بخش 1
پیشگفتار
1 |
بسم الله الرحمن الرحيم
2 |
ادعيه و آداب حرمين شريفين در عمره مفرده
با ترجمه فارسي
9 |
پيشگفتار
دعا و زيارت ، دو بال براي پرواز آدميان به سوي كمال مطلق و رسيدن به قرب الهي است . هر انساني براي دستيابي به اخلاق اسلامي ، و پالايش روح خود از تيرگي گناه و معصيت و وسوسه هاي شيطاني و تقويت اراده و نيروي تفكر در خويشتن ، نياز به دعا و نيايش و مناجات با حق تعالي دارد ؛ از اين رو بخش عظيمي از تعاليم پيامبران ، به خصوص رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و امامان معصوم ( عليهم السلام ) را دعا و نيايش تشكيل مي دهد . آن عزيزان با توجه به شناخت و معرفت وسيعي كه نسبت به خداوند ، و شناختي كه از انسان و نيازهايش دارند ، حقايق دل و روح و نيازهاي آدميان را در زمينه هاي گوناگون ، با زبان دعا بيان داشته اند .
رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) دعا را سلاح مؤمن و ستون دين و نور آسمان ها و زمين دانسته و فرموده است : « اَلدُّعاءُ سِلاحُ
10 |
الْمُؤْمِنِ ، وَعَمُودُ الدِّينِ وَنُورُ السَّماواتِ وَالاَْرْضِ » . ( 1 )
خداوند نيز در قرآن اين بشارت را به بندگان خود داده است كه اگر او را با اخلاص بخوانند دعاهايشان را مستجاب مي گرداند :
{ وَإِذا سَأَلَكَ عِبـادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعـانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ } ( 2 ) .
« و هنگامي كه بندگان من از تو درباره من مي پرسند ، بگو : من نزديكم ، دعاي دعاكننده را به هنگامي كه مرا مي خواند پاسخ مي گويم پس آنها دعوت مرا بپذيرند و به من ايمان بياورند ، باشد كه بر حقيقت راه يابند » .
زيارت نيز در اسلام و به خصوص در فرهنگ تشيّع ، جايگاه والا و ويژه اي دارد . از يك سو معصومان ( عليهم السلام ) براي زيارت ارزش قائل شده و از سوي ديگر زائران را گرامي و ارجمند مي شمارند ، هم « مزارها » اهميّت و اعتبار خاصّي
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ اصول كافي ، ج2 ، ص468 .
2 ـ البقره : 186 .
11 |
دارند و هم مزورها ( زيارت شوندگان ) مورد تكريم و احترام فراوانند و در نتيجه زائران ميهمانان مائده معنوي اولياي خدا هستند و با زيارت اين شايستگي را خواهند يافت كه مورد عنايت و توجّه پروردگار و معصومان ( عليهم السلام ) قرار گيرند .
البته هر دعا و درخواستي از خداوند يكتا ، مطلوب شارع مقدّس است ليكن ثواب و فضيلت دعاها و زيارت هاي رسيده از معصومان ( عليهم السلام ) به مراتب بيشتر و بالاتر است . از اين رو در دعاها و زيارت هايي كه از پيشوايان ديني نقل شده ، در صورت صحّت سند و مدرك ، مي توان آنها را به قصد ورود خواند و اگر چنين اعتمادي وجود نداشت ، نبايد آن ها را به معصوم نسبت داد بلكه بايد به اميد درك ثواب و رسيدن به پاداش الهي خواند . همچنين هر دعا و زيارت و يا عملي كه براي زمان يا مكان خاصّي وارد شده ، اگر در غير آن بخواهد خوانده شود ، لازم است به قصد رجاء و رسيدن به ثواب و پاداش الهي قرائت شود . لازم به تذكر است كه با توجه به شرايط كنوني ، چون برخي از نكات مطرح شده در زيارات قابل عمل نمي باشد لذا در اين كتاب از ذكر آن خودداري شده است .
12 |
خداوند براي حاجيان و زائران خانه خدا و حرم نبوي و ائمه بقيع ( عليهم السلام ) شرايط زماني و مكاني را جهت استجابت دعا فراهم ساخته است لذا ما در اين كتاب تلاش كرده ايم تا بيشترين دعاها و زيارات مربوط به مدينه منوّره و مكّه مكرّمه و نيز برخي ادعيه ديگر ، كه معمولا در اين گونه اماكن خوانده مي شود ، را با رعايت اختصار گردآوري نموده ، در اختيار زائران محترم قرار دهيم و قبل از هر چيز لازم است به شرائط استجابت دعا و آداب سفر اشاره شود . اميد است مورد استفاده واقع شده ، همگان از آن بهره مند گردند .
الف : شرايط استجابت وقبولي دعا
در احاديث و روايات ما براي اجابت دعا شرايط متعدّدي بيان شده كه براي آگاهي از آنها مي توان به كتاب هاي مفصّل روايي مراجعه كرد كه ما دراينجا به برخي ازآنها اشاره مي كنيم :
امام صادق ( عليه السلام ) در جواب قومي كه عرض كردند :
ما دعا مي كنيم ولي مستجاب نمي شود ، فرمودند : چون كسي را مي خوانيد كه نمي شناسيد : « لاَِنَّكُمْ تَدْعُونَ مَنْ
13 |
لاتَعْرِفُونَهُ » ( 1 ) .
شرط اوّل استجابت دعا معرفت پروردگار است ، زيرا هر كس را به قدر معرفتش مزد مي دهند .
از حضرت علي ( عليه السلام ) سؤال شد : « فَما بالُنا نَدْعُوا فَلا نُجابُ ؟ » چرا دعاي ما مستجاب نمي شود ؟ حضرت فرمود : « إِنَّ قُلُوبَكُمْ خانَتْ بِثَمانِ خِصال : أَوَّلُها أَنَّكُمْ عَرَفْتُمُ اللهَ فَلَمْ تُؤَدُّوا حَقَّهُ كَما أَوْجَبَ عَلَيْكُمْ . . . » . ( 2 ) .
اوّلين علّت آن است كه نسبت به خداوند معرفت و شناخت پيدا كرديد ، ولي حقّ معرفت را عملاً پياده نكرديد .
رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : هر كس مي خواهد دعايش مستجاب شود بايد لقمه و كارش حلال باشد ( 3 ) .
امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : خداوند دعاي بنده اي را كه برعهده اش ، مظالم و حقوق مردم باشد يا غذاي حرام بخورد ، قبول نمي كند . ( 4 )
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحار ، ج90 ، ص368 .
2 ـ همان ، ص376 .
3 ـ همان ، ص372 .
4 ـ همان ، ص321 .
14 |
رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : خداوند دعاي كسي را كه حضور قلب ندارد ، قبول نمي كند . ( 1 )
امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : خداوند به عزّت وجلال خود قسم ياد كرده كه من دعاي مظلومي را كه خود در حقّ ديگري چنين ظلمي نموده است ، مستجاب نمي كنم . ( 2 )
رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : دعايي كه اوّلش « بِسمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحيم » باشد ، رَد نمي شود . ( 3 )
رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : صلوات شما بر من مايه اجابت
دعاي شما خواهد بود . ( 4 )
امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : هر كس پيش از خود به چهل مؤمن دعا كند ، دعايش مستجاب مي شود . ( 5 )
در حديث قُدسي وارد شده است : خداوند به حضرت عيسي ( عليه السلام ) فرمود : اي عيسي مرا بخوان همانند خواندن شخص
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحار ، ج90 ، ص321 .
2 ـ همان ، ص320 .
3 ـ همان ، ص313 .
4 ـ همان ، ص54 .
5 ـ همان ، ص317 .
15 |
اندوهناك و غرق شده اي كه هيچ فريادرسي ندارد . ( 1 )
ملاحظه مي كنيد كه براي اجابت دعا شرايطي بيان شده است ، واز همه بيشتر بر روي معرفت و شناخت و خودسازي و آمادگي براي ضيافت پروردگار و شناخت ميزبان حقيقي تكيه شده است .
ب : آداب سفر
آداب و ادعيه سفر بسيار است ، و ما در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم :
1 ـ وصيّت : مستحب است انسان قبل از شروع به سفر وصيّت كند ، خصوصاً نسبت به حقوق واجبه و اداء دُيون . در روايات اهل بيت ( عليهم السلام ) نيز درباره وصيّت كردن به ويژه براي كسي كه قصد سفر دارد ، تأكيد زيادي شده است .
2 ـ آگاه نمودن برادران ديني و آشنايان : از پيغمبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) روايت شده كه فرمودند : از حقوق مسلمان بر برادر ديني خود ، يكي اين است كه هرگاه خواست سفر كند آنان را مطّلع سازد ، و او بر برادران ايماني حق دارد كه پس از مراجعت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ بحار ، ج90 ، ص314 .
16 |
به ديدارش بيايند .
3 ـ روايت شده كه مسافر پيش از سفر ، سوره حمد و { قُل أَعوذُ بِرَبِّ النّاس } و { قُل أَعوذُ بِرَبّـِ الفَلَق } و آيةُ الكُرسي و سوره { إِنّا أَنزَلناهُ فِي لَيلَةِ القَدْرِ } و آيات 191 تا 194 سوره آل عمران را كه از اين قرار است بخواند :
{ إِنَّ فِي خَلْقِ السَّماواتِ وَالاَْرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّيْلِ
« مسلّماً در آفرينش آسمان ها و زمين و آمد و رفت شب
وَالنَّهارِ لاَيات لاُِولِي الاَْلْبابِ * الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللهَ قِياماً
و روز نشانه هايي براي خردمندان است . آنان خدا را ايستاده
وَقُعُوداً وَعَلي جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّماواتِ
و نشسته و آنگاه كه بر پهلو خفته اند ، ياد مي كنند و در اسرار آفرينش آسمان ها
وَالاَْرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ
و زمين مي انديشند ( ومي گويند : ) پروردگارا ! اين ها را بيهوده نيافريدي ، تو منزّهي ، ما را از عذاب
النّارِ * رَبَّنا إِنَّكَ مَنْ تُدْخِلِ النّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَما لِلظّالِمِينَ
آتش نگاهدار ، پروردگارا ! تو هر كس را به آتش وارد سازي ، او را خوار ساخته اي و ستمكاران را
مِنْ أَنْصار * رَبَّنا إِنَّنا سَمِعْنا مُنادِياً يُنادِي لِلاِْيمانِ أَنْ آمِنُوا
ياوري نمي باشد . پروردگارا ! منادي ايمان را شنيديم كه مي گفت ايمان آوريد
17 |
بِرَبِّكُمْ فَآمَنّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا وَكَفِّرْ عَنّا سَيِّئاتِنا وَتَوَفَّنا
به پروردگارتان ، وماايمان آورديم ، پروردگارا ! گناهان ماراببخشوبدي هاي مارابپوشانوما را بميران
مَعَ الاَْبْرارِ * رَبَّنا وَآتِنا ما وَعَدْتَنا عَلي رُسُلِكَ وَلاتُخْزِنا
بانيكان . پروردگارا ! آنچه را كه بهوسيله پيامبرانت وعده داده اي به ما عنايت كن و رسوايمان مساز
يَوْمَ الْقِيامَةِ إِنَّكَ لاتُخْلِفُ الْمِيعاد } .
در روز رستاخيز كه تو از وعده ات تـخلّف نميورزي . »
4 ـ قبل از مسافرت صدقه دهد و پس از آن بگويد :
« اَللّهُمَّ إِنّـِي اشْتَرَيْتُ بِهذِهِ الصَّدَقَةِ سَلامَتِي وَسَلامَةَ سَفَرِي
« خداوندا ! من با اين صدقه خريدم سلامتي خويش ، سلامت سفرم و سلامت
وَما مَعِي ، فَسَلِّمْنِي وَسَلِّمْ ما مَعِي وَبَلِّغْنِي وَبَلِّغْ ما مَعِي
آنچه را با من است ، پس مرا و آنچه را با من است به سلامت دار و به مقصد برسان مرا و آنها را
بِبَلاغِكَ الْحَسَنِ الْجَمِيلِ » .
به نيكي و زيبايي كه از سـوي تو است . »
5 ـ در هنگام سوار شدن بگويد : { سُبْحانَ الَّذِي سَخَّرَ لنا هذا وَما كُنّا لَهُ مُقْرِنِينَ } ، پس هفت مرتبه بگويد : « سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ للهِِ وَلا إِلهَ إِلاَّ اللهُ » .
18 |
6 ـ از امام صادق ( عليه السلام ) منقول است كسي كه در سفر هر شب آية الكرسي را بخواند ، خود و آنچه با اوست سالم بماند .
7 ـ در سفر تأكيد شده كه مسافر بعد از هر نماز ، سي مرتبه بگويد :
« سُبْحانَ اللهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا إِلهَ إِلاَّ اللهُ وَاللهُ أَكْبَرُ » .
8 ـ در سفر اين دعا را بخواند تا در امان پروردگار
باشد :
« بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ وَمِنَ اللهِ وَإِلَي اللهِ وَفِي سَبِيلِ اللهِ . اَللّهُمَّ إِلَيْكَ
« بنام خدا وبه ياري او ، وازخداييم ، وبه سوي خدا مي رويم ، و درراه خداگام مي نهيم ، خدايا !
أَسْلَمْتُ نَفْسِي ، وَإِلَيْكَ وَجَّهْتُ وَجْهِي ، وَإِلَيْكَ فَوَّضْتُ
خود را تسليم تو كردم ، و به سوي تو رو نمودم ، و كارم را به
أَمْرِي ، فَاحْفَظْنِي بِحِفْظِ الاِْيمانِ مِنْ بَيْنِ يَدَيَّ وَمِنْ خَلْفِي وَعَنْ
تو سپردم ، پس مرا در پناه ايمان ، از پيش رو و پشت سر و از
يَمِينِي وَعَنْ شِمالِي وَمِنْ فَوقِي وَمِنْ تَحْتِي وَادْفَعْ عَنِّي بِحَوْلِكَ
راست و چپ و از سمت بالا و پايين حفظ فرما و به نيرو و تواناييت
وَقُوَّتِكَ ، فَإِنَّهُ لاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ إِلاّ بِاللهِ الْعَلِيّـِ الْعَظِيمِ » .
از من دفاع كن كه نيرو و تواني جز به وسيله خداوند والا و بزرگ نمي باشد . »
19 |
چند توصيه در زمينه وحدت امّت اسلامي :
اگرچه درباره توصيه هاي لازم به حجّاج محترم كتاب هاي جداگانه اي نوشته شده و به طور مفصّل نكاتي را تذكّر داده اند ، و ما هم در همين كتاب به مناسبت هاي مختلف به بعضي از آنها اشاره كرده ايم ، لكن به خاطر اهمّيّت موضوع سزاوار است برخي از نكات يادآوري شود :
الف ـ اهميّت وحدت امّت اسلامي
يكي از اسرار اعمال و مناسك حج و زيارت مَشاهد مشرّفه ، تمرين تواضع و اخلاص ، متخلّق شدن به اخلاق الهي ، نمايش وحدت و عزّت امّت اسلامي و ارتباط نزديك با برادران ديني ، و همدلي و تبادل نظر با آنها است . از اين رو زائر بيت الله الحرام و حرم نبوي ( صلّي الله عليه وآله ) بايد به همه ميهمانان خانه خدا با هر مليّت و مذهب و از هر سرزميني كه باشند ، با چشم عزّت و برادري بنگرد ، و با برخورد مودّت آميز ، آن گونه كه مايل است بندگان خدا با او رفتار نمايند ، با ديگران رفتار كند ، و با اقتدا به پيشوايان ديني خود مايه عزّت و زينت اسلام و رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمّه اطهار ( عليهم السلام ) باشد ، و در يك سخن
اختلاف در مذهب نبايد موجب بدبيني و تشتّت گردد ؛ زيرا
20 |
مشتركات موجود ميان ما و مسلمانان فراوان است ، و بايد تمام مسلمين در برابر دشمنان قرآن و انسانيّت يَد واحده باشند ، و از عظمت و عزّت قرآن و اسلام دفاع كنند ، و شايد به همين دليل است كه در روايات ما توصيه هاي مؤكّدي درباره شركت در جماعات برادران ديني اهل سنت شده است .
پس زائران محترم از انجام كارهايي كه موجب بدبيني و تفرقه وجدايي امّت بزرگ اسلامي مي شود بايد پرهيز نمايند .
ب ـ ميهمانان خدا در سفر الهي حج
زيارت خانه خدا و قبر مطهر پيامبر اكرم و ائمّه بقيع ـ صلوات الله عليهم اجمعين ـ سفر الهي و داراي ابعاد گوناگون مي باشد ، و چه بسا در زندگي تنها يك بار توفيق اين سفر معنوي نصيب انسان گردد ، لذا سزاوار است به اهميّت و سازندگي آن بيش از پيش توجّه كنيم ، و از هنگام تصميم و عزم به مسافرت تا پايان آن قدم به قدم ، الهي بودنِ اين ميهماني را مدّ نظر داشته باشيم ، و از ارزش و منزلت همسفران و رعايت حقوق آنها غفلت نكنيم ، و در مواقع
ازدحام و شلوغي روحيه عفو و اغماض و چشم پوشي از
21 |
خطاي ديگران را پيشه خود سازيم ، و از كمك و همراهي و خدمت به ميهمانان خانه خدا غفلت نورزيم ، و اين سنّت ارزشمند پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمّه معصومين ( عليهم السلام ) را زنده نگه داريم .
ج ـ فرصت را مغتنم بشماريم
عمر سفر كوتاه ، و ايّام زيارت به زودي سپري مي گردد ، بايد با برنامه ريزي منظم بهترين استفاده را از اوقات شبانه روز خود بنماييم ، و به جاي وقت گذراني براي كارهاي بي نتيجه يا كم نتيجه ، بيشترين وقت خود را صرف شناخت احكام و آداب و اسرار حج و زيارت و بهره مندي از مَشاهد شريفه و مواقف كريمه نماييم ، كه از جمله آنها ، حضور و شركت به موقع در نمازهاي جماعت مسجدالحرام و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) و قرائت قرآن در اين دو مسجد با عظمت ( حداقل يك ختم قرآن در مسجدالحرام و يك ختم در مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) ) و خواندن دعاها و مناجات هاي وارده از طرف معصومين ( عليهم السلام ) در ايّام و مناسبت هاي مختلف مي باشد .
22 |
د ـ كيفيّت عبادت را فداي كميت آن نكنيم
همان گونه كه قبلاً تذكّر داديم ، روح و عظمت دعا و عبادت و مناسك حجّ به معرفت و اخلاص و رعايت ادب و حضور در محضر خداوند متعال بستگي دارد . لذا بايد تنها به مقدار و كميّت اعمال و عبادات خود اكتفا نكرده ، بيشتر به كيفيّت آن بپردازيم ؛ زيرا اگر يك دعا يا زيارت و يا نماز ، از روي معرفت و اخلاص باشد ، موجب شكستن دل و تحوّل دروني انسان مي گردد ، و باعث نجات از عذاب الهي و
دست يافتن به بهشت جاويد خواهد شد . « رَزَقَنَا اللهُ وَإِيّاكُمْ
إِنْ شاءَ اللهُ تَعالي » .
هـ ـ بر زائران محترم سزاوار است بيش از ديگران به اخلاص در اعمال و مراقبت از حدود الهي اهتمام داشته باشند ، زيرا گذشته از اينكه به مهماني پروردگار مي روند ، و مهمان بايد رضايت صاحب خانه را فراهم آورد ، طبق حديث شريف : « كُونُوا لَنا زَيْناً وَلا تَكُونُوا عَلَيْنا شَيْناً » ، ( 1 ) بايد آيينه تمام نماي اسلام ناب محمّدي باشند ، و لازم است
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 ـ وسائل الشيعه ، ج12 ، ص8
23 |
مراقب اعمال خود بوده ، و به نمازهاي واجب در اوّل وقت اهتمام بيشتري دهند ، در جماعات برادران اهل سنّت شركت كنند ، تا از ثواب جماعت بهره مند شوند ، و خداي نخواسته نبايد بعضي افراد ناآگاه كاري كنند كه در شأن يك زائر ايراني نبوده و موجب نفرت ديگران گردد ، و در نتيجه اعمال صالحه سايرين را هم تحت الشُّعاع قرار دهد . خداوند به همه ما توفيق دهد تا بتوانيم به وظايف ديني خود عمل نماييم و آنگونه باشيم كه خداوند فرموده است .
و ـ اخلاق حسنه و كمك به يكديگر
در سفر لازم است به همراهان كمك كرده ، و در انجام كارها پيشقدم بوده ، و از برآوردن احتياجات ديگران روگردان نباشد ، تا خداوند متعال او را از گرفتاري هاي دنيا و آخرت نجات دهد ، در حديث آمده است : در سفر ، بدترين افراد آن كسي است كه بتواند به ديگران كمك نمايد ولي كوتاهي كند و منتظر كمك ديگران باشد .
هم چنين اكيداً سفارش شده كه با دوستان و همراهان ، با اخلاق خوب ، برخورد نموده و به آنان كمك نمايد ، به ويژه در مشكلات و سختي ها صبور و بردبار باشد .