بخش 5

صفحه 201

با وي از سيلي شمر و رخ نيلي گفتم *** دست چون بر سرو رخسار و بناگوشم كرد

گفتم از كعب ني و تاب رسن گشته كبود *** نظر آن گاه كه به بازو و بر دوشم كرد

ساخت اين مرثيه و گفت مؤيد كه قضا *** حلقه خدمت اجداد تو در گوشم كرد

سيد رضا مؤيد

درّ ناياب

پدر را عمه جان در خواب ديدم *** هلال ماه نو در آب ديدم

من از ديدار او بي تاب بودم *** پدر را هم چو خود بي تاب ديدم

يتيمانه چو اشك ديده ام ريخت *** به چشم او هم اشك ناب ديدم

به چشمش موج مي زد سيل اشكش *** دلم را غرق آن سيلاب ديدم

مرا بگرفت در آغوش گرمش *** نوازشها بسي از باب ديدم

بود محراب سجّاد اين خرابه *** پدر را من در اين محراب ديدم

صفحه 202

دلم غوّاص شد در بحر وصلش *** صدف جُستم، دُر ناياب ديدم

در اين غم خون ببار از ديده «فاخر» *** كه من خون خدا در خواب ديدم

فاخر ـ مشهد

ريحان آرزو

آنكه در اين مزار شريف آرميده است *** امّ البكاء رقيّه محنت كشيده است

اين قبر كوچك است از آن طفل خردسال *** كز دشمنان دون بسي رنج ديده است

اينجا زتاب غم، دل زينب شده است آب *** بس ناله يتيم برادر شنيده است

اينجا زمرگ دختر مظلومه حسين *** كلثوم زار جامه طاقت دريده است

اينجا زداغ نوگل گلزار شاه دين *** از چشم اهل بيت نبي خون چكيده است

اينجا زپا فتاده و او را ربوده خواب *** طفلي كه روي خار مغيلان دويده است

اينجاست كز رقيّه دلخسته مرغ روح *** برشاخسار روضه رضوان پريده است

صفحه 203

يا رب، به جز رقيه كدامين يتيم را *** تسكين به ديدن سر از تن بريده است

گر بنگري به ديده دل بر مزار او *** ريحان آرزو گل حسرت دميده است

نازم به آنكه هستي خود داده و زخداي *** روز ازل متاع شفاعت خريده است

در امر صبر، طاقت زينب عجيب نيست *** حق، صبر را زطاقت وي آفريده است

از جدّ و باب و مام و برادر غم بلا *** ارث مسلّمي است كه بر او رسيده است

بر چيدنش محال بود تا ابد صغير *** شاه شهيد طرفه بساطي كه چيده است

صغير اصفهاني

 

 

 

سايه دولت

 

اي پدر، تا گشتم از آغوش پر مهرت جدا *** با طرب بيگانه ام با درد و محنت آشنا

تا نهان از ديده من شد گل رخسار تو *** روز و شب چون بلبلي كارم بود شور و نوا

صفحه 204

شد تن رنجور من دور از تو مشتي استخوان *** سايه دولت چرا از من گرفتي چون هما

تا تو را سازد خبر از درد هستي سوز من *** رازها هر شب زسوز سينه گفتم با صبا

از دل و جان گشته ام شرمنده احسان او *** زآنكه كرد آگه زحالم پيك مشتاقان تو را

از جفاي دشمن دون عقده ها دارم به دل *** گوش بگشا بر حديثم تا بگويم ماجرا

گوشه ويرانه شد مأوا مرا از جور دهر *** خاك تيره بسترم گرديد و خشتم متكا

تا شدي دور از برم گشتم اسير درد و غم *** آمدي اكنون شدم از محنت هجران رها

تا تو رفتي از برم، بر خوان من از بهر قوت *** اشك گلگون است آب و پاره هاي دل غذا

آمدي افروختي كاشانه ام را همچو شمع *** من برآنم تا كنم پروانه آسا جان فدا

محمد شاهرخي

 

آفتاب عشق

 

اي پدر جان، در كجا داري مقام *** تا ببيني طعنه اطفال شام

با چنين اندوه و آه و زاريم *** چهره ننمايي تو در بيداريم

مي روم در خواب تا در خواب من *** دل شود روشن زروي باب من

خفت اودر خواب و روي باب ديد *** آفتاب عشق را در خواب ديد

صفحه 205

ناله زد كي عمه بابايم زمهر *** زد گل بوسه مرا اكنون به چهر

ديد از من صورت نيلي شده *** نيلگون رخسار از سيلي شده

ز اهل بيت پادشاه عالمين *** بر فلك شد شور بانگ يا حسين

در چنين هنگامه سوز و گداز *** بُد يزيد بي حيا در خواب ناز

چون زكار طفل و سرآگاه شد *** حيله انديشيد و چون روباه شد

او يقين مي كرد كو جان مي دهد *** گر سر پر خون بابا بنگرد

مردها را جمله با شمشير كشت *** كودكان را نيز با تزوير كشت

تا كُشند آن بلبل بي بال و سر *** داد فرمان تا برند يك عدّه سر

در خرابه چون سر پر خون رسيد *** ناله زينب سوي گردون رسيد

گفت عمّه من نمي خواهم طعام *** غير ماه خود نمي خواهم به شام

گفت زينب يك طرف سرپوش گير *** جان تو اينجاست در آغوش گير

طفل چون سرپوش از سر برگرفت *** سرگرفت و ناله ها از سر گرفت

گفت بابا، خير مقدم، آمدي *** شمع جمع اهل ماتم آمدي

گو كدامين ظالم شوم لئيم *** كرد در طفلي مرا از كين يتيم

آنقدر از پرده دل زد صدا *** تا سر و جان از تن او شد جدا

يعني يكسو طفل، يكسو سرفتاد *** برسماء جان، برزمين پيكر فتاد

عصمت الله ناگهان آن صحنه ديد *** رنگ از رخسار تابانش پريد

ناله مي زد كي يگانه گوهرم *** اي رقيّه اي گل نيلوفرم

شد تنت آسوده از آزار شام *** از ني واز سنگ در بازار شام

چونكه از غمها حكايت مي كني *** در بر بابا شكايت مي كني

شكوه زينب بر بابا مكن *** لب براي شكوه من وامكن

علي اكبر طلوعي گيلاني

صفحه 206

غم هجر

آمدي گوشه ويران چه عجب! *** زده اي سر به يتيمان چه عجب!

تو مپندار كه مهمان مني *** به خدا خوبتر از جان مني

بس كه از جور فلك دلگيرم *** اول عمر ز عمرم سيرم

دل دختر به پدر خوش باشد *** مهرباني زدو سر خوش باشد

تو بهين باب سرافراز مني *** تو خريدار من و ناز مني

بعد از اين ناز براي كه كنم *** جا به دامان وفاي كه كنم

اشك چشم من اگر بگذارد *** درد دلهام شنيدن دارد

گرچه در دامن زينب بودم *** تا سحر ياد تو هر شب بودم

گر نمي كرد به جان امدادم *** از غم هجر تو جان مي دادم

آنقدر ضعف به پيكر دارم *** كه سرت را نتوان بردارم

امشب از روي تو مهمان خجلم *** از پذيرايي خود منفعلم

مژده عمّه كه پدر آمده است *** رفته با پا و به سر آمده است

ديدني گوشه ويرانه شده *** جمع شمع و گل و پروانه شده

آخر اي كشته راه ايزد *** پدرت سر به يتيمان مي زد

تو هم آخر پسر آن پدري *** تو پور آن نخل امامت ثمري

كه به پيشاني تو سنگ زده؟ *** كه زخون بررخ تو رنگ زده؟

اي پدر كاش به جاي سر تو *** مي بريدند سر دختر تو

علي انساني

سر خونين

صفحه 207

من آن دُر دانه ويران نشينم *** رقيه دختر سلطان دينم

سه ساله دختري افسرده ام من *** زدست خصم سيلي خورده ام من

محيط شام را غمخانه كردم *** بناي ظلم را ويرانه كردم

به دست كوچك و بخت بلندم *** درخت ظلم از در ريشه كندم

در اين ويرانسرا دادم زكف جان *** كه با ظالم نبندم عهد و پيمان

فدا گشتم به راه حيّ داور *** ندادم دست بر دست ستمگر

پدر مي خواستم، دشمن زبيداد *** سر خونين او بهرم فرستاد

چو ديدم روي او از پا فتادم *** سرش را روي دامانم نهادم

زمژگان گوهر ياقوت سُفتم *** يكايك دردهاي خويش گفتم

به او گفتم خبر داري تو يا نه *** سيه شد پيكرم از تازيانه

ببين بابا كه شد ويرانه جايم *** شده از رنج ره مجروح پايم

ببين بابا رخم گرديده نيلي *** به من زد شمر دون بعد از توسيلي

پدر داني چه محنتها كشيدم *** روي خار مغيلان ها دويدم

زبس نزد پدر ناليدم از درد *** مرا با خويش بُرد و راحتم كرد

نبودم چون پذيرايي فراهم *** نثارش جان خود كردم در آندم

چنان شوق پدر بُرد از سرم هوش *** كه خود رايك جهت كردم فراموش

به عالم گر حقيقت مي پذيريد *** زقبر كوچك من پند گيريد

دهان زورگويان را منم مشت *** حقيقت را نشايد با ستم كشت

محمد آزادگان

زهراي سه ساله

صفحه 208

اينجا محيط سوز و اشك و آه و ناله است *** اينجا زيارتگاه زهراي سه ساله است

اينجا دمشقي ها گلي پژمرده دارند *** در زير گل مهمان سيلي خورده دارند

اينجا دل شب كودكي هجران كشيده *** گلبوسه بگرفته زرگهاي بريده

اينجا بهشت دسته گلهاي مدينه است *** اينجا عبادتگاه كلثوم وسكينه است

اينجا زيارتگاه جبريل امين است *** اينجا عبادتگاه زين العابدين است

اينجا زچشم خود گلاب افشانده زينب *** اينجا نماز شب نشسته خوانده زينب

اينجا به خاكش هر وجب دردي نهفته *** اينجا سه ساله دختري بي شام خفته

اينجا نخفته چشم بيدار رقيه *** اينجا حسين آمد به ديدار رقيه

اينجا قضا بر دفتر هجران ورق زد *** اينجا رقيه پرده يكسو از طبق زد

اينجا هُماي فاطمه پرواز كرده *** اينجا كبوتر از قفس پرواز كرده

اينجا شرار از دامن افلاك مي ريخت *** زينب بر اندام رقيه خاك مي ريخت

صفحه 209

اي دوستان، زهراي ديگر خفته اينجا *** يك زينب كبراي ديگر خفته اينجا

در گوشه ويرانه باغ گل كه ديده؟ *** در خوابگاه جغدها بلبل كه ديده؟

غلامرضا سازگار

باغ لاله

شب در خرابه ياد پدر كرد و ناله كرد *** خون بر دل صغير و كبير، آن سه ساله كرد

چون ناله اش رسيد به گوش يزيد شوم *** بار دگر شراب ستم در پياله كرد

بنهاد در طبق سر نوراني حسين *** سوي وي از حوالي دشمن حواله كرد

چشمش فتاد چون به سر انور حسين *** گيسو پريش بر رخ مه همچو هاله كرد

گفت اي پدر كجا سرت از تن بريد خصم *** و آغشته در ميانه خونت كلاله كرد

اين خنجر كه بود كه از خون حنجرت *** صحراي كربلاي تو را باغ لاله كرد

اين گفت و اوفتاد چو بلبل خموش گشت *** وز اين مقال برهمه غمگين مقاله كرد

صفحه 210

حدّاد شرح مرثيه اش را نوشت و گفت *** شايد به روز حشر قبول اين قباله كرد

عباس حدّاد كاشاني

زبان حال دختر سه ساله امام حسين(عليه السلام) در خرابه شام

فلك، چند نالم زدردِ فراق *** دلم خون شد از دوري اشتياق

الهي نباشد به دار فنا *** به درد يتيمي كسي مبتلا

كه گيرد مرا از وفا در كنار؟ *** كند پاك از گيسوانم غبار

بگويم به او شرح غمهاي خويش *** نمايم به او زخم پاهاي خويش

بگويم ببين صورتم را كه چون *** زسيليّ دشمن شده نيلگون

از اين درد و غم «ذاكر» خسته جان *** كشد هر دم از سينه آه و فغان

عباس حسيني جوهري ـ ذاكر

 

نوحه دختر سه ساله امام حسين(عليه السلام)در خرابه شام

 

رقيّه با سرشاه شهيدان *** چنين مي گفت با صد آه و افغان

پدر جان، من به قربان سرِ تو *** بگو كي سر بُريد از پيكر تو

مرا كي در صغيري بي پدر كرد *** به راه شام و كوفه در بدر كرد

صفحه 211

پدر با آن همه مهرِ نهاني *** چرا امشب به من نامهرباني

چرا خاموشي اي باب كبارم *** نمي پرسي چرا از حال زارم

زكوفه تا به اين ويران رسيدم *** پياده در بيابانها دويدم

مرا شمر لعين بر پشت و شانه *** گهي زد نيزه گاهي تازيانه

ببين نيلي شده روي نكويم *** زبس سيلي زده خولي به رويم

اگرچه درد و غم از حد فزون است *** دلم از دست كوفي غرق خون است

ولي اي خسرو ملك ولايت *** زدست شاميان دارم شكايت

زنان كوفه از بهر تماشا *** بما دادند نان و جوز و خرما

ولي زنهاي شام از راه عدوان *** همه كردند ما را سنگ باران

به هم گفتند از بالاي هر بام *** كه اينها خارجند از دين اسلام

زجور شاميان خون شد دل من *** خرابه گشت آخر منزل من

صفحه 212

از اين غمها همه اندر فغانم *** ولي يك غم زده آتش به جانم

چرا لعلِ لبت چون ارغوانست *** گمانم جاي چوب خيزرانست

سرِ از تن جدا گو پيكرت كو *** علمدار و سپاه و لشكرت كو

بگو كو اكبر رعنا جوانت *** عليّ اصغرِ شيرين زبانت

پس از تو اندرين دنياي فاني *** نمي خواهم دگر من زندگاني

تو را اي «ذاكر» اين خدمت قبول است *** جزايت روز محشر با رسول است

عباس حسيني جوهري ـ ذاكر

 

 

خرابه شام

 

لاله سان غنچه سرخ چمن جانِ مني *** به چمن زار دلم مرغ خوش الحان مني

نقش رويت نرود جان پدر از نظرم *** همچنان اشك تو در ديده گريان مني

خرّم آن روز سرم زينت دامان تو بود *** امشب از چيست پدر زينت دامان مني

صفحه 213

شد سپهر دلم از نور جمالت روشن *** اي كه تابنده مه شام غريبان مني

غير خوناب جگر نيست به ويرانه مرا *** مي كشم خجلت از آن روي كه مهمان مني

عمّه ام زينب غمديده پرستار منست *** گرچه اي كرده سفر، خويش تو درمان مني

هجرت كرد مرا بي سروسامان به جهان *** در برم باز بيا چون سر و سامان مني

اي سه ساله كه بود جاي تو در شام خراب *** گويد عنقا تو همان روضه رضوان مني

عباس عنفا

 

غصّه عمّه

 

ندارد غم، هر آنكس دل ندارد *** كه غم جز دل، دگر منزل ندارد

دلم از غصّه، عمّه، غرق خون شد *** مگر درياي غم ساحل ندارد

سرِ ني اين گل بشكفته كيست *** نظيرش هيج آب و گل ندارد

مبادا عمّه جان، چشم تو گريان *** كه تاب غصّه ات، اين دل ندارد

حسانا شمع جمع ما حسين است *** از اين بهتر كسي محفل ندارد

حسان

 

در مدح حضرت رقيه(عليها السلام)

بلبلي امشب به ويران نغمه خواني مي كند *** تلخ كامي ديده و شيرين زباني مي كند

صفحه 214

رفته او بزم يزيد و دعوت آورده بجا *** از وفاي عهد و پيمان ميزباني مي كند

آب و جارو كرده اشك و موي او ويرانه را *** تا به پاي جان مهمان ميزباني مي كند

گرچه طفل است و زمان جست و خيز او ليك *** شكوه چون پيران زضعف و ناتواني مي كند

ديده اختر شمارش بر پدر روشن شده است *** ماه روي سينه و اختر فشاني مي كند

سوگنامه اهل بيت(عليهم السلام)

 

رقيه دختر امام حسين(عليه السلام)

تا كه جا در گوشه ويرانه آن دُردانه كرد *** گوشه ويرانه را با آه خود غمخانه كرد

نازم آن ويران نشيني را كه بر فرق يزيد *** كاخ استبداد را با آه خود ويرانه كرد

در طبق تا ديد آن دختر سر پاك پدر *** با نگاهش عقل را در هر سري ديوانه كرد

اشك چشمش لاله باغ شفق را آب داد *** دست او زلف پريشان پدر را شانه كرد

بلبل آسا از غم گل ناله زد از سوز دل *** گرد شمع آفرينش خويش را پروانه كرد

صفحه 215

غنچه لب را گشود و با پدر آهسته گفت *** گو كدامين ظالمي اين ظلم بي رحمانه كرد؟

تا تو رفتي از برم شمر ستمگر از ستم *** صورتم را نيلگون با سيلي خصمانه كرد

جاي تو ناز مرا خار بيابان مي كشيد *** تازيانه دلنوازي از من دُردانه كرد

پاي مجروح و نشان تازيانه شاهديست *** برستمهائي كه بر من زاده مرجانه كرد

اين سخن را گفت ولب را بر لب بابا نهاد *** جان به نقد بوسه اي تقدير آن جانانه كرد

ژوليده نيشابوري

 

زير ضرب تازيانه

 

اي گل گلزار پيغمبر كجا افتاده اي *** از گلستانت چه شد كاين سان جدا افتاده اي

آمد از گلزار يثرب شاخه اي در كربلا *** در دمشق از شاخسار كربلا افتاده اي

از مدينه بر سر دوش پدر تا نينوا *** در بيابانهاي شام از ناقه ها افتاده اي

بر سرت هر دم شبيخون زد نهيب ساربان *** زير ضرب تازيانه از جفا افتاده اي

صفحه 216

عمه معصومه ات شيون كنان دنبال تو *** بارها بر خارها، ديدت زپا افتاده اي

يك زمان در قحط آب و يك زمان در منع نان *** وز اسيري در هزاران ماجرا افتاده اي

خواب در چشمت نمي رفت از جفاي ظالمان *** نيمه شب در خواب خوش امشب چرا افتاده اي

ناله ها كردي زهجران گل اي مرغ بهشت *** تا كه گفتي شهر شام اندر عزا افتاده اي

كاخ مي لرزيد و مي لرزيد آن جبار مست *** گفت در دل طفل را آن، سر دوا افتاده اي

با نوايت هم نوا بود آسمانها و زمين *** ناگهان ديدند آوخ از نوا افتاده اي

از فغان زينب معصومه اندر مرگ تو *** ناله هاي آتشين در هر فضا افتاده اي

حاج شيخ عباس «شيخ الرئيس» كرماني

 

 

ره پيماي كوچك

 

تويي آن دختر زيباي كوچك *** به دنبال پدر، با پاي كوچك

به دشت كربلا، با گوش خونين *** تو هستي لاله حمراي كوچك

صفحه 217

تو با اين كوچكي، روحت بزرگ است *** نباشد جايت اين دنياي كوچك

نواي نينوا شد از تو پرشور *** چو كردي ناله با آن ناي كوچك

تو را با اين شكيبايي توان گفت *** كه هستي زينب كبراي كوچك

بيابان گرديت، زيباترت كرد *** كه ديده چون تو ره پيماي كوچك

به جان شمع ها آتش فكندي *** تو اي پروانه زيباي كوچك

شهادت نامه عشق و وفا را *** تويي آن خاتم و امضاي كوچك

كه زد سيلي كه شد روي تو نيلي؟ *** شوم قربانت اي زهراي كوچك

به درگاهت غلامي جان نثار است *** «حسان» در جمع نوكرهاي كوچك

حبيب چايچيان (حسان)

بلبل شيرين زبان

صفحه 218

داشت در ويرانسرايي آشيانه بلبلي *** بهر دلجويي ان بلبل شبي آمد گلي

آمد آن گل تا كه بلبل را شود آرام جان *** آنچنان آرام شد بلبل كه افتاد از زبان

بلبل افسرده دل لب از ترنّم تا ببست *** در كنارش با دو چشم خونفشان زينب نشست

گفت اي بلبل اگر تو عاشق روي گلي *** كي توان آرام گيرد از ترنّم بلبلي

بلبل شيرين زبانم سر بر آر از خواب ناز *** با پدر از سوز دل ابراز كن راز و نياز

ديده را بگشا و بنگر ماه تابان آمده *** دربرت امشب زراه دور مهمان آمده

آنكه همچون شمع هر شب از غمش مي سوختي *** وزفراقش آتش هجران به دل افروختي

آنكه دائم گرد غم از چهره تو مي زدود *** عقده قلب تو را، چو عقد گوهر مي گشود

تا لب لعل تو هنگام سخن دُر مي فشاند *** روي دامانش تو را با مهرباني مي نشاند

مژده كامشب در برت آن محرم راز آمده *** آن عزيز دلنوازت از سفر باز آمده

چشم بگشا و ببين كه امشب خرابه روشن است *** واشده خونين گلي كز آن جهاني گلشن است

صفحه 219

از چه بستي لب تو از گفتار اي شيرين سخن *** هر غمي داري بگو همراز هستم با تو من

رفته بود آن بلبل افسرده خاطر چون به خواب *** بر نيامد هرچه زينب گفت زآن عاشق جواب

كرد چون زينب نظر ديد عندليب دل فكار *** كرده جان خويش را بر مقدم جانان نثار

روي جانان را چو ديد آن مرغ خوش خوان، ديده بست *** بال بگشود و به روي شاخه طوبي نشست

اي «شريفي» ديد هر كس جلوه رخسار دوست *** مرغ جانش آشيان بگرفت در گلزار دوست

عبدالحسين شريفي

صفحه 220

 

حضرت زينب سلام الله عليها

 

 

 

 

دوبيتي ها

 

از بهرِ ياد بود از اين نهضت بزرگ *** در شهر شام دختركي را گذاشتيم

تا دودمان دشمن ظالم فنا شود *** آنجا رقيه را به حراست گماشتيم

«پدر جان»

بيا بابم بده نوشم كه دل آزرده از نيشم *** مرا باخود ببر امشب كه من بيگانه از خويشم

به جان مادرت زهرا پدر جان از تو ممنونم *** كه من بابا ترا خواندم، تو با سر آمدي پيشم

ژوليده نيشابوري

آن بلبلم كه سوخته شد آشيانه ام *** صياد سنگدل زده آتش به خانه ام

اي گُل زجاي خيز كه بلبل زره رسيد *** بشنو صداي نغمه و بانگ ترانه ام

صفحه 221

 

آرام جان

 

چو پروانه كه سوزد در كنار شمع بي آواز *** كنار رأس آن آرام جان، آرام جان مي داد

نهاني با پدر مي گفت، راز و درد دل مي كرد *** گمانم روي سيلي خورده خود را نشان مي داد

عباس ويجوبي (دلجو)

چراغ دل

اي داغ غمت لاله به باغ دل ما *** نام تو رقيّه جان، چراغ دل ما

دلسوختگان غم خود را درياب *** بگذار تو مرهمي به داغ دل ما

سيد رضا مؤيد

«نور حسين»

عجب چراغ شگفت آوريست نور حسين(عليه السلام) *** كه هرچه باد وزد مي شود فروزانتر

براي زينب كبري از آن همه غم و درد *** زداغ مرگ رقيه نبود سوزانتر

سيد رضا مؤيد

 

صفحه 222

 

«آتش هجر»

 

سوختم زآتش هجر تو پدر تب كردم *** روز خود را به چه روزي بنگر شب كردم

تازيانه چو عدو بر سر و رويم مي زد *** نا اميد از همه كس روي به زينب كردم

حبيب الله چايچيان

 

«دختران شام»

بيا اي عمه جان، كامشب ز مرگ خود خبر دارم *** هواي ديدن رخسار زهرا را به سر دارم

خبر كن دختران شام را از بهر ديدارم *** كه تا ثابت كنم من هم در اين عالم پدر دارم

ژوليده نيشابوري

 

«طفل سه ساله»

 

گرچه آن طفل سه ساله تاب در پيكر نداشت *** تاب سيلي داشت تاب ديدن آن سر نداشت

تا سرخونين بابا را در آغوشش گرفت *** بر لب او لب نهاد و از لبش لب برنداشت

ژوليده نيشابوري