بخش 2

صفحه 31

وهمچنان محل تدريس اساتيد حوزه نجف مي باشد.

مسجد شيخ انصاري، مشهور به مسجد تركها كه امام خميني(قدس سره) در آن به اقامه نماز جماعت وتدريس مي پرداخت.

مسجد هندي، كه از مساجد بزرگ و مشهور نجف و يكي از مراكز تدريس در حوزه علميه نجف و در كنار آن كتابخانه آية الله حكيم و آرامگاه او قرار دارد.

مسجد خضراء، از مساجد مشهور نجف است
كه سالها محل تدريس در حوزه علميه نجف بشمار مي رفت.

مسجد جواهري، كه به علت دفن مرحوم صاحب جواهر(رحمه الله) در آن، بدين نام مشهور است.

 

12 ـ مدارس ديني نجف

از آنجا كه شهر نجف از ده قرن پيش تا كنون، بزرگترين حوزه ديني بوده است، مدارس بسياري در آن به هدف سكونت و تدريس طلاّب ساخته شده كه مشهورترين آنها عبارتند از: مدرسه قوام، مدرسه آخوند، مدرسه سيد يزدي، مدرسه قزويني، مدرسه سليميه، مدرسه جامعة النجف الدينيّة، مدرسه بخارائي، مدرسه صدر اعظم، مدرسه بادكوبي، مدرسه مهديّه، مدرسه آية الله بروجردي، مدرسه ايرواني، مدرسه معتمد، مدرسه هندي، مدرسه شربياني، مدرسه خليلي، و مدرسه يزدي.

صفحه 32

13 ـ كتابخانه هاي نجف

نجف شهري حوزوي و مركز علم و عالمان بوده و هست و از اين رو داراي كتابخانه هاي بسيار است كه معمولا در هر مدرسه كتابخانه اي وجود دارد، ليكن تعدادي از آنها مهمتر هستند كه عبارتند از:

* كتابخانه حيدريه، كه تاريخ آن به قرن چهارم هجري وبه دوره آل بويه مي رسد وداراي نسخه هاي بسيار نفيس است، امروزه در يكي از حجرات صحن مي باشد.

* كتابخانه امير المؤمنين، كه از سوي مرحوم علاّمه اميني (صاحب الغدير) در محلّه حويش ساخته شد و آرامگاه آن مرحوم نيز در جوار آن است.

* كتابخانه آية الله حكيم، كه در مجاورت مسجد هندي است. آرامگاه آن مرحوم در گوشه اي از مسجد قرار دارد.

صفحه 33

 

كوفـه

شهر كوفه نخستين شهر اسلامي است كه در سال 17 هـ . ق. به دستور خليفه دوم و به دست سعد ابن ابي وقاص سردار فاتح عراق و ايران در بخش مياني عراق ساخته شد. اين شهر در آن روزگار از موقعيت سوق الجيشي مهمي برخوردار بود و از سويي با صحرا و حجاز اتصال داشت و نيز شاخه اي از رودخانه فرات مرز شمالي شهر را تشكيل داده و همجواري آن باشهر باستاني حيرهوكشتزارها و نخلستانهاي گسترده كه منابع غذايي ارزشمندي براي مردمان داشت بر موقعيت شهر مي افزود.

كوفه براي نخستين بار در سال 36 هـ . قـ . پايتخت دولت اسلامي گرديد و اين هنگامي بود كه اميرالمؤمنين علي(عليه السلام) براي جنگ جمل، مدينه منوره را به قصد عراق ترك كرد. بعدها بتدريج بر اهميت شهر افزوده شد و يكي از مراكز مهم علمي و سياسي جهان اسلام گرديد و جمعيت آن را كه بيشتر ايرانيان تشكيل مي دادند، افزون بر يك ميليون نفر دانسته اند.

امروزه شهر كوفه موقعيّت پيشين خود را از دست داده و به عنوان يك بخش از توابع شهر نجف شمرده مي شود و فاصله دو شهر هشت كيلومتر است كه تقريباً به يكديگر متصل مي باشند. اين شهر به علت موقعيت

صفحه 34

جغرافيايي اش، از آب و هواي ملايم و خنك تر از نجف بر خوردار است.

 

جايگاههاي زيارتي كوفه:

1 ـ مسجد جامع كوفه:

يكي از چهار مسجد مهم و مقدّس جهان اسلام (پس از مساجد مكه، مدينه و بصره) است. اين مسجد نخستين ساختمان شهر جديد التأسيس كوفه در سال 17هـ . . بود. مسجدي است مربع به طول 110 متر و عرض 116 متر، صحني وسيع و بدون سقف و ديواري عظيم و مرتفع دارد; همانند برج و باروهاي شهرهاي كهن، كه در دوران عضدالدوله ديلمي ساخته شده است. اين مسجد گنجايش چهل هزارنفر را دارد.

جايگاههاي مقدس درون مسجد كوفه:

* ستونها ومحرابهاي هفت گانه، اين محرابها، محلّ نماز

صفحه 35

گزاردن برخي از معصومان و پيامبران(عليهم السلام)مي باشد.

* دكة القضاء، سكويي است كه بنابر روايات، جايگاه قضاوت حضرت اميرالمؤمنين بوده است و در شمال شرقي مسجد قرار دارد.

* بيت الطشت، در مجاورت دكة القضاء است و جايگاهي است كه در آن يكي از معجزات حضرت علي(عليه السلام) به وقوع پيوست كه تفصيل آن در «مفاتيح الجنان» آمده است.

* محراب اميرالمؤمنين، كه محل شهادت آن حضرت نيز

 

صفحه 36

مي باشد. اين محراب در ميانه ديوار جنوبي مسجد قرار دارد و در سمت راست آن جايگاه شبستان بزرگ ديگري است كه بنابر برخي روايات، آنجا محراب و محل شهادت علي(عليه السلام) است.

* محل به گِل نشستن كشتي نوح، كه فضاي گودي است درميانه مسجد. بنابرروايات، كشتي حضرت نوح(عليه السلام)پس ازمدتهاسرگرداني، دراين نقطه به خشكي رسيده است.

* باب الثُعبان (يا دروازه اژدها)، يكي از دروازه هاي نخستين و كهن مسجد كوفه است كه در ميانه ديوار شمالي مسجد قرار دارد و در اينجا يكي از معجزات اميرالمؤمنين علي(عليه السلام)ظاهر شده است.

2 ـ حرم مسلم بن عقيل:

آرامگاه حضرت مسلم، اين شخصيت والا مقام، در بيرون باروي مسجدكوفه ودرسمت جنوب شرقي آن قرار

صفحه 37

داردكه به وسيله راهرو كوتاهي از مسجد مي توان به درون صحن آن قدم نهاد. حرم حضرت مسلم(عليه السلام)فضاي وسيعي در شرق مسجد كوفه را در بر گرفته و از گنبد طلايي بزرگ و چندين رواق و شبستان و ايوان تشكيل شده است.

3 ـ آرامگاه هاني بن عُروَه:

در برابر حرم حضرت مسلم و در سمت شمالي

صفحه 38

صحن او قرار دارد. وي از شيعيان با وفا و ميزبان و همرزم مسلم بن عقيل در كوفه بود و به همراه او به شهادت رسيد.

4 ـ آرامگاه مختار بن ابي عُبَيده ثَقَفي:

وي سرداري است كه پس از واقعه كربلا به قيام پرادخت و انتقام خون آن شهداي بزرگوار را از قاتلان آنان ستاند و آنان را به جزاي اعمالشان در اين دنيا رسانيد. قبر او در گوشه شبستاني در حرم حضرت مسلم، از سمت جنوب قرار دارد.

5 ـ خانه اميرالمؤمنين(عليه السلام):

اين خانه در اصل منزل مسكوني اُمّ هاني، خواهر علي(عليه السلام) بوده كه حضرت پس از انتقال به كوفه آن را منزل

 

خود قرارداد. اين خانه در بيرون مسجد كوفه و در زاويه جنوب غربي آن قرار دارد. ساختمان كنوني آن گرچه

صفحه 39

قديمي نيست ليكن در محلّ همان خانه حضرت ساخته شده است.

6 ـ آرامگاه ميثم تَمّار:

وي يكي از ياران با وفا و فداكار اميرالمؤمنين علي(عليه السلام) بود كه بر اثر پايداري در ايمان به آن حضرت به شهادت رسيد، امروزه آرامگاه او در فاصله 300 متري از مسجد كوفه و در آغاز بزرگراه نجف ـ كوفه قرار دارد.

7 ـ قصر دار الاماره; يا مقر والي كوفه:

اين ساختمان كهن ترين ساختمان اسلامي در عراق بشمار مي رود و به دست سعد ابن ابي وقاص در سال 17هـ . . پس از ساختمان مسجد كوفه ساخته شد. دار الاماره ساختماني است مربع شكل به ابعاد 36/110 متر و 24/110 متر كه امروزه تنها پايه ها و برخي ديوارهاي

صفحه 40

فروريخته آن باقي مانده است. اين قصر يكي از ساختمانهاي عبرت انگيز روزگار است. در آن قصر مسلم به شهادت رسيد و سر مبارك امام حسين(عليه السلام) و شهداي كربلا به نمايش گذاشته شد و سپس سرهاي قاتلان آن بزرگواران از سوي انتقام گيرندگان به نمايش در آمد. آنگاه ظالمان ديگري سرهاي اين انتقام گيرندگان را بريدند و در آن به نمايش گذاشتند; }فاعتبروا يا أولي  الأبصار{.

8 ـ مسجد سَهْله:

يكي از مساجد مبارك شهر كوفه است، و روايات فراواني در فضيلت عبادت در آن مسجد آمده است. اين

مسجددرفاصله دوكيلومتري غرب مسجد كوفه واقع است و از صحني وسيع به ابعاد 140 متر و 125 متر با ديواري مرتفع تشكيل گرديده و در آن محرابهاي متعددي

صفحه 41

قرار دارد كه منسوب به معصومان(عليهم السلام) مي باشد و در ميانه سمت جنوب مسجد جايگاه بزرگي است كه بر روي گنبدي قرار دارد و به «مقام حضرت حجت(عليه السلام)» مشهور است.

9 ـ مسجد صَعْصعة بن صُوحان:

صعصعه يكي از ياران با وفاي اميرالمؤمنين(عليه السلام) بود. اين مسجد كه عبادتگاه وي است، در نزديكي مسجد سهله قرار دارد.

10 ـ مسجد زيد بن صعصعه:

اين مسجد مبارك نيز در نزديكي مسجد پيشين قرار دارد.

11 ـ مقام يونس(عليه السلام):

اين جايگاه كه امروزه شكل و هيئت مسجد دارد، در ميان عامه مردم به غلط به آرامگاه حضرت يونس بن مَتي(عليه السلام) شهرت يافته است. در قسمتي از گنبد خانه آن، محرابي است كه گفته مي شود امير مؤمنان(عليه السلام) در آنجا نماز گزارده است. اين مقام امروزه در كنار رودخانه فرات و در فاصله يك كيلومتري از مسجد كوفه واقع است و بنابر برخي روايات، حضرت يونس در اين جا از شكم نهنگ بيرون انداخته شد. بايد افزود كه آرامگاه حضرت يونس(عليه السلام) در شهر موصل بر بلنداي تپه اي قرار دارد و

صفحه 42

داراي گنبد و صحن و سرا است.

12 ـ آرامگاه ابراهيم الغمر:

او ابراهيم فرزند حسن مُثنّي فرزند امام حسن مجتبي(عليه السلام)است، قبر او در سمت مغرب قبر ميثم تمار در محله اي به نام «حَيّ كِندَه» مي باشد. او جد سادات طباطبايي است.

* * *

صفحه 43

 

شهر كِفْل

اين شهر كه در فاصله 35 كيلومتري شمال شرق كوفه و در مسير بزرگراه نجف ـ بغداد قرار دارد شهر كوچكي است و نام خود را از قبر حضرت ذي الكفل(عليه السلام)كه يكي از بزرگان پيامبران بني اسرائيل است و در اين شهر مدفون شده، بر گرفته است.

نام اين پيامبر حزقيل يا حزقيال است و به علت آنكه كفالت قوم يهود را در دوران اسارت در بابل به عهده داشت بدين نام معروف گرديد. اين پيامبر نزد قوم يهود از مقام والايي برخوردار است; زيرا توانست تورات حضرت موسي(عليه السلام) را پس از آتش گرفتن هيكل حضرت

صفحه 44

سليمان در اورشليم از سوي بخت نصر، مجدداً بازنويسي كند. تا سالهاي پيش از دهه پنجاه ميلادي، هر ساله در ماه حزيران، هزاران يهودي براي زيارت آرامگاه او به اين شهر كوچك مي آمدند و به مدت يك هفته مراسم مذهبي انجام مي دادند. ساختمان آرامگاه از دوران مغول است و داراي گنبدي است مخروطي و كنگره دار. در قسمتي از آرامگاه، مسجدي كهن با گلدسته اي برافراشته از همان دوران وجود دارد. در گوشه و كنار اين آرامگاه، قبور بسياري از بزرگان يهود ديده مي شود.

در مدخل جنوبي شهر و در ميان نخلستانها، آرامگاه رُشَيد هَجَري يكي از ياران و شاگردان با وفاي اميرالمؤمنين علي(عليه السلام) قرار دارد. وي در دوران معاويه به جرم پايداري در دوستي و محبت به اميرالمؤمنين، به دستور او به شهادت رسيد.

* * *

صفحه 45

 

كربلا

مقدس ترين شهر عراق پس از نجف اشرف كربلا است و آن تربتي است كه اجساد پاك و غرقه به خون شهيدان عاشورا و به ويژه سرور آنان و سيد جوانان اهل بهشت، ابا عبدالله الحسين(عليه السلام) و برادر با وفا وبزرگوارش ابو الفضل العباس را در خود جاي داده  است.

تاريخ شهر كربلا در دوران اسلامي از هنگام شهادت امام حسين(عليه السلام)آغاز مي شود و از آن هنگام تا كنون، اين شهر همواره در جان و روح و روان شيعيان و مؤمنان بوده و روز به روز بر آباداني و وسعت آن افزوده شده است.

مهمترين زيارتگاههاي كربلا عبارتند از:

1 ـ حرم امام حسين(عليه السلام)،كه به همراه حرم ابوالفضل العباس(عليه السلام) و فضاهاي پيرامون اين دو جايگاه، هسته مركزي شهر را تشكيل مي دهند. حرم مطهر بيش از دو متر از سطح شهر پايين تر است; از اين رو تعداد زيادي پله زائران را از دروازه ها به درون صحن هدايت مي كند.

ساختمان كنوني حرم از ساخته هاي دوره صفوي و عثماني و قاجار است. حرم مطهر از گنبدي بزرگ و مطلاّ تشكيل شده كه بر روي گنبد خانه اي وسيع و چندين رواق و يك مسجد بزرگ و صحني فراخ است كه تمامي اين مجموعه را در بر مي گيرد. گنبد طلا از ساخته هاي

صفحه 46

دوران صفويه است وطلاكاري آن به دستور آغامحمدخان

قاجارانجام گرفته است. درزيرگنبد،ضريح نقره اي و بزرگ و چند ضلعي قرار دارد كه قسمت عمده فضاي گنبدخانه را اشغال كرده و درون آن قبر مطهر امام حسين(عليه السلام) و دو فرزندش علي اصغر و علي اكبر جاي دارد. در سمت شرق ضريح مطهر حضرت، فضايي است كه در جنوب آن پنجره اي نقره اي قرار دارد. اينجا آرامگاه قسمت اعظم شهيدان واقعه كربلا است كه همگي آنان پيرامون آن پنجره و فضاهاي اطراف پراكنده و مدفون هستند. گرداگرد گنبدخانه را چهار رواق در بر گرفته است.

حرم مطهر داراي ايواني است كه قسمتي از آن با خشتهاي طلا پوشيده شده و بخشهاي ديگر آن با كاشي مُعَرَّق و نفيس اصفهان تزيين يافته است. سقف بلند ايوان را مجموعه اي از ستونهاي مرمرين، تراش هنرمندان اصفهاني نگاه داشته است.

صفحه 47

2 ـ قتلگاه; جايگاهي است در نزديكي آرامگاه

حبيب بن مظاهر اسدي كه بنابر گفته روايات، امام حسين(عليه السلام) در آنجا به شهادت رسيد و بعدها به جايگاه كنوني منتقل شد و دفن گرديده اند.

3 ـ تلّ زينبيّه;درفاصله20متري ازسمت غرب صحن مطهّر، تپه اي به ارتفاع 5 متر وجود دارد كه امروزه بر روي آن اتاقي ساخته شده است، اين تپّه به نام «تلّ زينبيّه» يا تپّه حضرت زينب(عليها السلام) مشهور است و بنا به نقل مورّخان، تپّه اي بوده است كه در روز عاشورا حضرت زينب بر

صفحه 48

روي آن مي رفته و از سير وقايع جنگ آگاهي  مي يافته اند.

4 ـ حرم منوّر و پاك ابوالفضل العباس(عليه السلام); اين حرم در فاصله 350 متري شمال شرقي حرم امام حسين(عليه السلام)قرار گرفته و داراي قبّه و بارگاه شكوهمندي است كه جسد پاك اين سردار رشيد و يار وفادار امام حسين(عليه السلام) را در بَرگرفته است. ساختمان داراي گنبدي طلايي است كه بر روي گنبد خانه اي كوچكتر از حرم امام حسين(عليه السلام) قرار

صفحه 49

دارد. گِرداگرد قبر مطهّر را چهار رواق و صحن فراخ و

 

وسيعي به همراه ايوان زيبا در برگرفته است. ضريح زيباي آن حضرت به دستور مرحوم آية الله العظمي حكيم در سال 1965 ميلادي در اصفهان ساخته شد.

5 ـ آرامگاه حبيب بن مظاهر اسدي; او يكي از شهداي روز عاشورا است كه در سن 80 سالگي به ياري امام حسين(عليه السلام) شتافت و شهيد گرديد و در فاصله 10 متري از ضريح مطهر و در رواق جنوب غربي مدفون است و داراي ضريح كوچكي است.

6 ـ آرامگاه سيد ابراهيم مجاب; وي امام زاده والا مقام و عظيم الشأن و داراي نسل مباركي است. او ابراهيم فرزند محمّد العابد فرزند امام موسي بن جعفر(عليه السلام) است كه در اين بقعه مطهّر دفن شده است و بنا به نوشته مورّخان، بسياري از سادات و بزرگان پيرامون او مدفونند. آرامگاه او در رواق حرم مطهّر و در گوشه شمال

صفحه 50

غربي آن است.

7 ـ در سرتاسر صحن و حجره هاي گرداگرد آن و رواقها، بسياري از بزرگان در طول تاريخ دفن شده اند، برخي از اين حجره ها به نام شخصيتي كه در داخل آن دفن شده، مشهور است; همچون آخرين مقبره اي كه در جنوب سمت مشرق قرار دارد و مدفن بسياري از علماي دين مي باشد كه مشهورترين آنها مرحوم آية الله ميرزا محمّد تقي شيرازي است كه درسال 1920ميلادي، رهبري انقلاب مردم بر ضدّ دولت انگليس را بر عهده داشت. از ديگر مشاهير مدفون در اين بقعه مطهر، ميرزا محمّد تقي خان امير كبير است كه پس از به قتل رسيدنش در كاشان، به كربلا منتقل و در مقبره اي در رواق شرقي حرم مطهر دفن گرديد، همچنين قاجاريه نيز در رواق شمالي، داراي مقبره اي هستند كه جمعي از آنان در آنجا مدفونند.

8  ـ  خيمه گاه; در جنوب صحن مطهّر امام

 

صفحه 51

حسين(عليه السلام) و در فاصله 250 متري واقع است. (بنابه نقل مورّخان، محلّ برافراشته شدن خيمه ها و چادرهاي سيد الشهدا(عليه السلام) و ياران او بوده است). امروزه جايگاه خيمه ها را با ساختمانسازي به تصوير كشيده اند.

9  ـ  مقام حضرت مهدي(عليه السلام); در ميان نخلستانهاي كرانه رودخانه فرات كه اين شاخه رودخانه به نام «نهر علقمه» مشهور است، از شمال كربلا مي گذرد و آن جايگاهي است منسوب به حضرت حجّت(عليه السلام) كه مردم در آن به نماز مي پردازند.

10  ـ  حُرّ; و آن شهركي است در جنوب غربي كربلا كه در فاصله 9 كيلومتري از شهر واقع شده و نام آن برگرفته از نام حرّ بن يزيد رياحي است. او در روز عاشورا

 

يكي از فرماندهان لشكر عبيدالله زياد بود ولي بعدها توبه كرد و به لشكر حق پيوست و تا پاي جان ايستاد و به شهادت رسيد و در اين موقعيّت دفن گرديد. امروزه

صفحه 52

آرامگاه او، كه از ساخته هاي شاه اسماعيل صفوي است، داراي صحن و رواق و گنبد كاشي كاري است و مؤمنان فوج فوج به زيارت قبرش مي شتابند.

11  ـ  آرامگاه الأخرس بن الكاظم(عليه السلام); وي محمد ابن أبي الفتح أخرس، از نوادگان حضرت موسي بن جعفر(عليه السلام)است كه بقعه اش در حومه كربلا، در محله اي به نام «الأبتر» قرار دارد.

12  ـ  آرامگاه ابن حمزه; وي نواده امير المؤمنين و از امام زادگان والا مقام است. آرامگاهش در آغازِ بزرگراه كربلا  ـ  طويريج قرار دارد.

13  ـ  آرامگاه عون بن عبدالله; در نسبت اين امام زاده ترديدهايي وجود دارد كه آيا وي همان عوني است كه در كربلا شهيد شد و يا نواده امام حسن(عليه السلام) است؟ امروزه وي داراي بقعه و بارگاه باشكوهي در 11 كيلومتري شمال غربي كربلا و در آغاز بزرگراه كربلا  ـ  بغداد مي باشد. اين امام زاده بسيار مورد توجّه مردمان عراق و داراي نذر مجربي است; از اين رو همواره مزار او مملو از زائر و نذورات آنان است.

14  ـ  آرامگاه طفلان مسلم; اين آرامگاه در
راه كربلا ـ  بغداد، در حومه شهر مسيّب قرار دارد.
اين دو كودك به نامهاي محمّد و ابراهيم، فرزندان حضرت مسلم ابن عقيل هستند كه پس از شهادت پدرشان به شهادت رسيدند، آرامگاه اين دو كودك صحن و سراي باشكوهي داشته و بر قبر هر يك گنبد و ضريحي

صفحه 53

قرار دارد.

15  ـ  آرامگاه ابن هاشم; وي از نوادگان حضرت موسي بن جعفر(عليه السلام)است كه در سال 745هـ . . وفات يافت و آرامگاهش امروزه در كويري واقع در شمال غربي كربلا مي باشد. قبر او داراي صحن و سراي بزرگي است و در ميان اعراب بيابان گرد بسيار معروف است و آنان همواره بدو پناه آورده و نذر مي كنند.

16  ـ  آرامگاه ابن فَهْد حِلّي; او از فقهاي اماميّه است و قبرش در غرب خيابان «باب القبله» درون مسجدي به نام او قرار دارد.

17  ـ  حسينيّه هاي كربلا; با توجّه به اين كه كربلا شهري زيارتي است و ساليانه صدها هزار مسلمان از سرتاسر كشورهاي شيعه نشين براي زيارت به اين شهر مقدّس مشرّف مي شوند، از اين رو بسياري از مردم شهرهاي گوناگون به ساختن حسينيّه و زائرسرا

صفحه 54

پرداخته اند كه مهمترين حسينيّه ها از آنِ ايرانيان است; همانند حسينيّه تهرانيها، اصفهانيها، مازندراني ها، قمي ها و آذربايجانيها، و ده ها حسينيّه ديگر كه قسمت عمده اين مراكز در سالهاي اخير منهدم و ويران گرديده است.

18  ـ  مدارس ديني كربلا; كربلا داراي حوزه علميّه كهن و مهمّي است; از اين رو مدارس ديني فراوان در كربلا ديده مي شود كه مهمترين آنها عبارتند از:

مدرسه هنديّه، مدرسه حسن خان، مدرسه آية الله بروجردي، مدرسه بادكوبه، مدرسه كريم خان، مدرسه مجاهد، مدرسه بُقعه، مدرسه حسينيّه، مدرسه شريف العلما، مدرسه سليميّه و...

صفحه 55

 

كاظِمَين

اين شهر سوّمين شهر مقدّس عراق پس از نجف و كربلا است و در شمال غربي بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته كه تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا مي كند. نام اين شهر برگرفته از نام مبارك حضرت كاظم(عليه السلام) است و از آنجايي كه در اين حرم حضرت موسي بن جعفر(عليه السلام) (=كاظم) و نواده او حضرت محمد بن علي(عليه السلام) (= جواد) مدفون مي باشند شهر به نام اين دو تن با غلبه دادن نام اشهر كه كاظم است، «كاظمين» ناميده شده است.

 

 

حرم مطهّر، مركز اين شهر را تشكيل مي دهد و دروازهاي مجموعه وسيع حرم به خيابانها و محله هاي

صفحه 56

اصل شهر گشوده مي شود. حرم كاظمين از ويژگيهايي برخوردار است كه در كمتر حرمي مي توان ديد; نخست آنكه دو تن از امامان معصوم درون يك ضريح مدفونند، از اين رو ضريح نقره اي آنان بزرگ و بخش مهمّي از فضاي زير گنبد را در بر گرفته است و ديگر آنكه حرم مطهّر داراي دو گنبد طلايي يكسان و چهار گلدسته مي باشد. همچنين حرم مطهّر داراي سه ايوان زيبا و بزرگ با سقفهاي بلند است كه ستونهايي تنومند آن را در بر گرفته و با كاشي و آينه تزيين شده است.

پيشينه شهر كاظمين به سال 145 هـ . باز مي گردد. در اين سال جعفر فرزند منصور عبّاسي درگذشت و در گورستان اين منطقه مدفون گرديد و پس از او جمعي از قريشيان از آن جمله دو امام معصوم(عليهما السلام) در اين گورستان به خاك سپرده شدند و همواره به نام «مقابر قريش» مشهور بوده است. ليكن بعدها به تدريج نام اين بقعه به نام امروزي آن شهرت يافت.

مراكز زيارتي اين شهر عبارتند از:

1  ـ  حرم مطهّر; ساختمان كنوني حرم از ساخته هاي دوره آغازينِ صفويّه و اضافات دوره هاي بعدي است. معماري و هنر دوره صفويه، از ايوانهاي زيبا و كاشي كاريهاي معرّق نفيس و آينه كاريهاي بديع در آن به وضوح قابل مشاهده است. حرم مطهّر داراي دو گنبد طلايي است كه هر يك بر روي بقعه يكي از دو امام(عليهما السلام)

صفحه 57

قرار گرفته است. در زير دو گنبد فضاي مربع مستطيل است كه ميانه دو ديوار شرقي و غربي را دو ستون عظيم در برگيرنده گنبدها اشغال كرده است; يك ضريح نقره اي قبر دو امام را با دو صندوق خاتم نفيس در بردارد; با ورود از ايوان جنوبي، به نخستين رواق و سپس به درون حرم و گنبد خانه نخست در برابر قبر مطهّر حضرت موسي بن جعفر(عليه السلام) قرار خواهيم گرفت و در پشت سر ايشان قبر مطهّر حضرت جواد(عليه السلام) قرار دارد. پيرامون حرم چهار شبستان بزرگ قرار گرفته و رواقهاي جنوبي و غربي هر يك به ايواني زيبا و بزرگ راه دارد. مجموعه حرم و رواقها را سه صحن وسيع در بردارد كه صحن غربي به نام «صحن قريش» مي باشد. برج و بارو و دروازه هاي هفت گانه صحن با معماري زيباي آن و كاشي كاري نفيس پراكنده در سردرها و كتيبه ها چشم بيننده را مي نوازد.

برج و بارو و دروازه هاي هفت گانه صحن كه با توجه به معماري زيباي آن و كاشي كاري نفيس پراكنده در سردرها و كتيبه ها چشم بيننده را مي نوازد، از ساخته هاي مرحوم فرهاد ميرزاي قاجار (عموي ناصر الدين شاه) مي باشد.

برخي بيوت و ضمايم حرم مطهّر:

* مسجد صفوي; اين مسجد از ساخته هاي شاه اسماعيل صفوي است كه پس از تسخير عراق آن را به سبك ساختمانهاي عراقي ساخت. مسجد از زيبايي خاصي برخوردار است كه حس تحسين بيننده را در برابر

صفحه 58

عظمت ستونهاي ضخيم و طاقهاي قوسي آن برمي انگيزد و داراي گنبد كاشي كاري بسيار كوتاهي است كه به زحمت مي توان آن را از درون صحن ديد. در جنب محراب و منبر كهن مسجد، پنجره اي به درون رواق شمالي حرم مطهّر باز شده است كه از ميان آن، ضريح مطهّر قابل مشاهده است.

* آرامگاه خواجه نصير الدين طوسي; وي از بزرگان جهان علم ودانش و از مشاهير دانشمندان است كه دوست و دشمن بر جلالت قدر و عظمت مقام او اتفاق نظر دارند. او در سال 672هـ . درگذشت و در گور يكي از خلفاي بني العباس كه در جوار حرم مطهّر كنده و آماده شده بود مدفون گرديد. بر روي قبر او ضريحي فولادي و كهن قرار دارد.

* آرامگاه شيخ مفيد، كه در مشرق رواق جنوبي قرار دارد. وي از بزرگان شيعه و فقها و متكلمان چيره دست و توانا بود كه در سال 413هـ . در گذشت. بر روي قبر او ضريحي فولادي و كهن قرار دارد و بر بالاي قبرش، بر روي مرمر، قطعه شعري است كه امام زمان(عليه السلام) در رثاي فوت او سروده است:

 

لا صوّت الناعي بفقدك إنّه *** يومٌ علي آلِ الرسول عظيمُ

 

* آرامگاه ابوالقاسم جعفر بن محمّد بن قولويه; از بزرگان و فقها و محدثين اماميّه است. وي در سال 368هـ . . در گذشت و آرامگاهش در مشرق رواق جنوبي به همراه

صفحه 59

قبر شيخ مفيد است.

* آرامگاه جمع كثيري از وزرا، فقها و اعيان، كه برخي از مشاهير آنان عبارتند از:

موسي بن ابراهيم بن موسي بن جعفر(عليه السلام) (وي يمن را در دوران مأمون تسخير نمود و مردم را به امامت حضرت رضا(عليه السلام) دعوت كرد.) معزّالدوله آل بويه، جلال الدوله آل بويه، وزير مهلبي، عميد الجيوش، فخرالدوله ديلمي، مشرف الدوله ديلمي، ابن حمدون، ضياء الدين ابن الأثير، ابن الناقد، ابن العلقمي، فرهاد ميرزا، آية الله سيد حسن صدر و گروهي ديگر از اين خانواده، سيد هبة الدين شهرستاني و...

* آرامگاه سيد مرتضي و سيد رضي، اين دو برادر از اعيان و مشاهير و بزرگان اماميه در قرن پنجم هجري بشمار مي آيند. قبر اين دو تن در دو ساختمان جداگانه بيرون صحن مطهر و در نزديكي يكديگر در جنوب شرقي ديوار صحن قرار دارد.

* قبر ابويوسف قاضي، وي در سال 166 هـ . به منصب قضاوت در بغداد پايتخت خلافت بني العباس برگزيده شد و نخستين كس در اسلام است كه به عنوان «قاضي القضات» شهرت يافت. قبر او در جنوب شرقي صحن مطهر، درون يكي از حجره ها مي باشد.

 

2 ـ مسجد براثا;

از مساجد كهن و مبارك شيعه است كه در ميانه راه

صفحه 60

كاظمين ـ بغداد در محله اي به همين نام واقع است. بنابر روايات تاريخي، اميرالمؤمنين(عليه السلام)هنگام بازگشت از جنگ با خوارج در نهروان، در اين مكان نماز خوانده است. شيعيان از ديرباز در اين مسجد تجمع نموده و به عبادت مي پرداخته اند.

3 ـ مسجد المنطقه;

كه در محله اي به همين نام واقع شده و به نام «مسجد العتيقه» هم شهرت دارد. بنا به گفته روايات، اميرالمؤمنين(عليه السلام) در يكي از سفرهاي خود، در اين مسجد نماز گزارده است.

* * *