بخش 6

125

علي ( عليه السلام ) مي‌فرمايد: «
إنّ الله تبارك و تعالي جعل حول الكعبة عشرين و مأة رحمة منها ستون للطائفين و اربعون للمصلين و عشرون للناظرين»
؛⁽¹⁾ هر كسي كه وارد مسجدالحرام شود خداوند 120 درِ رحمت به سوي او باز مي‌كند، 60 درِ رحمت براي طواف‌كننده،40 درِ رحمت براي نمازگزاران و 20 درِ رحمت براي كساني كه فقط به كعبه نگاه مي‌كنند»
.⁽²⁾

پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود: نگاه كردن به كعبه از روي عشق و محبتِ به آن، عبادت است و خطاها را از ميان مي‌برد.

نگاه عاشقانه براي كسي است كه عمري چشم دل به خانة خدا دوخته بود، حال اوست كه لذت وصال را مي‌بيند و تجسمي از فرهنگ و ايمان را احساس مي‌كند.

1. قريشيان چه تغييراتي در كعبه انجام دادند؟

قريشيان كف كعبه را كه در دوران جاهليت هم سطح زمين بود، بالا بردند تا هر كسي نتواند وارد كعبه شود.

2. از چه زماني براي كعبه سقف زدند؟

بناي ابراهيميِ كعبه سقف نداشت. براي نخستين بار، قريشيان خانة خدا را مسقف ساختند، و براي رسيدن به بام كعبه از پلكان استفاده كردند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه ، ج 13 ، ص263.

2 . همان.

1.

پشت‌بام كعبه چگونه است؟

كف بامِ كعبه، پوشيده از مرمر و سنگ‌هاي سفيد است. دوربام كعبه، ديوار كوتاهي دارد و ناوداني طلايي هم، به طول 195 سانتيمتر بر بام كعبه قرار داده شده است.

2. حضرت علي( ( عليه السلام ) براي شكستن بت‌هايي كه در پشت بام كعبه قرار داده بودند از كدام قسمت بالا رفت؟

آن حضرت از طرف ناودان طلا بالا رفت و از همان جا پايين آمد؛ سپس خدمت رسول‌الله ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( عرضه داشتند: وقتي از پشت بام كعبه پايين آمدم هيچ آسيبي نديدم، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( فرمود: از دوش پيغمبر به بام كعبه رفتي و با كمك جبرئيل فرود آمدي.

3. حضرت علي ( عليه السلام ) دربارة اينكه بر دوش پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) رفت تا به پشت بام كعبه برود چه فرمود؟

آن حضرت فرمود: وقتي پا بر دوش مبارك پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) نهادم دستم به هر جا كه اراده مي كردم مي رسيد: «
 فوالذي فلق الحبة و برء النسمة لو أردت أن أمسك السماء لمسكتها بيدي فألقيت هبل عن ظهر الكعبة فأنزل الله تعالي و قل جاء الحقُّ و زهق الباطل»
.⁽¹⁾

مراحل مهم و اتفاقات عمده‌اي كه براي كعبه پيش آمده، چه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار، ج 38، ص 76.

1.

بوده است؟

مرحلة اول: ساختمان كعبه در طوفان نوح ويران شد. كعبه تا زمان حضرت ابراهيم( ( عليه السلام ) تجديد بنا نشد اما بسياري از پيامبران برگرد آن به طواف پرداختند.

مرحلة دوم: در زمان حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) (، خداوند مكان كعبه را به وي نشان داد؛ طوفاني وزيد، خاك‌ها را به عقب راند و پايه‌هاي خانه آشكار گرديد يا قطعة ابري در آنجا سايه افكند كه به وسيلة آن ابراهيم ( عليه السلام ) پايه‌هاي كعبه را يافت و ديوارهاي كعبه را بالا برد و حجرالأسود را با راهنمايي جبرئيل از ميان گل و لاي در كوه ابوقبيس يافت و در مكان خودش قرار داد.

مرحلة سوم: جدّ پنجم پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) (، قصي بن كلاب، كعبه را تجديد بنا كرد.⁽¹⁾

مرحلة چهارم: پنج سال قبل از بعثت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) (، سيل عظيمي مكّه را محاصره كرد، به گونه‌اي كه ديوار‌هاي كعبه خراب شد؛ سپس ريش آن را تجديد بنا كردند و راضي شدند كه محمدبن‌عبد‌الله( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) حجرالأسود را در جاي خود قرار دهد.

مرحلة پنجم: در اواخر حكومت يزيد، با دستور او كعبه را از بالاي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ميقات ، ج 1 ، ص 44.

كوه ابوقيس سنگباران كردند. ده هزار سنگ به خانة خدا اصابت كرد. عبدالله‌بن‌زبير آن را تجديد بنا كرد.

مرحلة ‌ششم: در زمان خلافت عبدالملك‌مروان، به دستور حجّاج بن‌يوسف ثقفي براي دسترسي به ابن زبير، كعبه را سنگ‌باران كردند. حجّاج پس از كشتن عبدالله بن ‌زبير، تصميم گرفت كعبه را دوباره بسازد؛ چون قصد تغيير محدودة كعبه را داشت هر كلنگي كه مي‌زدند مار بزرگي ظاهر مي‌شد. وقتي به امام سجاد ( عليه السلام ) ( گفتند. حضرت فرمود: خانه را به همان شكل سابق بنا كنيد، نه بزرگتر و نه كوچكتر. آنان نيز چنين كردند.

اين خانه با تمام حوادثش باقي مي‌ماند تا حضرت مهدي ( عليه السلام ) ( بر آن تكيه زند و ظهور خويش را از آنجا اعلان كند.

1. چرا ابرهه تصميم به خراب كردن كعبه گرفت؟

برخي قبايل عرب طي قرن‌ها با فرهنگ توحيدي ابراهيمي خو گرفته بودند، براي زيارت كعبه به شهر مكّه مي‌آمدند. برخي براي توسعة مسيحيّت معبدهايي در ديار خود ساختند تا رنج آمدن به كعبه را از خود بردارند. زماني كه ابرهة حبشي از درياي سرخ گذشت و بر يمن مسلط شد. در آنجا كليسايي بنا كرد كه با مقاومت عرب‌ها روبرو شد. او تصميم گرفت به مكّه حمله كند و كعبه را ويران سازد. اين واقعه در سال تولد رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( كه عام‌الفيل

129

شهرت يافت، رخ داد.

در اين لشكركشي، با سنگ‌باران ابابيل، ابرهه و سپاهيانش كشته شدند؛ پس از اين ماجرا، كعبه و قريش اعتبار بيش‌تري يافتند. محل انهدام سپاه ابرهه، وادي محسّر (جاي حسرت اصحاب فيل) وادي كم عرضي است ميان سرزمين مشعر و مني؛ همان جايي كه حجّاج بايد صبحگاه روز دهم ذي‌حجّه؛ يعني عيد قربان پس از طلوع آفتاب به سرعت آن وادي را طي كنند و وارد منا شوند؛ چون توصيه شده است كه از سرزمين‌هاي عذاب‌ديده به سرعت رد شويد.⁽¹⁾

1. سوره قريش پيرامون چيست؟

در زمان هاشم، مكّه به مركز تجارت مهم تبديل شد و قريش به كار تجارت در بلاد دوردست پرداخت. سورة قريش به اين مسئله اشاره مي‌كند. كه قريش هر سال در دو فصل تجارت داشتند، زمستان‌ها، به سوي شمال و شامات و تابستان ها به سوي جنوب و يمن.

2. در اصطلاح عرفا، مراد از كعبة درون چيست؟

خداوند دو كعبه و دو خانه دارد؛ خانة بيروني همان كعبه است و مراد از خانة دروني قلب مؤمن است. در روايت آمده است: «
قلب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. زاد العباد ابن جوزي، ج1، ص274.

المؤمن عرش الرحمن؛ قلب مؤمن عرش خدا است»
.⁽¹⁾

1. آخرين مرمت سطح خارجي كعبه در چه زماني بود؟

از آنجايي كه اين خانه در معرض عوامل فرساينده‌اي قرار گرفته و دائماً به تعمير نياز دارد، آخرين مرمت كلي آن در سال 1040 ق. بوده است.

در سال 1414ق. مرمت شكاف‌ها و نوسازي ديوار كعبه آغاز شد. اولين كاري كه انجام دادند مطالعاتي در مورد تركيب سنگ ديوارهاي كعبه و تطابق آنها با مشخصات كوه‌هاي معروف مكّه انجام گرفت تا سازگارترين سنگ‌ها براي ترميم انتخاب شود. خميري تهيه كردند، با آميختن مواد شيميايي ويژه به داخل قالب‌هايِ هم‌شكل با پوستة طبيعي سنگ كه بر روي سنگ‌هاي مورد نظر قرار داده شده بود؛ تزريق شد. بدين وسيله قسمت‌هاي كنده شده از سنگ‌هاي كعبه و نيز درزها و شكاف‌هاي آن مرمت شد؛ به گونه‌اي كه روية جديد درست همانند ظاهر طبيعي سنگ به چشم مي‌آيد.

بندكشي ميان سنگ‌ها تا جايي كه لازم بود انجام شد. قبل از عمليات فوق، درزهاي ميان رديف‌هاي سنگ را تميز و اطراف شكاف‌ها را خالي مي‌كردند. بندكشي‌هاي قبلي را برداشته، ملاط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بحار الأنوار ، ج55 ، ص 39.

مخصوص را به وسيلة دستگاه، تزريق مي‌كردند تا همة درزها پر شود.

به منظور يكسان سازي شكل مستطيل‌ها كه پس از بندكشي رخ مي‌دهد، در جاهايي كه سنگ‌هاي بزرگ و يك پارچه در مسير باشد خط بندكشي روي سطح سنگ به صورت برجسته ادامه مي‌يابد تا در نهايت ديوار كعبه شكلي همسان و هماهنگ به خود بگيرد.

مرمت داخلي و سقف كعبه در سال 1417ق. انجام پذيرفت بيشترين آسيب‌ها و فرسودگي‌ها در سقف و ستون‌هاي چوبي نگهدارنده آن بود.

سكوي نگهباني در كنار ركن حجرالأسود براي سازماندهي استلام حجرالأسود از سوي حاجيان با جايگاهي از سنگ مرمر ساخته شده است.

1. فلسفة احرام، جز حرمت حرم و كعبه چيست؟

حضرت امام رضا ( عليه السلام ) مي فرمايد: «
 انما أمروا بالاحرام ليخشوا قبل دخولهم حرم الله و أمنه و لئلا يلهوا و يشغلوا بشيء من أمور الدنيا و زينتها و لذاته»
؛ راز ديگر احرام اين است كه زائران كعبه پيش از ورود به حرم امن خدا، خود را بسازند و با خشوع وارد حرم شوند و از آفت لهو و لعب و لذائذ دنيا برهانند»
.⁽¹⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . وسائل الشيعه، ج 12، ص 314.

1.

واژة بيت‌الحرام چند بار در قرآن به كعبه اطلاق شده است؟

نام خانة خدا 17 بار در قرآن آمده است: دو بار با عنوان «
البيت الحرام»
؛ يك بار با عنوان «
بيتك‌ المحرم»
؛ دو بار با عنوان «
كعبه»
؛ هفت بار با عنوان «
البيت»
؛ يك بار با عنوان «
بيت»
؛ دو بار با عنوان «
البيت ‌العتيق»
؛ دو بار با عنوان «
بيتي»
.

واژة «
مسجدالحرام»
 نيز 15 بار در قرآن آمده است:

ـ ( يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُحِلُّوا شَعائِرَ اللَّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرامَ وَلاَ الْهَدْيَ وَلاَ الْقَلائِدَ وَلاَ آمِّينَ الْبَيْتَ الْحَرامَ يَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنْ رَبِّهِمْ وَرِضْواناً وَإِذا حَلَلْتُمْ فَاصْطادُوا وَلا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَنْ صَدُّوكُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ أَنْ تَعْتَدُوا وَتَعاوَنُوا عَلَي الْبِرِّ وَالتَّقْوي وَلا تَعاوَنُوا عَلَي الإِْثْمِ وَالْعُدْوانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ (.⁽¹⁾

اي كساني كه ايمان آورده ايد، حرمت شعاير خدا، و ماه حرام، و قرباني بي نشان، و قرباني‌هاي گردن بنددار، و راهيان بيت الحرام را كه فضل و خشنودي پروردگار خود را مي طلبند، نگه داريد. و چون از احرام بيرون آمديد [ مي توانيد [ شكار كنيد، و البتّه نبايد كينه توزي گروهي كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مائده : 2.

شما را از مسجد الحرام باز داشتند، شما را به تعدّي وادارد. و در نيكوكاري و پرهيزگاري با يكديگر همكاري كنيد، و در گناه و تعدّي دستيار هم نشويد، و از خدا پروا كنيد كه خدا سخت كيفر است.

ـ ( جَعَلَ اللَّهُ الْكَعْبَةَ الْبَيْتَ الْحَرامَ قِياماً لِلنَّاس (.⁽¹⁾

خداوند، كعبه ـ بيت الحرام ـ را وسيله‌اي براي استواري و سامان بخشيدن به كار مردم قرار داده است.

- ( رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّم (.⁽²⁾

پروردگارا من بعضي از فرزندانم را در سرزمين بي‌ آب و علفي در كنار خانه‌اي كه حرم توست ساكن ساختم.

- (يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَقْتُلُوا الصَّيْدَ وَأَنْتُمْ حُرُمٌ وَمَنْ قَتَلَهُ مِنْكُمْ مُتَعَمِّداً فَجَزاءٌ مِثْلُ ما قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ يَحْكُمُ بِهِ ذَوا عَدْلٍ مِنْكُمْ هَدْياً بالِغَ الْكَعْبَةِ (.⁽³⁾

اي كساني كه ايمان آورده‌ايد در حال احرام شكار نكنيد و هر كس از شما عمداً آن را به قتل برساند بايد كفاره‌اي معادل آن از چهار پايان بدهد، كفاره‌اي كه دو نفر عادل از شما معادل بودن آن را تصديق كنند و به صورت قرباني به حريم كعبه برسد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مائده : 97.

2. ابراهيم : 37.

3. مائده : 95.

1.

واژة «
البيت‌العتيق»
 چند بار در قرآن به كعبه اطلاق شده است؟

دو بار:

ـ ( ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ(.⁽¹⁾

سپس بايد آلودگي‌هاي‌شان را بر طرف سازند و به نذر‌هاي خود وفا كنند و برگرد خانة گرامي كعبه، طواف كنند.

ـ ( لَكُمْ فِيها مَنافِعُ إِلي أَجَلٍ مُسَمًّي ثُمَّ مَحِلُّها إِلَي الْبَيْتِ الْعَتِيقِ(.⁽²⁾

در آن حيوانات قرباني منافعي براي شماست تا زمان معيني (روز ذبح آنها)، سپس محل آن، خانة قديمي و گرامي(كعبه) است.

2. واژة «
البيت»
 چند بار در قرآن به خانة خدا اطلاق شده است؟

واژة «
البيت»
 هفت بار در قرآن بر خانة خدا اطلاق شده است:

ـ ( وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً (.⁽³⁾

و به خاطر بياوريد هنگامي كه خانة كعبه را محل بازگشت و مركز امن و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. حج : 29.

2. همان : 33.

3. بقره : 125.

امان براي مردم قرار داديم.

ـ ( وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْماعِيلُ (.⁽¹⁾

و نيز به ياد آوريد هنگامي را كه ابراهيم و اسماعيل پايه‌هاي خانة كعبه را بالا مي‌بردند.

ـ ( فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيْهِ أَنْ يَطَّوَّفَ بِهِما (.⁽²⁾

كساني كه حج خانة خدا و يا عمره انجام مي‌دهند مانعي نيست كه بر آن دو، طواف كنند.

ـ‌ ( وَلِلَّهِ عَلَي النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً (.⁽³⁾

و براي خدا بر مردم است كه آهنگ خانة او كنند آنها كه توانايي رفتن به سوي او دارند.

ـ ( وَما كانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكاءً وَتَصْدِيَةً (.⁽⁴⁾

آنها كه مدعي هستند ما هم نماز داريم، نمازشان نزد خانة خدا چيزي جزء سوت كشيدن و كف زدن نبود.

ـ ( وَإِذْ بَوَّأْنا لإِِبْراهِيمَ مَكانَ الْبَيْتِ أَنْ لا تُشْرِكْ بِي شَيْئاً (.⁽⁵⁾

و به خاطر بياور زماني را كه جاي خانة كعبه را براي ابراهيم آماده ساختيم تا خانه را بنا كند و به او گفتيم چيزي را همتاي من قرار مده.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. همان : 127.

2. بقره : 158.

3. آل‌عمران : 97.

4. انفال : 35.

5. حج : 26.

ـ ( فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هذَا الْبَيْتِ (.⁽¹⁾

پس به شكرانة اين نعمت بزرگ بايد پروردگار اين خانه را عبادت كنند.

1. واژة «
بيتي»
 چند بار در قرآن بر كعبه اطلاق شده است؟

واژة «
بيتي»
 در سوره‌هاي بقره و حجّ، بر كعبه اطلاق شده است. خداوند در هر دو سوره خانه را به خودش نسبت داده است. كعبه تنها مكاني است كه خداوند آن را به خودش نسبت داده است؛ حتي در مورد بيت‌المقدس هم چنين نيست.

( وَعَهِدْنا إِلي إِبْراهِيمَ وَإِسْماعِيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ (.⁽²⁾

و ما به ابراهيم و اسماعيل امر كرديم كه خانة مرا براي طواف كنندگان و مجاوران و ركوع كنندگان و سجده كنندگان پاك و پاكيزه كنيد.

( وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ (.⁽³⁾

و خانه‌ام را براي طواف كنندگان و قيام كنندگان و ركوع كنندگان و سجودكنندگان از آلودگي بت‌ها و هر گونه آلودگي پاك ساز.

2. چرا كعبه را عتيق مي‌نامند؟

چند علت براي اين نام‌گذاري ذكر شده است:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. قريش : 3.

2. بقره : 125.

3. حج : 26.

ـ كعبه به علت اين كه قديم است، مالكي غير از خدا ندارد.

امام باقر ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
إن الله خلقه قبل الخلق ثم خلق الله الأرض من بعده فدحاها من تحته»
.⁽¹⁾

ـ كعبه، آزاد است: امام باقر ( عليه السلام ) ( مي‌فرمايد: «
هو بيتٌ حرٌّ عتيقٌ من الناس لم يملكه أحد»
.⁽²⁾

ـ كعبه از طوفان نوح سالم مانده است: امام صادق( ( عليه السلام ) مي‌فرمايد: «
فلمّا غرقت الدنيا رفع الله تلك القبّة و غرقت الدنيا إلا موضع البيت فسميت البيت العتيق لأنه اُعتق من الغرق؛ خانة خدا تا زمان طوفان نوح پا‌برجا بود، وقتي تمام دنيا در طوفان نوح در زير آب رفت خداوند خانه‌اش را بالا برد و جاي آن در زير آب قرار نگرفت. به اين سبب آن را بيت عتيق ناميدند»
.⁽³⁾

ـ آزادي از جهنم: كسي كه در اين دنيا كعبه را زيارت كند برائت از جهنم به او داده مي‌شود.⁽⁴⁾

ـ آزاد از هر سلطه‌اي. ابوحمزة ثمالي مي‌گويد:

در مسجد الحرام به خدمت امام باقر ( عليه السلام ) ( رسيدم، عرض كردم: به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. بحارالأنوار ، ج96 ، ص58.

2. كافي، ج 4، ص 189.

3. مستدرك الوسائل، ج 9، ص 323.

4. تفسير نمونه، ج8، ص158.

چه دليل خانة كعبه را عتيق ناميده‌اند. آن حضرت فرمود: «
إنه ليس من بيت وضعه الله علي وجه الأرض إلا لـه ربٌّ و سكان يسكنونه غير هذا البيت، فإنّه لا ربّ لـه إلا الله عز و جل و هو الحرّ ثم قال إن الله عز و جل خلقه قبل الأرض ثم خلق الأرض من بعده فَدَحاها من تحته؛ چون هيچ خانه‌اي نيست كه خداوند آن را بر روي زمين نهاده باشد مگر اين كه صاحبي دارد، جز اين خانه كه صاحبش خداست و لذا اين حرم، آزاد است . سپس امام ( عليه السلام ) فرمود: خداوند اين خانه را قبل از آفرينش زمين ايجاد كرد و بعد از آن زمين را از زير آن گسترانيد»
.⁽¹⁾

ـ گرانبها و نفيس: تا انسان از بند عبوديت ديگري آزاد نشود صلاحيت طواف بر گرد آن را نمي‌يابد و هر كسي به گرد آن طواف كند ديگر نبايد سر به بندگي غير بگذارد.

جالب توجه است كه ميقات‌ها با حرم فرسنگ‌ها فاصله دارند؛ يعني اگر به حضرت موسي ( عليه السلام ) ( در داخل سرزمين طور، گفتند: (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ إِنَّكَ بِالْوادِ الْمُقَدَّسِ طُويً(2، به زائران خانة خدا، فرسنگ‌ها مانده به حرم؛ گفته‌اند كفش و مظاهر دنيوي را در بياورند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعه، ج 13، ص 240.

2 . طه : 12

ناودان

1. از چه زماني براي كعبه ناودان نصب كرده‌اند؟

از زماني كه بيت داراي سقف بوده براي آن ناودان چوبي نصب كرده‌اند. در سال 959 ق. ، ناوداني از جنس نقره براي كعبه ساختند. در سال 1173ق. ، ناودان از جنس طلا از طرف سلطان عبدالحميد پادشاه عثماني بر روي كعبه قرار دادند.

2. امام صادق ( عليه السلام ) دربارة ناودان چه فرموده است؟

امام صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد: زير ناودان، جايگاه جبرئيل است كه از آنجا اجازة تشرف به محضر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) را مي يافت. دعاي هيچ كسي زير اين ناودان رد نمي شود.⁽¹⁾

3. مشخصات ناودان چيست؟

ناودان از نقرة خالص و روكش طلا ساخته شده، طول آن 5/2متر است. ارتفاع لبه هايش 23 و عرض آن 26 سانتيمتر است. هنگام بارندگي ، مردم براي تبرك بر يكديگر سبقت مي‌گيرند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كافي، ج 4، ص 557.

حجر اسماعيل

1. حجراسماعيل كجا است و ارتفاع ديوارش چقدر است؟

حجر بين دو ركن شامي و عراقي قرار دارد و به صورت نيم دايره بوده و ارتفاع ديوارش 150 سانتي‌متر است.

2. طول و عرض حجر اسماعيل چقدر است؟

طول داخلِ اين مكان 1068 سانتي‌متر درعمق نيم دايره، عرض آن 877 سانتي‌متر، ارتفاع ديوارش 150 سانتي‌متر به ضخامت 130 سانتي‌متر، داراي 2 در ورودي و خروجي است.

3. حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) وفتي با مادرش به كنار كعبه آمد چند ساله بود؟

حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) ( 2572 سال قبل از تولد پيامبر اسلام( ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) به دنيا آمد. او دو ساله بود كه با مادرش به كنار كعبه آمد. آن حضرت 137 سال عمر كرد.

4. حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) چند فرزند داشت؟

مسعودي در اخبار‌الزمان مي‌نويسد: حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) ( 12 فرزند داشت.

141

1.

چه كساني در حجر اسماعيل ( عليه السلام ) دفن شده‌اند؟

حضرت امام صادق ( عليه السلام ) ( فرمود:

«
الحجر بيت إسماعيل فيه قبر‌ هاجر و قبر إسماعيل؛ حجر خانة اسماعيل است و قبر هاجر و اسماعيل (كه در 137 سالگي فوت كرد) در آنجا قرار دارد»
.⁽¹⁾

قبر اسماعيل در زير ناودان قرار دارد، نزديك ركن سوم و قبر چند تن از دختران اسماعيل هم در حجر قرار دارد.

2. محل ملاقات عبدالمطلب با مردم كجاي مسجدالحرام بود؟

از زمان عبدالمطلّب، جلسات رياست مسجدالحرام در حجر اسماعيل برگزار مي‌شد. ابوطالب به عنوان بزرگ قريش در حجر اسماعيل با مردم ملاقات مي‌كرد. پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( در آنجا به سؤالات مردم جواب مي‌داد. در تفسير قمي نقل شده كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) در حجراسماعيل مي نشست و به تلاوت آيات قرآن مي پرداخت.⁽²⁾

3. آيا حجر اسماعيل از كعبه است كه داخل طواف قرار مي‌گيرد؟

حضرت امام صادق ( عليه السلام ) ( در جواب اين سؤال فرمود: «
حجر به اندازة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي ، ج 4، ص 210.

2 . تفسير قمي، ص 293.

سر ناخني از كعبه نيست. در آنجا، هاجر و اسماعيل و دختران اسماعيل دفن شده‌اند»
 ^{( 1 )}. خداوند به جهت اين‌كه از هاجر و فداكاري‌هاي او تجليل كند دستور داد حجر را مثل كعبه طواف كنند. حضرت امام رضا ( عليه السلام ) فرمود: «
أكثر الصلاة في الحجر؛ در حجر نماز زياد بخوانيد»
 ^{( 2 )}.

1. امام صادق ( عليه السلام ) دربارة حجر اسماعيل چه فرموده است؟

حضرت امام صادق ( عليه السلام ) فرمود: بهترين نقطه در مسجد الحرام بعد از حطيم براي خواندن نماز (جز نماز طواف واجب) حجر اسماعيل است.⁽³⁾

2. چرا دايرة طواف بايد از بيرون حجراسماعيل باشد؟

حضرت امام صادق ( عليه السلام ) ( در جواب اين سؤال فرمود: حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) ( مادرش هاجر را در كنار بيت در حجر دفن كرد و دورش را ديوار گذاشت تا قبر مادرش لگدمال نشود. آنجا قبر چند پيامبر هم قرار دارد.

3. طاووس يماني راجع به رفع اندوه و گرفتاري از امام سجاد ( عليه السلام ) در حجراسماعيل چه دعايي نقل كرده ؟

امام سجاد ( عليه السلام ) شب‌ها، در حجر اسماعيل به راز و نياز مشغول مي‌شدند، طاووس يماني مي گويد:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كافي، ج 4، ص 210.

2. بحارالأنوار، ج96، ص 230.

3 . من لايحضره الفقيه ، ج1، ص 74 و كافي ، ج 4، ص 526.

آن حضرت بعد از نماز پيشاني بر زمين مي نهاد و مي گفت: الهي عبيدك، بفنائك، مسكينك بفنائك، فقيرك بفنائك، يشكوا اليك ما لا يخفي عليك.⁽¹⁾

بندة كوچك تو به در خانة تو آمده، بيچارة تو به در خانة تو آمده، فقير تو به درگاه تو آمده، درخواست كننده به درگاه تو آمده.

طاووس يماني مي گويد: آن را يادگرفتم و در رفع هر اندوه وگرفتاري آن دعا را خواندم و اندوه و گرفتاري ام برطرف شد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. مناقب، ج 4، ص 148.

پرده

1. نصب پردة كعبه در طول تاريخ به دست چه كساني بوده است؟

پيش از اسلام، اولين بار حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) ( همراه مادرش هاجر بر كعبه جامه پوشاند. بنا بر نقلي، عدنان (جدّ پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ) و بنابر نقلي ديگر، پادشاه حمير (تبّع) اولين شخصي بود كه بر كعبه جامه پوشانيد. پادشاه حمير، بت‌پرست بود و به تحريك افرادي مي‌خواست خانة خدا را ويران كند؛ اما پس از آنكه شنيد هرگاه پادشاهي قصد ظلم بر خانة خدا بكند نابود مي‌گردد، از تصميم خود منصرف شد و با راهنمايي دو كاهن، وارد مكّه شد و طواف كرد و كنار بيت قرباني كرد و 6 روز مردم را در آنجا اطعام داد. سپس دستور داد افرادي كه او را تحريك كرده بودند بكشند. او چند بار در خواب ديد كه كعبه را جامه‌هاي زيبايي پوشانده است. او با پارچة نرم لطيف و بُرد يماني پرده‌اي تهيه كرد و بر كعبه پوشانيد. او نخستين كسي بود كه براي كعبه درب قرار داد. اين جريان تقريباً 220 سال قبل از هجرت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) اتفاق افتاد. پوشانيدن جامه بر

145

كعبه توسط جانشينان تبع ادامه پيدا كرد.

از آن زمان به بعد، هماره خانة كعبه داراي جامه بود. در دوران جاهليّت، مردم به عنوان تقرّب به خدا جامه‌هاي مختلفي بر روي كعبه قرار مي‌دادند. گاه چندين جامه از ابريشم و كتان بر روي كعبه بود. گاه جامه‌هاي اهدايي آن قدر زياد بود كه مقداري از آنها را در گنجينة كعبه قرار مي‌دادند تا هر وقت جامة قبلي كعبه فرسوده شد روي آن بيندازند.

در دوران توليت قصي بن كلاب، قرار بر اين شد كه هر قبيله مبلغي را براي تهية جامة كعبه بپردازد. ابو ربيعة بن مغيرة بن عبدالله بن مخزوم به قريش گفت: شما مي‌دانيد كه من ثروتمندم. اجازه دهيد تا جامة كعبه را من تهيه كنم. قريش قبول كرد. بعد از او، فرزندانش جامة كعبه را تهيه مي‌كردند؛ تا آن كه خالد بن جعفر بن كلاب با پارچه‌هاي ابريشمي كه نقش‌دار بود كعبه را آراست.

مادر عباس بن عبدالمطلب نيز نذر كرده بود فرزندش اگر پيدا شود، كعبه را با جامه‌اي از حرير و ديبا بپوشاند.

1. تاريخچة نصب پردة كعبه چگونه بوده است؟

زن حضرت اسماعيل ( عليه السلام ) ( كه از طايفة حمير بود نذر كرد پرده‌اي را براي كعبه ببافد. او اولين كسي بود كه اين كار را انجام داد. بعد از او، پادشاه يمن حدوداً 600 سال قبل از اسلام دستور داد براي خانة

146

خدا پرده‌اي ببافند. در زمان پيامبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( اين مسئله تأييد شد؛ به طوري كه در دوران حكومت حضرت علي ( عليه السلام ) ( پرده‌اي تهيه و به خانة خدا آويزان شد.

پادشاهان مصر، يمن و ممالك اسلامي ديگر، سالي يك بار براي كعبه و هر پنج سال يك بار براي حجرة نبوي پرده ارسال مي‌كردند. معمولاً كشور مصر تا سال 1343ق متصدي اين امر بود. اما بافت آن در حجاز براي اولين بار در منطقة احساء آغاز شد. سپس آل سعود با ايجاد كارخانة بافندگي، اين كار را بر عهده گرفتند. آنان در بافت پارچه، مقدار زيادي طلاي مخلوط و نقرة خالص به كار مي‌برند و آياتي از قرآن و جملات «
سبحان الله العظيم، لا اله الا الله، محمد رسول الله، الله جلّ جلاله»
 و طرح فانوس مانندي كه جملات (يا حي ياقيوم يا رحمن يا رحيم الحمدلله رب العالمين) و اسم پادشاه وقت را بر روي آن مي‌نويسند.

1. مراسم ارسال پرده از مصر به مكّه چگونه بود؟

پس از آماده سازي جامة كعبه در مصر، دو جشن بر پا مي‌شد: يك جشن براي نمايش اجزاي مختلف پرده و جشن ديگري براي حركت كاروان محمل به حجاز. در اين مراسم، مدير كارگاه جامه پس از تنظيم شهادت‌نامة شرعي، پرده را به مسؤول كاروان مي‌داد. در اين شهادت‌نامه، قطعات پرده با اوصافش در حضور قاضي

147

القضات مصر به ثبت مي‌رسيد. آنگاه تمام قطعات را در صندوق‌هاي چوبي قرار ‌داده و سپس به مكّه حمل مي‌كردند.

1. مراد از محمل از نظر تاريخ نگاران چيست؟

به شتري كه حامل هداياي جنسي و نقدي براي كعبه بود محمل مي‌گفتند. حركت محمل تنها از مصر انجام نمي‌گرفت؛ بلكه پادشاهان مسلمان هداياي خويش را به سوي حرمين گسيل مي‌داشتند. در تاريخ از محمل عراقي، يمني و هندي ياد شده است. در روزهايي كه محمل در مكّه بود آن را ميان باب النبي و باب السلام قرار مي‌دادند . هنگامي كه محمل به مدينة منوره مي‌رسيد طي جشن باشكوهي از باب العنبريه وارد شهر مدينه مي‌شد و هنگام ورود 21 گلولـة توپ شليك مي‌كردند. تمامي افراد به پاس احترام به مقام رسول الله ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ( از مركب خود پايين مي‌آمدند و با پاي پياده به سوي حرم رهسپار مي‌شدند. بزرگِ حرم، زمام شتر را مي‌گرفت و به باب السلام مي‌برد. محمل را از روي شتر برداشته، در قسمت غرب منبر بر زمين مي‌گذاشتند و پرده سبزي روي آن مي‌كشيدند. در روز خروج از مدينه، پردة سبز را برداشته، پردة زردوزي را روي آن مي‌كشيدند. موقع برگشت كاروان به مصر با همان محملي مي‌آمدند كه از آنجا خارج شده بودند. پادشاه زمام شتر را به دست بافندة پرده مي‌داد و 21 گلوله شليك مي‌كردند.

148

1.

جامة كعبه تا چه تاريخي در كشور مصر تهيه مي‌شد؟

در سال 1382 ق. ملك فيصل پادشاه عربستان سعودي ساخت پردة كعبه را به خود اختصاص داد. تلاش سعودي‌ها در صنعت پرده‌دوزي به پيش از اين تاريخ بر مي‌گردد؛ اما رسماً در تاريخ 1346ق. ملك عبدالعزيز فرمان داد تا جامة كعبه را با سرعت تمام تهيه كنند و پرده‌اي از پارچة پشمي ماهوت سياه ارزشمندي كه آستر محكمي داشت ساخته شد. كمربندش را گلدوزي كردند و آيات قرآني را به وسيلة تارهاي نقره‌اي طلا بر آن آذين نمودند. يك سال بعد؛ ملك عبدالعزيز فرماني مبني بر تأسيس كارگاه ويژه‌اي براي ساختن جامة كعبه صادر كرد. وزير دارايي وقت، شيخ عبدالله سليمان، اين كارگاه را در منطقة اجياد مكّه در زميني به مساحت 1500 متر مربع تأسيس كرد و موادّ خام لازم، مثل ابريشم، مواد رنگرزي، دستگاه‌هاي پارچه‌بافي و كارگاه فني در بخش‌هاي گوناگون اين كارگاه را فراهم كردند.

2. پرده از چند قطعه بافته شده است؟

پرده از 54 قطعه كه طول هر قطعه 14 متر و عرض آن 95 سانتيمتر و مساحت كلي 265 متر مربع مي باشد. كمربند آن از 16 قطعه تركيب يافته و محيط آن 45 متر و عرضش 95 سانتيمتر است. رشته‌هاي كمربند نقره‌اي و طلاباف است و مجموعاً 120 كيلوگرم

149

وزن دارد. پرده بر دو قسمت است: داخل خانه كعبه رنگي و خارج آن به رنگ سياه است. براي تهية آن 670 كيلوگرم ابريشم سفيد خالص و 720 كيلوگرم مواد رنگي استفاده شده است. نخ پرده از آلمان و ايتاليا و رنگ آن از فرانسه و پنبة آن از مصر تهيه مي‌شود. هزينة پرده بيش از 17 ميليون ريال عربستان است. در بالاي درِ كعبه، آية (رَبِّ أدْخِلْنِي مُدْخَلَ صِدْقٍ( و آية الكرسي نوشته شده است.

1. كارگاه جامه بافي «
ام الجود»
 در چه زماني تأسيس شد؟ روندكاري آن چگونه است؟

دولت عربستان همواره نسبت به پيشرفت صنعت جامه بافي توجه ويژه‌اي داشت. ملك فيصل بن عبدالعزيز در سال 1392 ق. فرمان تأسيس كارگاه جديدي را با سبك نوين صادر كرد. پيشرفته‌ترين دستگاه‌هاي مكانيكي بافندگي و ماشين آلات نخ‌ريسي و كلاف‌بندي و دستگاه‌هاي رنگرزي فراهم گرديد. اين ساختمان در سال 1977 م. در دوران ملك خالد بن عبدالعزيز بازگشايي شد.

كارگاه داراي بخش‌هاي مختلفي است:

- بخش رنگرزي تارهاي ابريشم.

- بخش بافت‌ها.

- بخش زر دوزي و آذين آن به وسيلة تارهاي نقره‌اي.

- بخش‌هايي كه فرش‌هاي پنبه‌اي مورد نياز مساجد عربستان را