--[12]--
معاونت امور روحانيان بعثه مقام معظم رهبري در راستاي وظايف خود و بر حسب تجربيات مفيدي كه طي ساليان متمادي از طريق شما عزيزان كسب كرده، براي سهولت بيشتر، استفاده بهتر و برگزاري سفري پُربار و ارزشمند نكاتي را كه در انجام صحيح عمره مفيد و لازم است در محورهاي ذيل تقديم مي دارد:
الف: توصيه هاي معاونت امور روحانيون.
ب: مسائل آموزشي و احكام مناسك.
ج: اسرار و معارف حج.
د: آشنايي با تاريخ و اماكن.
هـ: مسائل اخلاقي و تربيتي.
و: مسائل سياسي و اجتماعي.
بدون شك توجه به نكات فوق و به كار بستن مواردي كه به آنها اشاره خواهد شد، در عملكرد عزيزان روحاني و در ارزيابي گزينش آنان مؤثر خواهد بود.
--[13]--
* الف. توصيه هاي معاونت امور روحانيون
1. التزام به سياست هاي بعثه مقام معظم رهبري و دستورالعمل هاي ابلاغي.
2. رعايت شئون روحانيت در كليه مراحل سفر.
3. حضور با لباس روحانيت در مسجدالنبي و مسجدالحرام.
4. اجتناب از پذيرفتن نيابت غير تبرعي در نماز طواف و موارد مشابه آن.
5. خودداري از واسطه شدن در گرفتن امضا و تاييديه براي مديران و خدمه كاروان.
6.پرهيز از مواضع تهمت.
7. حفظ و تقويت نشاط جسمي و روحي در طول سفر.
8. انعكاس پيشنهادهاي عملي در جهت رشد و بهينه سازي برنامه ها.
9. شركت بموقع، در جلسات بعثه، همراه با زائران در جلسات عمومي و دعاي كميل و غيره.
10. گزارش بموقع عملكرد و تكميل فرم هاي لازم هنگام ورود به كشور عربستان.
11. همكاري با رابطين روحانيون و پاسخ به سؤالات آنان.
12. پرداخت وجوه شرعيه و نذورات به بخش مربوطه در بعثه.
13. كوشش در جهت تحكيم اساس اعتقادات زائران.
--[14]--
14. همكاري با مدير و مطلع ساختن او در جهت پيش بيني نيازهاي فرهنگي.
15. پرهيز از اِعمال نظر شخصي، تك روي، و مقابله با مدير و زائران.
16. تلاش در كاهش مشكلات كاروان و تنش هاي زائران.
17. ايجاد جو محبت، دوستي و خيرخواهي در بين اعضاي كاروان و زائران.
* ب. مسائل آموزشي و احكام
1. تشكيل حداقل دو جلسه توجيهي و آموزشي براي زائران قبل از سفر.
2. برنامه ريزي قبلي براي تقسيم وقت جلسه به بيان: احكام، اسرار و معارف، تاريخ، مسائل اخلاقي، تربيتي، اجتماعي و سياسي.
3. رعايت اختصار و گويابودن مطالب و متناسب بودن آن با حال زائران.
4. طبقه بندي زائران و انتخاب بهترين شيوه آموزشي مناسب براي آنان.
5. رعايت زمان بندي در جلسات و حضور بموقع در آن.
6. اصلاح قرائت، تلبيه و رسيدگي به حساب سال زائران.
7. پاسخ صحيح به سؤالات ديني و رسيدگي به امور معنوي زائران.
8. نظارت، كنترل و حصول اطمينان از انجام اعمال زائران.
9. هماهنگي با روحانيون ساير كاروان هاي محل استقرار
--[15]--
جهت ارائه خدمات فرهنگي.
10. معرفي كتاب هاي مناسب براي مطالعه به زائران جهت بالابردن سطح علمي آنان.
11. آموزش ساده احكامي كه در صحت مناسك لازم و مؤثر است.
12. بيان مسائل شرعي مطابق فتواي حضرت امام خميني (ره) و پاسخ به سؤالات زائران برابر فتواي مرجع تقليد خودشان.
13. پرهيز از بيان مسائل نگران كننده و هول آفرين.
14. تشكيل جلسات اختصاصي براي بانوان و توجيه آنان نسبت به احرام از مسجد شجره و مشكلات معذورين، مسئله نذر و موارد ديگر.
15. پرهيز از نقل موارد اختلافي و اقوال غير مشهور.
16. نظارت و كسب اطمينان از احرام زائران، و همراهي و راهنمايي آنان در طول انجام اعمال واجب.
17. نظارت بر انجام مناسك سالمندان و معذورين در انتخاب راه آسان براي آنان.
18. با پايان گرفتن اعمال و به سرآمدن سفر و همزمان با ترك شهرهاي مدينه و مكه برنامه ريزي براي زيارت و طواف وداع.
* ج. اسرار و معارف حج
از آن جائي كه روحاني قبل از انجام سفر و در طول سفر همواره با زائر در ارتباط است و اين سفر يكي از بهترين و با
--[16]--
اهميت ترين خاطرات براي او خواهد بود، براي معرفي بهتر و بهره برداري صحيح تر از اين سفر بجاست كه از آغاز سفر با برنامه ريزي حساب شده اسرار و معارف حج را در فرصت هاي مناسب به صورتي زيبا و شيرين به گونه اي بيان كنيم كه در اعماق وجود او مؤثر افتد. مهم ترين محورهايي كه مي توان در مورد آن بحث كرد عبارتند از:
1. بيان اهميت حج و عمره.
2. سابقه تاريخي تأسيس خانه كعبه.
3. داستان زندگي حضرت ابراهيم خليل.
4. اشاره اي به توكل و ايثار حضرت هاجر و فرزندش اسماعيل.
5. اشاره به فلسفه و اسرار مناسك حج و نقش سازنده آن.
* د. آشنايي با تاريخ و اماكن
به خاطر استفاده بهتر از اطلاعات تاريخي، توصيه مي كنيم عزيزان روحاني قبل از سفر براي اين بخش حداقل يك كتاب را مورد مطالعه قرار دهند و در صورت امكان از جاهاي لازم آن يادداشتي همراه خود داشته باشند، تا هنگام زيارت اماكن مورد بهره برداري قرار دهند و در مورد سؤالات احتمالي زائران از قبل جواب داشته باشند. به خصوص در مواردي كه كمتر مورد توجه قرار مي گيرد، مانند شهداي فخ، بدر، ربذه، خيبر، غدير و امثال آنها.
مهم ترين محورهايي كه در مورد تاريخ و اماكن توصيه مي شود:
--[17]--
1. معرفي اجمالي شبه جزيره عربستان از نظر جغرافيايي و اطلاعاتي كلي در مورد آثار و اماكن اسلامي مكه و مدينه.
2. توضيح كامل پيرامون اماكن زيارتي پيش از موعد مقرر زيارت محل هاي مزبور.
3. شركت در آموزش ويژه اماكن و آثار اسلامي در مكه و مدينه.
4. انتخاب وقت مناسب با توجه به شرايط زائران براي زيارت و ديدار از اماكن تاريخي.
5. توصيه به نوشتن خاطرات و يادداشت مطالب مهم در طول سفر.
6. حتي الامكان توجيه و توضيح براي زائران پيرامون اماكن مكه و مدينه از روي نقشه.
7. معرفي و زيارت قبور بزرگان و اولياي خدا در قبرستان بقيع براي بانوان از راهروهاي شمالي بقيع و روبه قبله.
8. زيارت بزرگان در قبرستان ابوطالب براي آقايان از پشت پنجره ها و در داخل قبرستان.
9. در منطقه اُحد به خاطر جلوگيري از ازدحام و استفاده همگان از فضاهاي جلوي قبور شهدا، ابتدا در كنار اتوبوس ها توضيح لازم درباره شهداي اُحد براي زائران داده شود، و خواندن زيارت نامه در جلوي قبرستان.
10. ذكر شهداي فخ و اشاره به بدر، ربذه، خيبر و غدير در حد امكان و در اوقات مناسب.
11. توجيه بانوان نسبت به اماكن داخل مسجدالنبي (ص)
--[18]--
جهت استفاده هنگام تشرف.
12. تشرف دسته جمعي همراه با زائران در هفته اول جهت زيارت و آشنايي با آثار اسلامي به جاي مانده از صدر اسلام و شركت در نماز جماعت.
* هـ . مسائل اخلاقي و تربيتي
در سفر حج، بر خلاف عمره، به خاطر كثرت جمعيت، زمان كوتاه انجام اعمال و ناتوان بودن اغلب زائران از يك طرف و از سوي ديگر اعمال طاقت فرساي عرفات، مشعر و مني گاهي شرايطي ايجاد مي شود كه عموماً به تنش و درگيري در كاروان مي انجامد و همه ساله شاهد آن هستيم. اين مسئله در بين افراد مُسِن و ناتوان و عصبي بيشتر ملاحظه مي شود. روحاني موفق در اين موارد با آمادگي قبلي مي تواند در برقراري آرامش و رفع مشكلات حرف اول را بزند. در اين جا به مهم ترين نكاتي كه رعايت آنها مي تواند از آغاز سفر زمينه اين گونه حركات منفي را خنثي كند اشاره مي كنيم:
1. حسن معاشرت با زائران در طول سفر.
2. احترام قائل شدن براي كليه زائران و عدم تبعيض ميان آنان در روابط و برخوردها.
3. بردباري كردن در برخورد با مشكلات به خصوص هنگام تندي كردن افراد ناتوان و عصبي.
4. رعايت نظم و انضباط در انجام وظايف.
5. حضور مرتب در جلسات.
6. برخورد عاطفي و متواضعانه با زائران.
--[19]--
7. همراهي با زائران هنگام صرف غذا.
8. سركشي به زائران و پاسخگويي به سؤالات ايشان.
9. ايجاد آرامش در همسفران و رفع نگراني از آنان.
10. رعايت آداب معاشرت به ويژه هنگام صرف غذا.
11. پرهيز از برخورد تحقيرآميز با زائران.
12. چشم پوشي از خطاهاي زائران و تذكر پنهاني به آنان.
13. سعي در اصلاح ناهنجاري هاي اخلاقي زائران.
* و. مسائل سياسي و اجتماعي
1. معرفي كشور عربستان از نظر اداره سياسي و حكومت.
2. اشاره به پيشينه تاريخي آن، موقعيت روحانيون و علما و كيفيت اداره مملكت.
3. روابط كشور ايران و عربستان و موقعيت كلي كشور عربستان در بين كشورهاي اسلامي.
4. معرفي كوتاهي از مذهب در آن كشور.
5. پرهيز از بيان مسائل اختلاف برانگيز.
6. تبيين ديدگاه هاي امام راحل پيرامون حج ابراهيمي و حرمين شريفين.
7. تبيين نظرات امام راحل و مقام معظم رهبري درباره وحدت مسلمين جهان.
* پيش بيني هاي لازم
1. تشكيل جلسات توجيهي كاروان در ايران و توصيه هاي لازم تا قبل از رسيدن به مدينه، بديهي است غفلت از بيان
--[20]--
تذكرات مربوط به اين مقطع براي زائران به ويژه افرادي كه اولين سفر تشرف آنهاست دلهره و اضطراب به همراه دارد.
2. شناسايي روحي رواني زائران و پيش بيني نيازهاي آنان در جهت حسن انجام اعمال و ارتقاي معنوي و بهره مندي از اعمال.
3. سازماندهي زائران در گروه هاي پانزده نفره و استفاده از افراد تحصيل كرده.
4. به بانوان توصيه شود از پارچه هاي نازك جهت لباس احرام و چادر استفاده نكنند و لباس ها گشاد دوخته شود.
5. بانوان نسبت به دوره عادت ماهانه توجه داشته باشند و پيش بيني لازم را به عمل آورند.
6. در فرودگاه و هنگام پرواز وضعيت نمازهاي زائران و در فرودگاه هاي عربستان، تذكرات مربوط به نكات لازم در نظر گرفته شود.
7. نوار كاست و فيلم ويديويي در اختيار رانندگان مسيرهاي جده به مدينه و مدينه به مكه، كه از طريق بعثه فراهم شده قرار داده شده است پيگيري شود تا از آنها استفاده گردد.
8. شناسايي وضعيت تقليدي زائران و بيان احكام و مناسك به نحوي كه با فتواي عموم مراجع سازگار باشد و موارد غيرقابل هماهنگ جداگانه به زائران مربوط تذكر داده شود اين امر در مسجد شجره و ساير موارد به نحوي كه به حالت معنوي احرام لطمه نزند به زائران تذكر داده شود.
--[21]--
9. جهت رفتن به زيارت و بازديد از اماكن اسلامي در شهرهاي مكه و مدينه از قبل نسبت به تهيه صورت مورد نياز، آب و آبميوه و... از مدير كاروان استفسار نماييد.
10. اگر صبح ها بين الحرمين در مدينه تراكم جمعيت باشد با هماهنگي زائران مي توان از فاصله بين نماز مغرب و عشا و پس از شام استفاده كرد.
مديريت در بحران
نفس مسافرت هميشه با مشكلاتي روبه رو بوده است كه گذشته از فوايد سفر بعضي سختي هاي آن را طاقت فرسا دانسته اند، به ويژه مسافرت جمعي و در كشورهاي ديگري كه افراد مجبور هستند وظايف ديني آميخته با سرنوشتشان را در آن جا رقم زنند. حال اگر در طول چنين سفري مشكلي براي كاروان و يا يكي از همسفران پيش آيد، اين روحاني و مدير است كه بايد با هماهنگي و تدبير لازم كاروان را هدايت و از نگراني و دلهره نجات دهند و روحاني بايد آمادگي هاي لازم در اين راستا داشته باشد، مثلاً:
1. پيش بيني آن كه اگر در كاروان فردي گم شد و هر چه تحقيق كردند او را پيدا نكردند.
2. اگر در كاروان برخورد فيزيكي بين اعضاي كاروان و يا اتباع ساير كشورها به وجود آمد.
3. اگر در مسيرهاي بين شهري اتوبوس ها دچار حادثه اي شدند و زائران اضطراب پيدا كردند.
--[22]--
4. اگر اتوبوس ها به موقع نيامدند و يا به موقع به مقصد نرسيدند و يا هتل مطلوب زائران نبود.
5. اگر براي اعضاي كاروان حادثه اي ناگوار رخ داد.
6. اگر مدير توانايي اداره كاروان را به هر دليل از دست داد.
7. اگر در بين زائران افراد ناتوان از اعمال وجود دارد و هيچ كمك و همراهي ندارند.
و ده ها مورد ديگر كه مي تواند خود به خود در داخل كاروان روحاني را با بحران روبه رو سازد كه اگر روحاني آمادگي قبلي براي هر كدام از اين حوادث داشته باشد و راه كار آن را در نظر بگيرد سريع تصميم گيري شده و همه زائران به راحتي از اين سختي ها خواهند گذشت.
* به سوي مسجدالحرام
1. از انتقال زائراني كه دير به مكه وارد شده اند به مسجدالحرام از يك ساعت به اذان صبح پرهيز شود و استفاده فرصت از بعد از نماز صبح.
2. كاروان هايي كه امكان انجام نماز طواف خلف مقام را ندارند مي توانند براي طواف واجب زائران را توجيه كنند كه قصد طواف مستحبي كنند و طواف واجب را پس از نماز صبح انجام دهند. اين اقدام از چرت زدن و يا نماز طواف واجب را در محل غيرخلف مقام به جا آوردن جلوگيري مي كند و عملاً زائر نسبت به محل نماز طواف واجب و غيرواجب توجيه مي شود.
--[23]--
3. قبل از ورود به مسجدالحرام نسبت به وضو داشتن همه زائران استفسار شود.
4. در هنگام طواف و يا سعي از قرائت ادعيه با صداي بلند پرهيز شود و از زائران نيز خواسته شود حالت دعا را حفظ كنند از سرگروه ها مي توان در حفظ هماهنگي در انجام طواف و سعي و قرائت ادعيه كمك گرفت.
5. آخرين سؤال هاي زائران را قبل از ورود به مسجدالحرام با محبت تمام به زائران خانه خدا و ميهمانان الهي پاسخ بگوييد.
6. توصيه شود وسايل و كفش هاي خود را در محل مناسبي كه به اين امر اختصاص يافته قرار داده و از همراه داشتن كفش ها در مطاف و سعي و در هنگام انجام عبادت پرهيز كرده تا ضمن عدم زحمت براي ديگران فارغ البال به عبادت بپردازيم.
7. حتي المقدور مسائل مبتلا به زائران را از مناسك به صورت فيش در اختيار داشته باشيم تا در صورت لزوم سهل الوصول تر باشد.
* چه كنيم زائران قبل از نماز عشا حرمين را ترك نكنند؟
يكي از حركات غيرقابل توجيه براي اهل سنت بازگشت جمعيِ زائرانِ ايراني از مسجدالحرام و مسجد النبي قبل از نماز عشا است چون مسلمانان ساير كشورها از فرصت بين نماز مغرب و عشا جهت شركت و برگزاري نماز جماعت
--[24]--
عشا استفاده مي كنند و اين فاصله را با عرض ارادتي در مدينه و طوافي در مكه پر مي كند امّا درست زمان خروجشان با حركت گروهي و دسته جمعي زائران ساير كشورهاي اسلامي به سوي اين مسجد روبه رو مي شوند.
و با توجه به شناخته شدن زائران ايراني براي عموم مسلمانان اين اقدام هيچ توجيهي ندارد.
روحانيون محترم كاروان ها بيشترين اثر را در جهت حل اين عمل وهن آميز مي توانند داشته باشند كه از جمله اقداماتشان مي تواند.
1. جلسات داخل هتل ها را (به ويژه هتل هايي كه جاي مناسبي براي جلسات ندارند) و در فرصت بين نماز مغرب و عشا در طبقه فوقاني مسجدالحرام و در فضاي جلوي مسجدالنبي برگزار نمايند.
2. تبليغ جهت ثواب ختم قرآن و استفاده از اين فرصت جهت تشكيل حوزه هاي ختم قرآن و مسجدين.
3. بيان فضيلت نماز جماعت و انجام نماز به جماعت در حرمين شريفين.
4. نمازهاي قضا شده را در اين فرصت انجام دهند.
5. توجيه زائران در اين كه فرصت بين الصلاتين را جهت خريد انتخاب نكنند.
6. استفاده از نظر زائران در انتخاب يكي از گزينه ها براي امور فوق.
7. همكاري و حضور مديران كاروان در رفت و برگشت
--[25]--
از حرم.
8. پرداختن به طواف در مكه و زيارت در مدينه هر شب به ياد يكي از كساني كه مورد نظر زائران هستند از معصومين عليه السلام، مراجع عظام تقليد، علما و صلحا، دوستان و بستگان و نزديكان.
9. تبيين مسئله شماره 1313 مناسك محشي و بيان نظر مراجع عظام تقليد در اين راستا.
* نماز در مطاف
جمعي از زائران به گمان اين كه امام جماعت چسبيده به كعبه نماز را برگزار مي كند و يا اين كه در حال طواف نماز جماعت برگزار گرديده، در محدوده مطاف به نماز جماعت مي ايستند كه عموماً جز در نماز عصر و در ايام خلوتي شهر مقدس مكه، امام جماعت صبح ها و مغرب و عشا با فاصله چند متر پشت مقام ابراهيم عليه السلام و در نماز ظهر در سكوي مقام حنبلي مقابل ديوار ركن يماني و حَجَر الاسود به نماز مي ايستد و مقدم شدن بر امام در جماعت موجب بطلان نماز مي گردد. بنابراين لازم است زائران را نسبت به محل ايستادن امام جماعت و نكات ذيل توجيه كرد:
1. اگر صف هاي بسته شده در اطراف خود كعبه به صورت كامل بسته شده است، امام جماعت در نزديك ترين نقطه به كعبه به نماز ايستاده است ولي اگر در قسمتي از اطراف كعبه كسي به نماز نايستاده امام جماعت در مقابل همان قسمت و
--[26]--
مقداري عقب تر به نماز ايستاده است.
2. در ماه مبارك رمضان در كليه مواردي كه باران مي بارد هم در نمازهاي تراويح و هم در نمازهاي تهجّد امام جماعت در مقام حنبلي به نماز مي ايستد.
3. نماز آيات نيز اگر مربوط به خورشيدگرفتگي است در مقام حنبلي برگزار مي شود.
4. زائران توجيه شوند كه قبل از نماز جماعت به گونه اي وارد مطاف شوند كه اطمينان داشته باشند تا شروع نماز، مطاف را ترك خواهند كرد و نماز جماعت را در خلف امام جماعت و به صورت استداره برگزار مي كنند.
5. فاصله بين اذان و اقامه نماز را براي زائران توجيه و به آنها توصيه نماييم كه بين اذان صبح و اقامه آن حدود 20 تا 25 دقيقه و بين اذان و اقامه نماز ظهر حدود 20 دقيقه و اذان و اقامه نماز عصر 15 دقيقه و اذان و اقامه نماز مغرب 7 دقيقه و اذان و اقامه نماز عشا نيز حدود 7 دقيقه فاصله قرار مي دهند.
* جدول فاصله بين اذان و اقامه نمازهاي يوميه
نمازهامدت فاصلهنماز صبح
صبح30دقيقه تا روشن شدن هوا به طوري كه افراداز نزديك يكديگر را ببينند
ظهر25 دقيقه جهت انجام نوافل
عصر15 دقيقه جهت انجام نوافل
مغرب7 دقيقه جهت انجام نوافل
عشا7 دقيقه جهت انجام نوافل
--[27]--
* لذت و آرامش در عبادت
در گذشته موارد زيادي از زائران بهويژه بانوان ديده شده كه به علت خوف از عدم انجام اعمال عمره و يا حج گرفتار اضطراب شده اند و با ناهنجاري هاي روحي رواني و يا عدم بهره مندي از عبادات و آرزوي ديرينه روبه رو گشته اند. بديهي است اين اضطراب از نوع خوف امام صادق عليه السلام و يا ساير معصومين عليهم السلام هنگام احرام نيست، زيرا معصومين عليه السلام به خاطر ارتباط معنوي و روحي و دانشي كه دارند به فلسفه و عمق و ژرفاي احرام، طواف و سعي واقفند (انّما يخشي اللّه من عباده العلماء) ولي اضطراب بعضي از زائران در خوف از ناتواني ها و وسوسه شيطاني است تا كام جان زائر را از لذت عبادت محروم سازد. از اين رو لازم است روحانيون محرم كاروان ها زائران را توجيه كرده و دلهره زدايي نمانيد، كه:
1. يادآوري دعوت الهي از آنان و اين كه مورد توجه صاحب بيت هستند.
2. توجيه ساده بودن اعمال و توانايي داشتن انجام آن براي همه و در عين حال دقيق بودن كه قصد قربت و انجام صحيح آن پذيرفته خواهد شد.
3. تشكيل جلسات آموزشي هم در ايران و هم در مدينه و شناسايي افراد عصبي و افسرده داخل كاروان و ايجاد پويايي و نشاط در آنان.
4. افرادي كه سابقه تشرف داشته اند به صورت تمريني
--[28]--
مُحرِم شوند و به دور ماكت طواف كنند.
5. نيت هاي اعمال به صورت ساده و اين كه هر كاري بدون نيت امكان انجام ندارد و همه افراد هر كاري مي كنند از روي نيت است توضيح داده شود و جهت گيري مهم نيست، بلكه قصد قربت را مورد توجه قرار دهند و در صورت امكان نوشته اي از نيت ها در اختيار افراد قرار دهند و از بيان احتياط هاي سخت پرهيز شود.
و احتياط هاي واجب نيز به فتاوا رجوع داده شود.
6. توجيه اين كه امكان جبران همه اعمال در صورت باطل بودن وجود دارد ولي افراد سعي كنند اعمال را به صورت صحيح انجام دهند تا نياز به جبران نباشد.
7. چك كردن مورد به مورد اعمال، روحيه توانايي را در زائران افزايش مي دهد از اين حالت نبايد غافل شد.
8. جهت توجيه زائران از قسمت سكوهاي اطراف مسجدالحرام و قبل از ورود به طواف، طواف ساير زائران را در صورت امكان ملاحظه كنيد.
9. روحاني با آرامش بخشيدن و پرهيز از بيان هاي غلط و دشوار و انتخاب زمان مناسب براي انجام طواف و سعي زائران را به مسجدالحرام گسيل دارد.
10. از بيان فتواهاي مختلف مراجع عظام در جمع پرهيز كرده حتي المقدور نظري كه جامع فتاوا باشد بيان گردد.
11. اُلفت و اعتمادسازي روحاني در بين زائران و اين كه روحاني در تمام مراحل انجام اعمال و پس از آن در
--[29]--
خدمت شماست.
12. همراه بودن با ساير زائران در ايجاد آرامش و صحت اعمال مؤثر است، در صورت عقب افتادن برخي از اعمال بدون دلهره بقيه اعمال را انجام داده خود را به روحاني برسانيد و اعمال انجام گرفته را به اطلاع وي برسانيد.
* احرام لذت و آرامش در عبادت
13. از سپردن افراد مضطرب به افرادي كه سابقه تشرف و تدبير لازم را دارند غفلت نكنيم و حتي المقدور اعمال را پس از سازماندهي كاروان به انجام برسانيم.
14. از انجام اعمال در هنگام خستگي و عدم نشاط زائر و يا تنگي وقت پرهيز شود.
15. برنامه هاي زيارتي در مكه به صورت كامل و مكتوب در اختيار زائران قرار گيرد.
* ويژگي هاي روحاني تأثيرگذار
در سفر زيارتي عمره و حج زائران انتظاراتي از روحاني دارند كه از هيچ فرد ديگر در داخل كاروان ندارند و گاه سال ها دعاگوي روحاني و يا خداي نكرده گرفتار بدگويي او خواهند گرديد. بديهي است اگر روحاني با عملكرد و بي دقتي خويش زمينه بدگويي زائران را فراهم آورد در گناه آن شريك خواهد بود و از طرف ديگر عملكرد مثبت روحاني و قدرداني زائران نوعي حمد و سپاس از خالق هستي است كه الحمد كله لله و
--[30]--
روحاني در پاداش الهي بر سنت گذاران نيكي و پاكي سهيم خواهد بود. ويژگي هايي كه روحاني را تأثيرگذار مي كند عبارت است از:
1. روحاني خود عامل و مصداق كونوا دعاة للناس بغير السنتكم باشد و مشفقانه و دلسوزانه برخورد كند.
2. روحاني به مستحب ها به گونه اي كه به كار زائران لطمه اي وارد نياورد عمل كند.
3. انجام اعمال مخلصانه باشد و هيچ نوع چشمداشت زميني بر انجام اين عمل ارزشمند آسماني نداشته باشد.
4. پيش بيني و تهيّه مطالب مناسب زائران و اخلاقيات سفر در اماكن و مزارات.
5. پرهيز از اقوال ضعيف و بيان مطالب متقن و محكم با مطالعه و بيان منابع.
6. بيدار ساختن احساسات زائران نسبت به تربيت خداپسندِ فرزندان و گراميداشت ياد پدران و مادران و حقداران.
7. ايجاد ارتباط صميمانه با مردم، در عين حفظ متانت و وقار.
8. از محدوديت هاي سفر و اعمال عمره و يا حج، به شيوه هاي تربيتي و اخلاقي آن استفاده كند.
9. دعاها و زيارتنامه ها را حتّي المقدور به صورت كوتاه و كلّي، قبل از قرائت ترجمه كند، تا زائران متوجّه محتواي دعا و يا زيارتنامه باشند.
--[31]--
10. از دعاهاي صحيفه سجاديه با رعايت مناسبت و مناجات علي (عليه السّلام) در مسجد كوفه استفاده كند.
11. نسبت به روانشناسي كاروان و شناخت روحيات كاروان اقدام كرده باشد، و وضعيت عمومي و علائم حياتي كاروان را در طول سفر در اختيار داشته باشد. نسبت به رفع كاستي ها و تقويت توانايي ها اقدام كند.
12. از سخنراني هاي متداول و كليشه اي پرهيز كند; و در صورتي كه كساني در كاروان نكات جالبي دارند، از آنها بخواهد كه يا خود و روحاني نكات جالب آنان را به اطّلاع عموم رساند، و روحاني آن نكات را تكميل و با بياني ساده آثار تربيتي آن را استفاده كند.
13. در مدينه از سوژه هاي مدينه، غزوات و فداكاري ها و معصومين (عليهم السّلام) استفاده كند، و در مكّه از مطالب توحيدي و پرهيز از شرك در اعمال و مقاومت هاي پيامبر گرامي اسلام و ياران اندكشان و فتح مكّه و فداكاري هاي همسر و عموي پيامبر (صلّي اللّه عليه و آله و سلّم) بحث شود.
14. از مشاركت مردم در زمان برگزاري جلسات و محلّ آن بهره بگيرد.
15. سازماندهي كاروان جهت سامانبخشي به امور عباديِ زائران، و استفاده بهينه از افراد توانمند معرفتي كاروان.
16. بهره گيري از همه فرصت ها، حتّي مسيرهاي بين شهري و بازديد اماكن و تقسيم وقت خود با زائران همه اتوبوس ها.
--[32]--
17. در آخر جلساتِ هر روز، موضوع صحبت دو روز بعد را بيان، و از زائران خواسته شود در جلسه بعد نظراتشان را ارائه دهند.
18. از وسايل كمك آموزشي جهت تصحيح قرائت و توجيه اعمال كمك بگيرد.
19. بيدار كردن افراد هنگام سحرها، جهت حضور در مسجدالنّبي (ص) و مسجدالحرام.
20. تهيّه و اهداي جوايز در مسابقات داخل كاروان.
21. بيان بايدها و نبايدهاي عربستان، و توجيه كاملِ زائر نسبت به روحيات، عبادات مسائل اجتماعي اقتصادي در عربستان.
22. روحاني فعاليّت هاي تبليغي خود را در طول سال، جهت انجام سفرِ تبليغي عمره و يا حجّي موفّق، برنامه ريزي كند. در اين راستا مي تواند از مباحثات سه نفره اي با ساير روحانيون كاروان ها و به صورت ماهانه نسبت به مناسك، اسرار تازه هاي اماكن و... بهره برد.
23. تكريم افرادي كه بر اساس روايات و آيات، لازم است كه مورد احترام قرار گيرند، مثل: دانشمندان، ايثارگران و خانواده شهدا...
* با جوانان كاروان
روحيه جوانان و جستوجوگري آنان ضرورت توجّه ويژه به آنان را در مباحث عمومي و اقناعشان نسبت به
--[33]--
پرسش ها و نيازهاي فرهنگي شان را به همراه دارد، كه نياز است در مقابل آنان نكات ذيل مورد توجّه قرار گيرد:
1. برنامه اردويي ويژه آنان در نظر گرفته شود و جداگانه در مدينه قبا و احد، و در مكه غارهاي ثور و حرا و عمره مجدّد در نظر گرفته شود.
2. نسبت به تبيين تاريخ اسلام و وقايع و حوادث صدر اسلام در حرمين شريفين توجّه بيشتري شود.
3. نسبت به آداب تشرُّف و حرمت حرم و معصومين و معرفتِ لازم، بحث استدلالي و عاطفي انجام گيرد.
4. برنامه ويژه پُر كردن اوقات فراغت جوانان مثل: حفظ حديث، قرآن، ختم قرآن و... در نظر گرفته شود.
5. دقّت در اعمال و گفتوگوها، و ندادن سوژه به دست افرادي كه معمولاً از ديد تيزبين آنان چيزي مخفي نمي ماند، و الگو شدن در اعمال براي آنان.
6. با شخصيّت دادن به جوانان، در همكاري هاي مورد نيازِ عموم، جوانان مشاركت داده شوند و ضمن واگذاريِ مسئوليت به آنها تقدير و تشكّر در همان موقع يا پس از انجام كار در نزد عموم بر روحيه تعاون آنان بيفزاييد و عيوب كارشان را در تنهايي به آنها گوشزد نماييد.
7. وضعيت عمومي جوانان به ويژه در اين روزگار، به گونه اي است، كه چندان احساسِ نياز به روحاني ندارند، و اين روحاني است كه با اقبال و ايجاد ارتباط و احترام، بايد آنان
--[34]--
را جذب نمايد تا از روحاني بهره برند.
8. جوان، پُرشور، احساساتي و در عين حال داراي زمينه سُرخوردن و بدبين شدن مي باشد. اين وظيفه روحاني است كه در تعديل احساسات، با منطق، تواضع و آرامي، ولي متين و محكم معارف الهي را به وي برساند.
9. جوانان از امر و نهي گريزان هستند. بجاست روحاني معارف را مستدلاً بيان كند، و اجازه دهد جوانان، خود انتخاب كننده باشند، ولي كمي و يا كاستيِ انديشه آنان را برطرف كند; و به نحوي با آنان صميمي شود كه جوان، گمشده خود را روحاني ببيند.
10. به صورت غيرمستقيم در لزوم ايجاد ارتباط با جوانان پس از سفر نيز برنامه ريزي شود، و در جمع جوانان كاروان پس از سفر نيز حضور يابيد.
11. نظم و انضباط، نظافت، آراستگي و حضورِ به موقع و با مطالعه در جلسات و پاسخ به سؤالات حاضرين و يا فرضي موجب دلگرمي جوانان و جذب آنها به جلسات خواهد بود.
12. جلسات، كوتاه و متنوّع، و با رعايت اقتضاي جلسه و حالِ شوندگان و نياز آنان باشد.
13. برخي از جوانان، متهوّر، جسور و بي اعتنا هستند. روحاني نبايد از برخورد نامناسبِ آنان دلگير شود، چون به دنبال هدف مقدّس اصلاح آنان است، و طبيب نبايد از بي توجّهي هاي بيمار ناراحت گردد.
--[35]--
14. در صورت امكان اهداي كتاب هاي مورد نياز جوانان به آنها در سفر و يا پس از سفر.
|