ج . رفراندوم انقلاب سفید و پیامدهای آن

ج . رفراندوم انقلاب سفيد و پيامدهاي آن

با الغاي تصويب نامه انجمن هاي ايالتي و ولايتي كه بر اثر مخالفت روحانيت با اين طرح صورت گرفت، دولت در اجراي گام نخست اصلاحات ناكام ماند. اين ناكامي كه خوشايند امريكاييان نبود، سبب انتشار مطالب انتقادآميزي درباره اوضاع ايران در مطبوعات امريكا گرديد. اين انتقادات كه شاه، آن را انعكاسي از نظرات مقامات رسمي امريكا مي پنداشت، بر نگراني او از امكان تغيير رويه امريكا نسبت به رژيم مي افزود. با شكست دولت در گام نخست اصلاحات، شاه خود را وارد ميدان مي سازد و همان گونه كه در كتاب انقلاب سفيد به آن اشاره دارد، در نوزدهم دي ماه 1341 ش. در اولين كنگره ملي شركت هاي تعاوني روستايي ايران كه در تهران تشكيل شده بود، اصول انقلاب سفيد خود را به صورت يك طرح شش ماده اي در معرض مراجعه به آراي عمومي گذاشت و از طبقات مختلف دعوت شد تا با شركت در يك همه پرسي به مفاد آن رأي دهند. به گفته داريوش همايون (معاون دبيركل حزب رستاخيز)، نظام سياسي ايران بعد از نزديك به ده سال كه از 28 مرداد 32 گذشته بود، دچار ركود و عقب نشيني و خطر از دست دادن كلي اعتبار خودش شده بود، بايد در آن زمان يك حركت تازه اي شروع مي شد و يك جان تازه اي به رژيم پادشاهي داده مي شد. در آن لحظه انجام اصلاحات براي شاه يك ضرورت تاريخي بود. از نظر امريكاييان اجراي برنامه اصلاحات اجتماعي و اقتصادي، مخاطرات احتمالي براندازي رژيم را، كه ناشي از هرجومرج مي شود و به فزايندگي قدرت عوام فريبانه نيروهاي ضد غربي منجر خواهد شد، دفع مي كند. اين مطلب كه در يادداشت سرّي معاون وزارت امورخارجه امريكا (پنج روز قبل از همه پرسي ششم بهمن 1341) در پشتيباني از اقدامات سياسي، اقتصادي شاه، به آن اشاره شده است، به خوبي نشان مي دهد كه آنان نگران رشد نيروهاي ضد غربي هستند و انجام اصلاحات به تحكيم موقعيت آنان مي انجامد، نه حل مسايل داخلي كشور. به هر حال اصول شش گانه انقلاب سفيد به شرح زير اعلام مي شود:

1ـ اصلاحات ارضي; 2ـ سپاه دانش; 3ـ شركت زنان در انتخابات; 4ـ ملي شدن جنگل ها; 5ـ فروش سهام كارخانه هاي دولتي به عنوان پشتوانه اصلاحات ارضي; 6ـ سهيم كردن كارگران در سود كارخانه ها.

عاملان سياسي انقلاب شاه و مردم به عنوان تكنوكرات هاي مجري اراده شاه استدلال مي كردند كه براي پرهيز از بي نظمي هاي اجتماعي بايد به استقبال ترقي رفت. آنان ساختار سنتي را درهم شكستند، بدون آن كه كادري كه به اندازه كافي آموزش ديده باشد جايگزين نمايند.

با اعلام اصول شش گانه، در جلسه اي كه با حضور امام خميني و ساير مراجع قم به منظور رسيدگي و اخذ تصميم درباره آن اصول تشكيل شد تصميم بر اين شد كه نماينده اي از سوي دولت به نام بهبودي براي توضيح درباره اين كار به قم دعوت شود. در مقابل از سوي علما، آيت الله كمالوند پذيرفت كه شخص شاه را ملاقات كند و مخالفت مراجع را با اين طرحها به او گوشزد كند. اما شاه به اعتراضات وقعي نمي گذارد و با وجود تعطيل مجلس، براي قانوني جلوه دادن اين اصول آن را به همه پرسي مي گذارد. شرايط برگزاري همه پرسي كه ويژگي كاملا استبدادي داشت و با نيرنگ و تقلب همراه بود، نتيجه اش از پيش معلوم بود. پس از تصويب لوايح شش گانه، شاه در نامه اي به نخستوزير، آن را قطعي و لازم الاجرا دانست[س ش 158].

بتاريخ .....ماه......134

شماره ................

پيوست ...............

با تأييدات خداوند متعال

پهلوي شاهنشاه ايران

صحه مبارك ملوكانه

نظر به اينكه اعتلاء كشور و ارتقاء اجتماعي و اقتصادي ملت ايران بزرگترين هدف و منظور ما در تحولات اخير بوده است و از آنجا كه شايسته ترين طريق نيل به آن هدف را شريك و سهيم ساختن ملت ايران در تعيين سرنوشت خود تشخيص داده ايم و باين منظور با عنايت به اصل بيستوهفتم متمم قانون اساسي قوانيني را كه براي تمهيد مباني ترقي و تعالي ملت ايران لازم بود امضاء كرده و طبق اصل بيستوششم آن قانون كه مقرر مي دارد قواي مملكت ناشي از ملت است براي اظهار نظر ملت ايران به تصويب عمومي قرار داديم. اينك چون لوايح مزبور مورد تأييد اكثريت قريب به اتفاق رأي دهندگان ملت ايران واقع شده است مقرر مي داريم كه لوايح قانوني زير:

1) لايحه اصلاحي قانون اصلاحات ارضي مصوب نوزدهم دي ماه 1340 و ملحقات آن.

2) لايحه قانوني ملي كردن جنگلها.

3) لايحه قانوني فروش سهام كارخانجات دولتي بعنوان پشتوانه اصلاحات ارضي.

4) لايحه قانوني سهيم كردن كارگران در منافع كارگاههاي توليدي و صنعتي.

5) لايحه ايجاد سپاه دانش.

6) لايحه اصلاحي قانون انتخابات كه با تصويب ملي استقرار و قطعيت يافته است پس از توشيح ما بعنوان قانون مملكتي به موقع اجراء گذاشته شود.

نهم بهمن ماه 1341 شماره 6922-14/11/41 دفتر مخصوص شاهنشاهي.

(سند شماره 158)

به دنبال تصويب اين لوايح، رسانه هاي داخلي و خارجي با تبليغات گسترده اي به تمجيد از اقدامات شجاعانه! شاه پرداختند. برخي مقامات امريكايي كه حوادث و تحولات ايران را زير نظر داشتند، از جمله كندي رئيس جمهور امريكا كه اين اقدامات در راستاي دكترين او انجام مي شد، پيام هاي تبريكي براي شاه ارسال داشتند. شاه در پاسخ به كندي چنين مي گويد: يقين دارم كه ما در اجراي طرح هاي اجتماعي و اقتصادي خودمان مي توانيم به حسن نيت دوستان امريكايي خويش توجه داشته باشيم.[س ش 159]

(سند شماره 159)

عدم سلامت اين همه پرسي مطلبي نبود كه تنها مخالفان داخلي رژيم آن را مطرح كرده باشند، بلكه برخي صاحب نظران غربي نيز به آن اعتراف نمودند. ريچارد كاتم، كارشناس پيشين وزارت امور خارجه امريكا در ايران، در نامه اي به روزنامه نيويورك تايمز كه به شدت از اصول انقلاب سفيد شاه و موفقيت وي در انجام رفراندوم دفاع مي كرد، نظر خود را چنين بيان كرد: رفراندوم شاه نه آزاد بود و نه يك پيروزي براي دموكراسي و حكومت مردم به شمار مي آيد. يك مورخ فرانسوي نيز مي نويسد: ... پوچ بودن نتيجه رفراندومـ 9/99% آريـ وقتي آشكار شد كه چند ماه بعد، موج تظاهرات در خيابان ها به راه افتاد و اين بار قشري از روحانيون بر ضدرژيم موضع گيري كردند.