بخش 14

331

گزارش آماري فعاليتهاي هيأت پزشكي حج

جمهوري اسلامي ايران در سال 1372

فعاليت هاي هيأت پزشكي در حج سال 72 به دو بخش كلّي تقسيم مي شود :

1 ـ برنامه ريزي و اقدامات انجام شده ، قبل از اعزام زائران ( در داخل كشور )

2 ـ برنامه ريزي و فعاليتهاي انجام شده در كشور عربستان .

برنامه ريزي و اقدامات انجام شده ، قبل از اعزام زائران

الف : امور پرسنلي

1 ـ تشكيل شوراي مسؤولين واحدهاي هيأت پزشكي حج و تشكيل جلسات هفتگي در محل دفتر بلافاصله پس از اتمام حج سال 71 و بازگشت كلّيه نيروهاي ستادي به ايران ( از اواسط تابستان ) .

2 ـ تعيين سهميه پرسنل شاغل در واحدهاي بهداشتي ـ درماني كشور ، با توجه به آخرين آمار پرسنلي آنان و براساس چارت تشكيلاتي هيأت پزشكي حج .

3 ـ ارسال فرم و سهميه هاي تعيين شده براي واحدهاي بهداشتي ـ درماني و درخواست معرفي سه برابر نيروي مورد نياز جهت بررسي و انتخاب يك سوم از آنها .

4 ـ تشكيل كميسيونهاي هشتگانه جهت انتخاب پرسنل هيأت به منظور همكاري

332

در مراسم حج ، شامل كميسيونهاي پزشكي ، دارويي ، پيراپزشكي ، بهداشت ، پرستاري ، مددكاري ، پذيرش و مدارك پزشكي ، خدمات ، ترابري و امداد بوده است كه در كميسيونها با توجه به رشته تخصصي و تجارب افراد ، اعضا دعوت به همكاري شده اند .

5 ـ انتخاب پرسنل با تجربه حج ، توسط كميسيونهاي هشتگانه كه در صورت موافقت دستگاه ذيربط دعوت به همكاري شدند .

6 ـ اجام مصاحبه حضوري .

7 ـ برگزاري سمينار هماهنگي و بازآموزي

اين سمينار به مدت 3 روز از تاريخ 17/1/72 لغايت 19/1/72 در مجموعه ورزشي آزادي به صورت شبانه روزي با حضور كليه كادر هيأت پزشكي انتخاب شده جهت خدمت به زائران بيت اللّه الحرام در سال 1372 برگزار گرديد . از نكات قابل ذكر در اين برنامه ، اختصاص روز دوم سمينار به بازآموزي بيماريهاي رايج در ايام حج بود كه در نوع خود براي اولين بار صورت پذيرفت و در طي آن برنامه هاي مختلف آموزشي براي كليه كادرها در رسته هاي مختلف ارائه شده ؛ بطوري كه هر گروهي داراي بازآموزي مخصوص به خود بود . در گروه پزشكي ، شانزده عنوان مقاله توسط نخبه ترين اساتيد پزشكي كشور ، در زمينه اكثر بيماريهاي شايع ارائه شد و به تحقيق مي توان اذعان نمود ؛ يك دوره كامل بيماريهاي گوناگون و روشهاي پيشگيري و درماني آن بويژه در ايام حج ، تبيين شد . همچنين مقالات ارائه شده به صورت كتابي تحت عنوان « بيماريهاي شايع در ايام حج » چاپ گشته و در اختيار كليه همكاران قرار گرفت . در پايان سمينار نيز گواهي شركت و بازآموزي با امتياز رسمي به كادر پزشكي اعطا شد .

در برنامه عمومي روز اول سمينار ، حضرت حجة الاسلام والمسلمين ري شهري نماينده محترم ولي فقيه وسرپرست حجاج ايراني ، آقاي دكتر ملك زاده وزير محترم بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي و آقاي رضايي رياست محترم سازمان حج و زيارت سخنراني نموده و همچنين سرپرست و مسؤولين واحدهاي مختلف هيأت

333

پزشكي نسبت به نحوه ارائه خدمات بهداشتي ـ درماني در عربستان توضيحات لازم را ارائه داده و اساتيد مختلف دانشگاه نيز مباحثي را در خصوص بيماري گرمازدگي بعنوان حادترين مسأله زائران مطرح نمودند .

8 ـ اقدام جهت دريافت گذرنامه و رواديد مربوط در طول مدت برگزاري سمينار و پس از آن ، جهت كليه پرسنل انتخاب شد .

9 ـ اعزام پرسنل هيأت پزشكي حج از تاريخ 9/2/71 لغايت 22/3/71 در غالب شش گروه . توضيح اين كه : يك گروه پيش پرواز در تاريخ 1/2/71 جهت انجام امور مربوط به تعمير وسائط نقليه و همچنين داروهاي ارسالي و راه اندازي مراكز درماني به عربستان ( از طريق كشور سوريه ) اعزام شده اند و از تاريخ 9/2/71 لغايت 22/3/71 كليه پرسنل بطور مستقيم به عربستان اعزام گرديده اند .

ب : امـور دارو

اقدامات انجام شده عبارت است از :

1 ـ تشكيل كميته فني جهت بررسي مجدد فارماكوپه دارويي مورد نياز هيأت پزشكي حج از نظر تعداد و اقلام .

2 ـ نظرخواهي از پزشكان متخصص با تجربه حج ، جهت بررسي مجدد ليست داروهاي تخصصي .

3 ـ تدوين كتاب دارويي حج ، براساس فارماكوپه جديد كه شامل ليست دارويي ، مصارف ، دوزاژ و مطالب ضروري ديگر جهت پزشكان در موسم حج مي باشد .

4 ـ تهيه كليه اقلام دارويي مورد نياز و نگهداري آن در انبار .

5 ـ تهيه فارماكوپه دارويي براي هر درمانگاه و بيمارستان مستقر در شهرهاي مكه مكرمه و مدينه منوّره و جده و نيز بيمارستانها و درمانگاههاي صحرايي مستقر در مني و عرفات .

334

ج : امور تجهيزات پزشكي و ملزومات اداري

واحد مذكور طي جلسات متعددي كه با حضور پزشكان متخصص و كارشناسان مربوط برگزار گرديد ، اقدام به تهيه تجهيزات مورد نياز نمود .

لوازم و تجهيزات پزشكي مورد نياز ، شامل دو رده مصرفي و غيرمصرفي بوده و در زمينه ملزومات اداري نيز براساس نياز واحدهاي بهداشتي ـ درماني نسبت به تهيه اقلام اقدام گرديد .

د : امور معاينات پزشكي و واكسيناسيون :

پس از اعلام رسمي انجام مراسم حج سال 72 و تهيه مقدمات و هماهنگيهاي لازم با سازمان حج و زيارت ، دفتر پزشكي حج با توجه به ضرورت امر نسبت به انجام معاينه پزشكي تعداد يكصد و پانزده هزار نفر زائر با هماهنگي با سازمانهاي منطقه اي بهداشت ، درمان و دانشگاههاي علوم پزشكي در سراسر كشور اقدام نموده كه همراه با اين مسأله انجام واكسيناسيون بر عليه بيماري مننژيت نيز بطور الزامي براي هر يك از زائران و همچنين كليه پرسنلي كه به نحوي جهت انجام خدمات مختلف به عربستان اعزام شدند ، به عمل آمد و پس از اعلام سازمان حج و زيارت مبني بر ثبت نام از زائران جديد بر طبق هماهنگي به عمل آمده تمهيدات لازم براي معاينه آنها ، تا يك هفته قبل از شروع پروازها صورت پذيرفت .

انجام معاينات و واكسيناسيون با توجه به بخشنامه دستورالعملهاي مربوط بوده است ، كه تنها در تهران 28 درمانگاه و 14 مركز تخصصي جهت كميسيونهاي پزشكي و بيش از 136 نفر پزشك عهده دار اين مهم بوده اند .

ايجاد درمانگاه در فرودگاه مهرآباد به منظور ارائه خدمات به زائران محترم در طول پروازهاي رفت و برگشت و همچنين تخليه و انتقال بيماران اعزامي از جدّه به بيمارستانها نيز از ساير اقدامات انجام شده است .

335

برنامه ريزي و فعاليتهاي انجام شده در كشور عربستان

الف : جــده

تأسيس و راه اندازي درمانگاه مستقر در فرودگاه جده از ابتداي عزيمت زائران تا پايان مراجعت آنان .

درمانگاه مذكور مسؤوليت سرويس دهي به كليه زائران ـ اعم از ايراني و غير ايراني ـ را دارد . اين درمانگاه داراي تعداد 8 عدد تخت بستري و قسمت معاينه خواهران و برادران و نيز داروخانه مي باشد .

علاوه بر درمان زائران ، كار نقل و انتقال بيماران بد حال به ايران نيز انجام مي گيرد كه اعزام تعداد 95 بيمار به ايران در طول اين مدت ، از جمله فعاليتهاي درمانگاه جدّه مي باشد . در طول اين مدت جمعاً تعداد 10766 زائر ايراني و تعداد 3440 زائر غير ايراني به درمانگاه مذكور مراجعه نموده اند . همچنين كلّيه تجهيزات و داروهاي ارسالي از ايران نيز از فرودگاه جده ترخيص و به شهرهاي مكه مكرمه و مدينه منوره حمل گرديد . و واحد بهداشت نيز از بدو ورود زائر با استفاده از بلندگوهاي دستي به صورت گروهي اقدام به آموزش مسائل بهداشتي نموده كه در طول مدت ورود زائرين به عربستان ، با صرف مدت 784 ساعت موفق به انجام 100% پوشش آموزشي گرديده است . بازديد از آشپزخانه ستاد حج در فرودگاه ، نسبت به رعايت مسائل بهداشتي و ارائه تذكّرات لازم ، از جمله فعاليتها واحد مذكور بوده است .

ب : مدينه منوره

1 ـ راه اندازي بيمارستان :

بيمارستان مدينه منوره با 120 تخت ؛ شامل درمانگاه عمومي خواهران ، درمانگاه عمومي برادران ، درمانگاه تخصصي ؛ شامل قلب ، چشم پزشكي ، گوش ، حلق

336

بيني ، عفوني ، جراحي ، ارتوپدي ، اعصاب و روان ، داخلي زنان ، زايمان و دندانپزشكي و همچنين بخش جراحي خواهران ، بخش جراحي برادران ، بخش داخلي برادران ، بخش داخلي خواهران ، بخش زنان و زايمان ، بخش مراقبت هاي ويژه قلبي ( C . C . U ) بخش قلب ، اورژانس برادران ، اورژانس خواهران ، آزمايشگاه ، داروخانه ، راديولوژي ، مددكاري ، امداد و ترابري ، امور فرهنگي و روابط عمومي ، پذيرش و مدارك پزشكي ، امور دارويي و امور تجهيزات پزشكي و ملزومات اداري بوده است با توجه بر به كارگيري تجهيزات جديد در واحد آزمايشگاه و نيز C . C . U سرعت رسيدگي به وضعيت بيماران بدحال بسيار چشمگير و موفق بود . از ساير اقدامات انجام شده در بيمارستان ، برگزاري كنفرانسهاي علمي روزانه بوده است .

2 ـ راه اندازي درمانگاهها :

همچنين با تأسيس و راه اندازي 4 درمانگاه درمدينه منوره از مراجعه زائرين به بيمارستان كاسته شده بود .

هر درمانگاه شامل اتاق ويزيت خواران ، اتاق ويزيت برادران ، اتاق داروخانه ، پانسمان و تزريقات ، اتاق سرم تراپي و واحد بهداشت محيط بوده است . از جمله واحدهاي فعال در مدينه واحد بهداشت مي باشد كه وظايف سنگيني از جمله آموزش مسائل بهداشتي ( FACE TO FACE ) بازديد مرتب از كليه كاروانها به منظور بررسي وضعيت بهداشت آشپزخانه ، اتاقها ، مواد غذايي و آشاميدني ، تشكيل جلسات آموزشي ، توزيع نشريه و پوستر ، توزيع بسته كمكهاي اوليه در بين مديران كاروان ، بررسي وضعيت بيماران در طول 24 ساعت قبل ، پيشگيري و كنترل بيماريهاي عفوني و مسري بوده است . همچنين نسبت به كلرينه نمودن آب آشاميدني كاروانها و واحدهاي ستادي اقدام گرديد . بازديد و بررسي وضعيت انبارهاي مواد غذايي و ملزومات سازمان حج نيز از ساير اقدامات گروه مذكور مي باشد .

از ساير اقدامات انجام شده ، فعّاليت برادران رابط بيمارستانهاي سعودي كه در اين خصوص تعدادي از بيماران را كه نياز به C . C . U ، سي تي اسكن ، سونوگرافي و . . .

337

داشتند به بيمارستانهاي سعودي منتقل مي كردند .

همچنين واحد مددكاري نيز در خصوص اعزام بيماران فعاليت شبانه روزي داشته و با كمك ساير واحدها مراسم تدفين ( اعم از غسل ، كفن و نماز ميت ) حجاج فوت شده در قبرستان بقيع انجام مي گرفت .

ج : مكـه مـكرمه

1 ـ راه اندازي بيمارستان :

بيمارستان مكه مكرمه با 150 تخت شامل بخشهاي قلب ( C . C . U ) جراحي خواهران ، جراحي برادران ، داخلي خواهران ، داخلي برادران ، اورژانس برادران ، اورژانس خواهران ، آزمايشگاه ، راديولژي ، درمانگاه عمومي برادران ، درمانگاه دندانپزشكي خواهران ، درمانگاه دندانپزشكي برادران و درمانگاههاي تخصصي ؛ شامل قلب ، ارتوپدي ، عفوني ، اعصاب و روان ، زنان و زايمان ، جراحي ، داخلي ، چشم ، گوش ، حلق و بيني و نيز واحد تزريقات و پانسمان ، واحد مددكاري ، پذيرش و مدارك پزشكي ، امداد و ترابري ، امور فرهنگي و روابط عمومي ، امور تجهيزات پزشكي و ملزومات اداري بوده است .

با توجه به استفاده از دستگاهها و تجهيزات مدرن در آزمايشگاه ، C . C . U و اتاق عمل ، سرعت رسيدگي به وضعيت بيماران بدحال نسبت به گذشته ، افزايش چشمگيري داشته است .

2 ـ راه اندازي درمانگاهها :

در مكه نيز 12 درمانگاه ايجاد گرديد كه هر درمانگاه داراي اتاق ويزيت خواهران ، اتاق ويزيت برادران ، اتاق تزريقات و پانسمان ، اتاق سرم تراپي ، داروخانه و واحد بهداشت محيط بوده است .

واحد بهداشت محيط در مكه مكرمه نيز همانند مدينه منوره ، وظايفي از قبيل بازديد از انبارهاي سازمان حج به منظور بررسي وضعيت بهداشتي آنان ، بازديد مرتب از

338

كليه كاروانها به منظور بررسي وضعيت بهداشتي آشپزخانه ، اتاقها ، مواد غذايي و آب آشاميدني ، تشكيل جلسات آموزشي ، توزيع نشريه و پوستر ، توزيع بسته كمكهاي اوليه در بين مديران كاروان ، و نيز وضعيت بيماران در طول 24 ساعت قبل ، پيشگيري و كنترل بيماريهاي عفوني و مسري انجام گرديد . همچنين نسبت به كلرينه نمودن آب آشاميدني كاروانها و واحدهاي ستادي نيز اقدام گرديد .

فعاليت شبانه روزي برادران رابط با بيمارستانهاي سعودي در ايام حج بسيار چشمگير بـود .

همچنين واحد مددكاري در رابطه به اعزام بيماران بدحال به ايران ، با همكاري ساير واحدها در مراسم تدفين ( اعم از غسل ، كفن و نماز ميت ) حجاج فوت شده در مكه مكرمه ، فعاليت داشتند .

د : مني و عرفات

ابتدا ، انتخاب زمين مناسب جهت راه اندازي يك بيمارستان و 12 درمانگاه در عرفات و يك بيمارستان و 12 درمانگاه در مني ، با هماهنگيِ مطوّفين عربستان انجام گرفت . البته در عرفات از 4 درمانگاهِ ساخته شده توسط عربستان نيز استفاده گرديد . از دهه سوم ماه ذيقعده با فعاليتهاي شبانه روزي اقدام به راه اندازي بيمارستانها و درمانگاههاي مني و عرفات گرديد . داروخانه ، واحد تجهيزات پزشكي و ملزومات اداري ، واحد تزريقات و پانسمان ، واحد مددكاري ، واحد اطلاعات و روابط عمومي ، واحد آزمايشگاه بخش اورژانس خواهران ، بخش اورژانس براداران ، بخش داخلي و قلب خواهران ، بخش داخلي و قلب برادران ، بخش گرمازدگي خواهران ، بخش گرمازدگي براران و بخش POST گرمازدگي خواهران و برادران بود . در شب دهم ذي حجه نيز طي برنامه باشكوهي كلّيه بيماران بستري در بيمارستان مكه مكرمه ( بيش از 95 نفر ) جهت انجام وقوف اضطراري و انجام مناسك حج از مكه به عرفات توسط بيش از 20 دستگاه آمبولانس و چندين دستگاه ميني بوس ، وانت و سواري ، منتقل

339

گرديدند كه به همراه بيماران بدحال بستري در بيمارستانِ عرفات ، جهت وقوف اضطراري در مشعر الحرام حركت نموده و با وجود اين كه چندين بيمار بدحال قلبي در آمبولانسها وجود داشته و انتقال آنان نيز در حدود 5 ساعت بطول انجاميد ، با عنايات الهي ، خوشبختانه هيچ گونه تلفاتي در بين راه وجود نداشت .

در طول ايام نيز بيماران بدحال از مني به بيمارستان مكه منتقل و واحدها دائماً در حال پذيرش و معاينه بيمار بودند . نكته مهم اين كه : با تأييدات الهي آمار مرگ و مير زائرين با وجود كهولت سن ، در مني و عرفات بسيار پايين بوده و همچنين گروه درماني نيز با پيش بيني پروتكلي جهت مقابله با گرمازدگي ، عوارض ناشي از مسأله را به حداقل رسانيد .

كادر پزشكي

برادران و خواهران پزشك نيز به صورت شبانه روزي در خدمت زائرين محترم بوده و مسؤوليت سنگين درمان را عهده دار بودند .

پزشكان شامل : پزشك عمومي و نيز متخصصين قلب و عروق ، داخلي ، جراحي ، ارتوپدي ، گوش و حلق و بيني ، ارولژي ، جراح اعصاب ، زنان و زايمان ، عفوني ، اعصاب و روان ، راديولژي ، علوم آزمايشگاهي و نيز دندانپزشك بود .

واحد بهداشت

نظر به اهميت خدمات بهداشتي در هيأت پزشكي حج جمهوري اسلامي ايران و نياز مبرم زائران محترم بيت الله الحرام به اين گونه خدمات ، جهت جلوگيري از بروز بيماريهاي واگير و عوارض ناشي از آن واحد بهداشت در بخشهاي مختلف تغذيه ، مبارزه با بيماريها ، بهداشت محيط و آموزش بهداشت در شهرهاي مختلف جده ، مدينه منوره و مكه مكرمه خدماتي را ارائه دادند كه از جمله فعاليتهاي انجام شده را مي توان بدين صورت برشمرد : استقرار گروه آموزش بهداشت در فرودگاه جده و پوشش

340

آموزشي 100% زائرين در بدو ورود به عربستان ، بازديد مداوم و مستمر از كاروانها در مدينه منوره ، مكه مكرمه ، عرفات ومني . بنحوي كه در ايام تشريق 5/3 بار از هر كاروان ( حداقل يك بار در عرفات و سه بار در مني ) بازديد به عمل آمده است و بطور كلي جمعاً در طول مراسم حج 7/9 بازديد از هر كاروان صورت گرفته است و با توجه به اين كه هر كاروان حدود يك ماه در طول مراسم حج حضور دارد بطور متوسط هر سه روز يك بار مورد بازديد قرار گرفته است .

واحد امداد و ترابري

امدادگران در مراسم حج سالجاري ، همانند سال گذشته ، با گذشت و ايثار و از خودگذشتگي ، صحنه هاي به ياد ماندني را آفريدند كه تداعي ايثارهاي جبهه را مي نمود .

اين برادران پرتلاش در جريان ترخيص دارو و تجهيزات پزشكي از فرودگاه جده ، راه اندازي بيمارستانها و درمانگاهها در مكه مكرمه ، مدينه منوره ، مني و عرفات و نيز جمع آوري مراكز مذكور بطور شبانه روزي در تلاش بودند . همچنين برادران ترابري با ارائه خدماتي نظير انتقال پرسنل از درمانگاه به بيمارستانها و بالعكس انجام مأموريتهاي شهري و بين شهر و . . . با توجه به تعداد كم آنان ، خدمات قابل تحسيني ارائه نمودند .

واحد مددكاري

اين واحد نيز در موسم حج بسيار فعال بوده و خدمات مختلفي از قبيل : اعزام بيماران بد حال به ايران ، رسانيدن بيماران ترخيصي و گم شده ، به كاروانهايشان . هماهنگي جهت تدفين زائرين فوتي و . . . را به عهده داشت .

واحد خدمات

پرسنل واحد مذكور نيز ، با وجود تعديل نيروي انساني هيأت پزشكي حج ، بطور

341

شبانه روزي مشغول فعاليت بود و همچون برادران امدادگر در همه قسمتها فعّاليت داشت .

واحد دارو

اين واحد نيز با تلاش چند ماهه در ايران و نيز در عربستان با تهيه وتدارك اقلام داويي مورد نياز سبب گرديد تا درمان زائرين بنحو مطلوب صورت گرفته و با مشكلي در مسأله دارو مواجه نباشيم .

واحد تجهيزات پزشكي و ملزومات

اين واحد با تلاش شبانه روزي ( چند ماه قبل از شروع موسم ) در ايران و عربستان با توجه به تهيه مقدار زيادي تجهيزات و ملزومات ، سبب گرديد تا ارائه خدمات درماني به زائرين محترم ، به نحو مطلوب انجام پذيرد و با تجهيز و تدارك بيمارستانها و درمانگاهها در جده ، مكه مكرمه ، مدينه منوره و عرفات و مني ، اين مهم را انجام دادند .

واحد پرستاري

پرسنل واحد مذكور نيز ـ با توجه به كمبود نيروي انساني ـ به صورت شبانه روزي در خدمت زائرين محترم بودند . برگزاري كنفرانسهاي علمي كه توسط پرسنل واحد برگزار مي گرديد ، نيز از ديگر فعاليتهاي واحد مذكور به شمار مي رفت .

واحد پذيرش و مدارك پزشكي

پرسنل واحد مذكور جهت پذيرش بيماران و پاسخگويي به مراجعين و همچنين جمع آوري آمار و مدارك پزشكي بيماران ، به صورت شبانه روزي در حال انجام وظيفه بودند .

342

واحد امور فرهنگي و روابط عمومي

واحد مذكور با انجام امور تبليغاتي نظير برگزاري مراسم ، كلاس قرائت قرآن و نيز انجام امور خطاطي هيأت پزشكي ، انجام امور مربوط به تماس تلفني پرسنل با ايران ، انجام امور پستي پرسنل و . . . فعاليت داشت .

واحد خدمات ماشيني

با نصب و راه اندازي دو دستگاه كامپيوتر در بيمارستانهاي مكه مكرمه و مدينه منوره ، كه مقدمات آن قبل از موسم حج با همكاري دو نفر از كارشناسان وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشكي تهيه و برنامه هاي لازم در اين زمينه نيز تدوين گرديده بود ، كليه اطلاعات پرسنل و بيماران بستري در واحدهاي درماني اين هيأت ، همچنين آمارهاي مربوط جهت پاسخگويي سريع و دقيق به مراجعين و مسؤولين ذيربط همچون سال گذشته در سيستم خدمات ماشيني قرار گرفت كه اين طرح در حال حاضر نيز توسط واحد خدمات ماشيني دفتر پزشكي امور حج و زيارت ادامه داشته و واحد مذكور مشغول تكميل اطلاعات و استخراج آمارهاي مربوط مي باشد .

جهت توضيح مطالب ، نمودارهاي پيوست را در پايان كتاب ملاحظه فرمائيد .