بخش 1
آداب سفر حج
بسم الله الرحمن الرحيم
1 - هدفداري در
مسافرت
سير و سياحت با انگيزه صحيح و عقلايي ، در قرآن كريم‌مورد
تأييد و تشويق قرار گرفته است و از مؤمنان خواسته شده كه با مسافرت نمودن
به گوشه و كنار جهان ، در سرنوشت ملتهاي گذشته بيانديشند و عبرت بگيرند: "
او لم يسيروا في الارض فينظ‌روا كيف كان عاقبة الذين من قبلهم... " " آيا
در زمين سير نمي‌كنند تا بنگرند كه عاقبت پيشينيان چگونه بوده است ؟ " امام
صادق( عليه السلام ) فرمود: " در حكمت آل داود آمده ست: انسان عاقل را سزد كه جز با
سه هدف مسافرت نرود: 1 - توشه‌اي براي فرداي قيامت برگيرد 2 - مخارج زندگي
را تأمين و ترميم نمايد 3 - از راه حلال لذت ببرد. " گاهي نيز هدف از
مسافرت رفع خستگي و افسردگي است. انسان‌هاي خسته از رنج كار و تلاش ، با
سفر به مناطق مختلف و استفاده از مناظ‌ر زيباي طبيعت ، خستگي را از تن به
در كرده ، براي كار و كوشش بيشتر ، آمادگي پيدا مي‌كنند. پيامبر( صلي الله عليه و آله ) فرمود: "
مسافرت كنيد تا سالم شويد. " گاهي هم سفر با انگيزه ستيز با دشمن و يا حضور
يافتن در ديار دوست شكل ميگيرد كه سفر به قصد جهاد و حج ، پاداش بهشت
برين دارد. امير مؤمنان علي( عليه السلام ) در اين زمينه فرموده است: " براي مجاهدان
راه خدا( كه به خاطر دفاع از حيثيت و شرف خويش پا به ميدان جهاد مي‌نهند )
، و براي آن كس كه براي انجام حج از خانه بيرون مي‌رود و در بين راه
مرگ گريبانش را ميگيرد و... بهشت را ضمانت مي‌كنم."
2 - توبه و استغفار
حج سفري معنوي و الهي است ،
راهيان حرم كبريايي ودلدادگان به خداوند ، پيش از چنين سفري ، بايد براي
راهيابي به حريم عشق ، خود را آماده نموده ، رنگ خدايي به خود بگيرند و
زنگارهاي گناه و نافرماني را از جان و دل بزدايند تا زمينه را براي پذيرش
خويش در پيشگاه حضرت حق فراهم كنند و گذشته سياه و آلوده خود را با آب
توبه بشويند. امام صادق( عليه السلام ) فرمود: " اذا أردت الحج... ثم اغتسل بماء
التوبة الخالصة من الذنوب و البس كسوة الصدق و الصفا و الخضوع و الخشوع "
، " هنگامي كه قصد حج كردي ، با آب توبه خالص ، گناهانت را بشوي و لباس
راستي و پاكي و خضوع و خشوع را بر تن كن. " در قرآن نيز خطاب به مؤمنان
آمده است: " يا ايها الذين آمنوا توبوا الي الله توبة نصوحا " ، " اي ايمان
آوردگان ، به درگاه خدا توبه كنيد ، توبه‌اي از روي اخلاص كه بازگشت به
گناه در آن نباشد. " خواجه اگر توبه نصوح كند هر دمي عالمي فتوح كند و در
آيه ديگري فرموده است: " استغفروا ربكم ثم توبوا اليه يمتعكم متاعا حسنا
الي اجل مسمي و يؤت كل ذي فضل فضله... " ، " از پروردگارتان آمرزش
بخواهيد و به درگاهش توبه كنيد تا شما را از رزقي نيكو ، تا آنگاه كه مقرر
است ، برخوردار كند ، و هر شايسته انعامي را نعمت دهد... " پشيماني از گناه ،
آغازي براي جبران گناه است. امام سجاد( عليه السلام ) فرمود: " الهي ان كان الندم
علي الذنب توبة ، فطني و عزتك من النادمين ، و إن كان الاستغفار من
الخطيئة حطة فطني و عزتك من المستغفرين ، لك العتبي حتي ترضي. " "
خداوندا ! اگر پشيماني از گناه ، توبه است قسم به عزت تو كه من از
پشيمانهايم ، و اگر استغفار و طلب آمرزش موجب از بين رفتن گناه است ، همانا
من - سوگند به عزت تو - از آمرزش طلبانم. تو را سزد كه( بر ما ) عتاب كني
تا باز ( بلطف آيي ) و خشنود گردي. " ابر رحمت را كند اشك ندامت مايه‌دار
آبروي عفو در شرمندگي پوشيده است ( صائب ) توبه حقيقي مراحلي دارد: گناهكار
ابتدا بايد پشيمان شود ، سپس گناه را ترك كند و بعد از آن تصميم بگيرد خود را
به معاصي نيالايد. اگر مالي از ديگران برداشته يا به زور گرفته ، آن را به
صاحبان اصلي مسترد دارد و اگر صاحبان آن را نمي‌شناسد ، به امام مسلمين و
مرجع ديني زمان خود بسپارد. اگر با آبروي مردم بازي كرده ، غيبت نموده ،
اتهامي به ديگران وارد ساخته ، آن را با صاحبان حقوق مطرح و حلاليت بطلبد
، و اگر دسترسي به آنها ندارد ، تصميم بگيرد در اولين فرصت ممكن ، آنان را
يافته ، عذرخواهي نمايد. و اگر امكان دستيابي به آنان وجود ندارد از خداوند
طلب مغفرت كرده ، براي صاحبان حق ، دعا نمايد. و اگر حقي الهي به گردن
دارد ، نمازي ترك نموده ، روزه‌اي نگرفته و... آن را جبران نمايد و تدارك
كند. و در نتيجه پس از آنكه با آب توبه گناهان خود را شستشو داد ، آماده
راهيابي به درگاه ربوبي شود. ز منجلاب هوس گر برون نهي قدم نزول در حرم
كبريا تواني كرد اگر ز هستي خود بگذري يقين
ميدان كه عرش و فلك زير پا تواني
كرد
3 - وصيت
مسافرت هميشه با خطر همراه بوده و هست. در گذشته
راههاي طولاني و ناهموار ، دزدان مسلح ، نبودن امكانات غذايي و بهداشتي و
ناامن بودن راهها و امثال آن ، موجب مي‌شد تا تعدادي از مسافران جان به
جان آفرين بسپارند و مظ‌لومانه در گوشه‌اي به خاك سپرده شوند. در عصر كنوني
نيز كه امكانات فراواني براي مسافران فراهم شده باز خطراتي جان انسانها را
تهديد مي‌كند. افراد بشر در زمين و آسمان امنيت لازم را ندارند. گاهي
هواپيماي مسافربري به علت نقص فني سقوط مي‌كند و تعدادي كشته مي‌شوند. و
گاهي دو اتومبيل با هم برخورد مي‌كند و جان سرنشينان بي‌گناهش را ميگيرد.
بنابراين هيچ كس نمي‌تواند آينده‌اش را پيش‌بيني نموده ، به بازگشت خويش
مطمئن شود. از اين رو نوشتن وصيت امري ضروري و لازم است تا وارثان دچار
مشكل نشده ، تكليفشان را بدانند. امام صادق( عليه السلام ) فرمود: " كسي كه بر مركبي
سوار مي‌شود لازم است وصيت كند. "
4 - اخلاص در
نيت
سالكان اين طريق ، لازم است با نيتي خالص و جاني پاك ، در
سرزمين وحي گام نهند ، آنان كه دل به ديگري سپرده‌اند به قرب حق راه
پيدا نمي‌كنند. خداوند در قرآن كريم فرموده است: " و ما امروا الا ليعبدوا
الله مخلصين له الدين " ، " و آنان را جز اين فرمان ندادند كه خدا را
بپرستند در حالي كه در دين او اخلاص مي‌ورزند. " از سوي ديگر خداوند قبل از
آن كه به عمل آدميان بنگرد ، به نيت‌هاي آنان نظ‌ر مي‌كند. رسول گرامي
اسلام( صلي الله عليه و آله ) فرمود: " انما الأعمال بالنيات " ، " كارها بر اساس نيتهاست و
ارزيابي هر عمل بستگي به نيت و انگيزه آن عمل دارد. " و نيز فرمود: "
خداوند آن مقدار از عمل را كه خالص و پاك براي او انجام شده مي‌پذيرد. "
اخلاص شرط اساسي تمامي عبادات است و هر كس عبادتي را براي خودنمايي و ريا
، و يا دستيابي به امور مادي و دنيايي انجام دهد ، كاري بيهوده كرده است و
صاحبش از آن بهره نخواهد گرفت. اين اصل تا آنجا اهميت دارد كه اگر
رزمنده‌اي در ميدان جنگ و جهاد شركت نموده ، براي رسيدن به غنيمت و يا
چيره شدن در جنگ به تلاش نظ‌امي دست زند و كشته شود ، شهيد به حساب
نمي‌آيد ، و جايگاهش دوزخ است. پيامبر( صلي الله عليه و آله ) در تقسيم‌بندي تنبه آفريني ،
حاجيان امت خود در آخر زمان را به سه دسته تقسيم فرموده‌اند: 1 -
ثروتمنداني كه براي تفريح به حج مي‌روند. 2 - گروههاي متوسط جامعه كه
براي سوداگري و تجارت راهي زيارت خانه خدا مي‌شوند. 3 - نيازمندان و فقيران
، كه براي خودنمايي و رياكاري حج مي‌گزارند ! سلمان پس از شنيدن اين سخن
، با شگفتي سؤال كرد: اي رسول خدا آيا چنين زماني فرا خواهد رسيد ؟
پيامبر( صلي الله عليه و آله ) فرمود: سوگند به آن خدايي كه جان من در دست اوست ( آنچه گفتم
) در آينده واقع خواهد شد. امام صادق( عليه السلام ) نيز فرمودند: " حج دو گونه است: 1-
حج براي خدا 2- حج براي مردم. آن كس كه براي خدا حج گزارد ، خداوند به
وي پاداش بهشت دهد ، و آن كه براي مردم حج بجاي آورد پاداش آن را در روز
قيامت از مردم بگيرد ! بنابراين ، آنان كه فقط براي خدا حج انجام دهند مورد
رحمت و مغفرت پروردگار قرار خواهند گرفت.
5 - زاد و
توشه حلال
حاجي بايد زاد و توشه راه را از مال حلال تهيه
كند.پيامبر( صلي الله عليه و آله ) فرمود: خداوند پاكيزه است و جز پاكيزه را نمي‌پذيرد. پيامبر( صلي الله عليه و آله )
فرمود: هنگامي كه مردي با مال حرام حج مي‌گزارد و مي‌گويد: " لبيك اللهم
لبيك... " ، " به فرمانبرداري ايستاده‌ام ، بار خدايا ! من در طاعت و خدمت
ايستاده‌ام. " خداوند به او پاسخ مي‌دهد: " لا لبيك و لا سعديك حتي ترد ما
في يديك " ، " نه ، به فرمانبرداري نايستاده‌اي و در اطاعت و خدمت نيستي
تا آنچه در اختيار توست( به صاحبانش ) بازگرداني. " و در روايت ديگري آمده
است: " لا لبيك و لا سعديك و حجك مردود عليك " ، " حج تو ، به تو برگردانده
مي‌شود ! " خداوند در قرآن مؤمنان را به آنچه به رسولان خويش امر كرده ،
سفارش مي‌كند و مي‌فرمايد: " يا ايها الرسل كلوا من الطيبات و اعملوا صالحا
اني بما تعملون عليم. " ، " اي پيامبران ، از چيزهاي پاكيزه و خوش بخوريد و
كارهاي شايسته كنيد كه من به كارهايي كه مي‌كنيد آگاهم. " و فرمود: " يا
ايها الذين آمنوا كلوا من طيبات ما رزقناكم " ، " اي كساني كه ايمان
آورده‌ايد از آن چيزهاي پاكيزه‌اي كه روزي شما كرده‌ايم بخوريد. " حاجيان
ژوليده موي و گرد و غبار بر چهره نشسته در سفر الهي حج ، همه جا يا رب يا
رب گفته ، خدا را مي‌خوانند ، كسي كه غذا و پوشاك خود را از راه حرام تهيه
نموده و با حرام رشد يافته ، چگونه انتظ‌ار دارد خداوند دعايش را پاسخ گويد
؟! در اشعار منسوب به احمد بن حنبل آمده است: حججت بمال اصله سحت فما
حججت ولكن حجت العير لا يقبل الله إلا كل طيبة ما كل من حج بيت الله
مبرور " با پولي حج گزاردي كه اصل آن حرام است ، پس حج نگذاشته‌اي ،
بلكه حيواني حج انجام داده است. " " خداوند جز پاك را نمي‌پذيرد ، اينگونه
نيست كه هر كس حج بيت الله كند ، حج او مبرور باشد. "
6 - چشم به مال ديگران نداشتن
حاجي سزاوار است ،
چشم از مال ديگران برداشته ، حج را عزتمندانه بجاي آورد. ابن عباس گفته
است: گروهي بدون تهيه زاد و توشه ، حج مي‌گزاردند ، خداوند اين آيه را
نازل فرمود: " و تزودوا فان خير الزاد التقوي " ، " و توشه برگيريد كه همانا
بهترين توشه تقواست. " عكرمه و مجاهد و جز آنان نيز گفته‌اند: گروهي از
اعراب بدون همراه داشتن غذا و خوراكي لازم ، به حج آمده مي‌گفتند: ما
توكل كننده بر خدا هستيم و برخي از آنان مي‌گفتند: چگونه ممكن است كه ما
حج خانه را انجام دهيم و او به ما غذا ندهد ؟ و با اين فكر و روش ، باري بر
دوش مردم شده ، غذاي اينگونه افراد را ديگران تأمين مي‌كردند ، خداوند آيه
" و تزودوا... " را نازل و آنها را از اين كار بازداشت. در تاريخ آمده است:
برخي از فقهاي ري نزد شبلي آمده ، از او خواستند با توكل بر خدا در حج
همراهي‌اش كنند ، او نيز با آنان شرط كرد: 1- خوراكي با خود برندارند ! 2- از
هيچكس درخواستي نكنند ! 3- از هيچكس چيزي نپذيرند ! و آنان در شرط سوم ماندند
! سپس شبلي گفت: شما توكل كرده‌ايد ليكن بر خوراكيها و غذاهاي ديگر حاجيان !
احمد بن حنبل پيشواي حنبليان درباره آنان كه بدون زاد و توشه به سفر
مي‌آيند گفت: من آن را دوست نمي‌دارم ، اينان بر خوراكيهاي مردم توكل
كرده‌اند.
7 - تأمين مخارج زن و فرزند حاجي قبل
از سفر لازم است ،
مخارج زندگي زن و فرزندانش را تأمين نموده ،
سپس به حج‌مشرف شود. آن كس كه توان تأمين زندگي و هزينه خوراك و پوشاك
خانواده خود را ندارد مستطيع نبوده ، حج بر او واجب نيست. امام صادق( عليه السلام )
به نقل از پدر بزرگوارشان فرموده‌اند: "... من استطاع اليه سبيلا " ، " سبيل
" در آيه به معناي گستردگي در مال است ، به شكلي كه با قسمتي از آن حج
انجام داده و با باقيمانده آن ، خوراك( و زندگي زن و فرزندش ) را تأمين
كند. در جاي ديگر فرمود: " حج خانه خدا واجب است بر كسي كه راهي به سوي
آن بيابد و آن ، توشه و وسيله سفر همراه با سلامتي است و نيز بجاي گزاردن
نفقه خانواده و آنچه پس از حج بدان نياز دارد. " صاحب جواهر ( رحمه الله ) چهارمين شرط از شرايط استطاعت را ، داشتن امكانات مالي به اندازه
رفع نياز و تأمين مايحتاج زن و فرزند دانسته ، مي‌فرمايد : آن كس كه چنين
تواني ندارد حج بر او واجب نيست( بلا خلاف أجده ، بل ربما يظ‌هر من بعضهم
الطجماع عليه... )
8 - انتخاب زمان
مناسب
شنبه از بهترين روزها براي آغاز سفر است. ابو ايوب خزاز و
عبدالله بن سنان از امام صادق( عليه السلام ) معناي اين فرموده خداوند بلند مرتبه را
جويا شدند كه: " فاذا قضيت الصلاة فانتشروا في الارض و ابتغوا من فضل الله
.. " ، " و چون نماز پايان يافت ، در زمين پراكنده شويد و رزق خدا را طلب
كنيد... " حضرت فرمود: نماز ، روز جمعه ، و پراكنده شدن روز شنبه. سزاوار است
كه انسان روز جمعه را براي فراگيري مسائل ديني ، و بهره‌گيري معنوي قرار
دهد. امام باقر( عليه السلام ) فرمود: " پيامبر( صلي الله عليه و آله ) روز پنجشنبه را براي مسافرت انتخاب
مي‌فرمود. " آن حضرت همچنين در جاي ديگري مي‌فرمايد: " روز پنجشنبه را خدا ،
فرشتگان و رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) دوست دارند. " كراهت سفر در روز جمعه ، براي اين
است كه مردم در نماز جمعه شركت نموده ، حضور خود در صحنه را به نمايش
بگذارند. امام صادق( عليه السلام ) فرمود: " كراهت( سفر در روز جمعه ) بخاطر نماز است. "
9 - غسل
مستحب است مسافر در آستانه
حركت غسل كند و هنگام غسل بگويد: " بسم الله و بالله و لا حول و لا قوة
الا بالله... " و نيت غسل را ، توبه ، حاجت ، زيارت ، طلب خير ، نماز و دعا
قرار دهد. و اگر روز جمعه است غسل جمعه را نيز به نيت اضافه نموده ، براي
همه آنها يك غسل انجام دهد.
10 -
صدقه
مستحب است مسافر در آغاز حركت ، صدقه دهد و آية الكرسي
بخواند. امام صادق( عليه السلام ) فرمود: " صدقه بده و هر روزي كه خواستي خارج شو. "
اي صاحب كرامت شكرانه سلامت روزي تفقدي كن درويش بينوا را ( حافظ ) و نيز
دو ركعت نماز بخواند و بگويد: " اللهم اني استودعك نفسي و أهلي و مالي و
ذريتي و دنياؤ و آخرتي و أمانتي و خاتمة عملي " ، " خداوندا ! خود ، خانواده
، پول ، فرزندان ، دنيا ، آخرت ، امانت و پايان كارم را به تو مي‌سپارم. "
آنگاه همسر و فرزندانش را در اتاق گرد آورده ، بگويد: " اللهم اني استودعك
الغداة نفسي و مالي و أهلي و ولدي و الشاهد منا و الغائب ، اللهم اجعلنا في
جوارك اللهم لا تسلبنا نعمتك و لا تغير ما بنا من عافيتك و فضلك. " " بار
خدايا ! همانا من( از ) فردا ، خود و مال و خانواده و فرزندانم - چه آنان كه
نزد منند ، و چه آنان كه نيستند - همه را به تو مي‌سپارم. پروردگارا ! در
كنار خود قرارمان ده ، و نعمتهايت را از ما مگير و آنچه از سلامتي و فضل تو
در اختيار ماست ، تغيير مده. " و زماني كه از در خانه بيرون مي‌رود ، در
آستانه در ايستاده ، سوره‌هاي حمد و معوذتين ، قل هو الله احد ، آية الكرسي
را در پيش رو و سمت راست و چپ بخواند و بگويد: " اللهم احفظ‌ني و احفظ ما
معي ، و سلمني و سلم ما معي ، و بلغني و بلغ ما معي ببلاغك الحسن الجميل.
" " خداوندا ! مرا و آنچه با من است نگهدار. مرا و آنچه با من است سالم بدار
و مرا و آنچه با من است با صورتي نيكو و زيبا به مقصد برسان. " امام
سجاد( عليه السلام ) فرمود: هرگاه بنده‌اي از بندگان خداوند از خانه خارج مي‌شود ، شيطان
سر راهش مي‌آيد ، اگر گفت: " بسم الله... " دو فرشته( نگهبان براي انسان )
به او گويند: " خود را كفايت كردي " و اگر گويد: " آمنت بالله " ، " به خداي
ايمان دارم " گويند: هدايت شدي و راه يافتي ، پس اگر گويد: " توكلت علي
الله " ، " بر خداي توكل كردم " گويند: محفوظ ماندي ، آنگاه شيطان از او
دست كشيده ، آنجا را ترك مي‌كند و مي‌گويد: چگونه از كسي كه هدايت شده ،
محفوظ مانده و كفايت شده براي ما سودي حاصل خواهد شد ؟ ذيل اين روايت
دارد: " يا ابا حمزة: ان تركت الناس لم يتركوك و ان رفضتهم لم يرفضوك
قلت: فما أصنع ؟ قال: اعطهم من عرضك ليوم فقرك و فاقتك. " در روايت
ديگري امام صادق( عليه السلام ) فرمود: هنگامي كه به قصد حج و عمره از خانه خود
بيرون آمدي - انشاء الله - پس دعاي فرج را بخوان و آن دعا اين است: " لا
اله الا الله الحليم و الكريم ، لا اله الا الله العلي العظ‌يم ، سبحان
الله رب السماوات السبع ، و رب الأرضين السبع ، و رب العرش العظ‌يم و
الحمد لله رب العالمين "
11 - بي‌خبر به مسافرت
نرفتن
امام صادق( عليه السلام ) به نقل از پيامبر( صلي الله عليه و آله ) فرموده‌اند: " مسلماني
كه قصد مسافرت دارد بايد برادران ديني خود را از قصد خويش آگاه سازد و
متقابلا اين حق را ايجاد مي‌كند كه موقع بازگشت برادران ايماني به ديدار او
بيايند. "
12 - بدرقه مسافر
مستحب است
مسافر را دوستان و بستگانش بدرقه كنند. همچنين مستحب است براي مسافر دعا
كنند. پيامبر( صلي الله عليه و آله ) هرگاه مؤمنان را بدرقه مي‌نمود ، با آنان خداحافظ‌ي كرده ،
مي‌فرمود: " خداوند بر تقواي شما بيفزايد و به سوي هر خيري شما را راهنمايي
كند ، و حاجات شما را برآورد ، و دين و دنياي شما را سالم بدارد و شما را صحيح
و سالم بازگرداند. " امام صادق( عليه السلام ) براي گروهي از اصحاب خود كه پياده عازم
حج بودند ، دعا كرده ، فرمود: " خداوندا ! آنان را بر قدمهايشان استوار بدار و
شريان‌هاي ايشان را آرام دار( قوت قلب به آنان عنايت كن ). " آنگاه كه
اباذر را به تبعيدگاه مي‌بردند ، علي ، حسن و حسين( عليهم السلام ) و عقيل
پسر ابيطالب ، عبدالله بن جعفر ، و عمار ياسر او را بدرقه كردند و علي( عليه السلام )
خطاب به آنان فرمود: با برادرتان اباذر خداحافظ‌ي كنيد ، زيرا مسافر ناچار
بايد به راه خود برود ، و بدرقه كننده ناگزير است كه بازگردد.
13 - انتخاب همراه
لذت سفر آنگاه افزون خواهد شد كه
انسان ، رفيق و همنشين صميمي براي خود برگزيند تا سختي‌هاي سفر بر او هموار
گردد. پيامبر( صلي الله عليه و آله ) به مسافران توصيه مي‌فرمود: ابتدا رفيق راه را انتخاب كنيد
آنگاه مسافرت بنماييد. " الرفيق ثم السفر ". و در سخني ديگر به اميرالمؤمنين
علي( عليه السلام ) فرمود: " به تنهايي سفر مكن ، كه همانا شيطان با شخص تنهاست ، و او
از دو نفر دورتر است و فاصله دارد. اي علي ، همانا مردي كه تنها مسافرت كند
در معرض گمراهي است ، دو نفر چنين‌اند ، اما آنگاه كه به سه نفر رسيدند ،
گروه و كاروان به حساب مي‌آيند. " رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) سه نفر را لعنت فرمود: 1-
آن كس كه تنها غذا بخورد. 2- كسي كه در خانه‌اي تنها بخوابد. 3- سواري كه
در دشت و بيابان تنها حركت كند. اسماعيل بن جابر گفت: در مكه خدمت امام
صادق( عليه السلام ) بودم. مردي از اهالي مدينه خدمت آن حضرت آمد ، حضرت از او سؤال
كردند: چه كسي همراهت است ؟ پاسخ گفت : با كسي همسفر نبودم. امام
صادق( عليه السلام ) فرمود: " اگر من بر تو فرمان مي‌راندم ، نيكو ادبت مي‌كردم. سپس
فرمود: يكي شيطان است ، دو تا نيز شيطانند ، سه نفر ياران و چهار نفر
رفيقانند. " اين روايت ، به خوبي نشان مي‌دهد كه پيشوايان دين ، مردم را
به داشتن همراه در سفر ترغيب و تشويق مي‌كرده‌اند. در حديثي ديگر رسول
خدا( صلي الله عليه و آله ) از كسي كه تنها مسافرت كند ، با عنوان " بدترين مردم " ياد كرده
است.
14 - هم شأني در مسافرت
در
انتخاب رفيق سفر ، لازم است دقت نموده ، همراهاني هم‌شأن و هم طراز را
برگزيند تا در سفر به او خوش بگذرد. اسحاق بن جرير گفت: امام صادق( عليه السلام )
پيوسته مي‌فرمود: " با كسي همراه شويد كه از همراهي با او احساس زينت و
سرافرازي كنيد و با آنان كه همين احساس را نسبت به شما دارند همراه نشويد.
" شهاب بن عبد ربه گويد: به امام صادق( عليه السلام ) گفتم: شما وضعيت من ، و دوست
گرفتنم و بخششي كه نسبت به برادرانم دارم را مي‌دانيد ، با گروهي از اين
دوستان در راه مكه همسفر مي‌شوم و نسبت به آنان بذل و بخشش مي‌كنم و امور
معاششان را توسعه مي‌دهم. امام فرمود: " اي شهاب چنين مكن ، زيرا كه اگر
تو دست‌بازي نسبت به آنان نشان دهي و آنان نيز چنين كنند ، نسبت به آنان
ستم كرده‌اي ، و اگر امساك نموده ، چيزي به آنان ندهي ، خوارشان
گردانيده‌اي ، پس افرادي چون خود را همراه گير ، و با همسنگ خود همراه باش.
" امام باقر( عليه السلام ) نيز فرمود: " با مثل خودت مسافرت كن ، و با كسي كه مخارج
تو را تأمين مي‌كند همراه مباش ، زيرا اين عمل موجب ذلت و خواري مؤمن
است. " حسين بن ابي العلاء گفت: همراه با بيست و اندي مرد به سوي مكه
حركت كردم ، و در هر منزلي گوسفندي براي آنان سر مي‌بريدم ، آنگاه كه
مي‌خواستم خدمت امام صادق ( عليه السلام ) داخل شوم ، حضرت خطاب به من فرمود: اي
حسين ، مؤمنان را ذليل مي‌كني ؟ گفتم: از چنين كاري به خدا پناه مي‌برم.
امام فرمود: به من خبر داده‌اند كه در هر منزلي گوسفندي قرباني مي‌كني ؟
گفتم: از اين كار ، هدفي جز خدا نداشته‌ام ، فرمود: آيا ندانستي كه در ميان
همراهان تو افرادي هستند كه دوست مي‌دارند همچون تو عمل كنند ليكن توان آن
را ندارند و احساس خود كوچك‌بيني و شكستگي روحي ، مي‌كنند ؟! گفتم: از خدا
طلب مغفرت دارم و ديگر چنين نكردم. " در تعداد همسفر نيز بايد دقت كرد ،
مستحب است از چهار تا هفت نفر بيشتر نباشند. رسول خدا فرمود: محبوبترين ياران
نزد خداوند - عزوجل - چهار نفرند و هيچ گروهي از هفت نفر افزون نشوند مگر آن
كه هياهو و جار و جنجالش بسيار مي‌شود.
15 -
يادآوري نعمتهاي خداوند
راهي حج ، آنگاه كه سوار بر مركب مي‌شود
، مستحب است نعمتهاي خداوند را ياد آورده ، سپاسگزاري نمايد و بگويد: " الحمد
لله الذي هدانا للطسلام ، و علمنا القرآن ، و من علينا بمحمد( صلي الله عليه و آله ) سبحان الذي
سخر لنا هذا و ما كنا له مقرنين و انا الي ربنا منقلبون ، و الحمد لله رب
العالمين... " " سپاس مخصوص خداوندي است كه ما را به اسلام هدايت كرد ، و
به ما قرآن را آموخت ، و با فرستادن( رسولش ) محمد بن عبدالله( صلي الله عليه و آله ) بر ما
منت نهاد ، منزه است خداوندي كه( اين وسيله ) را براي ما رام ساخت وگرنه
ما را توان آن نبود." علي بن ابيطالب( عليه السلام ) فرمود: هر كس بر مركب سوار شد ،
نعمتهايي را كه خداوند به او داده به ياد آورد و آيه: " سبحان الذي سخر لنا
هذا و ما كنا له مقرنين... " را بخواند و بگويد: " استغفر الله الذي لا اله
الا هو الحي القيوم و أتوب اليه ، اللهم اغفر لي ذنوبي ، انه لا يغفر
الذنوب الا أنت. " مولاي بخشنده و كريم گويد: " اي فرشتگان من ، بنده من
مي‌داند كه گناهان را جز من كسي نمي‌بخشد. شما شاهد باشيد كه من گناهان او
را آمرزيدم. "
16 - دعا و ذكر در حال
حركت
پيمودن راههاي زمين و آسمان ، همراه با فراز و نشيب و اوج و
فرود است. اتومبيل به مناطق كوهستاني كه مي‌رسد ، جاده‌هاي پر پيچ و خم
كوهستاني را طي كرده بالا مي‌رود و پس از رسيدن به قله ، سرازير مي‌شود.
هواپيما نيز از فرودگاه برمي‌خيزد ، اوج ميگيرد و با رسيدن به مقصد فاصله خود
را با زمين كم نموده ، در فرودگاه بر زمين مي‌نشيند. زائر در تمامي اين
مراحل سزاوار است ياد خدا را زير لب زمزمه كند. رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) آنگاه كه در
مسيري بالا مي‌رفت " الله اكبر " و زماني كه فرود مي‌آمد " سبحان الله "
مي‌گفت. حذيفة بن منصور گويد: همراه با امام صادق( عليه السلام ) به طرف مكه حركت
كرديم. پس از نماز حضرت فرمود: " اللهم خل سبيلنا و أحسن تيسيرنا و أحسن
عافيتنا " و هرگاه از بلندي بالا مي‌رفت مي‌فرمود: " اللهم لك الشرف علي كل
شرف. " در بين راه ، برخي مناطق ، همچون گردنه‌هاي صعب‌العبور و راههاي پر
پيچ و خم ، خطرناك و ترس‌آفرين‌اند. امام صادق( عليه السلام ) فرمود: " اگر به جايي
رسيدي كه ترساني ، اين آيه را بخوان: " رب ادخلني مدخل صدق و أخرجني
مخرج صدق و اجعل لي من لدنك سلطانا نصيرا. " " اي پروردگار من ، مرا به
راستي و نيكويي داخل كن و به راستي و نيكويي بيرون بر و مرا از جانب خود
پيروزي و ياري عنايت فرما. " روزي برخي كسان رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) نزد آن حضرت
آمده ، اظ‌هار داشتند ما به قصد تجارت عازم شام هستيم به ما بياموز كه چه
بگوييم. پيامبر فرمود: " آنگاه كه مسافر در بين راه به منزلي فرود آمد ،
نماز عشاء را خوانده و به هنگام خوابيدن ، تسبيحات حضرت فاطمه - سلام الله
عليها - را بگويد و سپس آية‌الكرسي را بخواند. پس همانا تا به صبح از هر
بلايي مصون خواهد ماند. " امام سجاد( عليه السلام ) فرمود: " اگر كسي پياده حج كند و "
انا انزلناه في ليلة القدر ... " را تا آخر سوره بخواند ، سختي پياده‌روي را
احساس نكند. " امام صادق( عليه السلام ) به آن كس كه تنها سفر كند ، دستور داده‌اند به
هنگام سفر اين دعا را بخواند: " ما شاء الله لا حول و لا قوة الا بالله ،
اللهم آمن وحشتي و أعني علي وحدتي ، و أد غيبتي. "
17 - مسافرت در شب
انتخاب شب براي مسافرت ، توصيه
رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) است. امام صادق( عليه السلام )
به نقل از از پيامبر( صلي الله عليه و آله ) فرمود: " بر شما
باد مسافرت در شب ، زيرا زمين در شب در نور ديده مي‌شود. " قسمت پاياني شب
براي آغاز سفر بهتر است ، زيرا خداوند ابتداي شب را براي آسايش و راحتي
انسان قرار داده ، تا بدن استراحت لازم را داشته ، و روح ، نشاط خود را باز
يابد. علي( عليه السلام ) به معقل فرمود: " چون شب را آسودي ، هنگام سحر و يا دميدن
فجر ، در پناه بركت خداوند ، سفر را آغاز كن. " شب از بهر آسايش توست و روز
مه روشن و مهر گيتي فروز
18 - شراكت در هزينه‌ها
مستحب است مسافران همدل ، پول و توشه خود و همراهان رايكجا جمع
نموده ، سپس از آن برداشت كرده ، خرج كنند. اين عمل براي اخلاق و رفتار
آنان نيكوتر ، و براي روح و جانشان پاكيزه‌تر است. اين ويژگي با سيستم
كنوني ، كه كليه هزينه‌ها از سوي سازمان حج و زيارت تأمين مي‌شود ، بخوبي
سازگار است و ديگر مسافرتهاي دسته جمعي از اين قبيل را نيز شامل مي‌شود.
19 - حفظ پول و اثاثيه
مسافر بايد حافظ
و نگاهبان پول و اثاثيه خود باشد تا در طول سفر دچار مشكل نشود ، صفوان جمال
به امام صادق( عليه السلام ) گفت: مي‌خواهم به حج بروم ، خانواده من نيز همراه من
است ، پول و هزينه سفرم را در همياني كه دارم بگذارم ؟ و آن را به كمر
ببندم ؟ امام فرمود: بله ، پدرم پيوسته مي‌فرمود: از توانمندي مسافر اين
است كه بتواند پول( و وسايل ) خود را حفظ كند.
20
- همراه داشتن مواد خوراكي
مسافر در سفر ، از پاكيزه‌ترين خوراكيها
و بهترين مواد ،همچون بادام ، شكر و سويق و آرد نرم الك نكرده ، توشه
بردارد كه علي بن الحسين( عليه السلام ) چنين مي‌كرد. امام صادق( عليه السلام ) نيز فرمود: "
جوانمردي در سفر عبارت است از فراواني و خوبي توشه و بذل و بخشش آن به
همراهان و پنهان نگهداشتن اسرار همسفران... " امام سجاد( عليه السلام ) به نقل از رسول
خدا( صلي الله عليه و آله ) فرمود: " از بزرگواري مرد آن است كه توشه سفر خود را پاكيزه و شيرين
و گوارا سازد. "
21 - نيازمنديهاي
سفر
مستحب است مسافر نيازمنديهاي سفر را همچون: آينه ، شانه ،
مسواك ، دارو ، درفش و نخ ، سرپايي ، ظ‌رف آب ، لباس ، و... با خود بردارد.
در روايت آمده است ، پيامبر( صلي الله عليه و آله ) هرگاه به سفر مي‌رفت چند چيز را همراه خود
برمي‌داشت: 1- آينه 2- سرمه‌دان 3- شانه 4- مسواك. امام صادق( عليه السلام ) به
مسافران توصيه فرمود: مقداري تربت سالار شهيدان را با خود برداشته ، آن را
ببوسند و بر چشمانشان بگذارند سپس اين دعا را بخوانند: " اللهم اني أسألك
بحق هذه التربة ، و بحق صاحبها ، و بحق جده و بحق أبيه و بحق أمه و أخيه
، و بحق ولده الطاهرين ، اجعلها شفاءا من كل داء ، و أمانا من كل خوف ، و
حفظ‌ا من كل سوء. "... ، چنين انساني پيوسته در پناه خداوند است.
22 - لباس تميز پوشيدن
حاجيان بايد
لباسهاي خود را هميشه تميز نگهدارند. علي بن‌ابيطالب( عليه السلام ) فرمود: " لباس تميز
غم و اندوه را مي‌برد. " همچنين از لباسهايي با رنگ روشن استفاده كنند. در
روايات از ميان رنگها ، به رنگ سفيد توجه بيشتري شده است. پيامبر( صلي الله عليه و آله )
فرمود: لباس سفيد بپوشيد كه پاك و پاكيزه‌تر است. لباس كتاني نيز مطلوب‌تر
است. امام صادق( عليه السلام ) فرمود: كتان از لباس پيامبران - عليهم السلام - است و
لباس كتاني گوشت را مي‌روياند. علي بن ابيطالب( عليه السلام ) نيز فرمود: لباسهاي
بافته شده از كتان بپوشيد كه لباس رسول خد( عليه السلام ) و لباس ما است. ما لباس
پشمي و مويي نمي‌پوشيم جز از روي ناچاري.
23 -
شستن دستها قبل از غذا
زائران براي آنكه در سفر گرفتار بيماري
نشوند دستها را قبل‌از خوردن غذا بشويند. در روايت آمده است: شستن دستها قبل
از غذا ، ناداري و غم را از بين مي‌برد ، از فرسودگي جسم جلوگيري نموده ،
روزي انسان را افزون مي‌كند.
24 - شروع به غذا با
نام خداوند
غذا را با نام خدا - بسم الله - آغاز نموده و پس از
پايان نيزالحمد لله گفته ، و خداوند را بخاطر نعمتهايي كه به انسان ارزاني
داشته سپاس گويند. امام سجاد ( عليه السلام ) در پايان غذا مي‌فرمود: " الحمد لله الذي
أطعمنا ، و سقانا و كفانا و أيدنا و آوانا و أنعم علينا و أفضل ، الحمد لله
الذي يطعم و لا يطعم. "
25 - شيوه غذا خوردن
از غذاهايي كه در ظ‌رف‌هاي نزديك قرار دارد استفاده كنند.
امام‌صادق( عليه السلام ) فرمود: رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) فرمودند: هر يك از شما به هنگام غذا خوردن
از آنچه نزديكتان است بخوريد( و استفاده كنيد ). همچنين از خوردن غذاهاي
داغ و سوزان اجتناب نمايند ، روزي براي رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) غذاي گرمي آوردند
فرمود: بگذاريد تا خنك شود ، خداوند نخواسته آتش به ما بخوراند و بركت در(
غذاي ) خنك است.
26 - پرخوري
براي
بهره‌وري معنوي از سفر الهي و معنوي حج ، لازم است از پرخوري پرهيز شود.
امام صادق( عليه السلام ) فرمود: شكم از خوردن( پرخوري ) سركشي مي‌كند. و در روايتي
ديگر فرمود: خداوند چنين انساني را دشمن دارد. شكم سير ، انسان را از راز و
نياز با خدا و عبادت بازداشته ، طغيان را بهمراه خواهد داشت.
27 - پرهيز از اسراف و تبذير
از اسراف و تبذير پرهيز
كرده ، نعمتهاي خداوند را دورنريزيد ، معمر بن خلاد گفت: از امام رض( عليه السلام )
شنيدم كه مي‌فرمود: كسي كه در منزل خود غذا مي‌خورد ، غذاهايي كه( در سفره
) ريخته را بخورد ، و اگر در بيابان است باقيمانده غذا را براي پرندگان و
درندگان باقي بگذارد.
28 - خدمت به
حاجيان
مستحب است مسافر به همراهان خود در طول سفر كمك كند. رسول
خدا( صلي الله عليه و آله ) فرمود: كسي كه مسافر مؤمن را ياري دهد ، خداوند هفتاد و سه گرفتاري
او را حل مي‌كند. امام سجاد( عليه السلام ) بيشتر اوقات با كساني به مسافرت مي‌رفتند كه
آن حضرت را نمي‌شناختند و با آنها شرط مي‌كرد تا در طول سفر ، به آنان كمك
كند. در يكي از اين سفرها ، مردي حضرت را شناخت و به همراهان خود ، آن
حضرت را معرفي كرد ، آنان هراسان خدمت امام سجاد( عليه السلام ) آمده دست و پاي
ايشان را بوسيده ، عذرخواهي كردند. پيامبر( صلي الله عليه و آله ) فرمود: " سيد القوم خادمهم في
السفر " بزرگ يك ملت آن كس است كه در مسافرت به ديگران كمك كند. يكي از
ارزشمندترين عبادات در سفر حج ، خدمت به زائران بيت الله الحرام است.
ابي المعتمر نيز گويد: شنيدم اميرمؤمنان مي‌فرمود: رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) فرموده است:
" هر مسلماني به گروهي از مسلمانان خدمت كند خداوند به شمار آنان در بهشت
خدمتكاراني به وي خواهد بخشيد. "
29 - آزار ندادن
ديگران
مسافر هر كجا وارد شد آنجا كه جاي خالي هست بنشيند و با
حركت در ميان جمعيت ديگران را به زحمت نياندازد. امام صادق( عليه السلام ) فرمود:
رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) هرگاه در منزلي وارد مي‌شد در نزديكترين جا به او - دم در -
مي‌نشست.
30 - حل مشكلات همسفران
در
طول سفر اگر يكي از همسفران كمك بخواهد بايد ياري‌اش كرد كه اين داراي
ثوابي بس بزرگ است. ابان بن تغلب گويد: با امام صادق( عليه السلام ) در طواف بودم
مردي از اصحاب ما نزدم آمد و از من خواست تا براي انجام كاري همراهش
بروم. اما من دوست نمي‌داشتم امام صادق( عليه السلام ) را رها كرده همراه او بروم. در
همان حال كه طواف مي‌كرديم باز آن مرد به من اشاره كرد ، امام صادق( عليه السلام )
وي را ديد و فرمود: كيست ؟ گفتم: از ياران ماست ، فرمود: با تو هم عقيده
است ؟ گفتم: آري ، فرمود: نزد او برو ، گفتم: طواف را قطع كنم ؟ فرمود: آري
، گفتم: گرچه طواف واجب باشد ، فرمود: آري ، ابان گويد: پس همراه او رفتم.
31 - خيرخواهي
انسانها از نظ‌ر جسمي و
روحي با يكديگر متفاوتند ، اين تفاوت‌ها در رفتار مردم بخوبي مشخص است ، از
اين رو نمي‌توان از همه به يكسان توقع داشت ، برخي آنچنان در غفلتند كه
حتي در حرمين شريفين بدنبال دنيا و مظ‌اهر آن مي‌گردند. اينگونه كسان را
گاهي با يك برخورد صحيح و يك تذكر ناصحانه مي‌توان از خواب غفلت بيدار كرد
لذا سعي كنيد خيرخواه ديگران باشيد.
32 - جوانمردي
در سفر
مستحب است مسافران در سفر ، جوانمردي از خود نشان دهند.
رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) تلاوت قرآن ، و حضور دائم در مساجد ، و همراهي با برادران در
حل حوائج و نيازهاي آنان را نشانه فتوت و جوانمردي در وطن ، و فراواني و
خوبي توشه و بخشش آن به همسفران ، و كتمان اسرار همراهان ، و خوش خلقي ،
و شوخي بدون معصيت را علائم جوانمردي در سفر دانسته‌اند. لقمان به فرزندش
گفت: اگر با گروهي مسافرت كردي ، در كار خود و آنان فراوان مشورت كن ، در
چهره آنان فراوان لبخند بزن ، از خوراكيها و توشه‌هايي كه همراه داري بر
آنان ببخش و با آنان كريمانه عمل كن ، دعوت آنان را پاسخ گوي و اگر از تو
ياري خواستند ، آنان را كمك كن. اگر در كار حقي از تو شهادت خواستند ، شهادت
ده ، آنگاه كه همراهان تو پياده راه مي‌پيمايند با آنان همراهي كن ، و آن
زمان كه آنان به كاري مشغولند ، با آنان كار كن ، سخن سالمنداني كه سن
آنان از تو بيشتر است را پذيرا باش ، اگر تو را به چيزي امر نمودند ، پيروي
كن و اگر چيزي از تو خواستند پاسخ مثبت ده و جواب منفي به آنان مده.
33 - عبادت خداوند
حرمين شريفين بهترين
مكان‌ها در روي كره زمين براي عبادت خداوند است. اگر اين عبادت همراه با
اخلاص صورت پذيرد بيقين مورد پذيرش حق قرار ميگيرد. علي بن ابيطالب( عليه السلام )
فرمود: خوشا به حال كسي كه عبادت و دعا را براي خدا انجام دهد و به آنچه
چشمانش مي‌بيند دل نبندد و به آنچه گوشهايش مي‌شنود ياد خدا را فراموش نكند.
جاذبه‌هاي مادي و بازار و خريد نبايد حاجي را به خود مشغول سازد. زائر بايد
به دنبال عبادت بوده ، از فرصت بدست آمده بيشترين استفاده را بنمايد.
34 - اقامه نماز
لقمان حكيم در وصيتش
به فرزند خود گفت: فرزندم ! آنگاه كه وقت نماز فرا رسيد ، آن را به خاطر
چيزي به تأخير مينداز ، نماز را بجاي آر و خود را از اين دين رها ساز ، نماز
را به جماعت بخوان گرچه مكان براي نماز تنگ باشد ، " گويي بر نوك نيزه
ايستاده‌اي " ، هرگاه به نزديكي منزلي رسيدي از مركب فرود آي و ابتدا
مركبت را رسيدگي كن در سرزميني فرود آي كه سبزه‌زار ، خوش‌منظ‌ر ، آرام و
داراي خاكي نرم باشد - نه سنگلاخ - و آنگاه كه فرود آمدي ، قبل از نشستن
، دو ركعت نماز بخوان. اگر مي‌تواني غذا نخوري تا از آن به ديگران صدقه
دهي ، اينچنين كن. تا زماني كه سواره‌اي ، قرآن بخوان ، و هرگاه فراغتي
يافتي دعا كن. در آغاز شب حركت نكن و بجاي آن از پايان شب بهره بگير ، و
در طول راه صدايت را بلند نكن.
35 - نماز خواندن
در مساجد
يكي از موفقيتهاي بزرگ سفر حج ، دستيابي به ثواب فراوان
نمازگزاري در مسجد النبي( صلي الله عليه و آله ) و مسجدالحرام است. يك ركعت نماز در مسجد
النبي( صلي الله عليه و آله ) ثواب يكهزار ركعت و در مسجدالحرام ده هزار ركعت پاداش دارد. در
برخي از روايات نيز براي يك ركعت نماز در مسجدالحرام ، يكصد هزار ركعت
پاداش در نظ‌ر گرفته شده است. از سوي ديگر دستور امام صادق ( عليه السلام ) به شيعيان
و پيروانش اين است كه: " عليكم بالصلاة في المساجد " " بر شما باد به
نمازگزاري در مسجدها. " بنابراين به هنگام اقامه نماز جماعت ، حاجيان به
سوي مساجد شتافته ، در اجتماعات مسلمانان شركت كنند تا هم بهره معنوي
بگيرند و هم از بركات زندگي جمعي و انس با مردم بهره‌مند گردند. و نه تنها
خود در نماز جماعت شركت مي‌كنند همراهانشان را نيز به اين كار ترغيب نمايند.
امام صادق( عليه السلام ) فرمود: "... و احضروا مع قومكم مساجدكم... " " همراه با قوم
خود در مساجدتان حاضر شويد. "
36 - رو به قبله
نشستن
هنگام نشستن تا آنجا كه امكان دارد رو به قبله بنشينند.
گاهي حاجيان در مسجد الحرام پشت به كعبه نشسته با دوستانشان سخن مي‌گويند.
اين عمل نه تنها پسنديده نيست بلكه آنها را از ثواب نگاه به كعبه محروم
مي‌كند. امام صادق( عليه السلام ) فرمود: براي مرد روا نيست در برابر كعبه بصورت
چمباتمه بنشيند.
37 - رعايت اخلاق اسلامي
زائران بايد در برخورد با ديگر مسلمانها ، اخلاق اسلامي رارعايت
نموده ، بدانها عاطفه و محبت نشان دهند. معاوية بن وهب كه از ياران
ارزشمند امام صادق( عليه السلام ) است گويد: به آن حضرت گفتم: سزاوار است با قوم خود
و آنان كه هم مذهب ما نيستند ، چگونه رفتار كنيم ؟ حضرت فرمودند: به
پيشوايانتان كه از آنها پيروي مي‌كنيد بنگريد و همانگونه كه آنها عمل مي‌كنند
، رفتار كنيد ، به خدا سوگند امامان شما ، مريض‌هاي آنها را عيادت كرده ، در
تشييع جنازه‌هاي آنان حاضر مي‌شوند و به سود و زيان آنها گواهي مي‌دهند و
امانت آنان را به آنها باز مي‌گردانند.
38 -
مراعات حال ديگران
در تابستان و در هواي گرم ، در صفوف نماز
جماعت و يا جلساتي كه حاجيان شركت مي‌كنند ، سزاوار است مراعات حال ديگران
را بكنند. پيامبر( صلي الله عليه و آله ) فرمود: سزاوار است نشستگان در تابستان بگونه‌اي بنشينند
كه ميان هر دو نفر يك ذراع فاصله باشد تا گرفتار رنج و زحمت نشوند.
39 - گرامي داشتن همراهان
زندگي جمعي
، ويژگيهاي مخصوص بخود دارد و از آنجا كه‌حاجيان بشكل گروهي زندگي مي‌كنند ،
با احترام گذاشتن به همراهان شيريني سفر را دو چندان خواهند كرد. امام
باقر( عليه السلام ) فرمود: " ياران خود را بزرگ بداريد و آنان را احترام كرده گرامي
بداريد و آنان را احترام كرده گرامي بداريد ، به يكديگر هجوم نبريد و به هم
زيان نزنيد... و بندگان با اخلاص خدا باشيد. " در دستورالعملي ديگر پيامبر( صلي الله عليه و آله )
فرمود: سه چيز دوستي مرد با برادر مسلمانش را گرمتر و باصفاتر مي‌كند: 1- هميشه
با روي خوش با او ديدار كند. 2- در مجلس آنگاه كه برابر او نشيند برايش جا
باز كند. 3- به بهترين نامي كه دوست مي‌دارد او را صدا بزند.
40 - سلام به ديگران
انس و علاقه ديني يكي از
زيباترين ارمغانهاي اسلام به مردم است و سلام در ايجاد اين علقه ، نقش
بسزايي دارد. پيامبر( صلي الله عليه و آله ) فرمود: " نزديكترين مردم به خدا و رسول كسي است كه
در سلام دادن پيش بيافتد. " و در دستوري ديگر فرمود: به آن كس كه بدون
سلام ، كلام آغاز نمايد پاسخ ندهيد. به همسفران سالخورده ، چه مردان و چه
زنان ، احترام بگذارند. امام صادق( عليه السلام ) فرمود: احترام به سپيدموي مسلمان ،
احترام به خداست. تحقير ديگران ، اثرات نامطلوبي دارد ، امام صادق( عليه السلام )
فرمود: "... هر كه مؤمن سپيدمويي را سبك بشمارد ، خداوند كسي را بر او خواهد
گمارد تا پيش از مرگ ، او را كوچك نمايد. "
41 -
سوءظ‌ن ايجاد نكردن
آنگاه كه در جمع نشسته‌ايد با يكديگر در گوشي
صحبت نكنيد. اين كار ، ايجاد بدگماني نموده ، دلها را از هم جدا مي‌كند. موسي
بن جعفر( عليه السلام ) فرمود: " آنگاه كه سه نفر در خانه‌اي - با هم - نشسته‌اند دو نفر
از آنها با هم در گوشي صحبت نكنند ، زيرا اين عمل ، او را غمگين مي‌كند. "
42 - ناسازگار نبودن
انسان هر چه قوي
باشد باز ممكن است اشتباهات ، نارساييها ، و مشكلات در كارش پديد آيد ، از
اين رو كم حوصلگي ، بهانه‌گيري و ناسازگاري در اينگونه موارد ، امري ناپسند
و خلاف مروت است ، ناسازگاري آنچنان مذموم است كه رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) فرمود: اگر
ناسازگاري در پيش روي مردم مجسم شود ، هيچ چيزي از آفريده‌هاي خداوند ، از
او زشت‌تر نخواهد بود. در چنين مواردي با صبر و حوصله و درايت و با تذكر
ناصحانه مشكلات را حل نماييد. ز خاك آفريدت خداوند پاك پس اي بنده
افتادگي كن چو خاك حريص و جهانسوز و سركش مباش ز خاك آفريدنت آتش مباش
43 - لغزشها را به رخ نكشيدن
امام باقر
و امام صادق - عليهما السلام - فرموده‌اند: "نزديكترين حالت بنده خدا به كفر
آن است كه با مردي برادر ديني باشد و خطاها و لغزشهاي او را شمرده( ياد
داشت كند ) تا روزي او را بخاطر آن كارها سرزنش نمايد. "
44 - خيرخواهي
امام باقر( عليه السلام ) فرمود: خيرخواهي مؤمن بر
مؤمن واجب است.رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) نيز فرمود: " بزرگترين مردم از نظ‌ر منزلت و
مقام در روز قيامت ، كسي است كه در روي كره زمين براي خيرخواهي و نصيحت
خلق خدا بيشتر تلاش كند. "
45 -
وفاداري
امام صادق( عليه السلام ) فرمود: امام سجاد( عليه السلام ) هنگام رحلت ، به
فرزندشان امام باقر( عليه السلام ) فرمودند: " من با اين شتر بيست مرتبه به حج
رفته‌ام ، اما به او تازيانه نزده‌ام ، هنگامي كه او مرد ، لاشه‌اش را به
خاك بسپاريد تا درندگان گوشتش را نخورند... پس آنگاه كه شتر مرد ، امام
باقر( عليه السلام ) گوري بساخت و او را دفن كرد. "
46 - زينت
تشيع
زائران ايراني سفيران انقلاب اسلامي در سرزمين وحي‌اند
،مسلمانان حاضر در آن ديار ، شيعه بودن و ويژگيهاي تشيع را در رفتار و كردار
ايرانيان مي‌بينند ، بنابراين به گونه‌اي عمل كنيد كه زينت پيشوايان ديني
باشيد. هشام بن كندي گويد: از امام صادق( عليه السلام ) شنيدم كه مي‌فرمود: مبادا كاري
كنيد كه ما را به خاطر آن سرزنش كنند ، پس همانا فرزند بد بخاطر رفتارش پدر
خود را بدنام مي‌كند ، شما براي آن كس كه به او بستگي داريد آبرو باشيد و
براي او مايه بدنامي نباشيد ، در ميان آنان نماز بگزاريد و از مريض‌هاي آنان
عيادت كنيد و جنازه‌هاي آنان را تشييع كنيد و در هيچ كار خيري آنان از شما
سبقت نگيرند ، شما به كار خير از آنان سزاوارتريد.
47 - ايجاد جاذبه براي تشيع
خوشرفتاري و سلوك اسلامي
با ديگر مسلمانان ، آنان را نسبت به تشيع و اهل بيت عصمت و طهارت علاقمند
نموده ، دلها را به هم نزديك مي‌كند. امام صادق( عليه السلام ) فرمود: " هر مردي از شما
كه در دين خود تقوا و ورع را رعايت نموده ، راست سخن بگويد ، امانت را
بپردازد و اخلاقش با مردم نيكو باشد ، گفته مي‌شود: " اين جعفري است " اين
كار مرا شادمان نموده ، خوشحالي را بر من وارد مي‌سازد. مي‌گويند: اين( نتيجه
) تربيت و پرورش جعفر است. و اگر جز اين باشد ناراحتي و ننگ( كار او )
گريبانگير من مي‌شود پس بخدا سوگند پدرم براي من گفت: مردي از پيروان
علي( عليه السلام ) در قبيله‌اي وجود داشت كه زيور آن قبيله بود ، از همه امانت‌دارتر
بود ، حقوق ديگران را مراعات مي‌كرد ، و در گفتار راستگوترين بود. مردم
امانت‌ها و سفارشهاي خود را بدو مي‌سپردند و از تمامي مردم آن قبيله اگر
مي‌پرسيدي او چگونه است ؟ پاسخ مي‌گفتند: چه كسي مانند فلاني است ؟ همانا
او از همه ما امانت‌دارتر و راستگوتر است. " با توجه به توصيه امام صادق( عليه السلام )
تمامي حج گزاران چه در درون كاروانها و چه در مجامع عمومي بايد كاملا
مراقب رفتار و كردار خود باشند تا خشنودي امامان معصوم - عليهم السلام - نيز
بر دستاوردهاي ديگر اين سفر الهي افزوده شود.
48 -
مدارا با بيماران
پيامبر( صلي الله عليه و آله ) فرمود: اگر يكي از شما در مسافرت بيمار
شد تا سه روز نزد او بمانيد( و او را تنها نگذاريد. )
49 - كوتاهي سفر
مسافران پس از پايان يافتن كار و
حاجي پس از خاتمه اعمال ،زودتر نزد خانواده خويش بازگردد ، امام سجاد( عليه السلام )
فرمود: " سفر پاره‌اي از عذاب و ناراحتي است ، هر يك از شما كه سفرش پايان
پذيرفت( و كارش تمام شد ) در بازگشت به سوي خانواده‌اش بشتابد. " امام
صادق( عليه السلام ) نيز فرمود: " از محلي به محل ديگر رفتن ، زاد و توشه را به پايان
رسانده ، اخلاق را بد و لباس را ژنده مي‌نمايد."
50 - سوغات
هنگام بازگشت از سفر ، براي زن و فرزندان
خود هديه‌اي به همراه بياوريد. امام صادق( عليه السلام ) فرمودند: " به هر مقدار كه
توان مالي داريد هر چند يك سنگ ، براي زن و فرزندتان هديه بياوريد. "
51 - استقبال از حاجي ، هنگام
بازگشت
مردم حاجيان را هنگام عزيمت به بيت الله الحرام بدرقه
مي‌كنند و پس از مراجعت نيز به استقبال و ديدار آنان مي‌روند. اين سنت حسنه
در روايات مورد تأييد قرار گرفته و از آن به عنوان امري مستحب ياد شده
است. امام صادق( عليه السلام ) به نقل از امام سجاد( عليه السلام ) مي‌فرمود: به حاجي و عمره‌گزار
قبل از آن كه آلوده به گناه شود ، سلام كرده ، با آنان مصافحه كنيد. و در
روايتي ديگر امام سجاد( عليه السلام ) توصيه فرموده كه حجاج و عمره‌گزاران را گرامي
بدارند. امام باقر( عليه السلام ) فرمود: گرامي داشتن حاجي و معتمر ، بر شما واجب است.
امام صادق( عليه السلام ) نيز فرمود: كسي كه با حاجي تازه از سفر آمده ، معانقه كند ،
مانند آن است كه حجرالاسود را لمس كرده باشد. علي( عليه السلام ) نيز فرمود: " هنگامي
كه برادر شما از مكه بازگشت ، ميان دو چشم او ، و دهانش را ببوسيد كه با آن
حجرالاسودي را ، كه پيامبر( صلي الله عليه و آله ) بر آن بوسه زده ، بوسيده است. و نيز چشمي را
كه به خانه خدا نگاه كرده ، و جايگاه سجده و صورت رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) را بوسيده
، ببوسيد و هنگام خوش‌آمد گويي ، به او بگوييد: خداوند اعمال حج تو را قبول
كند ، سعيت را بر تو ببخشايد و آنچه هزينه كردي به تو عوض دهد و اين حج را
نيز آخرين حج تو قرار ندهد. " حج نورانيتي براي حاجي به ارمغان مي‌آورد و
تا زماني كه آلودگي به گناه پيدا نكرده ، آن نور در چهره او مي‌ماند.
52 - حج كامل
ديدار با پيامبر( صلي الله عليه و آله ) و
امام( عليه السلام ) حج را كامل مي‌كند. امام باقر( عليه السلام ) فرمود: " به مردم فرمان داده
شده تا به سوي اين سنگها بيايند و گرداگرد آن طواف كنند سپس نزد ما آمده ،
ولايت و دوستي‌شان را به ما خبر دهند و ياري و نصرتشان را عرضه نمايند. " و
در روايتي ديگر فرمود: " حج كامل و تمام ، در ديدار با امام( عليه السلام ) است. "
53 - ثمرات زيارت
1- راهيابي به
بهشت:اولين دستاورد زائران عارف ، راهيابي به بهشت خداوند است. تميمي
گويد: به امام باقر( عليه السلام ) عرض كردم: فدايت شوم ، آن كس كه به قصد زيارت
رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) حركت نموده ، زيارتش كند چه خواهد يافت ؟ امام( عليه السلام ) فرمود:
بهشت از آن اوست. 2- بهره‌مندي از شفاعت پيامبر( صلي الله عليه و آله ) امام صادق( عليه السلام ) فرمود:
رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) فرمود: كسي كه به زيارت من بيايد ، روز قيامت او را شفاعت
خواهم كرد. 3- ديدار پيامبر در بهشت حسين بن علي( عليه السلام ) به رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) گفت:
اي پدر ، براي آن كه شما را زيارت كند چه خواهد بود ؟ رسول خدا( صلي الله عليه و آله ) فرمود:
فرزندم ! آن كس كه در حيات و يا پس از مرگم مرا زيارت كند يا آن كه پدر ،
برادر و تو را زيارت نمايد ، اين حق را بر من خواهد يافت كه روز قيامت
ديدارش كرده و از گناهان رهايش سازم. 4- همسايگي با پيامبر در قيامت:
پيامبر( صلي الله عليه و آله ) فرمود: " كسي كه مرا در حيات و يا پس از مرگم زيارت كند ، روز
قيامت در كنار من( و همسايه من ) خواهد بود. "
54
- گوارايتان باد
يحيي بن يسار گفت: پس از آن كه حج گزارديم ،
خدمت امام‌صادق( عليه السلام ) رسيديم ، آن حضرت فرمود: " حج‌گزار خانه خدا ، و زائران
قبر پيامبر( صلي الله عليه و آله ) و شيعه آل محمد بودن( اين سه ويژگي ) گوارايتان باد. "