطابق با واقع بوده يا آن كه مطابق فتواي مجتهدي كه فعلاً وظيفه اش تقليد از او است واقع شده است . ( توضيح المسائل 14 ، احكام تقليد ) .

2 . آية الله بهجت : مي تواند با رجوع فعلي ، آن عمل را تصحيح كند .

آيت الله خامنه اي : اگر عمل او در هنگام صدور از وي مطابق با فتواي كسي بوده كه مي توانست شرعاً از او تقليد كند ، صحيح و مجزي است .

آيت الله تبريزي : پس از فهميدن فتواي فالأعلم در تصحيح عمل ، به فتواي وي استناد مي كند . بايد براي ادله به كتب استدلالي مراجعه شود .

آيت الله سيستاني : اگر مطابقت با فتواي كسي كه مي تواند از او تقليد كند داشته باشد ، الآن مي تواند به او رجوع كند .

آيت الله صافي : در فرض سؤال ، اگر بعد از خاتمه اعمال نيت كند كه آنچه انجام داده ام بر طبق نظر فالأعلم باشد اشكال ندارد البته مشروط به اين كه هنگام احرام از مكه جديد قصد قربت از او متمشي شده باشد .

آيت الله فاضل : چنانچه عمل صادر شده در هنگام وقوع مطابق فتواي فالاعلم باشد كفايت مي كند ولو اينكه شخص در حين عمل علم به اين مطابقت نداشته است ، ليكن لازم است بعد از عمل براي تصحيح آن استناد به آن فتوي داشته باشد .

آيت الله مكارم : بعد از اعمال حج رجوع به فالأعلم مي كند و چون عمل گذشته او با آن هماهنگ است ، اعاده لازم نيست .

256

بقاء بر تقليد ميّت

671 1360 ـ تقليد ميّت ابتداءً جايز نيست ، ولي بقاء بر تقليد ميّت اشكال ندارد ولي بايد به فتواي مجهتد زنده باشد ؛ و كسي كه در بعضي از مسائل به فتواي مجهتدي عمل كرده ، بعد از مردن آن مجتهد ، مي تواند در همه مسائل از او تقليد كند . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : فقها حيات را شرط مي دانند ؛ يعني مي گويند : براي ابتداي تقليد بايد از مجتهد زنده تقليد كرد و امّا اگر مرجع تقليد انسان از دنيا رفت ، در اين كه آيا مي تواند بر تقليد باقي بماند يا بايد به مجتهد زنده مراجعه نمايد ، مورد اختلاف است ، پس اگر كسي در اين مسأله مجتهد بود طبق نظر خودش عمل مي كند وگرنه طبق نظر مجتهد زنده عمل مي كند .

باقي ماندن بر تقليد ميّت در مسائلي كه در آنها تقليد و عمل كرده است ، در صورتي كه مجتهدي كه از دنيا رفته با مجتهد زنده از نظر علمي مساوي باشند ، بنابر اقوي جايز است ، هر چند با اجازه مجتهدي ديگري بر تقليد باقي بوده و عمل كرده باشد ؛ و اگر مجتهدي كه از دنيا رفته اعلم باشد ، واجب است بر تقليد او باقي بماند و اگر مجتهد زنده بعداً اعلم شد واجب است در تمامي مسائل به او عدول نمايد .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : اگر مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود ، در صورتي كه فتواي او در نظر مقلّد بوده و فراموش نكرده باشد ، حكم بعد از فوت او حكم زنده بودنش است ؛ واگر فتواي او را ياد نگرفته ( خويي : يا فراموش كرده است ) لازم است به مجتهد زنده رجوع كند . ( تبريزي : و بعيد نيست در صورتي كه فراموش كرده است باز بتواند به فتواي او عمل كند . )

آية الله سيستاني : اگر مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود ، حكم بعد از فوت او حكم زنده بودنش است . بنابراين ، اگر او اعلم از مجتهد زنده باشد بايد ـ با علم به اختلاف در مسائل محل ابتلا ولو اجمالا ـ بر تقليد او باقي بماند و چنانچه مجتهد زنده اعلم از او باشد ، بايد به مجتهد زنده رجوع كند . و اگر اعلميتي در ميان آنها معلوم نشود يا مساوي باشند مخيّر است عمل خود را با فتواي هر كدام تطبيق نمايد مگر در موارد علم اجمالي يا قيام حجّت اجمالي بر تكليف مانند موارد اختلاف در قصر و تمام كه بنابراحتياط واجب بايد رعايت هر دو فتوا را بنمايد و مراد از تقليد در صدر اين مسأله صرف التزام به متابعت از فتواي مجتهد معيّن است نه عمل كردن به دستور او .

آية الله صافي : بلكه جواز بقا بر تقليد او در ساير مسائل نيز بعيد نيست . ولي اگر مجتهد ميّتي كه از او تقليد مي كرده ، اعلم از حي باشد ، بقا بر تقليد او ، بنابر احتياط ، واجب است ؛ چنانكه اگر مجتهد حيّ ، از ميّت اعلم باشد عدول به حيّ واجب است .

آية الله فاضل : مسأله باقي ماندن بر تقليد ميّت جايز است در صورتي كه مجتهد ميّت و مجتهد حيّ مساوي در علم باشند و چنانچه يكي از آن دو اعلم باشد تقليد از اعلم لازم است و در باقي ماندن بر تقليد ميّت ، فرقي بين مسائلي كه عمل نموده ومسائلي كه عمل ننموده وجود ندارد .

آية الله گلپايگاني : اگر مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود ، بايد از مجهتد زنده تقليد كند . ولي كسي كه در مسأله اي به فتواي مجهتدي عمل كرده يا آن را ياد گرفته و ملتزم به عمل به آن شده باشد ، اگر بعد از مردن آن مجتهد در آن مسأله به فتواي مجتهد زنده رفتار نكرده باشد ، مي تواند در آن مسأله به فتواي مجتهدي كه از دنيا رفته باقي باشد .

اگر چه احتياط مستحب آن است كه به فتواي مجتهد زنده رفتار نمايد .

آية الله مكارم : هر گاه مجتهدي كه انسان از او تقليد مي كند از دنيا برود ، باقي ماندن بر تقليد او جايز است بلكه اگر اعلم باشد واجب است ، به شرط اين كه عمل به فتواي او كرده باشد و يا حداقل فتواي او را براي عمل گرفته باشد .

عمل كردن به فتواي مجتهد مرده ابتداءً جايز نيست هر چند اعلم باشد بنابر احتياط واجب .

257

وظيفه نايب در تقليد

672 1361 ـ نايب بايد اعمال حج را طبق فتواي مرجع خود انجام دهد و ميزان ، وظيفه خود اوست ؛ ^{( 1 )} ولي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : در نيابت از ميّت به وظيفه خودش عمل مي كند و در نيابت صحيح از زنده في الجمله احتياط مي كند ( مناسك ، س23 ) .

آية الله تبريزي ، آية الله خويي : چنانچه منوبٌ عنه حيّ باشد ، بايد طبق تقليد منوبٌ عنه عمل كند و چنانچه منوبٌ عنه مرده باشد ، اگر وصيت كرده ، بايد به تقليد منوبٌ عنه عمل كند . در غير اين دو صورت ، مراعات تقليد منوبٌ عنه لازم نيست . آية الله تبريزي اضافه فرموده اند : و بنابر احتياط لازم است آن عمل بنا به تقليد وصيّ و ورثه هم صحيح باشد و اگر وصيتي نكرده ، نايب به حسب تقليد خودش عمل كند و طوري باشد كه به حسب وظيفه ورثه هم مجزي باشد .

آية الله سيستاني : بايد طبق تقليد خودش عمل كند ولي اگر اجير شده باشد كه طبق نظر منوبٌ عنه يا مستأجر عمل كند ، چه به صراحت ذكر شده باشد و چه اطلاق منصرف به آن باشد ، بايد به همان نحو عمل كند ، مگر در صورت يقين به فساد عمل .

258

اگر به كيفيت خاصي ، اجير شده ، بايد طوري عمل كند كه مراعات وظيفه خودش و كيفيت ذكر شده ، بشود .

673 1362 ـ اجير و مستأجر ، لازم نيست كه سؤال كنند مقلّدِ چه كسي هستند ؛ و اجير مطابق تقليد خودش ، عمل مي كند . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : به مسأله قبل مراجعه شود .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط مراعات تقليد منوبٌ عنه را بنمايد .

آية الله خويي : اگر اجير بتواند اعمال را به نحوي انجام دهد كه بداند مطابق تقليد منوبٌ عنه واقع مي شود ، و در صورتي كه عمل طبق فتواي مقلَّد منوبٌ عنه به نظر نايب باطل باشد ، بايد عمل به احتياط كند .

259

فصل چهارم

لقطه

كراهت برداشتن لقطه حرم

674 1363 ـ اگر در حرم چيزي پيدا كرد ، برداشتن آن كراهت شديد دارد ، بلكه احتياط ، ^{( 1 )} در برنداشتن است . ^{( 2 )}

لقطه كمتر از درهم

675 1364 ـ اگر لقطه حرم از يك درهم كمتر باشد ، در صورت برداشتن ، مي تواند ^{( 3 )} با قصد تملك ، آن را مصرف كند و ضامن نيست ؛ و چنانچه تملك نكرد و تفريط نكرد ، ضامن نيست ؛ ولي اگر بدون تملك آن را نگاه داشت ولي كوتاهي و تفريط كرد ، ضامن است ؛ ^{( 4 )} و اگر قصد تملك كرد و صاحبش قبل از تلف شدن پيدا شد ، بايد آن را ـ بنابر احتياط واجب ^{( 5 )} ـ به صاحبش رد كند .

لقطه بيشتر از درهم

676 1365 ـ اگر لقطهاي را كه در حرم برداشت ، يك درهم يا بيشتر ارزش داشت ، ^{( 6 )} بايد يك سال تعريف و از صاحبش جستجو كند ، اگر او را نيافت ، بعد از يك سال ، بين دو امر ، ^{( 7 )} مخير است :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام فاضل ، مكارم : اين احتياط ترك نشود .

2 ـ آية الله خويي ، آية الله فاضل : بنابر احتياط بايد عوض صاحبش به مؤمن فقير صدقه بدهد و حق تملك ندارد .

3 ـ آية الله سيستاني : بنابر احتياط واجب بايد از طرف صاحبش صدقه بدهد و هر وقت صاحبش پيدا شد چنانچه به صدقه دادن راضي نشود عوض آن را به او بدهد . ( توضيح المسائل ، م 2574 ) .

4 ـ آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

5 ـ آية الله گلپايگاني : بايد به صاحبش رد كند بنابر احتياط اگر اقوي نباشد ( وسيلة النجاة ، ج 2 ، ص 326 )

6 ـ آية الله سيستاني ، آية الله صافي : به احتياط واجب بايد صدقه بدهد .

7 ـ آية الله خويي : بنا بر احتياط بايد عوض صاحبش صدقه بدهد و حق تملك ندارد . ( منهاج الصالحين ، ج 2 ، ص 646 )

آية الله سيستاني : احتياط واجب آن است كه تصدق كند . ( توضيح المسائل ، م 2577 ) .

آية الله مكارم : هرگاه احتمال قابل توجه در مورد پيدا شدن صاحبش نمي دهد صدقه بدهد .

260

اول ، حفظ براي صاحبش كه در اين صورت ، اگر در نگاهداري كوتاهي نكرد ، در صورت تلف ، ضامن نيست ؛

دوم ، صدقه دادن براي صاحبش ؛ ولي اگر صاحبش پيدا شد و راضي به صدقه نشد ، بايد عوضش را به او بدهد ^{( 1 )} و تملك آن جايز نيست ؛ و اگر تملك كند ، مالك نمي شود و ضامن است .

حكم پول پيدا شده

677 1366 ـ اگر شخصي در مكه يا مدينه پولي ـ اعم از پول ايراني يا غير ايراني ـ پيدا كند ، با يأس از پيدا شدن صاحبش ـ علي الأحوط ^{( 2 )} ـ از طرف او به فقير صدقه بدهد .

678 1368 ـ با فرض امكان ، برداشتن سنگ و ريگ از صفا و مروه جايز نيست ^{( 3 )} ولي از مشعر مانع ندارد .

679 1369 ـ آوردن خاك ، ريگ و سنگ از عرفات ، مشعرالحرام ، منا ، صفا ، مروه يا منطقه حرم چه حكمي دارد ؟ و چنانچه عمداً يا جهلا آورده باشد ، برگرداندن آن واجب است يا نه ؟ ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني : و همچنين مي تواند آن را تحويل حاكم شرع بدهد . ( وسيلة النجاة ، ج 2 ، ص 326 ) .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

2 ـ براي به دست آوردن نظريه مراجع به ذيل مسأله 1363 الي 1365 مراجعه شود .

3 ـ آية الله تبريزي : بنابر احتياط .

آية الله بهجت : برداشتن خاك و سنگ از مسجدالحرام و صفا و مروه جايز نيست و اگر آورده بايد بر گرداند ولي از ساير اماكن حرام نيست ( مناسك ، س185 ) .

آية الله خويي : نظر ايشان راجع به برداشتن سنگ از صفا و مروه به دست نيامد .

آية الله سيستاني : شكستن سنگ هاي صفا و مروه جايز نيست ولي برداشتن آنچه از آنجا جدا شده مانعي ندارد .

آية الله گلپايگاني ، : بيرون بردن خاك و سنگ از حرم ممنوع است علي الأحوط . ( آراء المراجع ، ص 434 ) .

4 . آية الله بهجت : برداشتن آن ( با فرض امكان ) از مسجدالحرام و صفا و مروه جائز نيست و اگر آورده بايد برگرداند ولي از ساير اماكن حرام نيست . [ مناسك محشّي مسأله 1347 ]

آية الله تبريزي : برداشتن خاك و ريگ و سنگ از آنچه نام برده شده مانعي ندارد بلي اگر در مسجدالحرام و مسجد خيف و يا ساير مساجد فرض شود ، جايز نيست و برگرداندن آن لازم است ، والله العالم .

آية الله سيستاني : اشكال ندارد و برگرداندن واجب نيست .

آية الله صافي : بنابر احتياط از آوردن خاك و ريگ حرم خودداري شود واگر آورده ، در صورت تمكن به حرم برگرداند ، والله العالم .

آية الله فاضل : از صفا و مروه جايز نيست . و از غير آن دو مانعي ندارد . و در هر صورت برگرداندن لازم نيست . ولي به طور كلي لازم است مؤمنين از اين قبيل اعمال پرهيز كنند .

آية الله مكارم : اين كار شرعاً اشكال دارد و احتياط آن است كه آن را برگرداند .

آية الله نوري : از عرفات و مشعر الحرام اشكال ندارد ولي از صفا و مروه اشكال دارد و بايد برگرداند .

262

فصل پنجم

1 ـ احكام مسجد الحرام و مسجد النبي

عدم جواز عبور حائض و نفساء از مسجدين

680 1370 ـ حايض و جنب نمي توانند از مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) ـ ولو از مقدار توسعه يافته ^{( 1 )} ـ عبور كنند .

عدم جواز برداشتن قرآن از مسجدين

681 1371 ـ برداشتن قرآن هاي مسجدين بدون اجازه از متصدي ذيربط ، جايز نيست ؛ و اگر كسي برداشته ، بايد برگرداند .

تيمم جنب براي خروج از مسجد

682 1372 ـ اگر فرضاً كسي در مسجدين جنب شود ، بايد فوراً براي خروج از مسجد تيمم ^{( 2 )} بدل از غسل جنابت كند و خارج شود ؛ و با همين التفات ، اگر تيمم كند ، صحيح و با نيت است .

2 ـ چند قاعده و مسأله

شك در عمل سابق

683 1373 ـ اگر در هر يك از اعمال عمره و حج ، بعد از ورود به عمل بعد ، شك كند ، به شك اعتنا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : احكام مطلق مساجد را دارند ولي احكام خاصه را ندارند .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط بايد عبور ترك شود .

2 ـ آيات عظام خويي ، فاضل : مگر اين كه زمان خروج كوتاهتر از زمان لازم براي تيمم و يا مساوي باشد كه در اين صورت واجب نيست .

آية الله بهجت ، آية الله سيستاني : مگر اين كه زمان خروج كوتاهتر باشد از زمان تيمّم كه بايد بدون آن خارج شود يا مساوي باشد كه مخيّر است .

آية الله تبريزي : نيت در تيمّم بدل از غسل جنابت ، به جهت خروج از مسجد است .

آية الله مكارم : مگر اين كه زمان خروج كوتاهتر از زمان تيمم باشد .

263

نكند ؛ چه شك در اصل بجا آوردن باشد ، يا شك در صحت آن .

اعتبار عسر و حرج شخصي

684 1374 ـ اگر حكمي دائر مدار حرج و مشقت باشد ، مراد حرج و مشقت شخصي است .

وسواس و احتياط

685 1375 ـ در اعمال حج و ساير اعمال ، نبايد به وسوسه اعتنا شود ، ولي انجام عمل احتياطي بدون وسوسه مانع ندارد . ^{( 1 )}

مس القاب معصومين بدون وضو

686 1376 ـ مس القاب ائمه اطهار عليهم السلام ـ مثل « رضا » ، « جواد » و « هادي » ـ بدون وضو ، چه حكمي دارد ؟ ^{( 2 )}

كنسرو گوشت و ماهي خارجي

687 1378 ـ كنسروهاي گوشت و ماهي خارجي ، كه در بازار مسلمين به فروش مي رسد ، اگر ندانند از كجا وارد شده ، يا بدانند كه از بلاد مسلمين است ، مانع ندارد ؛ ^{( 3 )} و اگر بدانند از بلاد كفر وارد مي شود ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي ، آية الله فاضل : ليكن در طواف و سعي ، تكرار در اعمال در برخي از صور موجب بطلان است ، اگرچه بدون وسوسه هم باشد .

2 . آية الله بهجت : احوط اجتناب است .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط جايز نيست ، والله العالم .

آية الله خامنه اي : خلاف احتياط است .

آية الله سيستاني : اشكال ندارد .

آية الله صافي : حكم در حرمت مسّ اسامي طيّبه آن بزرگواران ( عليهم السلام ) بنابر احتياط واجب است و در القاب شريفه نيز احوط و اولي است ، والله العالم .

آية الله فاضل : مس آنها بدون وضو مانعي ندارد .

آية الله مكارم : هر گاه به عنوان اسامي ائمه ( عليهم السلام ) بوده باشد احتياط واجب آن است كه بدون طهارت مس نكنند واگربه نام اشخاص ديگر بوده باشد ، اشكالي ندارد .

آية الله نوري : اگر بي احترامي محسوب شود جايز نيست و مستحبّ است كه مسّ القاب ائمه اطهار ( عليهم السلام ) مطلقاً با وضو صورت بگيرد .

3 ـ آية الله سيستاني : بايد احراز شود كه فلس دارد .

آية الله فاضل : چنانچه احراز شود از نوع ماهي فلس دار است و احراز شود زنده و توسط انسان از آب خارج شده يا در تور ماهي گيري افتاده است مصرف آن مانعي ندارد والا حلال نيست و چنانچه فروشنده مسلمان باشد واحتمال بدهندكه احراز تذكيه و فلس داشتن آن را كرده است كفايت مي كند .

264

درصورتي محكوم به حليّت است كه وارد كننده مسلمان باشد ^{( 1 )} و احتمال بدهند كه تذكيه آن را احراز كرده و در دسترس مسلمين قرار داده است . ^{( 2 )}

استلام حجرالاسود براي بانوان

688 1379 ـ برخي از خانم ها هنگام استلام حجرالأسود ، بدنشان با نامحرم تماس مي گيرد و حتي گاهي چادر و روسريشان كنار رفته و موهايشان ظاهر مي شود ، لطفاً حكم شرعي را در اين خصوص بيان فرماييد . ^{( 3 )}

جواب سؤال

689 1380 ـ عامه كه مراجعه مي كنند و تكليف حج و عمره خودرا سؤال مي كنند . ^{( 4 )}

يادگيري احكام عمره و حج

690 1382 ـ يادگيري و دانستن اعمال حج هر چند اجمالاً ، قبل از سفر لازم نيست ، و كافي است كه عمره تمتّع و حج تمتع را به عنوان عبادتي كه خداوند متعال بر او واجب كرده ، نيت كند و كيفيت هر يك را ، در وقت عمل ياد بگيرد و عمل كند ؛ هرچند ياد گرفتن اعمال ، بهتر و موافق احتياط است .

والحمدلله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله اجمعين

لاسيما بقية الله في الارضين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله سيستاني : اگر فروشنده مسلمان باشد و اين احتمال در او داده شود كافي است و ماهي اگر پس از صيد در تور ماهي گيري بميرد حلال است و اگر اطمينان پيدا شود كه صيد كافر به اين صورت بوده است اگر ماهي فلس دار باشد حلال است .

2 ـ آية الله خويي : اگر ماهي معلوم نباشد كه فلس دارد ، خوردن آن جايز نيست .

3 . آيات عظام بهجت ، خامنه اي ، گلپايگاني ، سيستاني ، صافي ، فاضل و مكارم : در فرض سؤال بايد خودداري نمايند .

4 . آية الله سيستاني : طبق مذهب سائل و مي تواند در كنار آن طبق خاصه هم حكم را بيان كند . بلي ، اگر ظاهر سؤال او اين نباشد كه جواب را طبق مذهب خود مي خواهد ، مي تواند به جواب خاصه اكتفا نمود .

آية الله بهجت : طبق خاصه .

آية اللهتبريزي : اگر بر طبق مذهب عامه جواب داده شود مانعي ندارد و بر طبق فقه خاصه هم مي توان جواب داد .

آية الله صافي : ظاهراً بر طبق نظر خاصه بگويد هم مجزي باشد .

آية الله فاضل : چنانچه به طور مطلق سؤال كند بر وفق مذهب خاصه جواب داده شود اما اگر از مذهب عامه سؤال كردند بر طبق عامه جواب داده شود .