بخش 13

304

مستحبّات واعمال مكّه مكرّمه

1 . نمازهاي واجب را در مسجد الحرام بجا آورد .

2 . ذكر خدا را بسيار بگويد ، وحالت تذكّر وتنبّه را در خود حفظ نمايد .

3 . قرآن را ختم نمايد .

4 . بسيار به كعبه معظّمه نگاه كند ، كه موجب آمرزش گناهان مي شود .

5 . طواف كند ( البته اگر طواف مستحبي ، براي ديگران ايجاد مشكل و مزاحمت مي كند ، آن را ترك نموده و به جاي آن نماز بخواند ) .

6 . از آب زمزم بنوشد .

7 . طواف وداع انجام دهد .

طواف وداع

بدان كه براي كسي كه مي خواهد ازمكه بيرون رود ، مستحبّ است طواف وداع نمايد ، ودر هر دور حجرالأسود و ركن يماني را درصورت امكان استلام كند ، چون به مستجار رسد مستحبّاتي را كه قبلاً براي آن مكان ذكر شد بجا آورد ،

305

وآنچه خواهد دعا كند . بعد حجرالأسود را استلام نموده ، حمد وثناي الهي نمايد ، وصلوات بر پيغمبر وآل او بفرستد واين دعا را بخواند :

« اَللّهُمَّ صَلِّ عَلي مُحَمَّد عَبْدِكَ وَرَسُولِكَ ، وَنَبِيِّكَ وَأَمِينِكَ ،

« خداوندا ! درود فرست بر محمد ، بنده ، و فرستاده ، و پيامبر ، و امين ،

وَحَبِيبِكَ وَنَجِيِّكَ ، وَخِيَرَتِكَ مِنْ خَلْقِكَ . اَللّهُمَّ كَما بَلَّغَ

و حبيب ، و رازدار و برگزيده از ميان آفريده هايت ، خداوندا ! چنانچه او پيامت

رِسالاتِكَ ، وَجاهَدَ فِي سَبِيلِكَ ، وَصَدَعَ بِأَمْرِكَ ، وَأُوذِيَ

را ابلاغ ، و در راهت جهاد ، و دينت را آشكار و براي دين تو

فِي جَنْبِكَ حَتّي أَتاهُ الْيَقِينُ . اَللّهُمَّ اقْلِبْنِي مُفْلِحاً مُنْجِحاً

تا لحظه مرگ رنج كشيد ، خداوندا ! مرا با حاجات برآورده ، با رستگاري و دعاي

مُسْتَجاباً لِي ، بِأَفْضَلِ ما يَرْجِعُ بِهِ أَحَدٌ مِنْ وَفْدِكَ مِنَ الْمَغْفِرَةِ

مستجاب باز گردان ، به بهترين صورتي كه فردي از واردان بر خويش را با مغفرت

وَالْبَرَكَةِ وَالرِّضْوانِ وَالْعافِيَةِ ، ( مِمّا يَسَعُنِي أَنْ أَطْلُبَ أَنْ تُعْطِيَنِي

و خوشنودي و عافيت باز مي گرداني ، آنچه را از تو مي توانم بخواهم

مِثْلَ الَّذِي أَعْطَيْتَهُ أَفْضَلَ مَنْ عَبَدَكَ ، وَتَزِيدُنِي عَلَيْهِ ) اَللّهُمَّ إِنْ

به بهترين صورتي كه به بهترين بنده ات مي بخشي و افزون از آن به من عطاكن . خداوندا !

306

أَمَتَّنِي فَاغْفِرْ لِي وَإِنْ أَحْيَيْتَنِي فَارْزُقْنِيهِ مِنْ قابِل . اَللّهُمَّ لا تَجْعَلْهُ

هرگاه كه مُردم پس بيامرز مرا و اگر زنده ام داشتي ، پيشاپيش روزي ام ده ، خداوندا ! اين زيارت

آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ بَيْتِكَ . اَللّهُمَّ إِنّـِي عَبْدُكَ وَابْنُ عَبْدِكَ وَابْنُ

را برايم آخرين زيارت خانه ات قرار مده ، خداوندا ! من بنده و فرزند بنده

أَمَتِكَ ، حَمَلْتَنِي عَلي دابَّتِكَ ، وَسَيَّرْتَنِي فِي بِلادِكَ ، حَتّي

و كنيز تو هستم ، مرا بر مركوبت سوار و از مسير شهرهايت به

أَدْخَلْتَنِي حَرَمَكَ وَأَمْنَكَ ، وَقَدْ كانَ فِي حُسْنِ ظَنِّي بِكَ أَنْ

حرم امنت رساندي ، و گمان نيكم به تو اين است كه

تَغْفِرَلِي ذُنُوبِي ، فَإِنْ كُنْتَ قَدْ غَفَرْتَ لِي ذُنُوبِي فَازْدَدْ عَنِّي رِضيً ،

گناهانم را بيامرزي ، و چنانچه آمرزيده اي ، خوشنوديت را از من افزون ساز ،

وَقَرِّبْنِي إِلَيْكَ زُلْفي ، وَلاتُباعِدْنِي ، وَإِنْ كُنْتَ لَمْ تَغْفِرْلِي فَمِنَ

و به مقام قربت نائل ساز ، و دورم نساز و اگر نيامرزيده اي هم

الاْنَ فَاغْفِرْ لِي قَبْلَ أَنْ تَنْأي عَنْ بَيْتِكَ دارِي ، وَهذا أَوانُ

اكنون مرا بيامرز پيش از آنكه خانه ترا به سوي خانه ام ترك كنم ، اينك آغاز

انْصِرافِي ، إِنْ كُنْتَ أَذِنْتَ لِي غَيْرَ راغِب عَنْكَ وَلا عَنْ بَيْتِكَ ،

بازگشتم مي باشد ، اگر اجازه ام دهي ، بي آنكه به تو و خانه ات بي رغبت شده

وَلا مُسْتَبْدِل بِكَ وَلا بِهِ . اَللّهُمَّ احْفَظْنِي مِنْ بَيْنِ يَدَيَّ وَمِنْ

و جايگزيني براي تو و خانه ات گرفته باشم ، خداوندا ! مرا از پيش رو و از

307

خَلْفِي وَعَنْ يَمِينِي وَعَنْ شِمالِي ، حَتّي تُبَلِّغَنِي أَهْلِي ،

پشت سر ، از راست و چپ محافظت فرما ، تا مرا به خانواده ام برساني و چون

وَاكْفِنِي مَؤُونَةَ عِبادِكَ وَعِيالِي ، فَإِنَّكَ وَلِيُّ ذلِكَ مِنْ خَلْقِكَ

رسيدم ، هزينه زندگي شان را كفايت كن ، كه تو كفايت كننده من و ديگر آفريده هايت

وَمِنّـِي » .

مي باشي . »

پس مقداري از آب زمزم بياشامد ، واين دُعا را بخواند :

« آئِبُونَ تائِبُونَ عابِدُونَ لِرَبِّنا حامِدُونَ ، إِلي رَبِّنا

« بازگشتگان ، توبه كنندگان ، عبادت كنندگان و ستايشگران پروردگارمان مي باشيم ،

راغِبُونَ ، إِلي اللهِ راجِعُـونَ إِنْ شـاءَ اللهُ » .

به سوي پروردگارمان مشتاقانه بازگشته و رجعت مي كنيم . »

308

زيارت مزارهاي متبرّكه مكّه مكرّمه

توضيحي كوتاه درباره مزارهاي مكّه مكرّمه :

يكي از اعمال مفيد وسازنده كه با تأكيدات فراوان مورد توجّه وتوصيه ائمّه اطهار وپيشوايان دين قرار گرفته ، ياد گذشتگان وزيارت قبور آنان مي باشد .

براين اساس محلّ مراقدي كه در مكّه مشخص است و حجّاج محترم مي توانند با حضور در كنار قبور آن بزرگواران يا از دور درك فيض نمايند ، يادآوري مي گردد :

1 . قبرستان ابوطالب ـ كه به آن حَجُون وجنّة المَعلاة نيز گفته مي شود ـ پس از بقيع اشرف مقابر است ، و رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) مكرّر به آنجا رفتوآمد داشته اند .

و در آنجا حضرت عبدمناف جدّ اعلاي پيامبر ، حضرت عبدالمطّلب جدّ پيامبر ، حضرت ابو طالب عموي پيامبر ، حضرت خديجه همسر پيامبر ، وعدّه اي از علماي

309

بزرگ وجمع بسياري از مؤمنين ، مدفون مي باشند .

وبنابر قولي مدفن والده مكرّمه حضرت نبيّ اَكرم « آمنه بنت وهب » نيز در اين قبرستان قرار دارد . گر چه مشهور اين است كه قبر آن جناب در أَبْواء بين مكّه و مدينه است .

زيارت عبد مناف ( عليه السلام ) جدّ اعلاي پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله )

« اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا السَّيِّدُ النَّبِيلُ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الْغُصْنُ

« سلام بر تو اي سيد بزرگوار ، سلام بر تو اي شاخه

الْمُثْمِرُ مِنْ شَجَرَةِ إِبْراهِيمَ الْخَلِيلِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا جَدَّ خَيْرِ

پر بار شجره ( طيّبه ) ابراهيم خليل ( عليه السلام ) ، سلام بر تو اي جد بهترين

الْوَري ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَاابْنَ الاَْنْبِياءِ الاَْصْفِياءِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ

آفريده ها ، سلام بر تو اي پسر پيامبران برگزيده ، سلام بر تو

يَاابْنَ الاَْوْصِياءِ الاَْوْلِياءِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا سَيِّدَ الْحَرَمِ ، اَلسَّلامُ

اي پسر اوصياي اوليا ، سلام بر تو اي بزرگ حرم ، سلام بر

عَلَيْكَ يا وارِثَ مَقامِ إِبْراهِيمَ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا صاحِبَ بَيْتِ اللهِ

تو اي وارث مقام ابراهيم ، سلام بر تو اي سرپرست بيت الله

الْعَظِيمِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَعَلي آبائِكَ الطّاهِرِينَ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ » .

عظيم ، سلام بر تو و بر پدران و فرزندان پاكت و رحمت خدا و بركاتش بر همه شما باد . »

310

زيارت عبدالمطّلب جدّ پيغمبر خدا ( صلّي الله عليه وآله )

« اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا سَيِّدَ الْبَطْحاءِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ ناداهُ

« سلام بر تو اي سيّد سرزمين بطحا ، سلام بر تو اي فراخوانده

هاتِفُ الْغَيْبِ بِأَكْرَمِ نِداء ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَاابْنَ إِبْراهِيمَ

از سوي فراخوان غيبي به بهترين صورت ، سلام بر تو اي پسر ابراهيم

الْخَلِيلِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا وارِثَ الذَّبِيحِ إِسْماعِيلَ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ

خليل ، سلام بر تو اي وارث اسماعيل ذبيح ، سلام بر تو

يا مَنْ أَهْلَكَ اللهُ بِدُعائِهِ أَصْحابَ الْفِيلِ ، وَجَعَلَ كَيْدَهُمْ فِي

اي آنكه به دعايش اصحاب فيل به نابودي رسيد ، و توطئه شان

تَضْلِيل ، وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْراً أَبابِيلَ ، تَرْمِيهِمْ بِحِجارَة مِنْ سِجِّيل ،

خنثي گرديد ، و بر سرآنان پرنده ابابيل را فرستاد ، و آنان را با سنگ هاي كوچكي هدف قرار داد ،

فَجَعَلَهُمْ كَعَصْف مَأْكُول ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ تَضَرَّعَ فِي

و همه را چون كاه خورد شده قرارشان داد ، سلام بر تو اي آنكه متضرّعانه عرض

حاجاتِهِ إِلَي اللهِ ، وَتَوَسَّلَ فِي دُعائِهِ بِنُورِ رَسُولِ اللهِ صَلَّي اللهُ

حاجت به درگاه الهي نمود ، و در دعايش به نور رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) توسّل

عَلَيْهِ وَآلِهِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنِ اسْتَجابَ اللهُ دُعاءَهُ ،

جست ، سلام بر تو اي آنكه خداوند دعايش اجابت نمود ،

311

وَنُودِيَ فِي الْكَعْبَةِ ، وَبُشِّرَ بِالاِْجابَةِ فِي دُعائِهِ ، وَأَسْجَدَ اللهُ الْفِيلَ

و در كعبه مورد نداي غيبي قرار گرفت ، و مژده اجابت دعا به او داده شد ، و خداوند فيل

إِكْراماً وَإِعْظاماً لَهُ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ أَنْبَعَ اللهُ لَهُ الْماءَ حَتّي

را به احترام او به زانو درآورد ، سلام بر تو اي آنكه به امر خداوند برايش آب از زمين جوشيد تا او

شَرِبَ وَارْتَوي فِي الاَْرْضِ الْقَفْراءِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَاابْنَ الذَّبِيحِ

در سرزمين بي آب و علف سيراب گرديد ، سلام بر تو اي پسر و

وَأَبَا الذَّبِيحِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا ساقِيَ الْحَجِيجِ وَحافِرَ زَمْزَمَ ،

پدر ذبيح ، سلام بر تو اي ساقي حجاج و حفر كننده زمزم ،

اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ جَعَلَ اللهُ مِنْ نَسْلِهِ سَيِّدَ الْمُرْسَلِينَ وَخَيْرَ

سلام بر تو اي آنكه خداوند در نسل او سرور پيامبران و بهترين

أَهْلِ السَّماواتِ وَالاَْرَضِينَ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ طافَ حَوْلَ

آفريده هاي آسمان و زمين را قرار داد ، سلام بر تو اي آنكه بر گرد

الْكَعْبَةِ وَجَعَلَهُ سَبْعَةَ أَشْواط ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ رَأي فِي

كعبه طواف هفتگانه گزارد ، سلام بر تو اي كسي كه در خواب

الْمَنامِ سِلْسِلَةَ النُّورِ وَعَلِمَ أَنَّهُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا

رشته نوري مشاهده و فهميد كه او اهل بهشت مي باشد ، سلام بر تو اي

شَيْبَةَ الْحَمْدِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَعَلي آبائِكَ وَأَجْدادِكَ وَأَبْنائِكَ

شيبة الحمد ، سلام بر تو و بر تمام پدر و اجداد و فرزندانت ، و رحمت

312

جَمِيعاً وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ » .

و بركات الهي بر همه شما باد . »

زيارت حضرت ابوطالب عموي گرامي پيامبر ( صلّي الله عليه وآله )

و پدر بزرگوار اميرمؤمنان ( عليه السلام )

« اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا سَيِّدَ الْبَطْحاءِ وَابْنَ رَئِيسِها ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ

« سلام بر تو اي بزرگ سرزمين بطحا و فرزند رئيس آن ، سلام بر تو

يا وارِثَ الْكَعْبَةِ بَعْدَ تَأْسِيسِها ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا كافِلَ الرَّسُولِ

اي وارث سرپرستي كعبه پس از تجديد بنا ، سلام بر تو اي سرپرست

وَناصِرَهُ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا عَمَّ الْمُصْطَفي وَأَبَا الْمُرْتَضي ، اَلسَّلامُ

و ياور پيامبر ، سلام بر تو اي عموي حضرت مصطفي و پدر علي مرتضي ، سلام

عَلَيْكَ يا بَيْضَةَ الْبَلَدِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا الذّابُّ عَنِ الدِّينِ ،

بر تو اي بزرگ شهر ، سلام بر تو اي مدافع دين

وَالْباذِلُ نَفْسَهُ فِي نُصْرَةِ سَيِّدِ الْمُرْسَلِينِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَعَلي

و يار جان نثار سرور پيامبران ، سلام و رحمت و بركات الهي بر تو و بر

وَلَدِكَ أَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ » .

فرزندت امير مؤمنان باد . »

313

زيارت حضرت خديجه ، همسر گرامي پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله )

« اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا اُمَّ الْمُؤْمِنِينَ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا زَوْجَةَ سَيّـِدِ

« سلام بر تو اي مادر مؤمنان ، سلام بر تو اي همسر سرور

الْمُرْسَلِينِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا اُمَّ فاطِمَةَ الزَّهْراءِ سَيِّدَةِ نِساءِ

فرستادگان ، سلام بر تو اي مادر فاطمه زهرا سرور بانوان

الْعالَمِينَ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا أَوَّلَ الْمُؤْمِناتِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا مَنْ

دو جهان ، سلام بر تو اي نخست بانوي مؤمن ، سلام بر تو اي آنكه

أَنْفَقَتْ مالَها فِي نُصْرَةِ سَيِّدِ الاَْنْبِياءِ ، وَنَصَرَتْهُ مَااسْتَطاعَتْ

دارائيش را در راه پيروزي اسلام و ياري سرور انبيا هزينه كرد و دشمنان

وَدافَعَتْ عَنْهُ الاَْعْداءَ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا مَنْ سَلَّمَ عَلَيْها جَبْرَئِيلُ ،

را از او دور ساخت ، سلام بر تو اي آنكه بر او جبرئيل درود فرستاد ،

وَبلَّغَهَا السَّلامَ مِنَ اللهِ الْجَلِيلِ ، فَهَنِيئاً لَكِ بِما أَوْلاكِ اللهُ مِنْ

و سلام خداي بزرگ را به او ابلاغ كرد ، اين فضل الهي گوارايت باد

فَضْل ، وَالسَّلامُ عَلَيْكِ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ » .

و سلام و رحمت و بركاتش بر تو باد . »

314

زيارت حضرت قاسم فرزند رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله )

« اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا سَيّـِدَنا يا قاسِمَ بْنَ رَسُولِ اللهِ ، اَلسَّلامُ

« سلام بر تو اي سرور ما ؛ اي قاسم پسر رسول خدا ، سلام

عَلَيْكَ يَاابْنَ نَبِيّـِ اللهِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يَاابْنَ حَبِيبِ اللهِ ، اَلسَّلامُ

بر تو اي پسر پيامبر خدا ، سلام بر تو اي پسر حبيب خدا ، سلام

عَلَيْكَ يَاابْنَ الْمُصْطَفي ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَعَلي مَنْ حَوْلِكَ مِنَ

بر تو اي پسر حضرت مصطفي ، سلام بر مردان و زنان با ايمان مدفون در اطرافت ،

الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِناتِ ، رَضِيَ اللهُ تَعالي عَنْكُمْ وَأَرْضاكُمْ أَحْسَنَ

خداوند از شما خوشنود و شما را از خود به بهترين صورت

الرِّضا ، وَجَعَلَ الْجَنَّةَ مَنْزِلَكُمْ وَمَسْكَنَكُمْ وَمَأْويكُمْ ، اَلسَّلامُ

خوشنود گرداند ، و بهشت را منزل و مأوايتان قرار دهد ، سلام و

عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ » .

رحمت و بركات خدا بر شما باد . »

2 . مزار شهداي فخّ : در اين مكان كه نزديك مسجد تنعيم است حدود صد نفر از فرزندان حضرت زهرا ( عليها السلام ) به دستور خليفه عبّاسي « موسي الهادي » به شهادت رسيده ، و به

315

خاك سپرده شده اند با همان زيارت كه امام زادگان زيارت مي شوند ، آنان زيارت مي گردند :

« اَلسَّلامُ عَلي جَدّـِكُمُ الْمُصْطَفي ، اَلسَّلامُ عَلي أَبِيكُمُ

« سلام بر جدتان حضرت مصطفي ، سلام بر پدرتان

الْمُرْتَضَي الرِّضا ، اَلسَّلامُ عَلَي السَّيّـِدَيْنِ الْحَسَنِ وَالْحُسَيْنِ ،

علي مرتضي ، راضي به قضاي حق ، سلام بر دو سرور ؛ امام حسن و امام حسين ،

اَلسَّلامُ عَلي خَدِيجَةَ اُمِّ الْمُؤْمِنِينَ اُمِّ سَيّـِدَةِ نِساءِ الْعالَمِينَ ،

سلام بر خديجه مام مؤمنان و مادر سرور بانوان دو جهان ،

اَلسَّلامُ عَلي فاطِمَةَ أُمّـِ الاَْئِمَّةِ الطّاهِرِينَ ، اَلسَّلامُ عَلَي النُّفُوسِ

سلام بر حضرت فاطمه مادر ائمّه اطهار ، سلام بر انسان هاي

الْفاخِرَةِ ، بُحُورِالْعُلُومِ الزّاخِرَةِ ، شُفَعائِي فِي الاْخِرَةِ ، وَأَوْلِيائِي

ارزشمند ، درياها و گنجينه هاي دانش ، شفيعانم در روز واپسين و اوليايم

عِنْدَ عَوْدِ الرُّوحِ إِلَي الْعِظامِ النَّخِرَةِ ، أَئِمَّةِ الْخَلْقِ وَوُلاةِ الْحَقّـِ ،

به هنگام بازگشت روح به استخوان هاي فرسوده ، امامان و واليان بر حق ،

اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ أَيُّها الاَْشْخاصُ الشَّرِيفَةُ الطّاهِرَةُ الْكَرِيمَةُ ، أَشْهَدُ

سلام بر شما اي گرامي پاكان با شرافت ، گواهي مي دهم

أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ اللهُ ، وَأَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَمُصْطَفاهُ ، وَأَنَّ عَلِيّاً وَلِيُّهُ

كه معبودي جز خداي يكتا نيست و حضرت محمّد بنده و برگزيده او است ، و حضرت علي ولي

316

وَمُجْتَباهُ ، وَأَنَّ الاِْمامَةَ فِي وُلْدِهِ إِلي يَوْمِ الدِّينِ ، نَعْلَمُ ذلِكَ عِلْمَ

و برگزيده او مي باشد و امامت در ميان فرزندانش تا قيامت مستقر است و ما به طور يقين

الْيَقِينِ ، وَنَحْنُ لِذلِكَ مُعْتَقِدُونَ ، وَفِي نَصْرِهِمْ مُجْتَهِدُونَ » .

به اين حقيقت آگاه و معتقد و در ياري آنها در تلاشيم . »

3 . حِجر اسماعيل : در داخل مسجد الحرام كنار خانه كعبه حدّ فاصل ركن شمالي وركن غربي ، خانه حضرت اسماعيل بوده است كه در آن قبر مبارك حضرت اسماعيل ومادرش هاجر وقبور جمع زيادي از پيامبران ( عليهم السلام ) قرار دارد . واز برخي روايات استفاده مي شود كه اطراف خانه كعبه قبور انبياي الهي فراوان است ، كه در اين مكان زيارت مي شوند .

ومستحبّ است اِحرام حجّ تمتُّع در حِجر اسماعيل زير ناودان رحمت انجام گيرد ، و آن جا مكان دعا واستغفار وطلب رحمت وحاجت مي باشد .

317

زيارت حضرت اسماعيل وهاجر ( عليهما السلام ) در حِجر اسماعيل

« اَلسَّلامُ عَلي سَيِّدِنا إِسْماعِيلَ ذَبِيحِ اللهِ ابْنِ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ الله

« سلام بر سرورمان اسماعيل ذبيح الله ، پسر ابراهيم خليل الله ،

اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا نَبِيَّ اللهِ وَابْنَ نَبِيِّهِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا صَفِيَّ اللهِ

سلام بر تو اي پيامبر خدا و پسر پيامبر خدا ، سلام بر تو اي برگزيده خدا

وَابْنَ صَفِيِّهِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ أَنْبَعَ اللهُ لَهُ بِئْرَ زَمْزَم حِينَ

و پسر برگزيده خدا ، سلام بر تو اي آن كه زمزم برايش جوشيد ، آنگاه

أَسْكَنَهُ أَبُوهُ بِواد غَيْرِ ذِي زَرْع عِنْدَ بَيْتِ اللهِ الْمُحَرَّمِ ، وَاسْتَجابَ

كه پدرش كه او را در وادي بي آب و علف در كنار بيت الله الحرام اسكان داد و خداوند دعاي

اللهُ فِيهِ دَعْوَةَ أَبِيهِ إِبْراهِيمَ حِينَ قَالَ : {  رَبَّنا إِنّـِي أَسْكَنْتُ مِنْ

پدرش ابراهيم را درباره اش مستجاب ساخت كه عرضه داشت : « پروردگارا ! من بعضي از

ذُرّـِيَّتِي بِواد غَيْرِ ذِي زَرْع عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِيُقِيمُوا

فرزندانم را در سرزمين بي آب و علف ، در كنار خانه و حرمت ساكن ساختم ، پروردگارا ! تا

الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ وَارْزُقْهُمْ مِنَ

نماز را بر پا دارند ، پس دلهاي گروهي از مردم را به آنها متمايل ساز و از ثمرات

الثَّمَراتِ لَعلَّهُمْ يَشْكُرُونَ } ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ سَلَّمَ نَفْسَهُ

به آنها روزي ده شايد ترا شكر گزارند ، سلام بر توي اي آنكه تن به

318

لِلذَّبْحِ طاعَةً لاَِمْرِاللهِ تَعالي إِذْ قالَ لَهُ اَبُوهُ : {  إِنّـِي أَري فِي الْمَنامِ

قرباني شدن داد تا اطاعت امر الهي كرده باشد ، آنگاه كه پدرش به او گفت : « من در خواب ديدم

أَنّـِي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ ماذا تَري قالَ يا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ

كه ترا ذبح مي كنم ، نظر تو چيست ؟ گفت : پدرم به آنچه دستور داري عمل كن ،

سَتَجِدُنِي إِنْ شاءَ اللهُ مِنَ الصّابِرِينَ } ، فَدَفَعَ اللهُ عَنْهُ الذِّبْحَ

به خواست خدا مرا از صابران خواهي يافت ، پس خداوند ذبح را از او برداشت

وَفَداهُ بِذِبْح عَظِيم ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ أَعانَ أَباهُ عَلي بِناءِ

و ذبحي بزرگ را فداي او كرد ، سلام بر تو اي آنكه پدر خويش را در ساخت كعبه

الْكَعْبَةِ كَما قالَ اللهُ تَعالي : {  وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْراهِيمُ الْقَواعِدَ مِنَ

ياري داد ، چنانچه خداي تعالي فرمود : « آنگاه كه ابراهيم و اسماعيل پايه هاي

الْبَيْتِ وَإِسْمعِيلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ } ،

كعبه را بالا مي بردند ( مي گفتند : ) « پروردگارا ! از ما بپذير كه تو شنوا و دانايي »

اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ مَدَحَهُ اللهُ تَعالي فِي كِتابِهِ بِقَوْلِهِ : {  وَاذْكُرْ

سلام بر تو اي آنكه خداي تعالي در كتابش چنين توصيف كرده : « و در اين كتاب از

فِي الْكِتابِ إِسْماعِيلَ إِنَّهُ كانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَكانَ رَسُولاً نَبِيّاً

اسماعيل ياد كن كه او در وعده هايش صادق و رسول و پيامبر بود ،

وَكانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلاةِ وَالزَّكاةِ وَكانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيّاً } ،

او همواره خانواده اش را به نماز و زكات دستور مي داد و پيوسته مورد رضايت پروردگارش بود »

319

اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ جَعَلَ اللهُ مِنْ ذُرّيَّتِهِ مُحَمَّداً سَيِّدَ الْمُرْسَلِينَ

سلام بر تو اي آنكه خداوند از نسل او حضرت محمّد سرور رسولان

وَخاتَمَ النَّبِيِّينَ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَعَلي

و خاتم پيامبران ( صلّي الله عليه وآله ) را قرار داد سلام بر تو و بر

أَبِيكَ إِبْراهِيمَ خَلِيلِ اللهِ ، وَعَلي أَخِيكَ اِسْحقَ نَبِيِّ اللهِ ، اَلسَّلامُ

پدرت ابراهيم خليل الله و بر برادرت اسحاق پيامبر خدا ، سلام

عَلَيْكَ وَعَلي جَمِيعِ أَنْبِياءِ اللهِ الْمَدْفُونِينَ بِهذِهِ الْبُقْعَةِ الْمُبارَكَةِ

بر تو و بر تمام پيامبران الهي كه در اين بقعه مبارك و بزرگ مدفونند ،

الْمُعَظَّمَةِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ وَعَلي أُمِّكَ الطّاهِرَةِ الصّابِرَةِ هاجَرَ

سلام و رحمت و بركات خدا بر تو و بر هاجر

وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ ، حَشَرَنَا اللهُ فِي زُمْرَتِكُمْ تَحْتَ لِواءِ مُحَمَّد

مادر پاك و شكيبايت ، خداوند ما را در زمره شما و زير پرچم پيامبر و خاندانش

صلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ ، وَلا جَعَلَهُ اللهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ

صلوات الله عليهم محشور سازد و قرار ندهد ( اين را ) آخرين زيارت از شما ،

زِيارَتِكُمْ ، وَالسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ » .

و سلام و رحمت و بركات خدا بر شما باد . »

پس دو ركعت نماز زيارت بخوان ، و ثوابش را به آن حضرت اهدا كن .

320

زيارت ساير انبياي عظام ( عليهم السلام ) در حجر اسماعيل

به نيّت زيارت ارواح طيّبه هريك از انبياي عظام الهي سلام الله عليهم اجمعين يا به نيّت زيارت تمامي آنان مي خواني زيارتي را كه مرحوم كُليني در كتاب شريف كافي ، ومرحوم شيخ طوسي در تهذيب ، وابن قولويه در كامل الزّيارات آورده اند . اين زيارت كه اوّل آن « اَلسَّلامُ عَلي أَوْلِياءِ اللهِ وَأَصْفِيائِهِ . . . » مي باشد ، ودر فصل اوّل اين كتاب به عنوان زيارت جامعه قرار داده شده ، در زيارت همه مرقدهاي متبرّكه جايز است ، و پس از پايان آن بسيار بر محمَّد و آل محمَّد صلوات مي فرستي ، وبراي خود ومؤمنين ومؤمنات به هر نحو كه بخواهي دعا مي كني .

321

محلّ ولادت پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله )

در نزديكي صفا و مروه ميداني است كه در آنجا كتابخانه اي به نام « مكتبة مكّة المكرّمه » واقع شده ، در اين بقعه نور عالم تاب نبيّ اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) بر جهانيان تابيد ، ودر همين محل مدّتي در كنار مادرش آمنه زندگي نمود . حجّاج محترم اين دعا را در اين مكان مقدّس مي خوانند :

« اَللّهُمَّ بِجاهِ نَبِيِّكَ الْمُصْطَفي ، وَرَسُولِكَ الْمُرْتَضي ، وَأَمِينِكَ

« خداوندا ! به جايگاه پيامبر برگزيده ات و رسول مورد رضايتت كه امين

عَلي وَحْيِ السَّماءِ ، طَهِّرْ قُلُوبَنا مِنْ كُلِّ وَصْف يُباعِدُنا عَنْ

وحي آسماني تواست ، دلهاي ما را از آنچه ما را از تو و محبتت دور و مهجور

مُشاهَدَتِكَ وَمَحَبَّتِكَ ، وَأَمِتْنَا عَلي مُوالاةِ أَوْلِيائِكَ ،

مي سازد پاك ساز ، و ما را بر دوستي اوليايت

وَمُعاداةِ أَعْدائِكَ ، وَالشَّوْقِ إِلي لِقائِكَ ، يا ذَاالْجَلالِ

و دشمني اعدايت ، و به شوق ديدارت ، اي ذوالجلال

وَالاِْكْرامِ . اَللّهُمَّ إِنّـِي أَوْدَعْتُ فِي هذَا الْمَحَلِّ الشَّرِيفِ

و الإكرام بميران ، خداوندا ! من به وديعه سپردم در اين جاي شريف

322

مِنْ يَوْمِنا هذا إِلي يَوْمِ الْقِيامَةِ خالِصاً مُخْلِصاً ، أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ

از امروز تا روز برپايي رستاخيز ايمان خالص و مخلصم را و گواهي مي دهم كه معبودي جز خداي يكتا

إِلاَّ اللهُ ، وَأَنَّ مُحَمَّداً عَـبْـدُهُ وَرَسُولُهُ » .

نيست و حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله ) بنده و فرستاده او مي باشد . »

خانه حضرت خديجه ( عليها السلام )

خانه حضرت خديجه كبري ( عليها السلام ) مسكن حضرت رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) واُمّ المؤمنين خديجه بوده است ، ودر اين خانه فرزندان آن حضرت ، ازجمله حضرت زهرا ( عليها السلام ) متولد شده اند . ودرهمين مكان حضرت خديجهوفات نمود . وحضرت رسول ( صلّي الله عليه وآله ) قبل از هجرت به مدينه در اين منزل سكونت داشتند ، جبرئيل اَمين چندين مرتبه در آنجا فرود آمد ، و در آن قُبّه وحي قرار گرفته است ، چه بسيار شبهايي را كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در آن جا به نماز ودعا ومناجات با قاضي الحاجات مشغول بودند ، ودر همين خانه بود كه كفّار قريش براي قتل پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) توطئه چيدند ، وحضرت اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) در فراش پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) خوابيده ، و آماده جانفشاني در راه خدا شدند .

323

مسجد غدير خم

غدير خم در سه ميلي جُحفه و به روايت ديگر در دو ميلي آن واقع شده است .

مرحوم شيخ صدوق در « فقيه » از امام صادق ( عليه السلام ) روايت كرده كه نماز در مسجد غدير خم مستحبّ است .

اَبواء

اَبواء ، نام قريه اي است در سيزده ميلي ميقات جُحفه ، كه مادر رسول خدا جناب آمنه بنت وهب پس از زيارت قبر همسرش عبدالله در مدينه ، ومراجعت به سوي مكه در آن قريه مريض شد واز دنيا رفت ، و در آن محل به خاك سپرده شد .

زيارت آمنه بنت وهب مادرگرامي حضرت رسول ( صلّي الله عليه وآله )

« اَلسَّلامُ عَلَيْكِ أَيَّتُهَا الطّاهِرَةُ الْمُطَهَّرَةُ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا مَنْ

« سلام بر تو اي بانوي پاك و پاكيزه ، سلام بر تو اي

خَصَّهَا اللهُ بِأَعْلَي الشَّرَفِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا مَنْ سَطَعَ مِنْ جَبِينِها

آنكه خدايش به برترين شرافت اختصاص داد ، سلام بر تو اي آنكه از پيشانيش

324

نُورُ سَيِّدِ الاَْنْبِياءِ ، فَأَضاءَتْ بِهِ الاَْرْضُ وَالسَّماءُ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ

نور سرور رسولان درخشيد و زمين وآسمان را روشن ساخت ، سلام بر تو

يا مَنْ نَزَلَتْ لاَِجْلِهَا الْمَلائِكَةُ ، وَضُرِبَتْ لَها حُجُبُ الْجَنَّةِ ،

اي آنكه به خاطرش فرشتگان نازل شدند و سرا پرده بهشتي برايش زده شد ،

اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا مَنْ نَزَلَتْ لِخِدْمَتِهَا الْحُورُ الْعِينُ ، وَسَقَيْنَها مِنْ

سلام بر تو كه حور العين براي خدمتش فرود آمد و او را از

شَرابِ الْجَنَّةِ ، وَبَشَّرْنَها بِوِلادَةِ خَيْرِ الاَْنْبِياءِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا أُمَّ

آشاميدني بهشت نوشانيد و به تولد برترين پيامبران نويدش داد ، سلام بر تو اي مادر

رَسُولِ اللهِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكِ يا أُمَّ حَبِيبِ اللهِ ، فَهَنِيئاً لَكِ بِما آتَاكِ

رسول خدا ، سلام بر تو اي مادر حبيب خدا ، گوارا باد تو را بر آن چيزي كه

اللهُ مِنْ فَضْل ، وَالسَّلامُ عَلَيْكِ وَعَلي رَسُولِ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ

خدا از فضل و كرم به تو عطا فرمود . سلام بر تو و بر پيامبر خدا ، درود خدا براو

وَآلِهِ ، وَرَحْمَـةُ اللهِ وَبَرَكاتُـهُ » .

و بر آلش و رحمت و بركات خدا بر شما باد . »

بَـدر

در رمضان سال دوّم هجري ، جنگ بدر كبري در آنجا

به وقوع پيوست كه در جريان آن چهارده تن از اصحاب

325

آن حضرت به شهادت رسيدند ، در زيارت آن شهدا

مي گويي :

« اَلسَّلامُ عَلي رَسُولِ اللهِ ، اَلسَّلامُ عَلي نَبِيِّ اللهِ ، اَلسَّلامُ عَلي

« سلام بر رسول خدا ، سلام بر پيامبر خدا ، سلام بر

مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، اَلسَّلامُ عَلي أَهْلِ بَيْتِهِ الطّاهِرِينَ ، اَلسَّلامُ

محمّد بن عبدالله ، سلام بر اهل بيت پاكش ، سلام

عَلَيْكُمْ أَيُّها الشُّهَداءُ الْمُؤْمِنُونَ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يا أَهْلَ بَيْتِ

بر شما اي شهداي با ايمان ، سلام بر شما اي خاندان

الاِْيمانِ وَالتَّوْحِيدِ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكُمْ يا أَنْصارَ دِينِ اللهِ وَأَنْصارَ

ايمان و توحيد ، سلام بر شما اي ياوران دين خدا ، و ياران

رَسُولِهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ ، سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ

رسول او ( صلّي الله عليه وآله ) سلام بر شما كه شكيبايي ورزيديد

فَنِعْمَ عُقْبَي الدّارِ ، أَشْهَدُ أَنَّ اللهَ قَدِ اخْتارَكُمْ لِدِينِهِ وَاصْطَفاكُمْ

و نيكو سرايي است سراي آخرت گواهي دهم كه خداوند شما را براي دينش برگزيد

لِرَسُولِهِ ، وَأَشْهَدُ أَنَّكُمْ قَدْ جاهَدْتُمْ فِي اللهِ حَقَّ جِهادِهِ ، وَنَصَرْتُمْ

و براي پيامبرش انتخاب كرد و گواهي دهم كه شما حقّ جهاد در راه او را گزارديد و ياري

لِدِينِ اللهِ وَسُنَّةِ رَسُولِهِ ، وَجُدْتُمْ بِأَنْفُسِكُمْ دُونَهُ ، وَأَشْهَدُ أَنَّكُمْ

دين خدا و پيامبر او كرديد و در برابر او جانفشاني نموديد و گواهي دهم

326

قُتِلْتُمْ عَلي مِنْهاجِ رَسُولِ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ ،

كه شما در راه پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) سير نموديد

فَجَزاكُمُ اللهُ عَنْ نَبِيِّهِ وَعَنِ الاِْسْلامِ وَأَهْلِهِ أَفْضَلَ الْجَزاءِ ، وَعَرَّفَنا

پس خداوند از سوي پيامبرش و از اسلام و اهل اسلام بهترين پاداش را به شما عنايت فرمايد

فِي مَحَلِّ رِضْوانِهِ وَمَوْضِعِ إِكْرامِهِ مَعَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ

و ما را در بهشت و محل كرامتش با پيامبران و صديقان

وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحِينَ ، وَحَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً ، أَشْهَدُ أَنَّكُمْ حِزْبُ

و شهدا و صالحان آشنا سازد كه آنان بهترين رفيق اند و گواهي دهم كه شماييد

اللهِ ، وَأَنَّ مَنْ حارَبَكُمْ فَقَدْ حارَبَ اللهَ ، وَأَنَّكُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّبِينَ

حزب الله و هر كس با شما بستيزد با خداوند جنگيده است و اينك شما از مقربين

الْفائِزِينَ ، اَلَّذِينَ هُمْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ ، فَعَلي مَنْ قَتَلَكُمْ

و رستگارانيد آنان كه نزد پروردگارشان زنده اند و روزي مي خورند

لَعْنَةُ اللهِ وَالْمَلائِكَةِ وَالنّاسِ أَجْمَعِينَ ، وَالسَّلامُ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَةُ

و لعنت خدا و فرشتگان و مردم بر آنانكه شما را كشتند و سلام و رحمت و بركات

اللهِ وَبَرَكاتُهُ » .

خداوند بر شما باد . »

327

ربذه

« ربذه » در فاصله حدود 200 كيلومتري شمال شرقي مدينه در كوه هاي حجاز غربي ، بر خط طولي 41-18 و خط عرضي 24-40 قراردارد . نزديك ترين راه براي رسيدن به آن ، از راه قصيم به مدينه است كه حدود70كيلومترازمدينه فاصله دارد . ^{( 1 )} جناب ابوذر غفاري و جمعي از صحابه در آن جا مدفون مي باشند . ومستحبّ است ابوذر را به اين عبارات زيارت كنيد :

« اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا أَبا ذَرِّ الْغِفارِيُّ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا صاحِبَ

« سلام بر تو اي ابوذر غفاري ، سلام بر تو اي يار

رَسُولِ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ ، وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُهُ ،

رسول خدا درود و سلام و رحمت و بركات خدا بر رسول خدا باد

اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ قالَ فِي حَقِّهِ رَسُولُ اللهِ صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ

سلام بر تو اي آنكه پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) درباره ات فرمود :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ميقات حج ، ش48 ، ربذه كجاست ؟ سيد علي قاضي عسكر .

328

وَآلِهِ : ما أَقَلَّتِ الْغَبْراءُ وَلا أَظَلَّتِ الْخَضْراءُ عَلي ذِي لَهْجَة

« زمين حمل نكرده و آسمان سايه نگسترانيده بر گوينده اي

أَصْدَقَ مِنْ أَبِي ذَرّ ، اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا مَنْ نَطَقَ بِالْحَقِّ ، وَلَمْ يَخَفْ

راستگوتر از ابي ذّر » ، سلام بر تو اي كه سخن حق گفتي و در راه خدا

فِي اللهِ لَوْمَةَ لائِم ، وَلا ظُلْمَ ظالِم ، أَتَيْتُكَ زائِراً شاكِراً لِبَلائِكَ فِي

ازسرزنش سرزنشگريونه ازستم ستمگري بيمي به خودراه ندادي ، به زيارتت آمده ام درحالي كه براي آنچه درراه اسلام ديدي

الاِْسْلامِ ، فَأَسْأَلُ اللهَ الَّذِي خَصَّكَ بِصِدْقِ اللَّهْجَةِ وَالْخُشُونَةِ

شكرگزارم و از خدايي كه ترا به راستگويي

في ذاتِ اللهِ وَمُتابَعَةِ الْخَيِّرِينَ الْفاضِلِينَ أَنْ يُحْيِيَنِي حَياتَكَ ،

نستوهي و پيروي از نيكوكاران برتر اختصاص داد مي خواهم كه مرا زندگي

وَيُمِيتَنِي مَماتَكَ ، وَيَحْشُرَنِي مَحْشَرَكَ ، عَلي إِنْكارِ ما أَنْكَرْتَ ،

و مرگي چون تو ببخشد ، چون تو محشورم سازد . بر انكار آنچه انكار كردي

وَمُنابَذَةِ مَنْ نابَذْتَ ، جَمَعَ اللهُ بَيْنَنا وَبَيْنَكَ وَبَيْنَ رَسُولِهِ وَآلِهِ

و مخالفت آنكه با او مخالفت كردي ، خداوند بين ما و شما و رسولش و اهلبيت او

صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَعَلَيْهِمْ فِي مُسْتَقَرِّ رَحْمَتِهِ ، وَالسَّلامُ عَلَيْكَ

ـ كه درود خداوند بر او باد ـ جمع كند در جايگاه رحمتش و درود و

وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكاتُـهُ » .

رحمت و بركات خداوند بر او باد . »