بخش 1

7

مقدمه

از ميان همه عبادات، "حج" ويژگي‌ها و مزاياي متمايزي دارد. توگويي خداوند راز و رمز تهذيب نفس، سير و سلوك و بالا رفتن از نردبان كمال و معرفت، بلكه گذري بر فلسفه خلقت و گذشته تاريخ از ابتداي هبوط آدم تا بعثت پيامبر خاتم و يادآوري ظهور حجت قائم عجل اللَّه تعالي فرجه الشريف، را يك جا در حج و مناسك و مشاعرش به يادگار گذاشته است.

اگر سالك اين راه با مناسك ظاهري و باطني حج آشنا شود و آن را با شعور و آگاهي انجام دهد، به سوي درياي بي‏كران معارف رهنمون مي‌شود و لحظه به لحظه پرده‌اي از گنجينه اسرار و شگفتي‌ها به كنار رفته تا از خود بي خود شده و در آسمان معارف توحيدي به پرواز درآيد و جذبه يار، او را به ملاقات پروردگار برساند.

8

چه كسي غير از روحاني كاروان، در اين سير روحاني به ياري زائر خدا شتافته و دستش را گرفته و به ديدار يار ميرساند؟

شأن و منزلت روحانيون

روحانيون و كساني كه وظيفه سنگين راهنمايي ميهمانان خدا را به عهده دارند، در ادبيات ديني و آموزه‌هاي وحياني از شأن و جايگاه والا و ممتازي برخوردارند:

? الْإِمَامُ الْهُمَامُ أَبُو مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيُّ ( عليه السلام ) قال: «حَدَّثَنِي أَبِي عَنْ آبَائِهِ ( عليه السلام ) أَنَّهُ قَالَ: أَشَدُّ مِنْ يُتْمِ الْيَتِيمِ الَّذِي انْقَطَعَ عَنْ أَبِيهِ يُتْمُ يَتِيمٍ انْقَطَعَ عَنْ إِمَامِه وَلَا يَقْدِرُ عَلَي الْوُصُولِ إِلَيْهِ وَلَا يَدْرِي حُكْمَهُ فِيمَا يُبْتَلَي بِهِ مِنْ شَرَائِعِ دِينِهِ أَلَا فَمَنْ كَانَ مِنْ شِيعَتِنَا عَالِماً بِعُلُومِنَا فَهَذَا الْجَاهِلُ بِشَرِيعَتِنَا الْمُنْقَطِعُ عَنْ مُشَاهَدَتِنَا يَتِيمٌ فِي حِجْرِهِ أَلَا فَمَنْ هَدَاهُ وَأَرْشَدَهُ وَعَلَّمَهُ شَرِيعَتَنَا كَانَ مَعَنَا فِي الرَّفِيقِ الْأَعْلَي.» ^{( 1 )}

امام حسن عسكري از پدران بزرگوارشان نقل ميكنند كه فرمودند: «سختتر از يتيمي كه پدرش را از دست داده يتيمي است كه از امامش جدا شده و راهي به سوي او ندارد و وظيفهاش را در اعمال دينش نميداند. آگاه باشيد هر يك از شيعيان ما كه به علوم ما آگاه باشد پس اين جاهل به شريعت و احكام دين كه دسترسي به ما ندارد يتيمي است در دامان او، آگاه باشيد هر كسي كه او را هدايت و ارشاد كند و علم دين و شريعت ما را به او بياموزد با ما در رفيق اعلي خواهد بود.»

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مستدرك الوسائل، ج 17، ص 317، ح20.

? قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيُّ ( عليه السلام ) : «حَضَرَتِ امْرَأَةٌ عِنْدَ الصِّدِّيقَةِ فَاطِمَةَ الزَّهْرَاءِ ( عليه السلام ) ، فَقَالَتْ: إِنَّ لِي وَالِدَةً ضَعِيفَةً وَقَدْ لُبِسَ عَلَيْهَا فِي أَمْرِ صَلَاتِهَا شَيْ‏ءٌ وَقَدْ بَعَثَتْنِي إِلَيْكِ أَسْأَلُكِ، فَأَجَابَتْهَا فَاطِمَةُ ( عليه السلام ) عَنْ ذَلِكَ فَثَنَّتْ فَأَجَابَتْ ثُمَّ ثَلَّثَتْ إِلَي أَنْ عَشَّرَتْ فَأَجَابَتْ ثُمَّ خَجِلَتْ مِنَ الْكَثْرَةِ، فَقَالَتْ: لَا أَشُقُّ عَلَيْكِ يَا ابْنَةَ رَسُولِ اللَّهِ.

قَالَتْ فَاطِمَةُ ( عليه السلام ) هَاتِي وَسَلِي عَمَّا بَدَا لَكِ. أَ رَأَيْتِ مَنِ اكْتُرِي يَوْماً يَصْعَدُ إِلَي سَطْحٍ بَحَمْلٍ ثَقِيلٍ وَكِرَاهُ مِائَةُ أَلْفِ دِينَارٍ يَثْقُلُ عَلَيْهِ؟ فَقَالَتْ: لَا. فَقَالَتْ: اكْتُرِيتُ أَنَا لِكُلِّ مَسْأَلَةٍ بِأَكْثَرَ مِنْ مِلْ‏ءِ مَا بَيْنَ الثَّرَي إِلَي الْعَرْشِ لُؤْلُؤاً، فَأَحْرَي أَنْ لَا يَثْقُلَ عَلَيَّ. سَمِعْتُ أَبِي ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) يَقُولُ: إِنَّ عُلَمَاءَ شِيعَتِنَا يُحْشَرُونَ فَيُخْلَعُ عَلَيْهِمْ مِنْ خِلَعِ الْكَرَامَاتِ عَلَي كَثْرَةِ عُلُومِهِمْ وَجِدِّهِمْ فِي إِرْشَادِ عِبَادِ اللَّهِ حَتَّي يُخْلَعُ عَلَي الْوَاحِدِ مِنْهُمْ أَلْفُ أَلْفِ حُلَّةٍ مِنْ نُورٍ ثُمَّ يُنَادِي مُنَادِي رَبِّنَا عَزَّ وَجَلَّ أَيُّهَا الْكَافِلُونَ لِأَيْتَامِ آلِ مُحَمَّدٍ ( عليه السلام ) النَّاعِشُونَ لَهُمْ عِنْدَ انْقِطَاعِهِمْ عَنْ آبَائِهِمُ الَّذِينَ هُمْ أَئِمَّتُهُمْ هَؤُلَاءِ تَلَامِذَتُكُمْ وَالْأَيْتَامُ الَّذِينَ كَفَلْتُمُوهُمْ وَنَعَشْتُمُوهُمْ فَاخْلَعُوا عَلَيْهِمْ خِلَعَ الْعُلُومِ فِي الدُّنْيَا فَيُخْلَعُونَ عَلَي كُلِّ وَاحِدٍ مِنْ أُولَئِكَ الْأَيْتَامِ عَلَي قَدْرِ مَا أَخَذُوا عَنْهُمْ مِنَ الْعُلُومِ ِ.» 1

امام حسن عسكري ( عليه السلام ) فرمود: زني نزد فاطمه زهرا ( عليه السلام ) آمد و گفت: مادر ناتواني دارم كه مسئلهاي از مسائل نماز برايش مشتبه شده مرا به نزد شما فرستاده تا پاسخ آن را برايش ببرم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان، ص 318، ح22.

صديقة كبري سؤالش را پاسخ دادند اما او نفهميد بار دوم بار سوم تا ده بار برايش توضيح دادند اما باز متوجه نشد و خجالت كشيد بار ديگر سؤال كند، گفت: اي دختر رسول خدا ( عليه السلام ) شما را زحمت نميدهم.

بانوي دو سرا فرمود: هرچه ميخواهي بپرس. آيا اگر كسي را اجير كني تا بار سنگيني را به پشت بام برساند و در ازاي آن صد هزار دينار مزد بگيرد براي او اين كار سنگين است؟

گفت: نه.

حضرت صديقه فرمود: «من در برابر هر پاسخي كه به تو ميدهم به اجرتي اجاره شدهام كه بيشتر از اين است كه ما بين زمين تا عرش خداوند را از مرواريد پُر كنند، پس سزاوار است پاسخ دادن به تو بر من سنگين نباشد.

از پدرم رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) شنيدم كه ميفرمود: علماي شيعيان محشور ميشوند پس به اندازة علم و كثرت كوششان در ارشاد و راهنمايي مردم بر آنان خلعتهاي كرامت پوشانيده ميشود تا آنجا كه بر يكي از آنان هزار هزار حلة نور پوشيده ميشود. آنگاه منادي پروردگار عزوجل ندا ميدهد: اي سرپرستان ايتام آل محمد و برطرف كنندگان نياز آنان! در آن زماني كه دستشان از پدران روحاني آنان يعني امامان كوتاه بود، اينان شاگردان شما و ايتامي هستند كه آنان را سر پرستي كرديد پس از خلعتهاي علوم در دنيا را بر آنان بپوشانيد، آنگاه علما بر هر كدام از ايتام به اندازة علمي كه از او فرا گرفته خلعت ميپوشانند.»

11

? قَالَ عَلِيُّ بْنُ مُوسَي الرِّضَا ( عليه السلام ) : يُقَالُ لِلْعَابِدِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ: نِعْمَ الرَّجُلُ كُنْتَ، هِمَّتُكَ ذَاتُ نَفْسِكَ وَكَُفَِيَت مَئُونَتُكَ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ.

امام علي بن موسي الرضا ( عليه السلام ) فرمود: روز قيامت به عابد گفته ميشود: خوب مردي بودي، همة همّ و غم تو نجات دادن خودت بود و زندگيات را مردم تأمين ميكردند، اكنون به بهشت درآي

? أَلَا إِنَّ الْفَقِيهَ مَنْ أَفَاضَ عَلَي النَّاسِ خَيْرَهُ وَأَنْقَذَهُمْ مِنْ أَعْدَائِهِمْ‏ وَوَفَّرَ عَلَيْهِمْ نِعَمَ جِنَانِ اللَّهِ وَحَصَّلَ لَهُمْ رِضْوَانَ اللَّهِ تَعَالَي.

آگاه باشيد فقيه كسي است كه خيرش را بر مردم سرازير مي كند و آنان را از چنگال دشمنانشان نجات ميدهد و نعمتهاي بهشت خداوندي را بر آنان به وفور عطا ميكند و رضايت پرودگار را برايشان تحصيل مينمايد.

? وَيُقَالُ لِلْفَقِيهِ: يَا أَيُّهَا الْكَافِلُ لِأَيْتَامِ آلِ مُحَمَّدٍ الْهَادِي لِضُعَفَاءِ مُحِبِّيهِمْ وَمَوَالِيهِمْ قِفْ حَتَّي تَشْفَعَ لِمَنْ أَخَذَ عَنْكَ أَوْ تَعَلَّمَ مِنْكَ فَيَقِفُ فَيُدْخِلُ الْجَنَّةَ مَعَهُ فِئَاماً وَفِئَاماً وَفِئَاماً حَتَّي قَالَ عَشْراً وَهُمُ الَّذِينَ أَخَذُوا عَنْهُ عُلُومَهُ وَأَخَذُوا عَمَّنْ أَخَذَ

12

عَنْهُ وَعَمَّنْ أَخَذَ عَمَّنْ أَخَذَ عَنْهُ إِلَي يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَانْظُرُوا كَمْ فَرْقٍ بَيْنَ الْمَنْزِلَتَيْنِ.» 1

روز قيامت به فقيه گفته ميشود: اي سرپرست ايتام آل محمد ( عليه السلام ) هدايتگر براي دوستان ناتوان و همپيمانانشان بايست تا شفاعت كني براي كساني كه از تو معارف را گرفته يا آموختهاند. پس به همراه عالم گروه گروه - تا ده گروه امام شمرد- به بهشت وارد ميشوند. آنان كساني هستند كه از او و از شاگردانش تا روز قيامت علم آموختهاند. پس تفاوت بين منزلت و مقام فقيه و عابد را ببينيد.»

? عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ( عليه السلام ) قَالَ: «قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ: بَعَثَنِي رَسُولُ اللَّهِ ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) إِلَي الْيَمَنِ وَقَالَ لِي: يَا عَلِيُّ لَا تُقَاتِلَنَّ أَحَداً حَتَّي تَدْعُوَهُ وَايْمُ اللَّهِ لَأَنْ يَهْدِيَ اللَّهُ عَلَي يَدَيْكَ رَجُلًا خَيْرٌ لَكَ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ وَغَرَبَتْ وَلَكَ وَلَاؤُهُ يَا عَلِيُّ.» ^{( 2 )}

«با كسي جنگ مكن تا اين كه او را به اسلام دعوت كني. به خداوند سوگند هدايت كردن خدا مردي را بر دست تو بهتر است براي تو از آنچه خورشيد بر آن طلوع و غروب ميكند و تو مولاي او ميشوي»

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار، ج 2، ص5 ، ح10.

2 . الكافي، ج5، ص 28، ح4.

تجربه‌هاي تبليغي و ضرورت تبادل و انتقال آنها

بي شك، در مسير تبليغ و آموزش آموزه‌هاي ديني افرادي موفق‌ترند كه از تجربه ديگران استفاده كنند و نخواهند تمام راهها را يكي پس از ديگري بيازمايند. از اين زاويه، همنشيني با صاحبان تجربه امري سودمند و ضروري است چرا كه آنها با گرانترين قيمت، تجربه‏ها را به دست آورده و ما، با ارزانترين قيمت آنها را فرا مي‏گيريم. حضرت امير ( عليه السلام ) در همين باره مي‌فرمايد:

? «تَسْتَقْبِلَ بِجِدِّ رَأْيِكَ مِنَ الْأَمْرِ مَا قَدْ كَفَاكَ أَهْلُ التَّجَارِبِ بُغْيَتَهُ وَتَجْرِبَتَهُ فَتَكُونَ قَدْ كُفِيتَ مَئُونَةَ الطَّلَبِ وَعُوفِيتَ مِنْ عِلَاجِ التَّجْرِبَةِ فَأَتَاكَ مِنْ ذَلِكَ مَا كُنَّا نَأْتِيهِ وَاسْتَبَانَ لَكَ مِنْهَا مَا رُبَّمَا أَظْلَمَ عَلَيْنَا فِيهِ يَا بُنَيَّ إِنِّي وَإِنْ لَمْ أَكُنْ قَدْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ كَانَ قَبْلِي فَقَدْ نَظَرْتُ فِي أَعْمَارِهِمْ وَفَكَّرْتُ فِي أَخْبَارِهِمْ وَسِرْتُ فِي آثَارِهِمْ حَتَّي عُدْتُ كَأَحَدِهِمْ بَلْ كَأَنِّي بِمَا انْتَهَي إِلَيَّ مِنْ أُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ أَوَّلِهِمْ إِلَي آخِرِهِمْ فَعَرَفْتُ صَفْوَ ذَلِكَ مِنْ كَدَرِهِ وَنَفْعَهُ مِنْ ضَرَرِهِ» ^{( 1 )}

با تصميم جدي به استقبال اموري بشتاب كه انديشمندان و اهل تجربه، زحمت آزمون آنرا كشيده‏اند و تو را از تلاش بيشتر بي‏نياز ساخته‏اند، بنا بر اين آنچه از تجربيات آنها نصيب ما شده نصيب تو هم خواهد شد بلكه شايد پاره‏اي از آنچه بر ما مخفي مانده (با گذشت زمان) بر تو روشن گردد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحار الانوار، ج74، ص 203.

پسرم درست است كه من باندازه همه كساني كه پيش از من مي‏زيسته‏اند عمر نكرده‏ام، اما در كردار آنها نظر افكندم و در اخبارشان تفكر نمودم و در آثار آنها به سير و سياحت پرداختم تا بدانجا كه همانند يكي از آنها شدم، بلكه گويا در اثر آنچه از تاريخ آنان بمن رسيده با همه آنها از اول تا آخر بوده‏ام. من قسمت زلال و مصفاي زندگي آنان را از بخش كدر و تاريك باز شناختم و سود و زيانش را دانستم‏»

? عليك بمجالسة أصحاب التّجارب، فإنّها تقوّم عليهم بأغلي الغلاء، و تأخذها منهم بأرخص الرّخص.

بر تو باد به همنشيني با صاحبان تجربه، چرا كه آنها با گرانترين قيمت تجربه‏ها را به دست آورده و تو، به ارزانترين قيمت از آنها فرا مي‏گيري.

به همين منظور "معاونت روحانيون بعثه مقام معظم رهبري" در سال‌هاي اخير از روحانيون حج درخواست كرد تا تجربيات واندوخته‌هاي خود را كه در طول ساليان گذشته به دست آوردهاند، در قالب "ره آورد سفر معنوي حج" به رشته تحرير در آوردند. اين آثار و نوشته‌ها پس از وصول و دسته بندي موضوعي، مورد برسي و تحليل قرار گرفته و نتايج آن به صورت "آزموده‌ها" منتشر شده و در اختيار روحانيون محترم كاروان‌ها قرار مي‌گيرد. آنچه در اين نوشتار آمده، برگرفته از كليه رهآوردهايي است كه روحانيون در سه سال گذشته به معاونت امور روحانيون ارسال كردهاند و توسط فاضل ارجمند

15

جناب حجةالاسلام و المسلمين ترابي مورد بررسي و تحليل قرار گرفته و به رشته تحرير در آمده است. جا دارد از اهتمام و پيگيري و زحمات بي دريغ مؤلف ارجمند تقدير و تشكر به عمل آيد.

فرصت را مغتنم شمرده و از همه روحانيون و معين‌هاي محترم كاروان‌هاي حج براي مشاركت فعال در طرح "ره آورد سفر حج" و ثبت و نگارش خاطرات و تجارب خود دعوت به عمل مي‌آوريم. منظور از مشاركت فعّال،‌ اهتمام روحانيون كاروان‌هاي حج به نوشتن دقيق و مستند خاطرات، تجارب و توصيه‌هايي است كه آگاهي از آنها را بويژه براي ديگر روحانيون حج مفيد و ضروري مي‌دانند. بي شك اين رويكرد معلومات و تجارب ارزشمند روحانيون را از حصارهاي فردي و ذهني خارج كرده و با عبور از مرزهاي زماني و جغرافيايي، امكان انتقال و بهره وري را براي جمع بيشماري فراهم مي‌آورد.

در پايان اين فراز، ضمن آرزوي توفيق روزافزون براي كليه عوامل و خدمتگزاران حج و حاجيان، توجه روحانيون محترم را به چند نكته جلب ميكنيم:

- نقطه نظرات انتقادي، اصلاحي و تكميلي خود را پيرامون اين شماره از آزمودهها، براي كميته تدوين متون آموزشي مستقر در معاونت امور روحانيون ارسال فرماييد.

در ثبت و نگارش رهآورد سفر حج امسال و سالهاي بعد، از تكرار و بازگويي نكاتي كه در اين شماره يا شمارههاي

16

-

پيش آمده است خودداري نماييد و صرفاً به ذكر مطالب و نكتههاي بديع بسنده كنيد.

- تجارب و توصيههاي جديد و كاربردي خود را در مورد انجام صحيح و كامل اعمال و مناسك حج، تدوين و بعد از موسم ارسال فرماييد.

براي آگاهي از نحوه نوشتن ره آورد سفر حج و چارچوبها و ضوابط آن، حتماً به آيين نامه طرح كه همراه با دفترچه آزمون غير حضوري تقديم شده است، مراجعه و آن را دقيقاً مطالعه فرماييد.

حوزه نمايندگي وليفقيه در امور حج و زيارت

معاونت امور روحانيون

كميته تدوين

پاييز 86

17

روحاني موفق، از نگاه روحانيون

18

عوامل موفقيت

روحانيون از نگاه روحانيون

- مأنوس شدن با زائران سبب تسهيل در پذيرش آنان مي‌شود.

- از تذكر معايب و نقائص عوامل كاروان در جلسات عمومي خودداري شود زيرا سبب موضع‌گيري و مقاومت آنان شده و عكس العمل منفي آنان را به دنبال دارد. در برخي موارد نيز امور كاروان مختل و چه بسا كنترل آن از دست روحاني و عوامل خارج شده و در كيفيت اعمال زائران اثر خواهد گذاشت.

- بي اعتنايي تعدادي از زائران به روحاني كاروان، در اثر تبليغات مخرّب موجب شركت نكردن آنان در جلسات و گرم نگرفتن آنان با روحاني مي‌شود. برخوردهاي عاطفي و صميمي روحاني در اين گونه موارد -مانند سراغ گرفتن، پيشي گرفتن در سلام و احوال پرسي- موجب رنگ باختن ذهنيت‌هاي منفي مي‌شود.

- كيفيت زندگي روحاني در طول سفر تأثير به سزايي در جذب زائران دارد. تواضع و فروتني، ساده زيستي، خود را برتر از ديگران نديدن، عمل كردن به آنچه ميگويد، موجب جلب قلوب زائران مي‌شود و بهره‌گيري معنوي آنان از روحاني را افزايش مي‌دهد.

رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در همين باره ضمن توصيه به عبد الله بن مسعود مي‌فرمايد:

«عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) : يَا ابْنَ مَسْعُودٍ لَا تَكُونَنَّ مِمَّنْ يَهْدِي النَّاسَ إِلَي الْخَيْرِ وَيَأْمُرُهُمْ

19

بِالْخَيْرِ وَهُوَ غَافِلٌ عَنْهُ يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَي أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ إِلَي أَنْ قَالَ ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) يَا ابْنَ مَسْعُودٍ فَلَا تَكُنْ مِمَّنْ يُشَدِّدُ عَلَي النَّاسِ وَيُخَفِّفُ عَلَي نَفْسِهِ يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَي لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ.» ^{( 1 )}

- آرامش و وقار روحاني، ادب و عفت كلام و سخن زيبا، سعه صدر و بررسي امور زائران و عوامل و خدمه، كاروان را همچون يك كشتي آرام به پيش مي‌برد.

- روحاني در مواجهه با زائران سبقت در سلام، لبخند، دلجوئي از آنان و استفاده از تعابيري همچون "خسته نباشيد، خوش آمديد، قبول باشد، مهمان خدا و رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) " توأم با تواضع را پيشه خود كند.

- احترام متقابل روحاني، معين و معينه و ارج نهادن به زحمات يكديگر در انظار عمومي زائران از ضرورياتي است كه هيچگاه نبايد از آن غفلت كرد. امام راحل ميفرمود: اگر تمام انبيا و پيامبران در يك جا جمع شوند با هم توافق نظر دارند و اختلافي بين آنان پيش نميآيد زيرا هدف همة آنان آشنا كردن مردم با خداوند و بيان معارف است.

- بايد از احتياطهاي بي موردي كه سبب ميشود زائر به حالت وسواس و ترديد بيفتد و از لذت عبادت و طواف محروم شود،‌ جداً پرهيز كرد. اين نكته اصولي را نبايد فراموش كرد كه در بيان احكام و تكاليف بايد از سخت‌گيري مفرط پرهيز كرد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مستدرك‏الوسائل، ج12، ص203.

- موفقيت روحاني در گرو خدمت خالصانه و ايثار و از خودگذشتگي او است. حضرت رسول ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) و سيره او نماد مجسم از خودگذشتگي در تبليغ دين است. از سوي ديگر مردم به كسي كه به آنان اهميت دهد، برايشان دلسوزي كند و دست آنان را بگيرد، عشق ميورزند. ولي افرادي كه خود را در حد وظيفه تعيين شده محصور مي‌كنند و حاضر به فداكاري و از خود گذشتگي نيستند، از حكومت بر قلبها محرومند.

- همكاري صميمانه در خلوت و جلوت با عوامل كاروان به ويژه مدير در راستاي خدمت رساني به كاروان سبب پيشرفت و موفقيت مطلوب كاروان در دستيابي به اهداف معنوي و فرهنگي است.

- اگر چه روحاني بايد به ميان زائران رفته و با آنان خودماني شود امّا اين به معناي بذله گويي و كارهاي سخيف و دور از شأن طلبگي نيست.

- روحاني كاروان بايد مظهر تواضع و فروتني باشد. اگر خود را برتر و بالاتر و تافتهاي جدا بافته از ديگران بداند، مردم ارتباط پيدا نكرده و طبعاً او را همراهي نمي‌كنند.

روحاني آينهاي است كه مردم در او، رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) را نظاره مي‌كنند. حضرت امير ( عليه السلام ) در مورد خلق و خوي رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در تعامل با مردم مي‌فرمايد:

? «فَتَأَسَّ بِنَبِيِّكَ الأَطْيَبِ الأَطْهَرِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وَاسْتَنَّ بِسُنَّتِهِ، فَإِنَّ فيهِ أُسْوَةً لِمَنْ تَأَسَّي، وَعَزَاءً لِمَنْ تَعَزَّي. وَأَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَي اللَّهِ تَعَالَي الْمُتَأَسّي بِنَبِيِّهِ صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَ

21

آلِهِ، وَالْمُقْتَصُّ لأَثَرِهِ، ... فَلَقَدْ كَانَ نَبِيُّنَا صَلَّي اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ يَأْكُلُ عَلَي الأَرْضِ، وَيَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ، وَيَخْصِفُ بِيَدِهِ نَعْلَهُ، وَيَرْقَعُ بِيَدِهِ ثَوْبَهُ، وَيَرْكَبُ الْحِمَارَ الْعَارِيَ وَيُرْدِفُ خَلْفَهُ.» ^{( 1 )}

«از پيامبر پاك و پاكيزه‏ات - صلي الله عليه و آله- پيروي كن زيرا راه و رسمش سرمشقي است براي آن كس كه به خواهد تأسي جويد و انتسابي است (عالي) براي كسي كه بخواهد منتسب گردد، و محبوبترين بندگان نزد خداوند كسي است كه از پيامبرش سر مشق گيرد و قدم به جاي قدم او گذارد پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) روي زمين (بدون فرش) مي‏نشست و غذا مي‏خورد، و با تواضع همچون بردگان جلوس ميكرد با دست خويش كفش و لباسش را وصله ميكرد، بر مركب برهنه سوار مي‏شد و حتي كسي را پشت سر خويش سوار مي‏نمود.»

ابن عباس نيز در همين زمينه مي‌گويد:

? «كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) يَجْلِسُ عَلَي الْأَرْضِ وَيَأْكُلُ عَلَي الْأَرْضِ وَيَعْتَقِلُ الشَّاةَ وَيُجِيبُ دَعْوَةَ الْمَمْلُوكِ عَلَي خُبْزِ الشَّعِيرِ» ^{( 2 )}

«رسول خدا هميشه بر زمين مينشست و روي زمين غذا

مي خورد و خود گوسفندان را ميبست و دعوت بردگان را بر نان جوين ميپذيرفت».

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ترجمه‏گويا و شرح فشرده‏اي بر نهج‏البلاغه، ج 2، ص 174.

2. مستدرك ‏الوسائل ج16، ص 227.

- يكي از عواملي كه بعضاً گلايه زائران را به همراه دارد، عدم توجه به نظم و انضباط و قول و قرارها است. نظم و انضباط روحاني در وعدهها و انجام كارها و تشكيل جلسات،‌ بايد براي مردم الگو باشد و از تأخير و معطل كردن زائران جداً خودداري نمايد.

- حضور روحاني در ابتداي جلسه و ترك جلسه به عنوان آخرين نفر، بيانگر نظم و اهميت دادن به جلسات است.

- صبر و تحمل و سعه صدر روحاني در مواجهه با بحران‌ها و مشكلات پيش بيني نشده، موجب آرامش كاروان است.

23

در ايران

24

بنابر تجارب و توصيه‌هاي روحانيون موفق كاروان‌هاي حج در جلساتي كه پيش از سفر در ايران تشكيل مي شود، امور زير مورد توجه قرار گيرد:

شناسايي زائران

1. توزيع فرمهايي در اولين جلسة ايران براي شناختن زائر، تحصيلات، مذهب، مرجع تقليد، سابقة تشرف، نيابت و اطلاعات موردنياز ديگر. مانند اين نمونه:

زائر گرامي لطفا به پرسشهاي زير به طور كامل پاسخ داده و پس از تكميل، آن را به روحاني كاروان تحويل دهيد.

1. نام و نام خانوادگي ...................................................................

2. سال تولد ..............................ميزان تحصيلات..........................

3. شغل .............................................مذهب ................................

4. با چه نوع هنرها و مهارت‌هايي آشنا هستيد و ميزان آشنايي شما چقدر است؟.............................................................................

5. آيا مايل به مشاركت در كارهاي گروهي كاروان هستيد؟ چه كارهايي؟.......................................................................................

6. سابقة تشرف به حج ........................ به عمره............................

7. نوع حج ( واجب ( مستحب ( نيابت

8. مرجع تقليد قبلي ......................مرجع تقليد فعلي......................

9. آيا همراهي در سفر حج داريد؟ .................. چه نسبتي با شما دارد؟................................ نام او را بنويسيد....................................

با تشكر از همكاري شما روحاني كاروان

شماره تلفن:............................... شماره همراه:...............................