--[17]--
* بايدهاي مناسك و تازه هاي فتاوا
از مهم ترين وظايف روحانيون آشنا كردن زائران به احكام و مناسك عمره و حج و نظارت بر چگونگي اعمال آنهاست. بي شك عمل به اين وظيفه آگاهي كامل به فتاواي مراجع بزرگوار تقليد را مي طلبد تا هر چه بهتر بتوانند مقلدّان آنها را بر اساس وظيفه ديني راهنمايي فرمايند، لذا برخي از تغييراتي را كه در نظرات فقهي مراجع تقليد در سالهاي اخير پيش آمده يادآوري مي كنيم. بي شك تعدادي از آنها بازياب تبدّل موضوع است كه پي جويي حكم جديد آن نيز نياز به دقت و توجّه ويژه دارد.
موضوع
|
فتواي قبلي
|
فتواي جديد
|
احرام
|
آية الله زنجاني: واجبات احرام پنج امر است: الف ـ غسل احرام، ب ـ لباس احرام، ج ـ نماز احرام، د ـ نيّت، هـ تلبيه
آية الله فاضل: احتياط واجب آن است كه زنها نيز دو جامه احرام را بپوشند، گرچه كندن لباس دوخته بر آنها واجب نيست و جايز است پس از نيّت و تلبيه آن دو جامه را بيرون آورند و با همان لباس خودشان باشند.
آية الله مكارم: ]در تلبيه[احتياط واجب آن است كه جمله ي اِن الحمد والنعمة لك و الملك لا شريك لك لبيّك را نيز بگويند، امّا لبيك پنجم را نگويند.
|
واجبات احرام پنج امر است: الف ـ غسل احرام(بنابر احتياط واجب)، ب ـ لباس احرام، ج ـ نماز (بنابر احتياط واجب)، د ـ نيّت، هـ تلبيه
احتياط مستحب آن است كه زنها نيز دو جامه احرام را در وقت محرم شدن بپوشند و در طواف و سعي نيز همراه داشته باشند.
احتياط واجب آن است كه جمله دوم اِن الحَمْدَ والنعمة... را نيز بگويند امّا لبيك پنجم را نگويند، البته گفتن آن به قصد احتياط مانعي ندارد و در هر حال ضرري به صحّت لبيك وارد نمي كند.
|
--[18]--
محرمات احرام
|
آية الله خامنه اي: هر كسي كه براي عمره تمتّع محرم شد واجب است، وقتي كه خانه هاي مكه پيدا مي شود لبيك را ترك كند و ديگر لبيك نگويد و مراد از خانه هاي مكه، خانه هايي است كه در زماني كه عمره به جا مي آورد جزو مكه باشد، هر چند مكه بزرگ شود.
آية الله خامنه اي: احوط اجتناب از مطلق جامه دوخته و شبيه دوخته است ولي انداختن پتوي حاشيه دار كه طرفين آن را دوخته اند مانع ندارد.
آية الله خامنه اي: در محلي كه محرم منزل كرد، در مني باشد يا غير آن، زير سايه رفتن مانع ندارد و با چتر و مثل آن، سايه بر سر قرار دادن مانع ندارد، اگر چه در حال راه رفتن باشد، پس مانع ندارد كه در مني از چادر خود تا محلي كه رمي جمرات مي كنند با چتر برود، اگر چه احتياط مستحب ترك است در حال راه رفتن
|
مراد از خانه هاي مكّه، بنابر احتياط واجب، خانه هاي قديمي مكّه است.
به اين مسئله اضافه فرموده اند: و نيز انداختن پتو و امثال آن بر روي دوش هرچند حاشيه هاي آن دوخته باشد، همچنين دوخته بودن حاشيه پارچه احرام اشكال ندارد و نيز نشستن و خوابيدن بر روي فرش دوخته و لباسهاي ممنوع يا به عنوان روانداز از آن استفاده كردن مانع ندارد.
رفتن زير سايه ثابت مانعي ندارد، ولي بنابر احتياط نمي تواند در حال حركت، براي خود سايه بان درست كند، مثل آن كه چتر بردارد و يا سوار ماشين سقف دار شود.
|
--[19]--
طواف
|
آية الله فاضل: طواف بايد بين خانه كعبه و مقام ابراهيم انجام داده شود، ولي در طرف حجر اسماعيل مقدار محل طواف ضيق نمي شود و از حجر به مقدار بيست و شش ذراع و نيم عنوان مطاف را دارد، لكن رعايت احتياط يعني طواف در مقدار شش ذراع و نيم نيكو است.
|
ولي چنانچه ضرورت عرفي اقتضا كند، طواف در خارج از محدوده با رعايت الاقرب فالاقرب صحيح است.
|
--[20]--
بيرون رفتن از شهر مكه پس از عمره تمتّع
|
آية الله خامنه اي: بعد از عمره تمتّع و قبل از اعمال حج، خروج از مكّه مكرمه جايز نيست مگر براي نياز و كار ضروري و در اين صورت بنابر احتياط، اوّل براي حج محرم شود و بعد خارج شود ولي اگر محرم شدن براي او مشقّت داشته باشد جايز است بدون احرام خارج شود و افرادي مثل خدمه كاروانها كه ناچارند چند مرتبه به مكه وارد و از آن خارج شوند مرتبه اوّل را عمره مفرده انجام دهند و آخرين مرتبه كه وارد مكّه مي شوند و بعد از عمره مي خواهند براي اعمال حج و وقوف به عرفات خارج شوند عمره تمتّع را به جا آورند.
|
جايز است براي كسي كه اطمينان دارد با خارج شدن از مكّه حج او فوت نمي شود بعد از انجام عمره تمتّع و قبل از احرام حج از مكّه بيرون رود، اگر چه احتياط مستحب آن است كه فقط در مورد ضرورت و نياز خارج شود.
|
رمي جمره
|
آية الله مكارم: سوّم از واجبات رمي آن است كه به انداختن به جمره برسد، پس اگر سنگ را انداخت و سنگ ديگران به آن خورد و به واسطه آن يا كمك آن به جمره رسيد كافي نيست....
اگر سنگي كه انداخت به جمره نرسيد، بايد دو مرتبه بيندازد.
|
در مورد رمي جمرات، فتواي اخير ما اين است كه اصابت به ستونها لازم نيست، بلكه كافي است سنگ را به دايره اطراف جمرات پرتاب كنند.
|
--[21]--
قرباني
|
آية الله مكارم: اگر قرباني در مني از بين مي رود و به هيچ وجه قابل استفاده نيست بايد پول آن را كنار گذارد و در شهر خودش قرباني كند (در ماه ذي الحجه آن سال و اگر نتوانست در سال بعد در ايام تشريق)]يادآوري مي شود در سابق لاشه هاي حيوانهاي ذبح شده سوزانده يا دفن مي شد[
|
در صورتي كه گوشتهاي قرباني مصرف نشود و آن را بسوزانند يا دفن كنند ذبح آنجا مجزي نيست، بلكه بايد پول آن را كنار بگذارند و در وطن خود يا محل ديگري كه گوشتها مصرف مي شود در همان ماه ذي حجه قرباني كنند و اگر تمام گوشتها مصرف شود باز با توجه به اينكه تمام قربانگاه ها خارج از مني است در آنجا قرباني كند يا در وطن خود، اگر چه بهتر است در آنجا ذبح شود.
|
حلق و تقصير
|
آية الله خامنه اي: كسي كه سال اوّل حج او باشد، احتياط مستحب اين است كه سرتراشيدن را اختيار كند، هر چند مخيّر بودنش بين حلق و تقصير خالي از قوت نيست.
|
كسي كه سال اوّل حج او باشد، بايد سربتراشد، به احتياط واجب.
|
* يادآوري چند مسئله فقهي
در سال گذشته، با تغييراتي كه توسط دولت سعودي در مسجدالحرام داده شد، مكان ويژه اي براي طواف افراد ناتوان در طبقه دوّم مسجدالحرام تدارك ديدند و افرادي كه در سالهاي گذشته با سبد (تخت روان) يا ويلچر در صحن مسجد طواف
--[22]--
مي كردند، تنها در طبقه دوم با ويلچر طواف داده مي شوند و از طواف در طبقه اوّل ممنوع شدند، كه اين امر سبب گفتوگوهايي پيرامون حكم طواف در طبقه دوم و كفايت يا عدم كفايت آن آغاز شد و اين مسئله ناشي از اين امر بود كه آيا كف طبقه دوّم مسجد بالاتر از سقف كعبه شريف است يا پايين تر يا همسطح مي باشد كه در پي تحقيقات و پرسشهاي به عمل آمده معلوم شد، به هر حال بالاي سقف كعبه از طبقه دوّم پايين تر است و طواف حول كعبه صادق نيست، لذا اين مسئله از محضر مبارك مراجع عظام تقليد، استفتاء شد كه متن سؤال و پاسخهاي آن بدين شرح است:
سؤال:
قبلاً افراد ناتوان كه با صندلي چرخ دار (ويلچر) يا سبد (تخت روان) طواف داده مي شدند، در سال جاري از طواف در صحن مسجد الحرام منع شده اند و حتي ممكن است كسي نباشد تا فرد ناتوان را بر دوش خود حمل كند و طواف بدهد يا همين كار نيز ممنوع شود و چنين افرادي بايد در طبقه دوم يا پشت بام مسجدالحرام طواف داده شوند، آيا چنين طوافي كفايت مي كند يا نه، وظيفه آنان چيست؟
* جواب:
حضرت آية الله بهجت دام ظله: در صورت عدم امكان با رعايت الأقرب فالاقرب كفايت مي كند والله العالم .
حضرت آية الله تبريزي دام ظله: احتياط واجب اين است كه آنها را از طبقه دوم طواف دهند و نايب هم برايشان بگيرند.
حضرت آية الله خامنه اي دام ظله: طواف بايد دور كعبه معظمه ولو در فضاي ما بين زمين تا محاذي پشت بام كعبه باشد و كف طبقه دوم مسجدالحرام اگر به قدر قامت طواف كننده پايين تر از نقطه محاذي پشت بام كعبه نباشد، طواف از طبقه دوم صحيح و مجزي نيست، و كساني كه نمي توانند در صحن مسجدالحرام ولو به وسيله حمل توسط شخص ديگر طواف كنند وظيفه شان نايب گرفتن در طواف
--[23]--
است و احوط آن است كه خودش هم در همان طبقه دوم طواف نمايد.
حضرت آية الله سيستاني دام ظله: چنانچه احراز شود كه طبقه دوم بالاتر از كعبه است، طواف از بالا كفايت نمي كند و بايد براي طواف از پايين نايب بگيرند و لازم نيست احتياط كنند، و چنانچه مطلب مشكوك باشد، بايد احتياطاً بين طواف از بالا و نايب گرفتن از پايين جمع نمايند.
حضرت آية الله شبيري زنجاني دام ظله: در مورد سؤال اگر ممكن باشد كسي فرد ناتوان را بر دوش حمل كند، طواف در محدوده بين مقام ابراهيم و كعبه لازم است، و در غير اين صورت بايد نايب بگيرند تا در محدوده طواف كند و بنا بر احتياط مستحب نيز خود شخص در طبقه دوم طواف داده شود و چنانچه نيابت نيز ممكن نباشد، طواف دادن شخص در طبقه دوم كفايت مي كند.
حضرت آية الله صافي گلپايگاني دام ظله: در فرض مذكور اين افراد بايد در طبقه دوم طواف داده شوند و بنابر احتياط واجب نايب هم گرفته تا براي آنان در صحن مسجدالحرام طواف نمايد.
حضرت آية الله فاضل لنكراني دام ظله: در فرض سؤال چنانچه كعبه مقدسه از طبقه دوم پايين تر باشد احتياط واجب آن است كه علاوه بر اينكه در طبقه دوم طواف داده مي شوند، استنابه هم بنمايد، والله العالم.
حضرت آية الله نوري همداني، دام ظله: طواف در طبقه فوقاني صحيح نيست و اين قبيل افراد بايد به وسيله كول گرفتن طواف خود را انجام بدهند و اگر ممكن نشد، لازم است براي طواف خود نايب بگيرند.
حضرت آية الله مكارم شيرازي دام ظله: در اين گونه موارد كه راهي جز اين نيست، طواف در طبقه بالا كفايت مي كند.
حضرت آية الله موسوي اردبيلي دام ظله: در مفروض سؤال بايد طواف اشخاص مذكور به صورت نيابي در مطاف انجام شود و به احتياط مستحب خود آنها نيز در طبقه دوم با هر وسيله اي كه مي توانند
--[24]--
طواف كنند.
حضرت آية الله وحيد خراساني دام ظله: در مفروض سؤال بايد نايب بگيرد كه در صحن مسجدالحرام طواف نمايد و در صورتي كه متمكن مي باشد و بر او حرجي نيست احتياط واجب آن است كه خودش هم از طبقه دوم طواف نمايد.
2.از آنجا كه گاهي پروازهاي زائران بيت الله الحرام ـ در رفت يا برگشت ـ مصادف با وقت نمازهاي يوميه شود، و زائران به جهت عدم آگاهي به وظيفه خود دچار مشكل و سردرگمي مي شوند و گاهي حتي نماز فوت مي شود، و اين مسئله از دير باز مطرح بوده كه زمان حيات امام خميني (قدس سره) نسبت به اين وظيفه از محضر مبارك ايشان استفتاء شده و پاسخ فرموده اند و در زمان حاضر نيز رهبر معظم انقلاب اسلامي آية الله خامنه اي (دامت بركاته) به آن جواب داده اند، لذا بر روحانيان گرامي كاروانها لازم است زائران را نسبت به وظيفه شرعي خود آگاه كرده و در اثناي سفر نيز چنانچه به اين مسئله برخورد كردند آنان را راهنمايي كنند. لذا در اين قسمت متن استفتاي مذكور را آورده و چگونگي نماز در هواپيما را يادآور مي شويم.
سؤال از حضرت امام خميني (قدس سره):
س ـ با توجه به اينكه حجاج محترم در ساعات مختلف به وسيله هواپيما عازم مي شوند و اغلب زائرين حين پرواز نياز به گرفتن وضو و به جاي آوردن نماز پيدا مي كنند كه به جهت محدوديّت امكانات و فضاي هواپيما اغلب به روال معمول ناممكن مي باشد، لهذا در موقعيت مذكور شرايط به جا آوردن نماز چگونه خواهد بود و آيا خواندن نماز در محل صندلي (به طور نشسته) صحيح است يا خير؟
ج ـ نماز در صورت فوق صحيح است به شرط آنكه حتي المقدور مراعات قبله را بنمايند.
سؤال از محضر رهبر معظم انقلاب اسلامي (دامت بركاته)
--[25]--
س: با توجه به اينكه حجاج محترم در ساعات مختلف شبانه روز به وسيله هواپيما عازم جده شده و يا مراجعت مي نمايند و در طول پرواز با وارد شدن به وقت اداي فريضه، نياز به گرفتن وضو و به جاي آوردن نماز پيدا مي كنند علي الخصوص پروازهاي بعد از نيمه شب كه قبل از حركت وارد وقت نماز نشده و بعد از رسيدن به مقصد خورشيد طلوع مي كند، در چنين شرايطي با توجه به محدوديتهاي داخل هواپيما آيا حجاج محترم مي توانند با داشتن وضو و يا انجام تيمم در روي صندلي خود به صورت نشسته و حتي الامكان با چرخانيدن بدن به سوي قبله فريضه خود را به جاي آورند؟
بسمه تعالي
اگر وقت كافي براي اداي فريضه نماز قبل از پرواز يا بعد از پياده شدن در مقصد ندارند، بايد در صورت امكان پيش از سوار شدن طيّاره تحصيل طهارت نمايند و در داخل طيّاره به هر نحو كه ممكن باشد با مراعات جهت قبله نماز را بخوانند، و چنانچه قبلاً تحصيل طهارت نكردند بايد در همان داخل طياره وضو بگيرند و اگر وضو ميسور نباشد تيمّم كنند و نماز بخوانند، و نماز در داخل طيّاره در هر صورت صحيح و مجزي است.
* كيفيّت نماز در هواپيما
چنانچه پيش از پرواز هواپيما وقت نماز برسد و زائران به قدري فرصت دارند كه مي توانند نماز را بخوانند و سپس سوار هواپيما شوند، در حالي كه مي دانند قبل از اتمام وقت نماز به مقصد نمي رسند و به ناچار بايد در هواپيما با وضعيت اضطراري نماز بخوانند، لازم است نماز را بخوانند.
اگر مطمئن هستند كه نماز را در هواپيما بايد بخوانند، بهتر است قبل از سوار شدن وضو گرفته تا در هواپيما براي وضو گرفتن دچار اشكال نشوند.
و اگر نتوانند در هواپيما وضو بگيرند، چنانچه ممكن است بايد تيمم كرده و نماز را بخوانند و در صورتي كه تيمم هم ممكن نباشد
--[26]--
احتياط آن است كه نماز را بخوانند و بعداً نيز بايد قضاي آن را به جا آورند.
اگر مي توانند بايد نماز را ايستاده بخوانند وگرنه ايستاده شروع كنند و ادامه آن را اگر ممكن نبود نشسته بخوانند و چنانچه آن هم ممكن نيست، از ابتدا نشسته بخوانند.
جهت قبله را بايد مراعات كنند، پس اگر هواپيما به طرف ديگري برگردد، نمازگزار نيز بايد به طرف قبله برگردد، ولي اگر نمي تواند رو به قبله نماز بخواند، به هر سمت كه به قبله نزديك تر است بخواند، اشكالي ندارد. يادآوري مي شود هنگام پرواز به سمت جده يا مدينه، جهت قبله تقريباً به سمت جلوي هواپيما و هنگام بازگشت از آنجا تقريباً به سمت عقب هواپيماست.
سجده بر كاغذ نيز صحيح است و چنانچه مهر، خاك يا سنگ براي سجده ندارد، بر كاغذ سجده كند.
براي سجده، اگر سجده معمول و متعارف ممكن نيست و مثلاً در حالت نشسته بر صندلي هواپيما نماز مي خواند، بايد مهر يا سنگ يا كاغذ را بر چيزي (مثلاً ميز صندلي هواپيما) بگذارد و بر آن سجده كند.
نسبت به ساير شرايط و واجبات نماز، مثل ركوع، سجده، نشستن در حال تشهد، هر مقدار كه بتواند بايد مراعات كند و چنانچه مراعات آنها ممكن نباشد، هر طور مي تواند بايد نماز را بخواند.
ملاك تشخيص وقت نماز جايي است كه هواپيما قرار دارد، چه در فضا يا بر زمين و در صورتي كه در حال پرواز بين مبدأ و مقصد باشد، نمي تواند مطابق افق مبدأ يا مقصد عمل كند، بنابراين چنانچه در هواپيما طلوع خورشيد مشاهده شد، وقت نماز صبح به پايان رسيده هر چند در مكاني كه هواپيما در فضاي آن است طلوع آفتاب مشاهده نمي شود.
3. در سالهاي اخير ثبت نام افراد براي تشرف به حج تفاوت يافته و افراد براي قرار گرفتن در نوبت اعزام مطابق قراردادي، پول را به
--[27]--
بانك مي سپارند، و مطابق قرارداد سودي نيز دريافت مي كنند، كه در اين خصوص دو سؤال مطرح است، يكي در مورد اصل قرارداد كه نمونه اي از سؤال و جواب ذيلاً آورده مي شود، و سؤال دوم در مورد خمس وجه پرداختي و سود آن است كه طبعاً به جهت تغيير موضوع، حكم آن نيز مطابق فتواي برخي از مراجع عظام تقليد تغيير يافته، از جمله به نظر مبارك رهبر معظم انقلاب اسلامي حضرت آية الله خامنه اي (دامت بركاته) وجه پرداختي به بانك اگر از درآمد باشد متعلق خمس مي باشد و سود معامله نيز از درآمد آن سال محسوب مي شود كه چنانچه پيش از فرارسيدن سال خمسي صرف در مؤونه نشود خمس دارد.
حضور محترم حضرت آية الله العظمي آقاي فاضل لنكراني (مدظله)
با ابلاغ سلام و تحيّت
بدين وسيله به اطلاع مي رساند:
اخيراً طي توافقي كه سازمان حجّ و زيارت با بانك ملي ايران به عمل آورده، متقاضيان حج تمتع با مراجعه به بانك، مبلغ يك ميليون تومان به صورت قرارداد مضاربه اي به نام خود به حسابي در بانك ملي واريز نموده، فيش آن را دريافت مي دارند، اين پول تا هنگام تشرف به نام واريز كننده و در حساب شخصي او باقي مي ماند و طبق قرارداد مكتوب مبلغي در حدود 17% به دارنده حساب در پايان هر سال منفعت مضاربه تعلق مي گيرد.
سازمان حج و زيارت فقط براي كساني كه زودتر ثبت نام كرده اند اولويت قائل شده و پس از حدود سه سال نوبت اشخاص را اعلام و در صورت تمايل آنها را به حج اعزام مي دارد.
زمان اعزام كه فرا رسيد واريز كننده، پولي را كه در حساب مضاربه اي خود دارد از بانك اخذ و همراه با مانده هزينه ها به حساب حج و زيارت واريز مي نمايد و سپس به حج مشرف مي شود.
--[28]--
حال خواهشمند است با عنايت به اينكه قرارداد مذكور به صورت كتبي بوده و شفاهاً گفتوگويي بين صاحب پول و بانك ردّ و بدّل نمي شود بفرماييد:
مبلغ درصدي كه صاحب مال به عنوان منفعت مضاربه دريافت مي كند چه صورتي دارد؟
سلامتي و طول عمر حضرتعالي را از خداوند متعال مسئلت داريم.
بسمه تعالي
چنانچه بين صاحب پول و بانك اين عمل به قصد مضاربه انجام گيرد صحيح است و سود حاصله مشروع است، و در صورتي كه به قصد مضاربه نباشد، چنانچه شرط زياده و منفعت نشده باشد باز سود حاصله اشكالي ندارد و در هر صورت چون طبق فرض سؤال عمل مزبور در دو مرحله انجام مي شود ديگر نسبت به پول مرتبط سودي پرداخت نشده و در حج هيچ گونه خللي را وارد نمي سازد. 3/5/83
* برخي از موارد قابل توجه در بيان احكام فقهي
1. شايسته است روحاني افزون بر بيان و تعليم تفصيلي مناسك، خلاصه آن را قبل از انجام هر عملي يادآوري كند، مثلاً پيش از احرام واجبات آن را يادآوري نمايد.
2. مشخص كردن مستحبات و مكروهات از واجبات و محرمات در هر عملي، نقش اساسي در مقام تعليم و عمل دارد، مثلاً حاجي بداند در طواف خواندن دعا واجب نيست و يا همراهي زن و شوهر حرام نيست و راحت تر مي توانند اعمال را انجام دهند.
3. خوب است روحاني در برخي از اعمال مانند طواف به هنگام شلوغي تأكيد كند زائران در فكر انجام واجبات باشند و مستحبات را در دفعات بعدي رعايت كنند; به عبارت ديگر واجبات فداي مستحبات نشود، زيرا چه بسا اصرار بر انجام مستحبات ما را از انجام واجبات باز دارد.
4. در بيان احكام تا حد امكان از بيان اختلاف فتاوا خودداري شود.
--[29]--
5. در يك نصف جلسه برخي از فتاواي اهل سنت كه مورد ابتلا و سؤال زائران است توضيح داده شود و بر اين مطلب تأكيد شود كه آنان هم در فروعات فقهي اختلاف فتوا دارند كه آنان را به چهار مذهب فقهي تبديل ساخته است.
6. براي تصحيح نمازِ زائران اكتفا به قرائت حمد و سوره نشود بلكه ذكر ركوع و سجود و تشهد و سلام نيز كنترل شود.
7. براي آنكه زائران غلطهاي قرائت نماز خود را فراموش نكنند، مي توان از قبل فرم چاپي قرائت و اذكار نماز را آماده كرد كه همين طور كه زائر قرائت خود را مي خواند، موارد غلط او يادداشت شود و بعد كاغذ را در اختيار او بگذارند، اين كار ضمن اصلاح قرائت زائر موجب جلب توجه او به اهتمام روحاني نسبت به اعمال و مناسك او مي شود.
8. در تصحيح اعمال زائران همچون وضو، غسل، نماز و غيره، نبايد فكر كرد كه افراد تحصيل كرده اعمالشان نيازمند تصحيح و آزمون نيست. مكرّر مشاهده شده افرادي كه تحصيلات عالي داشته اند نيز در انجام وظايف شرعي خود، گرفتار مشكلات جدّي بوده اند.
9. برخي زائران از اهميت مسائل و احكام آگاه نيستند و آنها را ساده و روشن مي انگارند. مناسب است روحاني كاروان هنگام سخنراني و بيان احكام، پس از طرح مسئله اي، حكم آن را از زائران بپرسد. زائران حتماً با اختلاف پاسخ مي دهند. در اينجا روحاني، هم حكم مسئله را به صورت صحيح بيان مي كند و هم زائران را از اهميت مسائل و احكام آگاه مي سازد.
10. احكامي كه زائران با آن روبه رو هستند معمولاً زائران در سفر با احكام حساب سال و خمس، طهارت، نماز، نماز ميّت و غيره رو به رو هستند كه لازم است روحاني كاروان مشكلات آنان را در اين موضوعات حل كند.
11. روحاني نقش مهمي در زدودن وسوسه و اضطراب از روحيه زائران دارد. اين تبيين احكام به صورت شفاف و همراهي روحاني
--[30]--
با زائران و توصيه نمودن آنان به همراه بودن با روحاني و نظارت روحاني بر انجام اعمال زائران محقق مي شود.
12. اگر همسفران افرادي كم سواد هستند، مناسب است پس از خطبه اي كوتاه و سخنراني، يك بار حمد و سوره و ذكر تلبيه قرائت شود. اين كار موجب آشنايي بيشتر زائران با حمد و سوره و تلبيه صحيح خواهد شد.
13. وسايل كمك آموزشي امروزه ثابت شده است كه آموزش به صورت سمعي ـ بصري، فرايند يادگيري را سريع تر و ژرف تر مي كند. از اين رو بايد سعي شود براي آموزش از تابلو (تخته و گچ) و ماكت كعبه و امثال آن استفاده شود. مي توان از يك ماژيك و وايت برد سود جست و در هر جايي كلاس تشكيل داد.
14. در يك جلسه كيفيت شركت در نماز جماعت و كارهايي كه در آنها متابعت لازم است و كارهايي كه متابعت لازم نيست مثل تكتف و آمين گفتن، توضيح داده شود كه اين امر افزون بر اطلاع رساني از سؤالات زيادي جلوگيري مي كند.
15. تأكيد شود در تخيير ميان قصر و اتمام، اگر نماز را به جماعت خواندند تمام بخوانند.
16. تأكيد شود مردم وجوه خود را به امام جماعت محل يا نماينده مرجع خود بپردازند و حتي الامكان روحاني خود متصدي اخذ وجوه نشود.
17. در موارد احتياط واجب همه جا لازم نيست به مقلّد گفته شود كه مرجعش احتياط واجب دارد، بلكه همين كه مرجع فالاعلم اين احتياط را نداشته باشد طبق فتواي او عمل شود، كافي است.
18. وجوب استفاده از ما يَصّح السجود عليه در مواردي كه زائران در هتل يا منزل نماز را به جا مي آورند تذكر داده شود.
19. هنگام احرام بستن و گفتن تلبيه در ميقات بهتر است افرادي را كه قادر به ذكر تلبيه با جمع نيستند شناسايي كرده و جداگانه تلبيه را تلقين آنها نمود.
20. براي احرام از مسجد قديم شجره، با عدم امكان از مسجد قديم
--[31]--
براي بانوان، جهت رعايت احتياط، مي توان همه بانوان را پس از تلبيه در مسجد فعلي محاذي شجره قديم آورد و تلبيه را مجدداً القا كرد بدون اينكه بخواهيم مقلّدان بعض مراجع را از يكديگر جدا كنيم.
21. مشخص كردن محدوده سعي بين صفا و مروه براي زائران و اينكه نيازي به بالا رفتن از كوه صفا و مروه يا زدن پاها به كوه نيست و همين كه هنگام بالا آمدن به سنگ فرشهاي مسطح رسيديد، به صفا و مروه رسيده ايد و آن دور شما تمام شده است، چون محل سنگ فرشهاي مذكور جزء صفا و مروه است.
22. توصيه مؤكّد شده كه اجهار به تلبيه و استلام حجر با توجه به ازدحام موجود بر زنان مستحب نيست.
23. اين تذكّر براي زائران مفيد است كه محل انجام تقصير در عمره لازم نيست حتماً در كنار مروه باشد بلكه مي توانند در هر جاي ديگر نيز تقصير كنند. ولي بانوان توجه داشته باشند كه هنگام تقصير موهايشان در مقابل نامحرم آشكار نشود.
24. در روز دهم براي رمي جمره عقبه دقّت شود كه بعدازظهر، جمرات خلوت است و بسياري از كساني كه صبح از رمي ناتوانند، بعدازظهر به راحتي مي تواند رمي كنند. بنابراين، به صرف اينكه در صبح نمي توانند رمي كنند نبايد نايب بگيرند و بايد صبر كنند و عصر رمي كنند. هر چند با توجه به تغييري كه اخيراً در طول جمره عقبه داده اند احتمال مي رود بيش از ظهر نيز ازدحام چنداني نباشد.
25. شايسته است احكام و مناسك را به زبان ساده بيان كنند و از كلمات ناآشناي علمي و فقهي بپرهيزند و توجه زائران را به انجام اعمال با نيت خالص معطوف نمايند.
26. احتياط هايي كه سبب بروز مشكل و عسر و حرج نمي شود اعمال گردد و از احتياط هايي كه موجب مشقت و وسوسه مي شود پرهيز شود.
مثلاً توصيه شده در تقصير عمره تمتع و عمره مفرده، ابتدا مو را كوتاه كنند، تا به احتياط برخي مراجع عمل شده باشد. نيز قبل از
--[32]--
احرام نماز بخوانند كه به احتياط بعضي ديگر عمل شده باشد.
27. اهتمام خود روحاني به نوافل به ويژه نماز شب و تذكر دادن آن به زائران براي عادت كردن آنان به سحرخيزي و انجام نوافل، بسيار مفيد و موجب قدرداني زائر است. ضمناً روشهاي آسان خواني نوافل را بايد به آنها آموزش داد، مثلاً نشسته خواندن، در مسير راه خواندن و نياز به سوره و قنوت نداشتن نافله. اين مطلب هم لازم است گفته شود كه نمازهاي نافله و مستحبي و نمازهاي واجب مثل نماز طواف و آيات، اذان و اقامه ندارد در هر حال روحاني بايد روشهاي آسان ارتباط با خداوند را تذكر دهد و بدين وسيله شعاع پيوند مردم با معنويت را توسعه دهد و دوام بيشتر بخشد. لازم به تذكر نيست كه بايد احكام مربوط به نوافل در سفر و حضر براي زائران تشريح شود.
28. براي آسان ساختن دسترسي به فتاواي مراجع عظام تقليد، مناسب است مسائل اختلافي هر بخش از مناسك و اعمال را روي صفحه اي مقوايي يادداشت نمايند تا در صورت نياز در مراحل احرام، طواف، نماز طواف و غيره به آن مراجعه كنند.
*
|