بخش 5

101

بشود بي مشقت تطهير كرد ، تأخير بيندازد . ( مناسك ، مسأله 563 ـ 565 )

[ 264 ] م ـ در خون قروح و جروح ، تا آن اندازه اي كه مي شود تطهير كرد و لباس را عوض كرد ، احتياط واجب آن است كه تطهير كند يا جامه را عوض كند . ( مناسك ، مسأله 564 )

[ 265 ] م ـ اگر طواف كند و بعد از آن كه از طواف فارغ شد علم پيدا كند به نجاست در حال طواف ، اظهر آن است كه طوافش صحيح است . ( مناسك ، مسأله 566 )

[ 266 ] م ـ اگر فراموش كند نجاست را و طواف كند ، احتياط ^{( 1 )} واجب اعاده است ، و همين طور است اگر در بين طواف يادش بيايد . ^{( 2 )} ( مناسك ، مسأله 571 )

[ 267 ] م ـ اگر شك داشته باشد كه لباسش يا بدنش نجس است ، مي تواند با آن حال طواف كند وصحيح است ؛ چه بداند كه پيش از اين پاك بوده يا نداند ، ليكن اگر بداند كه پيشتر نجس بوده ونداند كه تطهير شده است ، نمي تواند با آن حال طواف كند بلكه بايد تطهير كند و طواف كند .

( مناسك ، مسأله 567 )

[ 268 ] م ـ اگر در بين طواف نجاستي به بدن يا لباس او عارض شود ، اظهر آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : صحّت طواف خالي از وجه نيست و در صورت تذكر در اثناء ، تطهير مي كند و سپس اتمام مي نمايد .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، مكارم : بنابر اظهر طوافش صحيح است .

آية الله گلپايگاني : اقوي اعاده طواف است .

2 ـ آية الله فاضل : اگر نجس بودن بدن يا لباس را فراموش كند و در بين طواف يا پس از آن يادش آمد ، طواف صحيح است ولي مستحب است آن را اعاده كند . بلي اگر بعد از نماز طواف يادش آمد فقط نماز را اعاده كند .

102

است كه دست از طواف بردارد و جامه يا بدن را تطهير كند و طواف را از همان جا تمام كند و طواف او صحيح است . ^{( 1 )} ( مناسك ، مسأله 568 )

[ 269 ] م ـ اگر در بين طواف نجاستي در بدن يا لباس خود ببيند و احتمال بدهد كه در اين حال نجاست حاصل شده ، ظاهراً حكم مسأله قبل را دارد . ( مناسك ، مسأله 569 )

[ 270 ] م ـ اگر در بين طواف علم پيدا كند كه نجاست به بدن يا لباس او از اول بوده ، احتياط ^{( 2 )} آن است كه طواف را رها كند و تطهير كند و از همانجا بقيه طواف را تمام كند و بعد از آن طواف را اعاده ^{( 3 )} كند ؛ خصوصاً اگر تطهيرزياد طول بكشد ودر اين صورت بعدازاتمام ، نمازطواف را بخواند و پس از آن طواف را اعاده كند و نماز طواف را نيز اعاده كند و در اين احتياط فرقي نيست بين آن كه بعد از چهار دور علم پيدا كند يا قبل از آن ، گرچه در صورت دوم احتياط شديدتر است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اگر در بين طواف ، لباس يا بدنش نجس شود يا بفهمد كه از پيش نجس بوده و بدون رها كردن طواف ، شستن آن ممكن نباشد ، طواف را رها نمايد ، و اگر چهار دور طواف كرده ، بعد از تطهير بدن يا لباس ، بقيه طواف را تمام كند و اگر به سه دور و نيم نرسيده طواف او باطل است و بايد بعد از تطهير از سر بگيرد و اگر از سه دور و نيم گذشته و چهار دور را تمام نكرده احتياط آن است كه بعد از تطهير از همانجا كه رها كرده طواف را تمام كند و نماز طواف را بخواند و دوباره طواف و نماز آن را به جا آورد .

آية الله تبريزي ، خويي : چنانچه علم به نجاست يا حدوثش پيش از تمام شدن شوط چهارم باشد ، طواف را قطع و پس از ازاله نجاست ، بنابر احتياط يك طواف به قصد اعم از تمام و اتمام بجا آورد .

2 ـ آية الله سيستاني : حكم در اين مسأله همان است كه در دو مسأله قبل گذشت .

آية الله فاضل : ظاهراً طوافش صحيح است اگر چه احتياط استحبابي آن است كه . . . .

3 ـ آية الله خامنه اي ، آية الله مكارم : وظيفه همين است و اعاده ندارد .

4 ـ نظر ساير آيات عظام در حاشيه دو مسأله قبل گذشت .

103

( مناسك ، مسأله 570 )

[ 271 ] م ـ همراه داشتن چيز نجس در حال طواف مانع ندارد ^{( 1 )} ( مناسك مسأله 562 و جامع الفتاوي عمره م 282 و استفتاءات جديد س5 )

3 ـ ختنه كردن

سوم ـ ختنه كردن است در حق مردان و اين شرط در زن ها نيست ، و احتياط ^{( 2 )} واجب آن است كه درباره بچه هاي نابالغ مراعات شود . ( مناسك ، مسأله 572 )

[ 272 ] م ـ اگر بچه را كه ختنه نشده ^{( 3 )} وادار به احرام كنند يا او را محرم كنند ، احرام او صحيح است ولي طواف او صحيح نيست . ^{( 4 )} پس اگر محرم به احرام حج

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله نوري : محمول نبايد متنجس باشد .

آية الله فاضل : بنابر احتياط اجتناب شود .

نظر حضرت امام و آية الله خامنه اي در دست نيست .

2 ـآية الله تبريزي ، آية الله خويي : احوط بلكه اظهر اين است كه بچه مميز كه خوب و بد را تشخيص مي دهد ، اگر شخصاً محرم شود بايد ختنه كرده باشد و اما اگر بچه مميز نباشد ، اعتبار ختان در او ظاهر نيست ، اگرچه اعتبارش احوط است .

آية الله خامنه اي ، گلپايگاني : و در اين حكم فرقي بين بالغ و غير بالغ نيست .

آية الله سيستاني : اگر مميّز باشد ختنه معتبر است و اگر نباشد احتياط مستحب است .

3 ـ آية الله بهجت : اگر طفل محرم بدون ختنه طواف كند يا طواف دهند او را ، طواف نساء از او باطل خواهد بود طبق احتياط مذكور ، پس زن از براي او بعد از بلوغ حلال نخواهد بود مگر آن كه تدارك طواف نساء نمايد ، خودش يا نايبش .

4 ـ آية الله تبريزي : در مميّزي كه خودش محرم شده باشد .

آية الله سيستاني : اگر مميّز باشد .

آية الله فاضل : طواف طفل مميّزي كه ختنه نشده صحيح نيست ، و از غير مميّز بنابراحتياط صحيح نيست هر چند احرام آنها صحيح است .

104

شود ، چون طواف نساء او باطل است ^{( 1 )} بنابر احوط ^{( 2 )} حلال شدن زن بر او مشكل مي شود مگر آن كه او را ختنه كنند و طواف دهند ، يا خودش بعد از ختنه شدن طواف كند ، يا آن كه نايب ^{( 3 )} براي او بگيرند تا طواف كند .

[ 273 ] م ـ اگر بچه ختنه كرده به دنيا بيايد طواف او صحيح است . ( مناسك ، مسأله 573 )

4 ـ ستر عورت

[ 274 ] م ـ اگر بدون ساتر عورت طواف كند باطل است ^{( 4 )} و معتبر است در آن اباحه ، پس باساتر غصبي طواف صحيح نيست ^{( 5 )} بلكه با لباس غصبي غير ساتر نيز بنابر احتياط واجب ^{( 6 )} . و احتياط آن است كه مراعات شرايط لباس نماز گزار را بنمايند . ^{( 7 )} ( مناسك بعد از مسأله 573 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله مكارم : تمام طواف هاي او اشكال دارد .

2 ـ آية الله سيستاني : اگر مميّز باشد بنابر احتياط واجب حكم كسي را دارد كه طواف را ترك كرده است ، مگر اين كه پس از ختنه طواف را اعاده كند .

3 ـ از آية الله سيستاني : در مورد كفايت نيابت در اين فرض ، مطلبي در دست نيست .

آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، مكارم : گرفتن نايب در اين صورت ( قبل از ختنه ) مشكل است .

4 . آيات عظام تبريزي ، خامنه اي ، خويي ، سيستاني : بنابر احتياط واجب ستر عورت در طواف شرط است .

آية الله مكارم : اگر فقط ستر عورت كند و برهنه و عريان بر او صدق كند طوافش باطل است .

5 . آية الله بهجت ، سيستاني ، فاضل : بنابر احتياط واجب .

6 . آية الله سيستاني ، فاضل : اين احتياط واجب نيست .

آية الله نوري : با لباس غصبي غير ساتر نيز صحيح نيست .

7 . آية الله نوري : از قبيل نبودن از اجزاء ميته و اجزاء حيوان غير مأكول اللحم و حرير و طلا بافت نبودن .

105

[ 275 ] م ـ زن بايد در حال طواف تمام بدن خود را به جز صورت و دست ها تا مچ از نامحرم بپوشاند بنابر احتياط و اگر عمداً قسمتي ^{( 1 )} از بدن را نپوشاند طواف صحيح نيست ^{( 2 )} علي الأحوط و در غير مورد عمد صحيح است مگر در جاهل مقصر علي الأحوط . ( مناسك س 754 ـ 755 )

طواف در لباس غصبي و غير مخمس

[ 276 ] م ـكسي كه سال خمسي براي خود قرار نداده اگر پول او از در آمد كسب است و معلوم نيست ^{( 3 )} كه ربح بين سال است ، بدون تخميس حكم غصب را دارد كه طواف ^{( 4 )} و قرباني صحيح نيست ^{( 5 )} ( مناسك س 667 )

[ 277 ] م ـ اگر انجام طواف و نماز در لباسي كه با عين پول غصبي يا غير مخمس تهيه شده از روي علم و عمد نباشد طواف و نماز صحيح است مگر اين كه جاهل مقصر باشد كه بايد تدارك نمايد . ^{( 6 )} ( مناسك س 668 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : اگر قسمتي از موها يا بازو و ساق پا پيدا باشد طواف صحيح است و بنابر احتياط نبايد صورت خود را با نقاب و مانند آن بپوشاند .

آية الله مكارم ، نوري : در طواف پوشاندن صورت با نقاب جايز نيست .

2 . آيات عظام خامنه اي ، سيستاني ، فاضل ، مكارم : طواف صحيح است هر چند گناه كرده است .

آية الله خويي : در فرض جهل به حكم ، طواف صحيح است .

آية الله بهجت : در صورتي كه علم نداشته باشد اشكال ندارد .

3 . آية الله فاضل : به احتياط واجب با مجتهد جامع الشرايط مصالحه كند .

4 . آية الله تبريزي ، خويي : بنابر احتياط واجب اگر ساترش متعلق خمس باشد .

5 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، گلپايگاني : اگر همانطور كه متعارف است به ذمّه خريداري كرده باشد اشكال ندارد .

6 . آية الله بهجت : اگر قصد قربت از او محقق نشده است .

آية الله فاضل : و بنابر احتياط سعي و تقصير را نيز اعاده كند .

106

[ 278 ] م ـ پولي كه معلوم نيست متعلق خمس است يا نه ، با فرض شك ^{( 1 )} لازم نيست خمس بدهد و مي توان آن را در عمره صرف نمود و طواف صحيح است هر چند احتياط مطلوب است ( مناسك س669 ) .

[ 279 ] م ـ اگر حاجي در حال طواف ، پول غصبي و مانند پول خمس نداده همراه داشته باشد طوافش اشكال پيدا نمي كند ^{( 2 )} ( مناسك م 642 )

5 ـ شروع از حجر الأسود و ختم به آن

[ 280 ] م ـ طواف بايد از مقابل حجرالأسود شروع شود به طوري كه در عرف گفته شود از حجر الأسود شروع به طواف كرد و ختم كرد به حجر الأسود ، چه از ابتداي آن شروع كند چه از وسطش چه از آخرش ^{( 3 )} ، ولي از هر جاي حجر الأسود شروع كرد بايد در دور هفتم به همان جا ختم كند . ( مناسك م 576 ـ 577 ) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله خويي ، فاضل : احتياطاً با مجتهد جامع الشرايط مصالحه كند .

آية الله سيستاني : اگر احتمال مي دهد خمس به آن متعلق باشد به احتياط واجب بايد با حاكم شرع به نسبت احتمال مصالحه كند ولي طواف با فرض خريد به نحو كلي في الذمه صحيح است .

2 . آية الله صافي ، گلپايگاني : در صورتي كه طواف موجب حركت اضافي نشود .

آية الله نوري : طوافش اشكال دارد .

3 . آية الله صافي ، گلپايگاني : ولي اقوي شروع به طواف است از جزء اول حَجَر و چون محقق آن معني بر وجه حقيقت متعّذر است در تحقق آن اكتفا مي شود به اين كه پيش از رسيدن به حجرالأسود نيت كند و قصد كند كه ابتداي طواف در هر دور از محاذي اولين جزء حجر باشد و انتهاي آن همان موضعي كه واقعاً انتهاي دور است باشد و زايد از باب مقدمه علميه باشد .

107

[ 281 ] م ـ در طواف بايد به همان طوري كه همه مسلمين طواف مي كنند از محاذات حجرالأسود بدون دقت هاي صاحبان وسوسه شروع كند و در دورهاي ديگر بدون توقف دور بزنند تا هفت دور تمام شود ( مناسك م 578 )

[ 282 ] م ـ گاهي ديده مي شود كه اشخاص نادان در هر دوري كه مي زنند مي ايستند و عقب وجلو مي روند كه محاذات را درست كنند و اين موجب اشكال است وگاهي حرام است .

[ 283 ] م ـ اگر اشتباهاً طواف را از غير حجرالأسود مانند ركن يماني شروع كند طوافش باطل است هر چند دور آخر را به حجرالأسود ختم نمايد ^{( 1 )} . و همين طور اگر دورهاي طواف را از حجرالأسود شروع كند ولي به موضعي قبل از حجرالأسود مانند ركن يماني ختم نمايد ( مناسك س702 ـ 680 ) .

6 ـ قرار دادن كعبه در طرف چپ

[ 284 ] م ـ در طواف بايد خانه كعبه درطرف چپ طواف كننده واقع شود ( مناسك قبل از مسأله580 )

[ 285 ] م ـ لازم نيست در تمام حالات طواف ، خانه را حقيقتاً به شانه چپ قرار دهد بلكه اگر در موقع دور زدن حجراسماعيل ( عليه السلام ) خانه ازطرف چپ قدري خارج شود مانع ندارد ^{( 2 )} حتي اگر خانه متمايل به پشت شود ليكن دور زدن به نحو

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اگر كمبود طواف يعني از ركن يماني تا حجر الأسود را جبران كند طوافش صحيح است .

آية الله سيستاني ، فاضل : اگر قصد شروع از موضع معتبر شرعي را دارد ولي در تطبيق اشتباه كرده است در صورتي كه كسري دور آخر را به قصد طواف تمام كند صحيح است .

آية الله خامنه اي ، مكارم : اعاده دراين صورت مبني براحتياط است .

2 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : خانه در جميع حالات بايد در طرف چپ قرار گيرد و اگر مقداري اين چنين نبود آن مقدار ، از طواف شمرده نمي شود و معيار صدق عرفي است و لازم نيست در دو دهانه حجراسماعيل ( عليه السلام ) و در نبش هاي خانه خدا بدن رامنحرف سازد .

108

متعارف باشد اشكال ندارد . ( م 580 )

[ 286 ] م ـ اگر به واسطه مزاحمت طواف كنندگان مقداري از دور زدن به خلاف متعارف شد ، مثل آن كه روي طواف كننده يا پشتش به كعبه واقع شد و ياعقب ، عقب طواف كرد ، بايد آن مقدار را جبران كند واز سر بگيرد . و اگر نمي تواند برگردد با جمعيّت بدون قصد طواف برود ^{( 1 )} تا به جايي كه بايد از آنجا طواف را اعاده كند برسد و از آنجا تدارك نمايد . ( مناسك م641 ـ 584 )

7 ـ داخل نمودن حجراسماعيل ( عليه السلام ) در طواف

[ 287 ] م ـ حجر اسماعيل محلّي است كه متصل به خانه كعبه است و بايد طواف كننده ، دور حجر اسماعيل نيز بگردد . ( مناسك قبل از مسأله587 )

[ 288 ] م ـ اگر دور حجر اسماعيل نگرديد و از داخل آن طواف كرد طوافش باطل است و بايد اعاده كند . پس اگر عمداً اين كار را بكند حكم ابطال عمدي طواف را دارد كه گذشت واگر سهواً اين كار را بكند حكم ابطال سهوي را دارد كه حكم هر دو خواهد آمد . ( مناسك 587 ـ 588ـ 589 )

[ 289 ] م ـ اگردر بعضي از دورها حجراسماعيل ( عليه السلام ) را داخل در دور زدن نكرد ، احتياط ^{( 2 )} واجب آن است كه آن دور را از سر بگيرد و اعاده كند طواف را ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله فاضل ، سيستاني : مي تواند تا حجرالأسود برود و آن شوط را اعاده كند آية الله سيستاني اضافه فرموده اند : و نمي تواند تاجايي كه طوافش نادرست بوده برود و از آنجا اعاده نمايد .

2 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل ، صافي ، گلپايگاني ، مكارم ، نوري : بايد آن دور اعاده شود . آية الله صافي و گلپايگاني اضافه فرموده اند : واحوط اعاده كل طواف است بعد از اتمام آن .

آية الله خامنه اي : واجب است كه آن دور را از سر بگيرد و اگر بدون اعاده اين دور به طواف ادامه داد طواف او باطل است و واجب است آن را از سر بگيرد .

آية الله بهجت : بايد آن دور اعاده شود و چنانچه نيت طواف بر بيت محض را كرده اعاده اصل طواف موافق با احتياط است ، اگرچه عملاً در يك شوط دور حجر نگشته باشد .

109

اگر چه ظاهر آن است كه اعاده طواف لازم نيست ( مناسك م 590 )

[ 290 ] م ـ اگر كسي در بعضي از دورها از روي ديوار حجر اسماعيل ( عليه السلام ) برود ، احتياط آن است كه به دستور مسأله قبل عمل كند و در اين فرض نيز به احتياط واجب كفايت نمي كند ^{( 1 )} تمام كردن دور را از آنجايي كه از روي ديوار رفته است . ( مناسك م 591 ) .

[ 291 ] م ـ اگر پس از داخل شدن در حجر اسماعيل متوجه شد ، طوافش باطل نيست و بايد از حجر الأسود به قصد احتياط ^{( 2 )} شوط را اعاده كند و از محلّي كه وارد حجر شده قاصد جدي طواف باشد . ( مناسك س 659 ) .

[ 292 ] م ـ كسي كه يك شوط طواف را از درون حجراسماعيل ( عليه السلام ) انجام داده وبقيه طواف را ادامه داده ، بايد يك شوط ديگر بجا آورد ^{( 3 )} و نماز طواف را اعاده

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت ، مكارم : اعاده همان جزء از طواف كه به بالا رفتن بر ديوار حجر باطل شده است لازم مي باشد .

آية الله خامنه اي : در حكم رفتن در حجر است و بنابر احتياط بايد همان دور را اعاده كند

آية الله تبريزي : بنابر احتياط در حكم رفتن در حجر است .

2 . آيات عظام بهجت ، خامنه اي ، سيستاني ، فاضل ، مكارم : آن دور باطل است و بايد از حجر الأسود اعاده كند .

آية الله صافي ، گلپايگاني : احتياط لازم آن است كه پس از تمام كردن طواف و خواندن نماز ، دوباره طواف كند و نماز آن را بخواند .

3 . آيات عظام خويي ، تبريزي ، سيستاني : اگر موالات فوت نشده و اما اگر موالات فوت شده طوافش باطل است و بايد آن را و اعمال مترتب بر آن را تدارك نمايد . آية الله سيستاني اضافه فرموده اند : ولي درفرض سهو و نسيان ، اعاده يك شوط و اعمال مترتبه كافي است .

آية الله صافي ، گلپايگاني : اگر چهار شوط را تمام كرده و داخل حجر شده ، هر وقت فهميد ناقص را تمام كند و نماز طواف و اعمال مترتبه را بجا آورد و اگر قبل از سه شوط و نيم بوده شوط هاي گذشته باطل است و بايد طواف را از سر بگيرد و اعمال مترتب بر آن را بجا آورد و اگر از سه شوط و نيم گذشته و به چهار نرسيده آن را تمام كند با دو ركعت نماز و بعد يك هفت شوط طواف و نماز و سعي و تقصير بجا آورد .

آية الله بهجت ، آية الله فاضل : احتياط آن است كه سعي و تقصير را نيز اعاده كند .

110

كند واگر با اعتقاد صحّت بوده بقيّه اعمال صحيح است . ( مناسك س659 ) .

[ 293 ] م ـ در حال طواف دست گذاشتن روي ديوار حجر اسماعيل ( عليه السلام ) جايز است ^{( 1 )} و به طواف ضرر نمي رساند گرچه احتياط مستحب درترك است . ( مناسك م 600 و جامع الفتاوي عمره م 306 )

8 ـ رعايت محدوده طواف

[ 294 ] م ـ بايد طواف بين خانه كعبه و مقام حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) از همه اطراف باشد ، يعني ملاحظه كند مسافتي را كه ميان خانه و مقام ابراهيم ( عليه السلام ) است ، در همه اطراف خانه كعبه ، طواف كننده از آن مقدار دورتر از خانه كعبه نباشد . و اين مسافت تقريباً 5/26 ذراع است ، پس در همه اطراف بايد بيشتر دور نباشد . ^{( 2 )} ( مناسك م 592 و قبل از آن ) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام بهجت ، فاضل ، صافي ، گلپايگاني : بنابر احتياط واجب جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده كند . آية الله بهجت متعرض اعاده نشده اند .

آية الله نوري : جايز نيست و بايد همان قسمت را اعاده نمايد .

2 . آيات عظام خويي ، سيستاني ، مكارم : طواف در دورتر از اين مسافت نيز كافي است . آية الله سيستاني هر چند كراهت دارد . از اينجا حكم مسائل بعد روشن مي گردد .

آية الله خامنه اي ، نوري : تا هر كجا كه طواف دور خانه خدا صدق كند كافي است . از اينجا حكم مسائل بعد روشن مي گردد .

آية صافي ، گلپايگاني : تا جايي كه جمعيت طواف كننده متصل به يكديگر مشغول طواف هستند طواف در آن صحيح و مجزي است . از اينجا حكم مسائل بعد روشن مي گردد .

آية الله بهجت : طواف در دورتر از اين محدوده كافي است براي كساني كه نتوانند در محدوده طواف كنند يا مشقت داشته باشد و مراعات احتياط با قدرت و تمكن متعيّن است . از اينجا حكم مسائل بعد روشن مي گردد .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط بايد در محدوده طواف كند ولي در مواقع ازدحام طواف در خارج اين محدوده نيز كافي است . از اينجا حكم مسائل بعد روشن مي گردد .

111

[ 295 ] م ـ چون در طرف حجر اسماعيل ( عليه السلام ) محل طواف تنگ مي شود ^{( 1 )} زيرا كه مقدار حجر از آن كاسته مي شود و چنان چه گفته اند تقريباً شش ذراع و نيم براي محل طواف باقي مي ماند بايد در طواف ازجانب آن بيشتر از شش ذراع و نيم دور نشود . ( مناسك م 595 ) .

[ 296 ] م ـ اگر شخص از پشت مقام ابراهيم طواف كند كه مقام ابراهيم هم داخل در طوافش شود طوافش باطل است و بايد اعاده كند . ^{( 2 )} ( مناسك م 593 ) .

[ 297 ] م ـ اگر بعضي از دورها را از پشت مقام طواف كند بايد آن دور را با اعاده همان جزء تمام كند و احوط آن است كه طواف را هم اعاده كند اگر چه ظاهراً اعاده لازم نباشد بلكه بعيد نيست كفايت اعاده همان جزء . ^{( 3 )}

[ 298 ] م ـ يقين به اين كه در حال طواف او را بي اختيار مي برند يا با نامحرم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام فاضل ، صافي ، گلپايگاني : در طرف حجر اسماعيل ، محدوده طواف ضيق نمي گردد و از حجر اسماعيل به مقدار 5/26 ذراع محدوده طواف است .

نظر ساير آيات عظام در مسأله قبل گذشت .

2 . نظر آيات عظام قبلاً گذشت .

3 . نظر آيات عظام قبلاً گذشت .

112

برخورد مي كند مجوز طواف در خارج حدّ نيست ^{( 1 )} . ( مناسك س717 و718 ) .

[ 299 ] م ـ در صورت امكان طواف در محدوده و لو در وقت خلوت ، بايد طواف را به تأخير بيندازد تا در محدوده انجام دهد و دورتر از آن حد كفايت نمي كند و در صورت عدم امكان و لو در وقت خلوت ، طواف در خارج حد مزبور مانع ندارد با مراعات الأقرب فالأقرب . ^{( 2 )} ( مناسك م638و س714 ) .

[ 300 ] م ـ زني كه قادر به طواف كردن نيست ، اگر كسي حتي نامحرم حاضر شود او را به دوش بگيرد و در محدوده طواف دهد نمي تواند به طواف با تخت روان در خارج از محدوده اكتفاء كند . ^{( 3 )} ( مناسك س 672 ) .

[ 301 ] م ـ كسي كه در محدوده طواف است اگر شك كند كه از محدوده خارج شده يا نه طوافش صحيح است ولي اگر در ابتداي طواف شك كند كه طوافش در محدوده است يا نه ؟

نمي تواند به آن اكتفاء نمايد . ^{( 4 )} ( مناسك س 707 )

9 ـ طواف نكردن روي شاذروان

[ 302 ] م ـ در اطراف ديوار خانه ، يك پيش آمدگي است كه آن را شاذروان گويند و آن جز و خانه كعبه است و طواف كننده بايد آن را هم داخل قرار دهد . ( مناسك م 597 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نظر آيات عظام قبلاً گذشت .

2 . آية الله فاضل : چنان چه ضرورت عرفي اقتضاء مي كند انجام طواف در خارج حد با رعايت الأقرب فالأقرب مانعي ندارد و صحيح است و صبر كردن و تأخير انداختن لازم نيست .

نظر ساير مراجع در مسائل قبل گذشت .

3 . نظر ساير مراجع در مسائل قبل گذشت .

4 . نظر آيات عظام قبلاً گذشت .

113

[ 303 ] م ـ اگر كسي در بعضي از احوال ، به واسطه كثرت جمعيت يا غير آن ، بالاي شاذروان برود و دور بزند ، آن مقدار كه دور زده باطل ^{( 1 )} است و بايد اعاده كند .

[ 304 ] م ـ دست به ديوار خانه كعبه گذاشتن در آنجايي كه شاذروان است جايز است ^{( 2 )} و به طواف ضرر نمي رساند ، گرچه احتياط مستحب در ترك آن است .

10 ـ موالات

[ 305 ] م ـ احتياط واجب آن است كه مراعات موالات عرفيه را در طواف بكند ^{( 3 )} يعني در بين دورهاي طواف آن قدر طول ندهد كه از صورت يك طواف خارج شود . ( مناسك م 574 ) .

[ 306 ] م ـ جايز است در بين طواف براي رفع خستگي و استراحت بنشيند يا دراز بكشد و بعد ، از همانجا اتمام كند ، ولي نبايد آن قدر طول دهد كه موالات عرفيه به هم بخورد و اگر آن قدر نشست احتياط آن است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي ، خويي : احتياط آن است كه آن مقدار را تدارك نموده و طواف را تمام و سپس اعاده كند .

آية الله صافي : حكم راه رفتن روي حجر را دارد كه گذشت

آية الله مكارم : امروز شاذروان را طوري ساخته اند كه عملاً طواف روي آن ممكن نيست .

2 . آيات عظام بهجت ، فاضل ، صافي ، گلپايگاني ، نوري : بنابر احتياط واجب جايز نيست . و بايد همان قسمت را اعاده كند .

3 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، مكارم : مراعات موالات لازم است .

آية الله بهجت : مراعات موالات عرفيه لازم است مگر در موارد عذر حاصل بعد از شوط چهارم .

آية الله فاضل ، مكارم : درطواف مستحب موالات عرفيه شرط نيست .

114

كه اتمام كند و اعاده نمايد . ^{( 1 )} ( مناسك م 636 ) .

11 ـ انجام هفت دور ، نه كمتر نه بيشتر

كم كردن دورهاي طواف

[ 307 ] م ـ اگر از روي عمد ، طواف كننده از اول قصد كند كمتر از هفت دور به جا آورد طوافش باطل است اگر چه به هفت دور تمام كند ^{( 2 )} و احتياط واجب آن است كه اگر از روي ندانستن حكم ، بلكه از روي سهو و غفلت باشد طواف را اعاده كند . ^{( 3 )} ( مناسك م 601 )

[ 308 ] م ـ اگر در اثناي طواف ، از قصد هفت دور آوردن برگردد به قصد كمتر آوردن ، از آنجاكه اين قصد را كرده و هر چه به اين عمل كرده باطل است ^{( 4 )} و بايد اعاده كند . ( مناسك م 602 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت ، خامنه اي : اگر بعد از شوط چهارم باشد اكمال طواف كافي است .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : اگر به قدري نشست كه موالات عرفيه فوت شد طوافش باطل است و بايد از نو شروع كند .

آية الله مكارم : احتياط به اتمام لازم نيست و احتياط به استيناف لازم است .

آية الله فاضل : و مي تواند آن را رها كند و از نو يك طواف كامل انجام دهد .

2 . آية الله بهجت : اگر به هفت دور تمام كند صحيح است .

آية الله خويي : با فرض تحقق قصد قربت طواف صحيح است .

آية الله تبريزي ، گلپايگاني : بنابر احتياط طوافش باطل است .

3 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل : در اين موارد چنان چه به هفت دور تمام كند اعاده طواف لازم نيست گرچه احتياط مستحب اعاده آن است .

4 . آيات عظام سيستاني ، فاضل ، گلپايگاني ، نوري : بنابر احتياط باطل مي شود .

آية الله تبريزي : بنابر احتياط باطل مي شود اگر از روي علم و عمد قصد كند .

آية الله خويي : اگر قصد قربت مختل شود طواف باطل مي گردد .

آية الله مكارم : احتياط آن است كه طواف را به نيت صحيح تمام كرده و بعد اعاده كند .

115

[ 309 ] م ـ اگر كم كند از طواف واجب ، چه يك دور يا كمتر يا بيشتر ^{( 1 )} ازيك دور از روي عمد ، واجب است آن را اتمام كند ^{( 2 )} و اگر نكند حكمش حكم كسي است كه طواف را عمداً ترك كرده كه قبلاً گذشت به احتياط واجب ^{( 3 )} و حكم جاهل ^{( 4 )} به مسأله حكم عالم است . ( مناسك م 606 )

[ 310 ] م ـ اگر بعد از كم كردن از طواف كارهاي بسياري كند ^{( 5 )} كه موالات فوت شود ، حكمش حكم قطع طواف است كه مي آيد . ( مناسك م 607 )

[ 311 ] م ـ اگر سهواً از طواف كم كند ^{( 6 )} ، پس اگر تجاوز از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي ، خويي : اگر بدون عذر ، پيش از تجاوز از نصف ، از مطاف خارج شود ، اگر موالات عرفيه فوت شود طوافش باطل و اگر بعد از آن باشد يا موالات فوت نشود ، احتياط آن است كه آن را تمام نموده و سپس اعاده كند .

آية الله سيستاني : اگر بدون عذر ، پيش از تمام شدن شوط چهارم از مطاف خارج شود و مشغول به كاري شود كه عرفاً صدق كند طوافش را قطع كرده ، طواف باطل است و اگر بعد از آن باشد ، احتياط واجب آن است كه آن را تمام كند و سپس اعاده كند مگر موالات فوت شده باشد .

2 . آية الله مكارم : اگر قبل از فوت موالات اتمام كند صحيح است .

3 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : بلكه بنابر اظهر .

4 . آية الله بهجت : بايد اعاده كند در هر دو صورت .

5 . آية الله مكارم : يا فاصله زيادي بدهد .

6 . آية الله تبريزي ، خويي : اگر بيش ازفوات موالات يادش آمد و از مطاف بيرون نرفته كمبود را بجا آورد و اگر از مطاف بيرون رفته ياموالات فوت شده و مقدار فراموش شده يك شوط باشد يك شوط را بجا آورد و اگر نمي تواند براي انجام يك شوط نايب بگيرد و اگر مقدار فراموش شده بيش ازيك و كمتراز چهار شوط باشد بايستي برگشته و كمبود را شخصاً بجا آورد و بهتراين است كه پس از تكميل آن را اعاده كند . ( آية الله تبريزي دراين فرض فرموده اند : بنابر احوط بايد برگشته و تكميل كند و سپس اعاده كند . ) و اگر مقدار فراموش شده 4 شوط يا بيشتر باشد احوط اتمام سپس اعاده است .

آية الله سيستاني : اگر پيش از فوات موالات عرفي يادش بيايد ، باقيمانده را بجا آورد و الاّ در صورتي كه مقدار فراموش شده يك يا دو يا سه شوط باشد آن را بجا آورد و در صورتي كه بيش ازسه شوط باشد بنابر احتياط واجب باقيمانده را بجا آورد و طواف را اعاده كند .

آية الله بهجت : تمام كردن طواف در صورت تجاوز از نصف ، يعني با تمام شدن 4 شوط علي الأحوط و از سرگرفتن درصورت عدم تجاوز ، خالي از وجه نيست .

116

نصف ^{( 1 )} كرده باشد اقوي آن است كه از همانجا تمام كند طواف را در صورتي كه فعل كثير نكرده باشد ^{( 2 )} و الا احتياط واجب ^{( 3 )} اتمام و اعاده است . و اگر تجاوز از نصف نكرده ^{( 4 )} ، طواف را اعاده نمايد ، لكن سزاوار نيست ترك احتياط در همه موارد سهو به تمام كردن طواف ناقص و اعاده كردن . ( مناسك م 608 ـ 609 ) .

[ 312 ] م ـ اگر درحال سعي يادش آمد كه طواف را ناقص به جا آورده ، بايد برگردد و طواف را از همانجا كه ناقص كرده تكميل كند و برگردد تتمه سعي را به جا آورد و طواف و سعيش صحيح است ^{( 5 )} ، ليكن احتياط ^{( 6 )} آن است كه اگر كمتر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله مكارم : يعني چهار دور كامل انجام داده باشد .

آية الله صافي ، گلپايگاني : اگر چهار دور تمام شده طواف را تمام كند و اگر كمتر از نصف باشد اعاده نمايد و در فاصله بين 5/3 تا چهار شوط احتياط در تكميل و اعاده است .

2 . آية الله مكارم : اين شرط زايد است .

3 . آية الله مكارم : بايد اعاده كند .

آية الله فاضل : اولي و احوط اين است .

4 . آية الله مكارم : مانند مسأله قبل است .

5 . آية الله بهجت : احتياط در اتمام و سپس اعاده سعي است

نظر آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، صافي ، گلپايگاني : در ذيل مسأله قبل گذشت .

6 . آية الله فاضل ، مكارم : اين احتياط ترك نشود .

117

از چهار دور به جا آورده طواف را تمام كند و اعاده نمايد و همچنين اگر سعي را كمتر از چهار بار انجام داده تمام كند و اعاده كند . ( مناسك م 631 )

زياد كردن دورهاي طواف

[ 313 ] م ـ اگر از روي عمد ، طواف كننده از اول قصد كند كه بيش از هفت دور بجا آورد طوافش باطل است اگر چه به هفت دور تمام كند ^{( 1 )} و احتياط واجب آن است كه اگر از روي ندانستن حكم بلكه از روي سهو و غفلت باشد طواف را اعاده كند . ^{( 2 )} ( مناسك م 601 )

[ 314 ] م ـ اگر از روي جهل به مسأله بيش از هفت دور طواف كند ، پس اگر از اول قصد بيش از هفت شوط داشته طواف و نمازش صحيح نيست ^{( 3 )} و بايد آنها را اعاده كند و ظاهراً اعاده بقيه اعمال لازم نيست . ^{( 4 )} ( مناسك س 690 )

[ 315 ] م ـ انجام يك دور يا بيشتر به قصد احتياط ، زياده در طواف محسوب نمي شود ^{( 5 )} و جبران نقص احتمالي را نيز نمي كند . ( مناسك س 692 ـ 763 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : اگر به هفت دور تمام كند صحيح است .

آية الله خويي : با فرض تحقق قصد قربت صحيح است .

آية الله تبريزي ، گلپايگاني : بنابر احتياط طوافش باطل است .

2 . آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني ، فاضل : در اين موارد چنان چه به هفت دور تمام كند اعاده طواف لازم نيست گرچه احتياط مستحب اعاده آن است .

3 . آية الله سيستاني ، فاضل : مگر جاهل قاصر باشد كه دراين صورت طوافش صحيح است .

آية خويي ، سيستاني : بنابر احتياط ، طواف باطل است .

4 . آيات عظام خويي ، صافي ، گلپايگاني : اعاده بقيه اعمال لازم است .

آية الله سيستاني ، فاضل : بنابر احتياط بقيه را اعاده كند .

5 . آية الله مكارم ، سيستاني : طواف او اشكال دارد . آية الله سيستاني : اضافه فرموده اند : مگر اين كه جاهل قاصر باشد .

118

[ 316 ] م ـ اگر در اثناي طواف ، از قصد هفت دور آوردن برگردد به قصد زيادتر آوردن ، از آنجا كه اين قصد را كرده و هر چه به اين عمل كرده باطل است ^{( 1 )} و بايد اعاده كند . ( مناسك م602 )

[ 317 ] م ـ اگر از اول قصد كند كه هشت دور به جا آورد ، ليكن قصدش آن باشد كه هفت دور آن طواف واجب باشد و يك دور قدم زدن دور خانه براي تبرك يا مقصد ديگر باشد طواف او صحيح است .

[ 318 ] م ـ اگر گمان كند كه يك دور نيز مستحب است ، همانطور كه هفت دور مستحب ^{( 2 )} است و قصد كند كه هفت دور واجب را بياورد و يك دور مستحب هم دنبال آن بياورد طواف او صحيح است .

[ 319 ] م ـ اگر بعد از هفت دور طواف واجب ، عمداً يك شوط يا كمتر يا بيشتر به آن اضافه نمايد ، به قصد اين كه زياده جزء آن طواف باشد ، طواف او باطل مي شود ^{( 3 )} و بايد اعاده كند . ( مناسك س 681 )

[ 320 ] م ـ اگر سهواً زياد كند بر هفت دور ، پس اگر كمتر از يك دور است قطع كند آن را و طوافش صحيح است و اگر يك دور يا زيادتر است ، احوط ^{( 4 )} آن است كه هفت دور ديگر را تمام كند به قصد قربت ، بدون تعيين مستحب يا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام تبريزي ، سيستاني ، فاضل ، گلپايگاني ، نوري : بنابر احتياط باطل مي شود . آية الله تبريزي اضافه فرموده اند : اگر از روي علم و عمد قصد كند .

آية الله خويي : اگر قصد قربت مختل شود طواف باطل مي گردد .

آية الله مكارم : احتياط آن است كه طواف را به نيت صحيح تمام كرده و بعد اعاده كند .

2 ـ آية الله فاضل : هفت دور واجب است .

3 . آية الله سيستاني : اگر جاهل باشد صحت طواف او مورد اشكال است مگر اين كه جاهل قاصر باشد .

4 ـ آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : اين احتياط مستحب است .

119

واجب ^{( 1 )} و دو ركعت نماز قبل از سعي و دو ركعت بعد از سعي بخواند و دو ركعت اول را براي فريضه قرار دهد ، بدون آن كه تعيين كند براي طواف اول يا طواف دوم است . ( مناسك ، مسأله 314 ) . ^{( 2 )}

قران در طواف

[ 321 ] م ـدر طواف واجب ، قِران جايز نيست ؛ يعني جايز نيست طواف واجب را با طواف ديگر دنبالِ هم آورد ، بدون آن كه بين دو طواف ، نماز طواف فاصله شود و در طواف مستحب مكروه است . ( مناسك م 611 )

[ 322 ] م ـ در طواف واجب ، اگر از اول قصد قِران داشته ، يا دراثناي طواف قصد كرده باشد ، احتياط واجب آن است كه طواف اول را اعاده كند و اگر بعد از تمام شدن آن ، قصد به جا آوردن طواف ديگر براي او حادث شد و به دنبال

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ از اينجا تا آخر مسأله در مناسك آية الله خويي مذكور نيست .

2 ـ آية الله بهجت : احتياط در اين است كه دو ركعت فريضه قبل از سعي بجاي آورد و دو ركعت نافله را مي تواند بعد از سعي به جاي آورد .

آية الله سيستاني : اگر از روي اشتباه چيزي بر شوط هاي طواف خود بيافزايد ، پس اگر بعد از رسيدن به ركن عراقي يادش آمد ، مقدار افزوده را تا يك طواف كامل به اتمام برساند و احتياط واجب اين است كه طواف دوّم را در اين هنگام به قصد قربت بدون اين كه واجب يا مستحب بودن آن را قصد كند به اتمام برساند ، و پس از آن چهار ركعت نماز بخواند و احتياط مستحب اين است كه بين آن ها فاصله اي بيندازد ؛ به اين معنا كه دو ركعت قبل از سعي جهت طواف واجب به جا آورد و دو ركعت پس از سعي جهت طواف مستحبي به جا آورد . و همچنين است بنابر احتياط واجب اگر پيش از رسيدن به ركن عراقي يادش بيايد .

آية الله فاضل : و احتياط مستحب آن است كه دو ركعت نماز بعد از سعي براي غير فريضه انجام دهد .

120

طواف اول زياده را آورد اقوي ^{( 1 )} صحت طواف اول است و احوط اعاده است . ( مناسك م 613 )

[ 323 ] م ـ اگر زياد كند دوري ، يا كمتر يا بيشتر از دور برطواف و قصدش آن باشد كه زياده را جزء طواف ديگر قرار دهد ، داخل در قران ميان دو طواف است كه حكمش گذشت . ^{( 2 )} ( مناسك م 612 )

[ 324 ] م ـ اگر طواف واجبي را كه به فتواي مجتهدش صحيح است ، قبل از خواندن نماز به قصد احتياط اعاده نمايد وسپس نماز طواف را بخواند عملش صحيح است ، هر چند داخل در قران حرام است . ^{( 3 )} ( مناسك س 756 )

قطع طواف

[ 325 ] م ـ جايز است قطع طواف نافله بدون عذر واقوي كراهت قطع طواف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله سيستاني : اگر از ابتدا قصد قران داشته باطل است و اگر ازاول قصد نداشته اگر طواف دوم را تمام كند طواف اول باطل است .

آيات عظام بهجت ، خويي ، تبريزي : در فرض اتيان به طواف كامل ، اظهر بطلان طواف اول است .

آية الله صافي ، گلپايگاني : قران بنابر احتياط واجب سبب بطلان طواف اول مي شود هرچند از اول اين قصد را نداشته باشد . و احتياط آن است كه نماز طواف را بخواند و بعد اصل طواف و نماز آن را اعاده كند .

2 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي ، سيستاني : اگر طواف دوم را به اتمام نرساند نه قران است و نه زياده در طواف . آيات عظام غير از آية الله بهجت اضافه نموده اند : بلي اگر قصد قران را داشته باشد با علم به اين كه قران مبطل است قصد قربت محقق نمي شود و طواف او باطل است .

3 . آيات عظام بهجت ، تبريزي ، خويي : طواف احتياطي قران محسوب نمي شود .

آية الله سيستاني : صحت عمل مورد اشكال است از جهت فاصله بين طواف و نماز ، مگر اين كه جاهل قاصر باشد .

121

واجب است بدون عذر و به مجرد خواهش نفس و احوط ^{( 1 )} قطع نكردن آن است ، به اين معني كه قطع نكند به طوري كه بقيه را ترك كند تا موالات عرفيه ^{( 2 )} به هم بخورد . ( مناسك م 615 )

[ 326 ] م ـ اگر بدون عذر طواف را قطع كرد ، احوط آن است كه اگر چهار دوربجا آورده باشد طواف را تمام كند ^{( 3 )} و بعد اعاده كند و اين در صورتي است كه منافي بجا آورده باشد حتي مثل زياد فاصله دادن كه موالات عرفيه به هم بخورد و اگر طواف را قطع كند و منافي بجا نياورده باشد اگر برگردد و تمام كند طواف صحيح است . ( مناسك م 616 ـ617 )

[ 327 ] م ـ اگر در بين طواف عذري براي آن پيدا شد ، مثل مرض يا حيض يا حدث بي اختيار ^{( 4 )} و يا برپاشدن نماز جماعت يا نظافت مسجد ، پس اگر بعد از تمام شدن چهار دور بوده ، بعد از رفع عذر برگردد و ازهمان جا تمام كند و اگر قبل ^{( 5 )} از آن بوده ، طواف را اعاده كند . ^{( 6 )} و احتياط مستحب در فرض اول در غير حيض ، آن است كه تمام كند و اعاده نمايد ( مناسك م 618 و س 646 ) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام خويي ، صافي ، گلپايگاني : قطع طواف واجب بدون عذر جايز نيست .

آية الله بهجت ، مكارم : بنابر احتياط واجب طواف واجب را قطع نكند .

2 . آية الله سيستاني : يا قبل از اتمام شوط چهارم از مطاف خارج و مشغول كاري شود كه عرفاً گفته شود طواف راقطع كرده است .

3 . آية الله بهجت : اتمام لازم نيست طوافش را ازسر بگيرد .

نظر ساير آيات عظام در مسأله سوم از شرط يازدهم « انجام هفت دور نه كمتر » گذشت .

4 . نظر آيات عظام در مورد حدث بي اختيار در شرط دوم طواف گذشت .

5 . آيات عظام فاضل ، صافي ، گلپايگاني : درفاصله بين 5/3 تا 4 شوط احتياط به اتمام و سپس اعاده است .

6 . آية الله سيستاني : در طواف مستحبي از هر كجا كه قطع كند مادامي كه سؤالات عرفي فوت نشده است مي تواند برگردد و تمام نمايد .

122

[ 328 ] م ـ اگر شخصي كه با عذر طواف را قطع كرده نتوانست بجا آورد ، اگر ممكن است او را حمل كنند و طواف دهند و اگر ممكن نيست نايب براي او بگيرند و حكم نيابت در بعضي از دورهاي طواف مي آيد . ^{( 1 )} ( مناسك م 619 )

[ 329 ] م ـ اگر مشغول طواف است و وقت نماز واجب تنگ شود واجب است طواف را رها كند و نماز بخواند ، پس اگر بعد از چهار دور ^{( 2 )} رها كرد ، از همانجا طواف را تمام كند ^{( 3 )} و الاّ ^{( 4 )} اعاده كند . ^{( 5 )} ( مناسك م 620 )

[ 330 ] م ـ جايز است ، بلكه مستحب است قطع كند طواف را براي رسيدن به نماز جماعت يا رسيدن به وقت فضيلت نماز واجب و از هر جا قطع كرد از همانجا بعد از نماز اتمام كند ^{( 6 )} و احتياط آن است كه به دستور مسأله قبل عمل كند وسزاوار نيست اين احتياط ترك شود ( مناسك م 621 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آيات عظام صافي ، گلپايگاني ، مكارم : بعيد نيست كه گفته شود نايب در هر صورت بايد همه طواف را انجام دهد .

2 . آية الله خامنه اي : بعد از تجاوز از نصف .

3 . آية الله خامنه اي ، فاضل : ولي چنانچه تمام نكرد و از سر گرفت طوافش صحيح است .

4 . آية الله بهجت : اگر موالات عرفيه به هم خورده اعاده كند .

آية الله خامنه اي : اگر قبل از تجاوز از نصف بوده و مدت زمان طولاني بين قطع و اتمام فاصله شود بنابر احتياط طواف را اعاده كند و الاّ مي تواند آن را تكميل كند .

5 . آية الله تبريزي ، سيستاني : بايد تمام كند و اعاده لازم نيست ، گرچه احتياط مستحب آن است كه طواف را بعد از طواف اول و نماز آن اعاده كند .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب اعاده كند .

آية الله صافي ، گلپايگاني : اگر از نصف گذشته و چهار شوط هم تمام نشده احتياطاً طواف را اتمام و اعاده كند .

6 . آية الله بهجت : اگر موالات عرفيه به هم خورده و قبل از اكمال شوط چهارم طواف را قطع كرده احتياط مراعات شود به اكمال طواف و اعاده آن .

123

شك در طواف

[ 331 ] م ـ اگر بعد از طواف شك كند كه آن را صحيح به جا آورده يا نه ، مثلاً احتمال بدهد كه از طرف راست طواف كرده ، يا محدث بوده ، يا از داخل حجر اسماعيل ( عليه السلام ) طواف كرده ، اعتناء نكند و طوافش صحيح است اگر چه باز در محل طواف باشد و از آنها منصرف نشده يا مشغول كارهاي ديگر نشده باشد ، در صورتي كه هفت دور بودن معلوم باشد بي زياده و نقيصه . ( مناسك م 623 )

[ 332 ] م ـ اگر بعد از تمام شدن طواف و انصراف از آن شك كند كه آيا طواف را زيادتر از هفت دور بجا آورده يا نه ، يا شك كند كمتر بجا آورده يا نه ، اعتناء نكند و طوافش صحيح است . ^{( 1 )} لكن در صورت دوم احتياط ترك نشود . ( مناسك م 622 )

[ 333 ] م ـ اگر در آخر دوركه به حجرالأسود ختم شد ، شك كند كه هفت دور زده يا هشت دور يا زيادتر ، اعتنا به شك نكند و طوافش صحيح است . ( مناسك م 624 )

[ 334 ] م ـاگر قبل از رسيدن به حجر الأسود و تمام شدن دور ، شك كند كه آنچه را دور مي زند دور هفتم است يا هشتم ، طوافش باطل است . ^{( 2 )} ( مناسك م 625 )

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله تبريزي ، خويي : در صورت دوم ، طواف باطل است ، مگر اين كه بعد از دخول در نماز طواف شك كند .

2 ـ آية الله بهجت : احوط بطلان طواف است .

آيات عظام تبريزي ، خويي ، سيستاني : ظاهر اين است كه طوافش باطل است و احتياطاً بقصد رجاء تمام و اعاده طواف نمايد .

آية الله صافي ، آية الله گلپايگاني : لكن احوط اتيان نماز طواف و اعاده طواف و نماز است .

آية الله فاضل ، آية الله مكارم : آن دور را تمام كند و طوافش صحيح است .

124

[ 335 ] م ـ اگر در آخر دور يا اثناي آن ، شك كند ميان شش و هفت و هرچه پاي نقيصه در كار است ، طواف او باطل است . ^{( 1 )} ( مناسك م 626 )

[ 336 ] م ـ در مواردي كه شك در دورهاي طواف موجب بطلان طواف است ، اگر طواف ديگري شروع كرد و در اثناء آن يقين به دورهاي طواف اول برايش حاصل شد احتياط كند . ^{( 2 )} ( مناسك س 687 )

[ 337 ] م ـ اگر در طواف مستحب شك كند در عدد دورها ، بنابر اقل گذارد و طوافش صحيح است . ( مناسك م 627 )

[ 338 ] م ـ اگر در اثناء طواف شك كند كه طواف را به نيت منوب عنه شروع كرده يا براي خود ، احتياط آن است كه طواف را به نيت منوب عنه اتمام كند و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله بهجت : بطلان طواف او و لزوم استيناف ، خالي از قوت نيست با آن كه في الجمله احوط است و احوط از آن بنا بر اقلّ بگذارد و اتمام و بعد از آن اعاده طواف نمايد .

آية الله سيستاني : اگر شك در نقيصه در غير 6 و 7 باشد ، طوافش باطل است . و اگر شك در پايان شوط بين 6 و 7 باشد ، بنابر احتياط واجب طواف را اعاده كند ولي اگر در اين صورت بنابر 6 گذاشت و از روي جهل به مسأله طواف را تمام كرد و متوجّه مسأله نشد تا وقت اعاده گذشت طوافش صحيح است و اگر شك در زياده و نقصان باشد ؛ مثل اين كه شك كند بين 6 و 7 و 8 و يا شك بين 6 و 8 طوافش باطل است .

آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب .

2 . آيات عظام تبريزي ، سيستاني ، فاضل : طواف دوم محكوم به صحت است ، همان را به اتمام برساند .

آية الله مكارم : صبر مي كند تا موالات طواف دوم به هم بخورد ، سپس طواف اول را تكميل كند .

آية الله صافي ، گلپايگاني : احتياط به اين صورت كند كه طواف دوم را رها كند و طواف قبلي را تكميل كند و پس از نماز طواف قبلي ، طواف و نماز آن را به طور كامل اعاده نمايد .

آية الله خويي : فتاواي ايشان در دست نيست .

125

پس از نماز ، دو مرتبه آن را با نماز ديگر اعاده كند . ^{( 1 )} ( مناسك س 695 )

[ 339 ] م ـ شخص كثير الشك در عدد دورها اعتنا به شكش نكند ^{( 2 )} و احتياط آن است كه كسي را وادار كند كه عدد را حفظ كند . ( مناسك م 629 )

[ 340 ] م ـ معيار دركثير الشك بودن در طواف اين است كه عرفاً بگويند در طوافش زياد شك مي كند ^{( 3 )} ( مناسك س 746 )

[ 341 ] م ـ گمان در عدد دورها اعتبار ندارد ^{( 4 )} و حكم شك را دارد . ( مناسك س629 )

رها كردن طواف و از سر گرفتن آن

[ 342 ] م ـ كسي كه در اثناء طواف آن را رها كند و از سر بگيرد ، اگربعد از دور چهارم بوده به احتياط واجب طواف اول را تمام كند و نماز بخواند و بعد يك

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . آية الله بهجت : مي تواند طواف را به نيت منوب عنه تمام كند .

آية الله خامنه اي : مي تواند به نيت منوب عنه اتمام كرده و پس از نماز ، آن را كاملاً اعاده كند و مي تواند صبر كند تا موالات عرفيه به هم خورده و سپس آن را اعاده كند .

آية الله سيستاني : بايد طواف را به نيت نيابت از سر بگيرد .

آية الله فاضل : به نيت آنچه نيت كرده اتمام كند و نماز طواف را بخواند ولي نمي تواند به آن اكتفا كند و بايد طواف و نماز آن را به نيت منوب عنه اعاده كند .

2 ـ آية الله بهجت : كثير الشكّ در طواف ، مثل كثير الشك در نماز است و همان وظيفه را دارد . آية الله خويي : كثيرالشك در طواف تا به حدّ وسواس نرسد بايد به شكش اعتنا كند .

آية الله سيستاني : كثيرالشك در طواف نبايد به شكش اعتنا كند چنانچه در نماز نبايد اعتنا كند . آية الله مكارم : و بنا را بر آنچه به نفع اوست بگذارد .

3 . معيار اين است كه شكي كه براي او حاصل مي شود نسبت به كساني كه در موجبات حواس پرتي مانند او هستند به مقدار معتنا به بيشتر باشد .

4 . آية الله بهجت : حكم آن مانند حكم ظنّ در نماز است .