خلاصه و جمع بندی
خلاصه و جمع بندی دو جریان فکری التقاطی که در این فصل مورد بررسی قرار گرفتند، ضمن تأثیر در پروراندن اندیشه انقلاب اسلامی، هر دو کاستی ها و نواقصی داشتند. با ارزیابی نقاط ضعف و قوت آنها به این نتیجه می رسیم که سهم و نقش آنها در تبیین اندیشه انقلاب اسلامی بس
خلاصه و جمع بندي
دو جريان فكري التقاطي كه در اين فصل مورد بررسي قرار گرفتند، ضمن تأثير در پروراندن انديشه انقلاب اسلامي، هر دو كاستي ها و نواقصي داشتند. با ارزيابي نقاط ضعف و قوت آنها به اين نتيجه مي رسيم كه سهم و نقش آنها در تبيين انديشه انقلاب اسلامي بسيار اندك بوده و هيچ يك از آن دو به تنهايي و حتي با هم قادر به تدوين و تبيين بنيادهاي فكري انقلابي به وسعت و عظمت انقلاب اسلامي نبودند. از آنجا كه هر دو جريان مذكور جزو فرضيه هاي منفي تحقيق بودند، به طور سلبي مورد بررسي قرار گرفتند و كاستي ها و نقصهاي آنها مشخص گرديد.
هر دو جريان مذكور، ورودي جامعه شناختي به مشكل جامعه داشتند; با اين تفاوت كه جريان اصلاح طلب بُعد سياسي و داخلي مشكل را غلبه مي داد و به اصلاح ساختار سياسي و مبارزه پارلمانتارليستي در قالب قانون اساسي مي انديشيد و جريان راديكال بر وجه اقتصادي و خارجي مشكل انگشت مي گذاشت و به برچيدن پايگاه امپرياليسم و سرمايه داري از طريق مبارزه انقلابي فكر مي كرد. ايدئولوژي هر دو جريان نيز التقاطي و سطحي بود و هيچ گاه يك تفكر مستقل و اساسي ارائه ندادند و از آنجا كه پيش فرضشان ضعف و ناتواني اسلام (به تنهايي) بود، به التقاط بين اسلام و آموزه هاي جديد (دمكراتيك و ديالكتيك) مي انديشيدند.
در موضوع نفي نظام موجود و ارائه نظام جايگزين نيز هر دو جريان دچار نقصان بودند; جريان اصلاح طلب سلطنت را اصلاً نفي نكرد و نظام مطلوبي هم ارائه نداد. اما جريان راديكال با وجود نفي سلطنت، نظام جايگزين مشخص و روشني ترسيم نكرد و به لفظ كلي جامعه بي طبقه توحيدي اكتفا نمود. پايگاه اجتماعي و مقبوليت مردمي و رهبري هر دو جريان نيز بسيار ضعيف و شكننده بود. تنها نكته مثبت اين دو جريان در جديدبودن و عصري بودن انديشه و تا حدودي خاستگاه داخلي آنها بود.
بدين لحاظ، نمي توانيم انديشه انقلاب اسلامي و بنيادهاي فكري انقلاب اسلامي را مرهون انديشه و تفكر اين دو جريان بدانيم. بر همين اساس، در فصل آينده به جريان فكري فقاهتي ـ ولايتي مي پردازيم كه فرضيه مثبت تحقيق است و به طور اثباتي به بررسي انديشه انقلاب اسلامي در تفكر جريان مذكور نظر دارد.
1. براي كسب اطلاعات بيشتر در مورد مشخصات دين ايدئولوژيك ر.ك به: رزاقي، پيشين، صص 107 ـ 105.
2. ر.ك به: علي شريعتي، شيعه يك حزب تمام، و نيز تشيع علوي و تشيع صفوي.
,"nari nredom ni noitulover dna yteicos ,noigiler" ,eiddek ikkin.
eht :nari nredrom ,egnahc dna yitunitnoc fo scitcelaid :ynabla ,.sde ,eiddek ikkin dna eninob leahcim.1891 ,sserp kroy wen fo .nu etats
,imalselokhiehcs azer ila .
,tic.po.9 - 742 .pp
5. عنايت، پيشين، ص 268.
6. ر. ك به: رزاقي، پيشين، ص 103.
7. عنايت، پيشين، ص 268.
8. همان، ص 266.
,imalselokhiehs azer ila .
.tic.po ,ieddek.n ; ;tic.po ,kebul .p dna ekrub dnuomdetic.po ni ;"lopcoks no stnemmoc" ,knarfdlog.w dna ,yteicos dna yroeht.
و نيز رزاقي، پيشين، ص 5 و عزتي، پيشين، صص 14 ـ 13.
10. از آنجا كه بحث ما در چارچوب انديشه و تفكر اسلامي است، عنوان منافقين را به كار نبرده ايم و سازمان مذكور را تا قبل از ماركسيسم گرايي رسمي آن بررسي مي كنيم; زيرا پس از 1354 سازمان كاملاً ماركسيست مي شود كه از چارچوب اصلي بحث ما خارج است. علاوه بر اين بهواسطه همين ماركسيسم گرايي و تضاد اساسي كه با تفكر اسلامي داشت، وارد مرحله جديدي تحت عنوان نفاق گرديد و پس از پيروزي انقلاب اسلامي نيز در مقابل نظام اسلامي خروج كرد. بدين لحاظ امام (قدس سره) مصداق منافقين را بر سازمان مذكور صادق دانسته، آنان را از روند نظام اسلامي طرد كردند.
11. عنايت، پيشين، ص 265.
12. زيبا كلام، پيشين، صص 241ـ240، و جعفريان، پيشين، ص 122.
13. رزاقي، پيشين، ص 122.
14. زيبا كلام، پيشين، ص 240.
15. همان، ص 244 و نيز رزاقي، پيشين، ص 127.
16. ر. ك به: جعفريان، پيشين، صص 92ـ91. و نيز زيباكلام، پيشين، صص 241ـ240.
17. زيباكلام، پيشين، ص 242.
18. جزوه آموزش و تشريح اطلاعيه تعيين مواضع به نقل از: رزاقي، پيشين، صص 141-140.
19. همان.
20. رزاقي، پيشين، ص 142.
21. جعفريان، پيشين، ص 74.
22. همان، ص 76.
23. عنايت، پيشين، ص 266.
24. جعفريان، همان، ص 78.
25. ر.ك به: آموزش و تشريح اطلاعيه تعيين مواضع، جزوه آموزشي شماره 3، (1358).
26. ر.ك به: جزوه تفسير سوره انفال، به نقل از: عنايت، انديشه سياسي در اسلام معاصر، ص 266.
27. عنايت، همان، ص 267.
28. زيبا كلام، پيشين، ص 241.
29. اكبر هاشمي رفسنجاني، در رابطه با انقلاب اسلامي، به نقل از: جعفريان، پيشين، ص 82 .
30. زيبا كلام، پيشين، ص 243.
31. ر.ك به: رزاقي، پيشين، صص 136ـ135.
32. آموزش و تشريح اطلاعيه تعيين مواضع به نقل از: رزاقي، پيشين، صص 139ـ138.
33. همان.
34. رزاقي، پيشين، ص 139.
35. آموزش و تشريح اطلاعيه تعيين مواضع به نقل از: رزاقي، پيشين، ص 143.
36 . جعفريان، پيشين، ص 88.
37 . زندگينامه نايب الامام خميني، پانزده خرداد، شماره 4، تاريخ مقدمه 1353، ص 25.
38 . جعفريان، پيشين، ص 90.
39. به نقل از: رزاقي، پيشين، ص 143.
40. حميد عنايت، پيشين، ص 266.
41. به نقل از: رزاقي، پيشين، صص 144ـ143.
42. همان، ص 150.
43. همان، ص 155.
44. زيباكلام، پيشين، صص 244 ـ 243.
45. عنايت، انديشه سياسي در اسلام معاصر، ص 266.
46. زيبا كلام، پيشين، ص 242.
47. در مورد اين مسأله بعداً سخن خواهيم گفت.
48. ر. ك به: عنايت، انديشه سياسي در اسلام معاصر، صص 40 ـ 39.
49. زندگينامه نايب الامام خميني، صص 109 ـ 108.
50. همان.
51. همان، ص 161.
52. رزاقي پيشين، ص 161.
53. زندگينامه نايب الامام خميني، صص 119ـ118.
54. همان، ص 2.
55. همان، ص 14.
56. همان، ص 120.
57. همان، ص 166.
58. همان، ص 174.
59. رزاقي، پيشين، ص 124.
60. زيباكلام، پيشين، صص 226 ـ 224.
61. رزاقي، همان، ص 142.
62. همان، ص 149.
63. ر.ك به: سهراب رزاقي، پيشين، صص 153 ـ 152.
.
ytram ni ,"nari yraropmetnoc ni noigiler dna yratilim" ,nainom .f dna eiddek .n.sde ,ybelppa dna dna scimonoce ,scitilop gnikramar :etats eht dna msilatnemadnuf .ecnatilim.3991 ,sserp .nu eht :ogacihc
65. زيبا كلام، پيشين، ص 243.
66. جزوه آموزش و تشريح اطلاعيه تعيين مواضع به نقل از: رزاقي، پيشين، صص 139ـ138.
67. به نقل از: رزاقي، پيشين، ص 145.
68. همان، ص 169.
69. عنايت، انديشه سياسي در اسلام معاصر، ص 268.
70. رزاقي، پيشين، صص 134ـ103.
71. همان، ص 105.
72. عنايت، پيشين، ص 269.
73. علي شريعتي، شيعه يك حزب تمام، ج 1، صص 76 و 81 ـ 80 .
74. علي شريعتي، همان و نيز مجموعه آثار، ج 20، ص 293.
75. ر.ك به: شيعه يك حزب تمام و نيز تشيع علوي و تشيع صفوي.
76. ر.ك به: شريعتي، اسلام شناسي، درسهاي ارشاد، ج 1، صص 40ـ39.
,imalselokhiehs azer ila .
.tic.po.942 .p
78. شريعتي، تشيع علوي و تشيع صفوي، ص 324.
79. همان، صص 8ـ7 و نيز ر.ك به: شريعتي، شيعه يك حزب تمام، ج 2، ص 17.
80. عنايت، انديشه سياسي در اسلام معاصر، ص 270.
81. شريعتي، اسلام شناسي، درسهاي ارشاد، ج 1، صص 69ـ68 و مجموعه آثار، ج 3، ص 53.
82 . شريعتي، حسين وارث آدم، مجموعه آثار، ج 19، صص ـ 11.
83. شريعتي، اسلام شناسي، درسهاي ارشاد، صص 56 ـ 51 و نيز بازگشت ـ مجموعه آثار، ج 4، صص 378 ـ 376.
84. شريعتي، اسلام شناسي، درسهاي ارشاد، صص 69 ـ 63 .
85. همان، ص 62 و نيز ر.ك به: حسين وارث آدم، ص 304.
86. شريعتي، تاريخ تمدن، ج 1، مجموعه آثار، ج 11، صص 140 ـ 138.
87. رزاقي، پيشين، ص 80.
88. شريعتي، چه بايد كرد؟، صص 38ـ36.
89. رزاقي، پيشين، ص 81.
90. شريعتي، چه بايد كرد، صص 51ـ49.
91. ر.ك به: شريعتي، همان، صص 72ـ69 و نيز 74 به بعد، تشيع علوي و تشيع صفوي، ص 155و322.
92. عنايت، پيشين، ص 274.
93. زيبا كلام، پيشين، ص 89.
,knarfdlog retlaw .
,tic.po.303-203.pp
95. عنايت، پيشين، صص 274 ـ 273.
96. براي مطالعه بيشتر ر.ك به: جعفريان، پيشين، صص 96ـ92.
97. عنايت، پيشين، ص 274.
98. شريعتي، امت و امامت، ص 118.