بخش 2

26

بودند كه قبل از عاشورا جان خود را در راه امام حسين ( عليه السلام ) فدا كردند . مختار هم كسي بود كه چند سال پس از حادثه عاشورا در كوفه قيام كرد و حكومت را به دست گرفت و از قاتلان امام حسين و شهداي كربلا انتقام گرفت و پس از مدتي خودش هم شهيد شد .

حضور در مسجد كوفه و نماز و عبادت در آن بسيار پسنديده است و اميد است كه اين توفيق را داشته باشي و چون به آنجا برسي احساس كني در جايي حضور داري كه بسياري از دوستان خدا در آنجا عبادت ها كرده و اشك ها ريخته اند .

« مسجد سَهله » هم اهميّت بسياري دارد . نزديك مسجد كوفه است . به فاصله چند كيلومتر . آنجا هم قديمي ، بافضيلت و وسيع است و حدوداً 17000 متر مربع مساحت دارد ، ولي بزرگي آن به مسجد كوفه نمي رسد . اين مسجد هم « مقام » هاي متعدّدي دارد كه جاي عبادت پيامبران گذشته و امامان و اولياي خدا بوده است و نماز در آن ها مستحب است و دعاها مستجاب مي شود .

خيلي از كساني كه مشتاق ديدار امام زمان ( عليه السلام ) بوده اند ، به عشق آن حضرت ، چهل شب چهارشنبه به مسجد سهله رفته و تا صبح بيدار مانده و نماز و دعا خوانده اند ، تا توفيق زيارت يافته اند .

جاهاي ديگر

از اين دو مسجد كه بگذريم ، در كوفه و اطراف آن جاهاي

27

ديدني و قبور انسان هاي پاك و مساجد مختلفي است كه هر كدام از آن ها داستاني دارد . حرم باصفاي « ميثم تمّار » يار باوفاي علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) نزديك مسجد كوفه است ، همان شهيدي كه در سال 60 هجري به دست ابن زياد و به جرم دوستي علي ( عليه السلام ) دستگير و به دار آويخته شد . آرامگاه « زيد بن علي » فرزند امام سجاد ( عليه السلام ) نيز كه در سال 122 هجري بر ضدّ بني اميّه و ظالمان قيام كرد و به شهادت رسيد ، در همين شهر است . از خانه كوچك و باصفاي علي ( عليه السلام ) كه بسيار ديدني و پرخاطره است و نزديك مسجد كوفه قرار دارد ، قبلاً ياد كرديم .

اصلاً سرزمين عراق ، به خصوص كوفه ، ماجراهاي بسياري دارد كه خوب است وقتي اين منطقه را زيارت مي كني ، آن حوادث و خاطرات را در ذهن خودت مرور كني . آن همه سخن كه از فرات و نهر علقمه شنيده اي ، در اين سرزمين است ، دوران حكومت امير مؤمنان در همين شهر كوفه بود . اقامت چند ماهه امام مجتبي ( عليه السلام ) پس از شهادت علي ( عليه السلام ) نيز همين جا بود . مسلم بن عقيل ، نماينده حسين ابن علي ( عليه السلام ) را در همين شهر به شهادت رساندند و پيكرش را از بالاي دارالإماره ( كاخ حكومتي ابن زياد ) به زير انداختند . امام حسين ( عليه السلام ) براي پاسخ به دعوت هاي مكرّر مردم كوفه بود كه عازم اين سرزمين شد و قبل از آنكه به كوفه برسد ، در كربلا محاصره و شهيد شد . اسراي اهل بيت را پس از عاشورا وارد همين شهر كردند و سخنراني پرشور حضرت زينب در كوفه اتّفاق افتاد . روضه طفلان مسلم را كه

28

شنيده اي ، در همين شهر اتفاق افتاد . « حُجر بن عدي » ، آن مرد انقلابي و شجاع با يارانش در همين شهر قيام كرد و سرانجام به دستور معاويه در شام و محلّي به نام « مرج العذراء » شهيد شد . « عمرو بن حَمِق خُزاعي » از ياران خاص حضرت علي ( عليه السلام ) را در كوفه شهيد كردند . ميثم تمّار و « رُشيد هَجَري » در همين شهر شهيد شدند . نهضت توّابين بر ضدّ حكومت بني اميّه در سال 65 و قيام و خروج مختار در سال 66 در همين شهر اتفاق افتاد . جنايت هاي زيادي كه « حَجّاج بن يوسف » انجام داد و هزاران نفر از شيعيان علي ( عليه السلام ) را كشت ، در دوراني بود كه او حاكم اين شهر بود . دستگيري و شهادت كساني همچون كميل بن زياد ، سعيد بن جبير ، قنبر غلام حضرت علي و . . . همه از حوادثي است كه در كوفه رخ داده است .

اين ها را براي اين مي گويم كه وقتي از كوچه ها و خيابان هاي كوفه و جاده ها و مناطق اين سرزمين عبور مي كني ، بداني كه چه اتّفاقاتي در اينجا افتاده است و حسّ خوبي پيدا كني و با معرفت و شناخت بهتر زيارت كني .

. . . باز هم نجف

باز هم برمي گرديم به نجف ، شهر ولايت و امامت ، زيارتگاه شيعيان جهان .

نجف ، شهر عزيز و دوست داشتني است . حرم مولايمان علي ( عليه السلام ) كه به او عشق ميورزيم ، بر جاذبه آن مي افزايد . خيلي ها آرزويشان اين بوده كه پس از مرگ ، پيكر آنان را به

29

نجف اشرف ببرند و در اين شهر كه متعلّق به اميرالمؤمنين است به خاك بسپارند ، چه در حرم آن امام ، چه در گورستان وادي السلام كه مدفن هزاران نفر از انسان هاي خوب و باتقوا و اولياي خداست .

حتماً اسم « حوزه علميه نجف » را شنيده اي . گفتم كه هزار سال قبل ، يكي از دانشمندان بزرگ شيعه به نام شيخ طوسي ، حوزه نجف را پايه گذاري كرد و اين شهر ، تبديل به جايي شد براي آموختن درس هاي ديني و قرآن و حديث . در طول هزار سال ، بسياري در اين حوزه درس خوانده و به مقام هاي بالاي علمي رسيده اند . بسياري از علما و مراجع بزرگ تقليد در نجف بوده اند . درگذشته ، كساني كه درس ديني مي خواندند ، براي تكميل تحصيلات خود و رسيدن به درجات بالاتر به نجف مي رفتند و از درس بزرگاني كه آنجا بودند بهره مي گرفتند و مجتهد و فقيه مي شدند و برمي گشتند . اگر بخواهيم علمايي را كه در نجف زندگي كرده يا درس خوانده و تدريس كرده اند و مسلمانان را هدايت نموده اند نام ببريم ، يك فهرست بسيار طولاني مي شود .

اگرچه رژيم بعث عراق در دوران صدام و پيش از او ، به دليل دشمني هايي كه با علماي دين داشت ، بسياري از عالمان را در اين شهر كشت ، يا از عراق بيرون كرد و به حوزه علميه نجف لطمه و ضربه شديدي زد و آن را از رونق قبلي انداخت ، ولي هنوز هم اين حوزه ، يكي از مراكز علمي مهم در جهان اسلام است .

وقتي حكومت شاه خائن قبل از انقلاب ، امام خميني را

30

به تركيه و سپس به عراق تبعيد كرد ، امام سال هاي سال در حوزه نجف بود و درس مي گفت و از همان جا مبارزات و انقلاب مردم ايران را رهبري مي كرد و اعلاميه هايي كه از نجف مي داد و به ايران مي رسيد ، دست به دست مي گشت و تكثير و پخش مي شد و مردم را بيدار مي كرد .

نجف اشرف را هر چند از نظر آباداني و امكانات رفاهي عقب نگه داشته اند و به وضع آن نرسيده اند ، ولي با همين وضع هم آرزوي ديرين هر شيعه بوده كه روزي توفيق زيارت حرم باصفاي امام علي ( عليه السلام ) را در اين شهر پيدا كند و از معنويت و بركات آن بهره ببرد .

خدا را شكر كن كه اكنون اين فرصت و توفيق برايت پيش آمده است . مبادا از اين سفر زيارتي دست خالي برگردي !

جا دارد خطاب به مولايي كه به زيارت بارگاهش آمده اي ، بگويي :

تو از ديار كعبه اي

سفر به سوي تو خوش است

تو بوي كعبه مي دهي

چه قدر بوي تو خوش است

تمام تار و پود من

گداي توست ، يا علي

سراسر وجود من

فداي توست ، يا علي ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . از : نسرين صمصامي .

31

 

كربلا سرزمين عشق و ايثار

كربلا

سرزمين عشق و ايثار

33

تاريخ در جغرافي

در كربلا به سرزميني قدم مي گذاري كه يكي از بزرگترين حوادث تاريخ و حماسه هاي خونين در آنجا اتفاق افتاده است . سرزميني كه يك دنيا خاطره دارد ، هم دل را مي سوزاند و اشك را جاري مي كند ، هم به انسان روح غيرت و شجاعت و سلحشوري و مبارزه با ظلم مي دهد . درباره كربلا هم به عقب برمي گرديم و از گذشته هاي دور ، تاريخ اين شهر و اين حرم و حوادث آن را مرور مي كنيم .

معاويه ، حاكم ستمكار در سال 60 هجري درگذشت . پسر او يزيد به خلافت رسيد ، در حالي كه در آن زمان ، امام حسين ( عليه السلام ) شايسته ترين فرد براي پيشوايي مردم بود و يزيد فردي نالايق ، هوسباز ، شرابخوار و اهل گناه و ظلم بود . يزيد در شام ( دمشق ) حكومت مي كرد و امام حسين ( عليه السلام ) در مدينه بود . يزيد به حاكم مدينه نوشت كه امام را وادار كند تا با حكومت يزيد بيعت كند و اگر نپذيرفت ، گردن او را بزند . امام حسين ( عليه السلام ) كه هرگز حاضر نبود زير بار حكومت كسي مثل يزيد برود ، بيعت نكرد و شبانه با تعدادي از بستگان و برادران و فرزندان خود از مدينه خارج شد و به مكّه رفت كه حرم خدا و شهري امن بود . شيعيان كوفه كه دل خوشي از حاكمان نداشتند ، به امام نامه هاي زيادي نوشتند كه به كوفه

34

بيايد و رهبري آنان را برعهده بگيرد تا با يزيديان مبارزه كنند . اين قضايا مربوط به بيش از هزار و سيصد سال قبل است . حتماً داستان كربلا را خوانده و شنيده اي . نمي خواهم آن قصه طولاني را بگويم .

به هر حال . . . امام حسين ( عليه السلام ) پس از چهار ماه و پنج روز اقامت در مكّه ، به سمت كوفه حركت كرد . كساني هم به او پيوستند . در اين مدّت ، اوضاع كوفه عوض شد . حاكم جديدي كه بسيار بي رحم و ظالم بود ( به نام ابن زياد ) بر سر كار آمد و سختگيري هاي زيادي كرد و فرستاده امام حسين ، يعني مسلم بن عقيل را شهيد كرد . مردم هم ترسيدند و بي وفايي كردند .

امام حسين ( عليه السلام ) پس از 25 روز حركت ، پيش از آنكه به كوفه برسد ، در سرزميني به نام « كربلا » نزديك رودخانه فرات و نهر علقمه در محاصره هزاران نفر از نيروهاي دشمن قرار گرفت . چند روز گذشت ، روز عاشورا رسيد . لشكريان كوفه را تا 30 هزار و بيشتر گفته اند . امّا همراهان امام 72 نفر بودند . از چند روز جلوتر همراهان ا مام با كم آبي رو به رو شده بودند .

در آن سرزمين ، نهر آبي لا به لاي نخلستان ها وجود داشت به نام علقمه . علقمه يك نهر فرعي بود كه از رودخانه فرات جدا مي شد . امام و همراهانش نزديكي هاي علقمه فرود آمده بودند ، تا دسترسي به آب داشته باشند . ولي دشمن ، چند هزار سرباز را در حاشيه علقمه گماشته بود تا امام و يارانش نتوانند از آب استفاده كنند . مي خواستند با تشنه نگه داشتن آنان و فشار كم آبي ، آنان را مجبور كنند

35

تسليم شوند و از ابن زياد و يزيد پيروي كنند .

از دوم محرّم كه وارد اين سرزمين شدند و اردو زدند ، تا هفتم محرم گاهي نفرات امام ، حلقه محاصره را مي شكستند و مشك هاي خود را پر از آب مي كردند و به خيمه ها برمي گشتند . امّا با مراقبت بيشتر سپاه دشمن ، از روز هفتم به بعد ، كار تهيّه آب مشكل شد و در خيمه ها كمبود آب بود . تا اوج عطش و تشنگي كه روز عاشورا بود .

نهر علقمه را به ياد داشته باش ، دوباره به آنجا سر خواهيم زد و از شهيد علقمه ياد خواهيم كرد .

وقتي امام در اين سرزمين فرود آمد ، دستور داد خيمه ها را بر پا كنند ، امّا آن ها را به صورت نزديك به هم و به حالت نيم دايره . خيمه امام در وسط اين خيمه ها بود . بعضي از خيمه ها مخصوص امام و اهل بيت او و جوانان هاشمي بود ، برخي براي ياران و همراهان و بعضي هم مخصوص سلاح و ادوات جنگ و مشك هاي آب و . . .

امروز وقتي به كربلا مي روي ، به ديدن محلّي مي روي كه به فاصله بيش از 200 متر دورتر از حرم امام حسين ( عليه السلام ) قرار دارد و به صورت بناي يادبودي است كه جايگاه خيمه هاي امام حسين ( عليه السلام ) را نشان مي دهد كه از محلّ درگيري و ميدان جنگ فاصله داشت .

بگذريم . روز عاشورا فرا رسيد . امام و فرزندان و يارانش از جلوي اين خيمه ها به طرف ميدان مي رفتند و مي جنگيدند . يك بار حمله عمومي طرف صبح انجام گرفت ، از آن پس نبرد تن به تن . ابتدا ياران امام يكايك به ميدان رفتند و جنگيدند و شهيد شدند . سپس جوانان هاشمي و در

36

آخر حضرت عباس و در پايان همه امام حسين ( عليه السلام ) بود كه در نبرد دلاورانه با آنان شهيد شد . هر كس به ميدان مي رفت ، رَجَز و شعرها و شعارهاي حماسي مي خواند و درگير مي شد . اين نبردها كه از صبح عاشورا شروع شده بود ، تا بعد از ظهر ادامه يافت .

تپه ماهورهايي ميان خيمه ها و ميدان فاصله انداخته بود . اگر كسي مي خواست ميدان را ببيند ، بايد روي آن بلندي مي آمد تا ميدان و سپاه دشمن در چشم اندازش قرار گيرد . اينكه اكنون در كربلا نزديك حرم سيدالشهدا به فاصله 30 متر آن طرف خيابان ، جايگاهي وجود دارد به نام « تلّ زينبيّه » كه با چند پلّه بلندتر از سطح خيابان ساخته شده و شبيه يك حسينيه كوچك است و زائرين كربلا آنجا را هم زيارت مي كنند ، يكي از همان بلندي هايي بود كه روز عاشورا حضرت زينب براي كسب خبر از وضع ميدان و سرنوشت برادرش ، چند بار از جلوي خيمه ها به آن بلندي آمد و به صحنه نبرد نگاه كرد . فاصله چنداني بين تلّ زينبيّه و حرم نيست . اين ساختمان به ياد آن حادثه و براي زنده نگه داشتن آن خاطره ساخته شده است .

روز عاشورا وقتي همه ياران و نزديكان و فرزندان امام به شهادت رسيدند ، خود آن حضرت به ميدان رفت . بارها حمله كرد و با آن گروه جنگيد و عدّه اي را كشت . ولي خودش هم خيلي تشنه و خسته و زخمي بود . تنهاي تنها آن قدر جنگيد و زخم بر پيكر او وارد شد كه سرانجام بر زمين افتاد . امّا هنوز زنده بود و جان در بدن داشت . شمر كه يكي از جلاّدان و نيروهاي بي رحم دشمن بود ، با قساوت تمام ، سر امام حسين ( عليه السلام ) را از پيكرش جدا كرد .

37

كربلا ، مدفن امام حسين ( عليه السلام )

محلّي كه امام حسين ( عليه السلام ) بر زمين افتاده بود و همانجا شهيدش كردند ، كمي گودتر از جاهاي ديگر ميدان بود . به آن قسمت ، « گودال قتلگاه » مي گويند . وقتي وارد حرم امام حسين مي شوي ، به فاصله كمي از جايي كه ضريح مطهّر قرار دارد ، راهرو باريكي است كه به اتاقكي ختم مي شود و آنجا هم ضريح كوچكي بر قسمتي از ديوار است و داخل آن چراغ سرخي روشن است . آنجا را هم زيارت مي كنند و گريه مي كنند . آنجا همان محلّي است كه امام در روز عاشورا بر زمين افتاد و شهيد شد . وقتي دو روز بعد از عاشورا ، امام سجاد ( عليه السلام ) براي دفن شهدا از كوفه به كربلا آمد ، پيكر امام حسين ( عليه السلام ) را در حصيري پيچيد و در جايي دفن كرد كه امروز ضريح مقدّس بر روي آن است .

اگر دقت كني ، ضريح امام حسين ( عليه السلام ) ، دو گوشه اضافه تر از ضريح هاي ديگر دارد . يعني « شش گوشه » است و آن دو گوشه اضافه تر به خاطر آن است كه امام سجاد ، پيكر برادرش حضرت عليّ اكبر را طرف پايين پاي امام حسين به خاك سپرد . ضريح راشش گوشه ساخته اند ، تا جاي دفن حضرت علي اكبر مشخص باشد . در اطراف ضريح امام حسين ( عليه السلام ) ، محلّ ديگري است كه پنجره فولادي مثل ضريح دارد و نام شهداي ديگر كربلا بالاي آن نوشته است . اين همان جايي است كه امام سجاد پيكرهاي پاك ديگران را ( چه از فرزندان و خويشاوندان امام و چه از ياران و همراهان شهيدش ) همه را در يك جا گرد آورد و به خاك سپرد .

38

حرم ابا الفضل ( عليه السلام )

به فاصله 300 متر از حرم امام حسين ( عليه السلام ) به طرف شرق ، حرم حضرت اباالفضل ( عليه السلام ) قرار دارد ، فرزند گرامي اميرالمؤمنين و علمدار رشيد امام حسين ( عليه السلام ) كه در 34 سالگي در كربلا شهيد شد . فاصله اين دو زيارتگاه را « بين الحرمين » گويند . قديم ها در اين فاصله ، خانه و مغازه و كوچه و مسافرخانه بوده ، ولي الآن فضاي باز و يكدستي ديده مي شود كه با دو رديف نخل هاي تزييني و سايه باني در امتداد آنها ، مكان مناسبي براي تجمّع مردم و مراسم عزاداري يا استراحت زائران است و ساختمان ديگري بين اين دو حرم نيست . شايد روزي هم ا ين دو حرم به يك حرم بزرگ تبديل شود .

امّا چرا دو حرم ؟ . . . شنيده اي كه روز عاشورا حضرت عباس ، براي آوردن آب از نهر علقمه ، مشك بر دوش به آب فرات رسيدو مشك را پر از آب كرد و در بازگشت از لا به لاي نخلستان به طرف خيمه گاه ، با سپاه دشمن كه او را محاصره كرده بودند درگير شد . آنان كمين كردند و در يك نوبت با ضربتي دست راست او را از كار انداختند و در نوبت ديگر دست چپ او قطع شد و او كه مي خواست سوار بر اسب با همان حالت آب را به خيمه ها برساند ، دشمني از پشت يك نخل ناگهان بيرون آمد و با گرز آهنين بر سر آن حضرت زد و وي از اسب بر زمين افتاد و همانجا شهيد شد . وقتي امام سجاد ( عليه السلام ) براي دفن شهدا آمده بود ، پيكر قطعه قطعه

39

عباس را همانجا كه افتاده بود به خاك سپرد و آن را نزديك پيكر سيدالشّهدا نياورد . نزديك حرم حضرت اباالفضل ، دو جايگاه ديگر هم به عنوان نماد و يادبود ساخته اند كه شبيه سقّاخانه هاست كه يكي محلّ قطع شدن دست راست عباس است و ديگري محلّ جدا شدن دست چپ از پيكرش . مي داني كه اين دو محل ، محلّ دفن دست هاي بريده نيست ، بلكه جايي است كه دستان او در درگيري با دشمن در اين دو جا قطع شد . اين نيز براي زنده نگه داشتن خاطره آن حماسه و مظلوميّت است .

اين همه كه از فرات و عطش و شهادت امام و يارانش با لب تشنه در كنار آب فرات شنيده اي ، مربوط به همان نهر علقمه است كه از فرات منشعب مي شود . قبلاً هم اشاره كردم كه فرات ، رودخانه بزرگ و پر آبي است كه چند كيلومتر آن طرف تر قرار دارد و مثل رود دجله از كوههاي تركيه سرچشمه مي گيرد و اين دو نهر ، پس از پيمودن صدها كيلومتر در خاك عراق ، در يك جا به هم متّصل مي شوند و به خليج فارس مي ريزند . محلّ برخورد و به هم پيوستن اين دو رودخانه را « اروند رود » يا به قول عرب ها شطّ العرب مي گويند .

زيارت كربلا

باري . . . آن روزها و سال ها گذشت . روزهايي بود كه كربلا تنها يك بيابان بود و هيچ آبادي و ساكناني نداشت . البته در اطراف آنجا قبايلي كوچك با فاصله هاي مختلف زندگي مي كردند ، مثل قبيله بني اسد كه براي دفن اجساد شهدا هم

40

آمده بودند و به امام سجاد كمك كردند ، ولي كربلا دشت خالي بود . در چهلمين روز شهادت امام حسين ( عليه السلام ) كه به آن اربعين مي گوييم ، دو نفر از شيعيان معروف به نام جابر بن عبدالله و عطيّه براي زيارت قبر امام حسين ( عليه السلام ) آمدند . آن دو ، اوّلين زائران قبر سيدالشّهدا بودند . بنا به نقلي اهل بيت امام حسين ( عليه السلام ) هنگام برگشت از شام به مدينه ، از همين مسير عبور كردند و به كربلا آمدند تا قبر سيدالشهدا و ديگر عزيزان را زيارت كنند و در همين سفر بود كه با جابر و عطيّه برخورد كردند .

حادثه اي كه در كربلا رخ داد و به شهادت امام و يارانش انجاميد ، از يك سو براي خاندان پيامبر يك افتخار بود كه در راه مبارزه با ظلم و دفاع از حق ، آن حماسه را آفريدند و شهيد دادند ولي زير بار زور نرفتند . از سويي هم براي بني اميّه مايه ننگ بود كه به خاطر رياست و حكومت ، دست به چنان كشتار بي رحمانه و بي سابقه زدند و عزيزترين انسان ها و خالص ترين بندگان خدا را قتل عام كردند و با اين كه ادّعا مي كردند در دين حضرت محمّدند ، ولي فرزندان پيامبر را كشتند .

از آن پس ، بني اميّه مي كوشيدند تا اين حادثه رسواگر از يادها برود و كسي از شهداي عاشورا ياد نكند و به زيارت قبرشان نرود . امامان شيعه هم پيروان خود را تشويق مي كردند كه براي اداي احترام به آن شهيدان راه خدا و اظهار محبّت و دوستي نسبت به آنان و براي زنده نگه داشتن ياد و خاطره آنان ، به زيارت كربلا بروند و براي آن شهيد عزاداري و گريه و نوحه كنند و زيارت قبر امام

41

حسين ( عليه السلام ) را در آن شرايط خفقان بار و خطرناك ، يكي از بافضليت ترين كارها مي دانستند ، چون چنان زيارتي اعلام همبستگي با راه شهيدان بود و زائري كه به زيارت سيدالشهدا مي رفت و مي رود ، معناي كارش اين است كه ما طرفدار اين جبهه و گروهيم و از جهادشان طرفداري مي كنيم و با دشمنانشان مخالفيم و از جنايتشان بيزاريم ، يعني همان « تولّي » و « تبرّي » كه از وظايف ديني هر مسلمان و از فروع دين است .

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : هر كس ادّعا دارد كه شيعه ماست ، ولي به زيارت كربلا نرود ، ادّعاي او ثابت نمي شود .

عشق زيارت

به هر حال ، رفتن به زيارت كربلا كه خطر هم داشت ، ثابت مي كرد كه زائر به اين خاندان و به راهشان عقيده دارد و طرفدار آنان است و زيارت ، نوعي عهد بستن با شهدا بود كه هدف و راهشان را فراموش نكند . اين حسّ و حالت نسبت به كربلاي حسيني هميشه بوده است . در زمان متوكّل عباسي ، خليفه اي كه به شدّت با خاندان پيامبر و شيعيان مخالف بود ، چون تجمّع شيعه را بر گرد مزار سالار شهيدان امام حسين ( عليه السلام ) در كربلا مي ديد و از قيام هواداران اهل بيت مي ترسيد ، بارها دستور داد تا قبر امام حسين ( عليه السلام ) را خراب كنند و مردم را پراكنده سازند و به كسي اجازه رفتن به زيارت كربلا ندهند ، ولي پس از گذشت مدّتي ، دوباره علاقه مندان با شور و حالي خاص ، مرقد امام را بازسازي مي كردند و به زيارت مي رفتند و دوباره آنجا محلّ رفت و آمد شيعه مي شد

42

و آباد مي گشت . اين ها همه به سفارش امامان بود و زائران به ثواب الهي مي رسيدند .

شايد شنيده باشي كه در طول تاريخ ، خيلي ها عشق به زيارت كربلا داشتند . سال ها در اين آرزو بودند . وقتي هم شرايط فراهم مي شد ، همه گونه سختي را تحمّل مي كردند و حتّي گاهي جان خود را فدا مي كردند . در كشور ما يكي از آرزوهاي رزمندگان و شهدا در سال هاي دفاع مقدس اين بود كه با پيروزي به زيارت كربلا بروند . شعار مي دادند : « كربلا كربلا ، ما داريم مي آييم » . بعضي هم پشت پيراهن هاي خود مي نوشتند : « مسافر كربلا » . اصلاً شوق كربلا شوري در دل رزمندگان ايجاد مي كرد . قدر خودت را بدان كه چنين فرصت و توفيقي برايت پيش آمده است .

در قديم رسم بود كسي كه مي خواست به زيارت كربلا برود ، چون اين سفر چند ماه طول مي كشيد ، خيلي خاطره اي و با شور و احساسات بود . مردم ، زائر كربلا را بدرقه مي كردند و چون برمي گشت ، طيّ مراسمي استقبال انجام مي گرفت و در اين مراسم ، كسي با نواي سوزناكي شعرهايي مي خواند كه به آن « چاووش خواني » مي گفتند . وقتي برمي گشتند ، به آنان « كربلايي » مي گفتند و مورد احترام بودند . كربلا رفته ها هم سعي مي كردند حرمت اين لقب و عنوان را حفظ كنند و كار ناپسند و گناه نكنند . آنان هميشه از خاطرات سفر كربلا براي ديگران مي گفتند و شوق آنان را براي زيارت مي افزودند .

43

و . . . جاهاي ديگر

باز برويم سراغ كربلا . در كربلا به زيارت حرم ها و قبرهاي ديگري هم مي روي كه به نوعي با حادثه عاشورا ارتباط دارد . مثلاً قبر « طفلان مسلم » را زيارت مي كني . مي داني كه « مسلم بن عقيل » ، نماينده و فرستاده امام حسين و پسر عموي او بود كه امام ، قبل از رفتن به كوفه ، او را همراه نامه اي فرستاد تا مردم به او بپيوندند و زمينه اي براي آمدن امام به كوفه و مبارزه با ظالمان بني اميّه فراهم شود . داستانش مفصّل است . مردم بي وفايي كردند و او تنها ماند و دستگير و شهيد شد . ^{( 1 )} دو پسر او به نام هاي محمد و ابراهيم كه كوچك بودند ، در كاروان امام حسين ( عليه السلام ) بودند و به كربلا رفتند . پس از جريانات عاشورا و اسير شدن اهل بيت امام حسين و كودكان ديگر ، آن دو پسر هم به صورت اسير به كوفه برده شدند . ابن زياد ( حاكم كوفه ) ، چون آن دو را شناخت و فهميد كه پسران مسلم اند ، دستور داد آنان را زنداني كنند . اسيران اهل بيت ، از كوفه به شام و از آنجا به مدينه رفتند و آن دو پسر همچنان در زندان بودند .

يك سال گذشت ، روزي پيرمردي به نام مشكور كه زندان بان بود و از علاقه مندان امام حسين ( عليه السلام ) به شمار مي رفت ، آن دو را شناخت و دلش به حال آنان سوخت و كمك كرد تا از زندان گريختند . ولي پس از چند روز دوباره دستگير شدند . آنكه آنها را پيدا كرد ، مرد پليدي به نام « حارث » بود ، آن دو عزيز بي گناه را كنار فرات برد و سر از بدنشان جدا كرد ، پيكر آنان را به آب انداخت و سر آن دو را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . به حرم آن شهيد ، هنگام سخن از مسجد كوفه اشاره كرديم .

44

پيش ابن زياد برد تا جايزه بگيرد . در حوالي كربلا به فاصله 40 كيلومتر دورتر از كربلا در راه بغداد ، نزديكي شهر مُسيّب ، مدفن و زيارتگاه آن دو شهيد نوجوان است كه حرم آنان دو گنبد دارد . خيلي ها به زيارت آنان مي روند و مظلوميّت ايشان را به ياد مي آورند .

يكي ديگر از زيارتگاهها ، قبر « عَون » پسر حضرت زينب است كه حدوداً در ده كيلومتري شمال غرب كربلا قرار دارد . همچنين قبر « حُرّ » در شش كيلومتري جنوب غربي كربلاست كه زائران به زيارتش مي روند ، همان كسي كه ابتدا با لشكر هزار نفري راه را بر امام حسين ( عليه السلام ) بست و نگذاشت آن حضرت به كوفه برسد ، ولي وقتي براي او روشن شد كه سپاه كوفه با امام خواهند جنگيد و تصميم به قتل امام دارند ، در يك اقدام شجاعانه از لشكر دشمنان امام حسين جدا شد و به آن حضرت پيوست و جزو اولين شهيداني بود كه در كربلا در ركاب امام به شهادت رسيد . او از قهرمانان كوفه به شمار مي رفت و چون قبيله او در يك فرسخي كربلا زندگي مي كردند ، پيكر او را به آن منطقه بردند و به خاك سپردند .

قدم به قدم اين سرزمين ، خاطراتي از عشق و ايثار مردان خدايي دارد . اميد است هنگام زيارت اين ديار ، حوادث گذشته و قهرمانان فداكار را به يادآوري و از رشادت و ايمان آنان الهام بگيري .

درباره كربلا و حرم حسيني و زيارتگاهاي اين منطقه ، گفتني بسيار است . فعلاً به اين اندازه بسنده مي كنيم و سري به كاظمين مي زنيم .

45

 

كاظمين بارگاه دو امام مظلوم

كاظمين

بارگاه دو امام مظلوم

47

حرم دو امام شهيد

در « كاظمين » ، قبر دو امام معصوم ، يعني امام كاظم ( عليه السلام ) و امام جواد ( عليه السلام ) را زيارت مي كني . زيارتگاه ها و قبرهاي ديگري هم هست كه اشاره خواهم كرد .

اول با اين شهر و سابقه اش كمي آشنا شويم . « بغداد » ، پايتخت خلفاي عباسي بود . رودخانه دجله از وسط بغداد مي گذشت . امروز هم همين طور است . در غرب روخانه دجله و بيرون بغداد ، گورستاني بود كه به « مقابر قريش » مشهور بود . دور آن ديواري داشت و كساني را كه از طايفه قريش از دنيا مي رفتند ، در آنجا به خاك مي سپردند .

امام كاظم ( عليه السلام ) ، هفتمين پيشواي شيعه ، كه از سوي خلفاي عباسي به خصوص هارون الرشيد ، بسيار مورد آزار قرار گرفته بود ، سال ها در زندان هاي مختلف آن حاكمان ستمگر محبوس بود . سرانجام پس از سال ها زنداني بودن ، در روز 25 رجب سال 183 هجري در زندان بغداد مسموم و شهيد شد . پيكر پاك آن امام مظلوم را براي دفن ، به همان گورستاني بردند كه ياد شد . سال ها بعد ، نوه آن حضرت ، يعني امام جواد ( عليه السلام ) نيز كه روز آخر ذي قعده سال 220

48

هجري به دست خلفا به شهادت رسيد ، در همان جا كنار قبر امام موسي بن جعفر ( عليه السلام ) به خاك سپرده شد . آن منطقه بعدها تبديل به شهري مستقل شد و نام « كاظمين » بر آن نهادند . كاظمين ، يعني دو كاظم . منظور امام كاظم و امام جواد ( عليهما السلام ) است كه در يك مكان مدفونند .

روزگاري ديواري بر گرد آن قبرستان بود و به آساني نمي شد به زيارت قبر امام كاظم ( عليه السلام ) رفت ، به علاوه از سوي حكومت عباسيان مورد كنترل بود . امام رضا ( عليه السلام ) به يكي از ياران خود توصيه مي كرد كه به زيارت قبر آن امام مظلوم برود . وقتي آن شخص پرسيد : اگر ترس داشتم و نتوانستم وارد آنجا شوم چه كنم ؟ فرمود : « از پشت ديوار سلام بده » . اين هم شاهد ديگري بر مظلوميت اهل بيت پيامبر است .

باري . . . سال ها گذشت . در زمان معزّالدوله ديلمي در سال 336 هجري قبّه و بارگاه ساده اي روي مزار آن دو امام ساخته شد كه دو ضريح و دو گنبد داشت و كاظمين رونق بيشتري يافت . شهر كاظمين ، شهري تاريخي است . بارها به خاطر حوادث طبيعي يا حمله غارتگران مورد تخريب قرار گرفته ، ولي دوباره تعمير شده است . در اواخر قرن پنجم در دوره حكومت آل بويه حرم كاظمين ( عليهما السلام ) بازسازي شد و حرم باشكوهي براي آن دو امام ساختند و مردم هم به زيارت آن دو مزار پاك مي رفتند .

در احاديث امامان ، به زيارت كاظمين توصيه شده است . حضرت رضا ( عليه السلام ) فرمود : هر كس قبر پدرم را در بغداد زيارت كند ، مثل آن است كه قبر پيامبر خدا و قبر اميرمؤمنان را زيارت كرده است .

49

امروز حرم اين دو امام در شهر كاظمين كه به بغداد وصل شده است ، مورد توجّه زائران علاقه مند به خاندان پيامبر است . صحن هاي بزرگ و ايوان هاي دلگشا ، دو گنبد طلايي و حرمي باصفا و معنويّت ، كه مزار آن دو امام معصوم است ، شكوه خاصّي به اين شهر تاريخي داده است .

مزارهاي ديگر

وقتي به كاظمين و بغداد مي روي ، علاوه بر زيارت قبر اين دو امام ، قبور ديگري را هم زيارت مي كني . به بعضي از اين ها اشاره مي شود :

1 . قبر شيخ مفيد ، از علماي بزرگ شيعه در قرن چهارم ، در بخش شرقي حرم كاظمين در ايوان قرار دارد .

2 . قبر خواجه نصير طوسي ، از دانشمندان برجسته كه در سال 672 درگذشته ، در رواق غربي حرم است .

3 . آرامگاه سيّد رضي و سيد مرتضي كه هر دو از بزرگترين علماي شيعه در قرن چهارم بودند ، به صورت جدا از هم و با فاصله اي اندك ، بيرون از صحن كاظمين در قسمت جنوب حرم قرار دارد كه هر دو ، بقعه و گنبدي جداگانه دارند و يك خيابان بين مرقد آن دو و حرم ائمّه فاصله انداخته است .

4 . ابن قولويه قمي كه از راويان حديث و از علماي شيعه بود و در سال 368 هجري از دنيا رفت ، داخل حرم مدفون است .

اگر در دايره بزرگتري قرار بگيريم و بغداد را هم در نظر آوريم ، با چند زيارتگاه ديگر هم رو به رو مي شويم :

50

5 . قبر سلمان فارسي از اصحاب بزرگوار پيامبر در شهر مدائن است كه در 40 كيلومتري جنوب بغداد قرار دارد و صحن و سراي دلگشايي دارد . او كه مدّتي استاندار مدائن بود ، در سال 36 هجري در مدائن از دنيا رفت و همانجا به خاك سپرده شد .

6 . حذيفة بن يمان ، يكي ديگر از اصحاب پيامبر و ياران امام علي ( عليه السلام ) بود . قبر او در كنار قبر سلمان است .

7 . مقبره مرحوم كليني از دانشمندان برجسته شيعه و مؤلّف كتاب « كافي » نيز در شرق شهر بغداد است . وي در سال 329 هجري از دنيا رفت . مزار او هم گنبد و بارگاه دارد .

8 . قبور سفراي چهارگانه امام زمان ( عليه السلام ) در دوره غيبت صغري . امام زمان ( عليه السلام ) در فاصله 69 سال ( از سال 260 تا 329 هجري ) در چهار دوره ، توسّط چهار نماينده ويژه با شيعيان در ارتباط بود . آن چهار نفر عبارتند از :

عثمان بن سعيد ، محمد بن عثمان ( كه اين دو پدر و پسرند و قبرشان در مركز شهر بغداد است و ضريح و بارگاه دارند ) ، حسين بن روح و علي بن محمد سمري كه قبر اين دو در دو منطقه جداگانه از بغداد است . مزار اين چهار شخصيت مهم به دلايل مختلف در برنامه زيارتي كاروان هاي زائر عتبات قرار ندارد .

غير از زيارتگاه هاي ياد شده ، يكي ديگر از جاهاي مهم « مسجد بُراثا » است كه در مسير راه كاظمين به طرف بغداد در محله اعظميّه قرار گرفته و سابقه تاريخي دارد و قبلاً جايگاه نماز حضرت مريم و حضرت عيسي بوده است . و به دستور حضرت اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) هنگام بازگشت از جنگ نهروان