بخش 3

51

موقعيت اماكن مقدسه مكه مكرمه

مسجدالحرام :

مسجدالحرام در قرآن كريم در سوره بقره (آيات 127 ، 144 ، 19 ، 150، 191 ، 196) ، سوره توبه (آيات 7 ، 19 ، 28) ، سوره اسراء (آيه 1) ، سوره مائدة (آيه 2) ، سوره حج (آيه 25) و سوره فتح (آيه 25) ذكر شده است . مسجدالحرام گرداگرد خانه كعبه قرارگرفته و اين مسجدباعظمت ترين، مقدس ترين ، قديمي ترين و معروف ترين مكان در تاريخ اسلام به شمار مي رود و ازنظر شرافت و فضيلت در جهان اسلام همانند ندارد.اين مسجد از زمان حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) تا ظهور اسلام تاريخ جالبي ندارد اما از آن پس تاكنون داراي اخبار زيادي است كه به اختصار مي‌آوريم :

مسجدالحرام قبلاً ديواري نداشته كه آن را احاطه كند ، بلكه از هر طرف خانه هاي مسكوني آن را دربرمي گرفتند و با فاصله در ميان اين خانه‌ها دروازه هايي وجود داشت كه مردم ازطريق آنها وارد مسجدالحرام مي شدندو مساحت آن حدود 000ر2 مترمربع بوده است . تا پس از رحلت رسول خدا ( صلي الله عليه وآله وسلم ) هم ، مردم خانه هاي خود را نزديك خانه كعبه مي‌ساختند و بدين ترتيب فضاي مسجد را مي گرفتند. خليفه دوم آنان را از اين كار برحذر داشت ، و براي كعبه ديواري ساخت او براي اين كار تعدادي از خانه هاي پيرامون مسجدالحرام را خريداري و تخريب كرد و خانه كساني را هم كه حاضر به فروش نشدند ويران كرد و بهاي آن را براي صاحبان خانه نگاه داشت. ديواري كه وي به دور كعبه و مسجدالحرام كشيد ، كوتاه بود و كمتر از اندازه قامت يك فرد ارتفاع داشت و بر روي ديوار مشعل هايي براي روشنايي گذاشته مي شد.

52

مراحل ساخت مسجدالحرام بطور خلاصه به شرح ذيل مي باشد :

1- اولين بناي مسجد در زمان خليفه دوم در سال (17 هـ . ق) با افزودن 500 مترمربع به مساحت مسجدالحرام و كشيدن ديوار به دوركعبه و بادرنظرگرفتن درهاي ورودي ساخته شد و مساحت آن 500ر2 مترمربع گرديد .

2- در سال (26 هـ .ق)خليفه سوم با خريداري خانه هاي اطراف به توسعه مسجدالحرام پرداخت و700ر1 مترمربع به مساحت مسجدالحرام افزود و نخستين كسي بود كه رواقي مسقف براي مسجدالحرام بنا كرد و مساحت آن به 200ر4 مترمربع گسترش يافت .

3- عبدالله بن زبير در سال (65 هـ . ق) برآن شد تا محدوده مسجدالحرام را توسعه دهد لذا تعدادي از منازل نزديك به مسجدالحرام را خريداري و 300ر2 مترمربع به مساحت مسجد افزود تا مساحت مسجد به 500ر6 مترمربع برسد و اولين كسي بود كه براي مسجد يك مناره ساخت .

4- درسال(91‌هـ.ق) وليدبن ‌عبدالملك مروان ‌حدود700ر1‌مترمربع به مساحت مسجدافزود و به تجديد بناي آن همت ‌گماشت و بناي ‌محكمي براي آن ساخت وبراي رواق هاي آن سقف هايي‌ازچوب ساج پرنقش ونگار بكار برد و اولين‌كسي بودكه ستونهاي‌مسجدالحرام را از سنگ مرمر وهمچنين ناودان خانه خدارانيزازطلا ساخت .

5- منصور عباسي در سال (137 هـ . ق) دستور توسعه مسجدالحرام را صادر كرد و همچنين فرمان داد تا رواق هاي تازه اي به آن بيفزايند. اين رواق ها را بر روي ستون هايي از مرمر بنا كرده و با نقش و نگار به تزيين آن پرداختند. دراين توسعه حدود 300ر5 مترمربع به مساحت مسجد افزوده شد و مساحت مسجد به 500ر13 مترمربع رسيد.

53

6- درسال (161هـ.ق)مهدي عباسي نيزامربه توسعه مسجد كرد و در سال(164 هـ. ق)بارديگر آن را وسعت بخشيد ، توسعه هايي كه مهدي عباسي در مسجدالحرام انجام داد از اهميت خاصي برخوردار است ، او كوشيد كه در اين نوسازي خانه كعبه در وسط مسجد قرار گيرد. در اين توسعه 380ر 8 مترمربع به مساحت مسجد افزوده شد و مساحت مسجد به 880ر21 مترمربع رسيد.

7- در سال (284 هـ .ق) ، معتضد عباسي دستور داد آن قسمت از « دارالندوه» كه 300ر1 مترمربع بود و در خارج از مسجد قرار داشت را خريداري و به مسجد افزودند و مساحت مسجد 180ر23 مترمربع گرديد

8- در سال (306 هـ .ق) ، مقتدر عباسي دستورداد در سمت باب ابراهيم ( عليه السلام ) محدوده اي به مساحت 950مترمربع را به مسجد افزودند ، بدين ترتيب بناي قديم مسجدالحرام كامل شد و مساحت مسجد به 130ر24مترمربع گسترش يافت .

9- مهمترين تعميرات و بازسازي هاي انجام گرفته در مسجدالحرام در ساير مقاطع تاريخي، تعميراتي است كه در سال( 803 هـ . ق) در عهد سلطان ناصر فرج بن قوق از سلاطين«مملوكان چركسي » مصر انجام پذيرفت .

10-درسال (979 هـ.ق)، سلطان سليم دوم، پادشاه عثماني بناي مسجدالحرام را به طور كامل تجديدكرد. به همين منظور تعدادي از رواق ها تخريب و نوسازي شدند و سقف رواق ها به صورت گنبدي ساخته شد و تاكنون نيز به همان صورت باقي مانده است . پس از وفات سلطان سليم فرزندش سلطان مراد دنباله كار را پي گرفت تا اينكه در سال (984 هـ.ق) بناي مسجد به اتمام و مساحت داخل مسجد به 902ر17 مترمربع و مساحت تمام آن به بيش از 000ر29 مترمربع رسيد.

54

11- در سال (1373 هـ. ق) به دستور ملك عبدالعزيز آل سعود و در زمان سعودبن عبدالعزيز توسعه مسجدالحرام از چهارسو شروع شد ، در اين توسعه دورتادور مسجد را باشبستان هاي عظيم به صورت دوطبقه بنا نهادند و مساحت مسجد به حدود 861 ر160 مترمربع رسيد و گنجايش حدود سيصد هزار نمازگزار را داشت. در اين توسعه محدوده مسعي در داخل ساختمان قرار گرفت. اين توسعه در سال (1396 هـ .ق) به پايان رسيد و كف مسجدالحرام از سنگ مخصوص بنام « ساسوس» كه در دماهاي بالانيز خنكي خود را حفظ مي كند سنگفرش شد .

12- ملك فهدبن عبدالعزيز در سال (1409 هـ. ق) دستور توسعه وسيع مسجدالحرام را داد و در اين توسعه 000ر76 مترمربع به بناي مسجدالحرام در قسمت غربي مسجد افزوده شد كه در چهار طبقه و هر طبقه 000ر19 مترمربع مي باشد. (زيرزمين ، همكف ، طبقه اول ، پشت بام) علاوه بر بناي افزوده شده ، صحن هايي در شرق و غرب و جنوب اطراف مسجد نيز جهت اقامه نماز بنا گرديد كه مساحت تقريبي آنها 000ر88 مترمربع مي باشد

13- ملك عبداله بن عبدالعزيز در سال (1428هـ .ق) دستورتوسعه اطراف مسجدالحرام را داد و در همين رابطه از سمت شرق (مسعي) و از سمت شمال و شمال غربي صحن اطراف حرم توسعه مي يابد ساختمان‌ هاي اطراف در عمق چهارصد متري تخريب شده در حال انجام مي باشد . و پيش بيني مي‌گردد حدود 000ر150 متر مربع به بناي مسجد الحرام افزوده گردد.

55

درهاي مسجدالحرام

درهاي مسجدالحرام پس از توسعه زمان ملك فهد به 95 در افزايش يافت كه اين تعداد شامل درهاي اصلي، مدخل هاي ورودي زيرزمين ، طبقه همكف ، طبقه اول و پله هاي برقي مي باشد و در شماره يك باب ملك عبدالعزيز و در( نود و پنج)در پله برقي ملك عبدالعزيز مي باشد. (البته بعضي از شماره درها به الف ، ب ، ج نيز تقسيم شده است)

درمسجدالحرام 7 پله برقي در اطراف براي استفاده ناتوانان از طبقات بالا نصب گرديده است .

مناره هاي مسجدالحرام

مسجدالحرام درحال‌حاضرداراي 9 مناره‌ميباشدكه هشت تاي آنها برروي چهاردراصلي (باب ملك عبدالعزيز،باب الفتح،باب ملك فهدوباب عمره) ميباشدومناره نهم درجواركوه صفا كه مبداء مسعي‌ميباشد، قراردارد. كه ‌مناره‌هادرقاعده‌اي به مساحت 7 مترمربع وبه ارتفاع 89 متر مي باشند.

«دو مناره نيز در توسعه جديد اضافه خواهد شد.»

56

كعبه مشرفه

اسامي كعبه در قرآن كريم :

كعبه (سوره مائده آيات 95 و 97) ، بيت (سوره بقره آيات 125 و 127، سوره آل عمران آيات 96 و 97 ، سوره انفال آيه 35 ، سوره حج آيه 26، سوره قريش آيه 3) ،بيت الله (سوره بقره آيه 125 ، سوره ابراهيم آيه 37، سوره حج آيه 26)،بيت الحرام (سوره مائده آيات 2 و 97)، بيت العتيق (سوره حج آيات 29 و 33) ،قبله (سوره بقره آيه 144) ، بكه (آل عمران آيه 96)

مراحل تاريخي بناي كعبه⁽¹⁾

كعبه‌دوازده باربصورت بنيادين ازپايه بنا شده ويا موردبازسازي همه جانبه قرارگرفته است.

درقصه‌ التوسعه ‌(ص‌76) دراين‌باره ‌چنين‌آمده‌است :كعبه ‌دوازده‌بار بناشده ‌و اين‌ بناهاي دوازده گانه عبارتند از :

1- بناي فرشتگان

2- بناي آدم ( عليه السلام )

3- بناي شيث ( عليه السلام )

4- بناي ابراهيم ( عليه السلام )