متن کامل

1 معاونت امور روحانیون - مدیریت آموزش تقـیه مـداراتی اکبر ساجدی 2 بسم الله الرحمن الرحیم تقدیم به کسانی که نور اسلام قلبشان را روشنی بخشیده و کعبه را قبله خویش دانسته و حج را به عنوان آیینی وحدت بخش پاس میدارند. 3 فهرست کلیدواژه /


1


معاونت امور روحانيون - مديريت آموزش

تقـيه مـداراتي

اكبر ساجدي


2


بسم الله الرحمن الرحيم

تقديم به كساني كه نور اسلام قلبشان را روشني بخشيده

و كعبه را قبله خويش دانسته

و حج را به عنوان آييني وحدت بخش پاس ميدارند.


3


فهرست

كليدواژه / 5

چكيده / 5

مقدمه / 8

1. تعريف «تقيه مداراتي» / 10

تعريف «تقيه» / 10

معناي «مدارات» / 11

2. تاريخچة تقيه مداراتي در جهان اسلام / 14

3. ضرورت و اهميت تقيه مداراتي / 15

1. لزوم اتحاد و هم بستگي مسلمانان / 15

2. موقيعت جهان اسلام در بين ساير اديان / 16

3. دشمنان داخلي و خارجي مسلمانان / 19

4. چه كسي از پراكندگي مسلمانان سود مي برد؟ / 19

5. سرمايه هاي مادي و معنوي جهان اسلام / 20

4. نكات ابهام در تقيه مداراتي / 21

5. راههاي گسترش فرهنگ تقيه مداراتي / 26

6. اهداف تقيه مداراتي / 28

1. جلوگيري از اتهامات ناروا / 28

2. گامي مؤثر براي تحقق وحدت مسلمين جهان / 28

3. معرفي شيعه به عنوان يكي از مذاهب اسلامي / 29

4. آشنايي با عموم مسلمان ها / 29

5. بازگويي ماهيت انقلاب اسلامي / 30


4


6. معرفي امام بزرگوار و رهبر عظيم الشأن / 30

7. بيدار ساختن جهان از خواب غفلت / 31

8. قيام در مقابل استعمار حاكم بر جهان / 31

9. زمينه سازي براي ظهور حضرت بقية الله (عج) / 31

7. تقيه مداراتي در روايات / 32

دسته اول / 32

دسته دوم / 33

1. روايت حماد بن عثمان / 34

2. روايت حفص بن البختري / 34

3. روايت اسحاق بن عمار / 35

4. روايت علي بن جعفر / 35

5. روايت سماعه / 36

دسته سوم / 36

دسته چهارم / 37

جمع بندي روايات / 37

كتابنامه / 39


5


كليدواژه

تقيه، تقيه مدارتي، اهداف و فوائد تقيه مدارتي، هم زيستي مسالمت آميز شيعه و سني

چكيده

دين مبين اسلام به آيينهاي جمعي نظري ويژه دارد. آيين هايي چون: «جمعه»، «جماعت» و «حج» زمينه اتحاد و وحدت مسلمانان را در سطوح ملي و بين المللي فراهم كرده است. حج كه نماد اتحاد و هم بستگي امتهاي اسلامي است، نمايانگر اقتدار و شوكت دين مبين اسلام بوده و ظرفيتهاي بيشماري در آن وجود دارد.

اسلام به وسيلة اهرم هايي، موانع اتحاد و هم بستگي مسلمانان را برطرف نموده كه از آن بين مي توان به «تقيه مدارتي» اشاره نمود.

تقيه به معني حفظ كردن پرهيزكاري و خودداري است. و مدارات به معناي نرمي كردن، ملاطفت نمودن، به مهرباني رفتار كردن است

فقها در تعريف تقيه مدارتي مي گويند: «حسن معاشرت و مدارات و جلب مودّت براي حصول وحدت كلمه ميان مسلمان ها و رفع هر گونه اتهام از شيعه».

بحث «همزيستي مسالمت آميز» از موضوعاتي است كه به تقيه مداراتي تا حدي مربوط مي شود.

بر خلاف تبليغات مسموم عليه قوانين اسلامي ـ كه اسلام را خشن و انعطاف ناپذير معرفي مي كند ـ روح انعطاف پذيري و ملاطفت در قوانين اسلامي به چشم مي خورد. كارنامه برخورد مسلمانان با اهل كتاب برخلاف برخوردي است كه ايشان نسبت به مسلمانان داشته اند.

براي تبيين «ضرورت و اهميت تقيه مدارتي» توجه به امور ذيل لازم است: 1. لزوم اتحاد و هم بستگي مسلمانان، 2. موقيعت جهان اسلام، 3. دشمنان داخلي و خارجي


6


مسلمانان، 4. چه كسي از پراكندگي مسلمانان سود مي برد؟، 5. سرمايه هاي مادي و معنوي جهان اسلام.

نكته هاي مبهمي در تقيه مداراتي وجود دارد كه مي توان به موارد ذيل اشاره كرد: 1. تعيين مرزهاي دقيق تقيه مدارتي، 2. تساهل و تسامح، 3. امر به معروف و نهي از منكر.

5. راه هايي براي گسترش فرهنگ تقيه مداراتي مي توان معرفي نمود كه به قرار ذيل است: 1. تاكيد بر مشتركات، 2. تقويت دارالتقريب، 3. شناخت متقابل.

اهداف تقيه مداراتي به قرار ذيل است:1. جلوگيري از اتهامات ناروا، 2. گامي مؤثر براي تحقق وحدت مسلمين جهان، 3. معرفي شيعه به عنوان يكي از مذاهب اسلامي، 4. آشنايي با عموم مسلمان ها، 5. بازگويي ماهيت انقلاب اسلامي، 6. معرفي امام بزرگوار و رهبر عظيم الشأن، 7. بيدار ساختن جهان از خواب غفلت ، 8. قيام در مقابل استعمار حاكم بر جهان، 9. زمينه سازي براي ظهور حضرت بقية الله (عج).

در آخر نيز به رواياتي كه تقيه مداراتي را طرح كرده اند نظري افكنده ايم. اين روايات چند دسته هستند: در دسته اول بر مواردي چون: حضور در نماز جماعت اهل سنت، عيادت از مرضاي ايشان، شركت در تشييع جنازة مردگان ايشان، و ... تاكيد شده است.

دسته دوم رواياتي است كه بر حضور در نمازهاي جماعت اهل سنت به ويژه در صف اول نماز تاكيد كرده است.

دسته سوم رواياتي است كه براي كسي كه نماز را به صورت فرادي خوانده و مي خواهد در جماعت اهل سنت نيز شركت كند و با آنان نيز بخواند ثواب زيادي معرفي كرده است.

دسته چهارم رواياتي است كه دلالت دارد بر اين كه هر كس تقيه را شعار خود قرار ندهد از ما امامان نيست.


7


روايات مزبور غالبا در مورد نماز مي باشند و در اين كه نسبت به نماز لازم است شيعيان با اهل سنت مدارا داشته باشند، شكي نيست. علاوه بر اين حكم مساله هم به صورت مطلق است و مقيد به صورت خوف نيست در نتيجه كاملا به بحث تقيه مداراتي مربوط مي شود.

اما نسبت به غير نماز نيز مي توان از اين روايات تقيه مداراتي را استنباط كرد؛ چرا كه اولا در برخي از روايات مساله نماز در كنار ساير امور مثل شركت در تشييع جنازه، عيادت مرضي و ... ذكر شده است. و ثانيا اگر برخي از روايات مساله تقيه مداراتي را در نماز بيان كرده اند به خاطر اهميتي از است كه نماز دارد. نماز مخصوصا به صورت جماعت نمود وحدت جامعه اسلامي است و بي شك از مهمترين اركان دين مبين اسلام نماز مي باشد.


8


مقدمه

دين مبين اسلام به آيينهاي جمعي نظري ويژه داشته و با تشريع مراسمي چون: «جمعه»، «جماعت» و «حج» زمينه اتحاد و وحدت مسلمانان را در سطوح ملي و بين المللي فراهم نموده است.

حج نماد اتحاد و هم بستگي امتهاي اسلامي است. اين آيين باشكوه كه در ساير اديان نظيري ندارد، نمايانگر اقتدار و شوكت دين مبين اسلام است. ظرفيتهاي بيشماري در آيين زيباي حج وجود دارد كه مرهون مباني سياسي اسلام ميباشد.

حضرت امام قدس قدس سره كه عملا نظريه سياسي اسلام را با اتكا به قدرت خداوند متعال و حمايت مردم ايران به منصة ظهور رساند، حج را نه فقط يك عمل عبادي صرف، بلكه يك گردهمايي تمام عيار براي همه مسائل بين مسلمين دانسته ميفرمايد:

اسلام اين گونه اجتماعات را فراهم كرده تا از آن ها استفاده ديني شود، عواطف برادري و همكاري افراد تقويت شود، رشد فكري بيشتري پيدا كند، براي مشكلالت سياسي و اجتماعي خود راه حل هايي بيابند و به دنبال آن به جهاد و كوشش دست جمعي بپردازند.(1)

مقام معظم رهبري نيز با خاطر نشان ساختن اين كه گردهمايي ميليوني مسلمانان در آيين حج پديده اي بي نظير و شگفت انگيز است، مي فرمايد:

در اين شعائر پرشكوه و پرمعنا، پيوند دل ها با خداي بزرگ، حركت بر محور توحيد، سعي و تلاش همگاني، رمي شيطان و برائت از طاغوت، ذكر و تضرع و خشوع در برابر خدا و احساس عزت و عظمت در پرتو اسلام، همه در عمل و به گونه اي نمادين به ملت هاي مسلمان آموزش داده مي شود و مهرباني و همزيستي با برادران و استحكام و سرسختي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ولايت فقيه، ص180 -181.


9


با دشمنان و رها شدن از پيرايه هاي خودپرستي و پيوستن به درياي عزت و عظمت الهي در قالب مناسك حج تجسم مي يابد.(1)

اسلام علاوه بر تشريع عبادت هاي جمعي، به وسيلة اهرم هايي، موانع اتحاد و هم بستگي مسلمانان را برطرف نموده كه از آن بين مي توان به «تقيه مدارتي» اشاره نمود. به عبارت ديگر انسجام و اتحاد مسلمين در برابر دشمن مشترك ارتباط تنگاتنگي با تقيه مدارتي دارد؛ زيرا تقيه مداراتي اهميت بسزايي در مباحث سياسي و اجتماعي، به ويژه در ارتباطات جهاني و اتحاد و انسجام اسلامي دارد.

در حقيقت تنها از راه به كاربستن اين تقيه است كه مي توان به اهداف مهمي چون وحدت، عزت، مودّت، قدرت و شوكت اسلامي دست پيدا كرد. از اين رو، تقيه مداراتي مبنايي براي وحدت و انسجام اسلامي است.

جهان اسلام به خاطر عدم اتحاد مسلمين دردهاي زيادي را تحمل مي كند كه اميد است با اتحاد و يكپارچگي امت هاي اسلامي اين دردها درمان گردد. ان شاء الله.

حوزه علميه حضرت ولي عصر (عج) تبريز

اكبر ساجدي

دي ماه 87

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. پيام رهبر معظم انقلاب به كنگره عظيم حج، 18/11/81 . www.aviny.com/Bayanat


10


1. تعريف «تقيه مداراتي»

براي رسيدن به تعريف «تقيه مداراتي» لازم است ابتدا معناي «تقيه» و سپس معناي «مدارات» معلوم گردد:

1/1. تعريف تقيه

تقيه از كلماتي است كه نه تنها علما و دانشمندان در استعمالات و گفتگوهاي خود به كار مي‌ برند بلكه توده‌ مردم نيز با مفهوم اجمالي آن آشنا و به لحاظ مشروعيتي كه دارد، به آن عمل مي ‌كنند، با اين وصف مفهوم واقعي آن براي عموم كاملاً روشن نيست، در حالي كه نياز شديدي به يادگيري آن خصوصا به هنگام مسافرت به كشورهاي اسلامي غير شيعه مشاهده مي‌شود.(1) از اين رو به نقل عبارت برخي از كارشناسان فن مي پردازيم:

فيومي در مصباح المنير تقيه را به معني حفظ كردن دانسته و مي نويسد:

وقاه الله السوء ...: حفظه. ... و اتقيت الله اتقاء. و التقية و التقوي اسم منه و التاء مبدلة من واو و الاصل وقوي.(2)

«وقاه الله السوء» ... يعني خدا او را از بدي حفظ نمود. ... و از خدا پرهيز كردم پرهيز كردني. و «تقيه» و «تقوي» اسم مصدر از «اتقيت» مي باشند كه تاي آن ها از واو بدل گرديده و تقوي در اصل وقوي بوده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. رساله تقيه آيت الله العظمي فاضل لنكراني (رحمه الله) .

2. المصباح المنير، ماده وقي.


11


همان گونه كه از عبارت فيومي بر مي آيد «تقيه» به لحاظ صيغه و ساختار اسم مصدر «اتّقي ـ يتّقي» است از اين رو فرقي با «اتقاء» به لحاظ معنا ندارد؛ مگر به مقدار فرق مصدر با اسم مصدر.(1)

دكتر معين نيز تقيه را اسم مصدرِ پرهيزكاري و خودداري دانسته است.(2)

حال بايد ديد كه در شرع از اين واژه چه معنايي قصد مي شود.

قبل از بررسي اصطلاحي تقيه خاطر نشان ساختن نكته اي ضروري مي نمايد و آن اين كه تعريف «تقيه» به صورت مطلق و بدون در نظر گرفتن قيد «مداراتي» ربطي به بحث ما پيدا نمي كند؛ چراكه عنصر اصيل در تقيه «مطلق اضطرار به فعل و يا قول»3، قلمداد شده، و اين معنا به تقيه مداراتي كه هيچ گونه اضطراري در آن وجود ندارد، مربوط نمي شود. از اين رو معناي اصطلاحي تقيه را به همراه قيد مداراتي بعد از معناي لغوي مدارات بيان خواهيم كرد.

2/1. معناي مدارات

مدارات از ريشه «دري» مصدر باب مفاعله بوده كه در زبان فارسي نيز كاربرد دارد. دكتر معين در فرهنگش چنين نگاشته است:

مدارات [يعني]: نرمي كردن، ملاطفت نمودن، به مهرباني رفتار كردن.(4)

فيومي نيز مدارات را ملاطفت و نرمي معنا كرده در آن جا كه مي نويسد:

داريته مداراة: لاطفته و لاينته.(5)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ماة قاعدة، ص102.

2. فرهنگ معين، واژه تقيه.

3. مصطلحات الفقه، ص159.

4. فرهنگ معين، واژه مدارات.

5. المصباح المنير، ماده دري.


12


اما بايد ديد كه «تقيه مداراتي» در اصطلاح فقها به چه معنا است. آيت الله العظمي فاضل لنكراني (رحمه الله) تقيه مدارتي را چنين تعريف نموده اند:

حسن معاشرت و مدارات [با عموم مسلمانان] و جلب مودّت [ايشان] براي حصول دو هدف ذيل: 1. تحقق وحدت كلمه ميان همه مسلمان ها و عدم پراكندگي آنان در برابر كفار و دشمنان، 2. براي رفع هر گونه اتهام [از مذهب شيعه] و جلوگيري از مذمت و خواري [شيعيان در مقابل ديگرمسلمانان].(1)

آيت الله خرازي نيز در عبارت مشابهي تقيه مداراتي را چنين تعريف نموده است:

و قد تكون التقية مداراة من دون خوف و ضرر فعلي، بأن يكون المقصود منها هو جلب مودة العامة و التحبيب بينا و بينهم.(2)

و گاهي تقيه، مداراتي است بي آن كه ترس و ضرري بالفعل متوجه شخص شود، و هدف از آن تقيه جلب مودت عموم مـسلمانان (بـرادران اهل سنت) و ايجاد دوستي با آن هاست.

وجه اشتراك تقيه مدارتي با همزستي مسالمت آميز

واژه «همزيستي مسالمت آميز» از كلماتي است امروزه در بين اصطلاحات اجتماعي و سياسي رايج و متداول است. اين واژه بيشتر ناظر به قوانين رفتاري مسلمانان با ساير اديان است. دكتر احمد شيباني مدير كل اداره امور ديني دبي مي گويد:

جهان در شرايطي است كه پيچيدگي هاي آن روز به روز افزايش مي يابد. از اين رو همبستگي، فهم مشترك ميان ملت ها و شناخت شيوه اي اسلامي در برخورد با غير مسلمانان در همه زمينه هاي مختلف از اهميت بسياري برخوردار است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. رساله تقيه آيت الله العظمي فاضل لنكراني (رحمه الله) ، با اندكي تغيير.

2. بداية المعارف الالهية، ج2، ص181.


13


از هر روي بدون در نظر گرفتن خصوصيت ارتباط مسلمانان با ساير اديان، مي توان از قوانين حاكم بر «همزيستي مسالمت آميز» در بحث مورد نظر نيز بهره جست.


14


2. تاريخچة تقيه مداراتي در جهان اسلام

روح همزيستي مسالمت آميز در قوانين اسلام ظهور و بروز ويژه اي دارد. با توجه به حقوق اقليت هاي ديني در جامعه اسلامي اين مطلب قابل اثبات است. بر خلاف تبليغات مسموم عليه قوانين اسلامي ـ كه اسلام را خشن و انعطاف ناپذير معرفي مي كند ـ روح انعطاف پذيري و ملاطفت در قوانين اسلامي به چشم مي خورد. كارنامه برخورد مسلمانان با اهل كتاب برخلاف برخوردي است كه ايشان نسبت به مسلمانان داشته اند. آقاي دكتر عبدالحسين زرين كوب مي نويسد:

در قلمرو اسلام وجود اقليت هاي يهودي و مسيحي ـ به عنوان اهل كتاب ـ قابل تحمل بود، اما مسيحيت قرون وسطي در اندلس و سيسيل نمي توانست اقليت مسلمانان را در داخل قلمرو خويش تحمل كند، و بعد از سقوط قدرت مسلمين در اندلس و سيسيل، زندگي در قلمرو مسيحيت براي مسلمين تحمل پذير نمي توانست باشد. اگر اسلام در هر جا در فرانسه، در سيسيل، در اسپانيا با شكست نظامي روبرو گشت و تدريجا آن سرزمين ها را ترك كرد و در داخل قلمرو خويش انزوا جست سببش عدم تسامح مسيحيت بود. از اين روست كه معامله مسلمين با اين اقليت ها از هر حيث قابل تحسين بود و در خور اعجاب.(1)

خاطرنشان مي كنيم كه تقيه مداراتي به معناي جلب مودت و محبت عموم مسلمانان است و حقوق اقليت هاي ديني به معناي دفاع از مال و جان ايشان مي باشد، نه به معني جلب مودت و محبت در نتيجه اين دو بحث بيگانه از هم اند. ولي در اين كه هر دو حكم از روح انعطاف پذيري احكام اسلامي حكايت مي كنند اشتراك دارند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. كارنامه اسلام، ص136.


15


3. ضرورت و اهميت تقيه مداراتي

براي تبيين «ضرورت و اهميت تقيه مدارتي» توجه به چند امر لازم است:

1. لزوم اتحاد و هم بستگي مسلمانان

قرآن مجيد «وحدت كلمه» را ستوده و امت اسلامي را از تفرقه و پراكندگي برحذر داشته است:

اعتصموا بحبل الله جميعا و لا تفرقوا ( 1 )

همگي به ريسمان الهي چنگ زنيد و از تفرقه بپرهيزيد.

آيت الله سبحاني در اين باره مي فرمايد:

اتحاد رمز پيروزي ملت ها بر مشكلات و پيشرفت آنان در مسير كمال است؛ و اصولا كار جهان بر محور «پيوند و اتحاد» مي گردد.(2)

امروز بيش از هر زمان ديگري مساله اتحاد مسلمن ضروري و لازم است. رهبر معظم انقلاب در اين باره مي فرمايد:

امروز دنياي اسلام احتياج به وحدت دارد. بايد يك صدا در دنياي اسلام بلند شود.(3)

اگر بگوييم جايگاه اصلي تقيه مداراتي حج است، گزاف نگفته ايم. و پر واضح است كه حج مطلوب در سايه ايجاد همدلي بين مسلمين حاصل مي شود و با وجود اختلاف و افتراق

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. سوره آل عمران، آيه 103.

2. وهابيت، مباني فكري و كارنامه عملي، ص 11.

3. از بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار با كارگزاران فرهنگي و اجرايي حج، 23/08/86.


16


ميان مسلمانان اهداف متعالي حج محقق نمي گردد. رهبر معظم انقلاب در اين باره مي فرمايد:

يكي ديگر از شرايط همين مسألة «اتحاد مسلمين» است. حج بايد آئينة اتحاد باشد، نه آئينة اختلاف . اگر قرار باشد ما همه يك جا جمع بشويم تا در آن جا يكي به يكي بگويد: تو بدي، آن ديگري بگويد: تو بدتري؛ اين چه جمع شدني است. اگر اختلافي هم وجود دارد، جاي بروزش آن جا نيست كه خداي متعال فرموده جمع بشويد تا(ليشهدوا منافع لهم(1 كه منافع خودشان را در آن جا به دست بياورند.(2)

2. موقيعت جهان اسلام

گرچه اكثريت انسان هاي روي زمين مسلمان نيستند، اما آمار گرايش به اسلام نشان گر واقعيتي است كه نويد نوي به جهان اسلام مي بخشد. موج اسلام خواهي و گرايش به معنويت در ميان مردم جهان آيندة روشني را براي مسلمين ترسيم نموده و ايدة جهاني شدن اسلام را عملي مي سازد. طبق برخي گزارش ها سال قبل 400 هزار نفر در غرب به اسلام گرويدند. روند رو به صعود اسلام گرايي اگر چه نويد نيكي را فرار روي مسلمانان مي نهد، ولي از سويي مسئوليت خطير و عظيم ايشان را در قبال يكديگر سنگين تر مي كند.

انقلاب شكوهمند اسلامي باعث شد كه موج گرايش به اسلام ناب و اصيل در ميان مسلمانان رو به فزوني گرايد. رهبر معظم انقلاب در اين زمينه مي فرمايد:

امروز در دنيا شوق به اسلام ناب روز به روز بيشتر مي شود. از اول انقلاب تا به حال روز به روز اين شوق بيشتر شده است، و كمتر نشده است. خيال مي كردند كه انقلاب مثل شعله اي بود كه بلند شد و بعد هم نشست، تمام شد. يك عده آدم هاي سطحي و ظاهر نگر اين طور خيال مي كردند. شنيديد كه در اين چند سال گذشته چه تعبيراتي در اين زمينه ها بود: انقلاب تمام شد، انقلاب فراموش شد، موزه اي شد، نمي فهميدند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. سوره حج، آيه 28: "تا شاهد منافع گوناگون خويش (در اين برنامه حياتبخش) باشند". ترجمه آيت الله مكارم شيرازي.

2. از بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار كارگزارن سازمان حج و زيارت، 01/09/85.


17


كه آن شعله وقتي كه شما نگاه مي كنيد مي بينيد فرو نشسته است، تازه نوبت آن آتش گيره هاي سنگين و ماندگاري است كه با آن شعله روشن شده و آن ها در طول زمان، خاموش شدني نيست.(1)

و از سوي ديگر اعلان انزجار و نفرت از استكبار جهاني، نيز روز به روز فزوني يافته است. رهبر معظم انقلاب در اين زمينه مي فرمايد:

امروز در دنياي اسلام نفرت از استكبار، نفرت از آمريكا بالخصوص و نفرت از صهيونيست ها و رفتارهاي آن ها روز به روز بيشتر شده است. فقط نفرت هم نيست، احساس ميل به اقدام در مسلمان ها زياد شده است. لذا شما در فلسطين اين قضايا را مشاهده مي كنيد. البته فلسطين، همان فلسطين پنجاه سال پيش است كه آن را گرفتند و تصرف كردند؛ ببينيد حالا به چه مجموعة نيرومند و قوي اي تبديل شد كه آمريكا و صهيونيست ها با همديگر نمي توانند علاج كنند.(2)

پيروزي انقلاب سرفصل تازه اي براي تمامي انسان ها گشوده است. برافراشتن پرچم اسلام و توحيد از بركات انقلاب اسلامي است. رهبر معظم انقلاب در اين باره مي فرمايد:

انقلاب اسلامي افتخارش اين است كه ارزش هاي اسلامي را، توحيد را، احكام الهي را و ارزش معنويت اسلام را دارد به دنيا معرفي مي كند و موفق شد. علي رغم همة دشمني ها ما موفق شديم. انقلاب اسلامي روح غرور اسلامي را، روح افتخار و تفاخر به اسلام را در مسلمان ها زنده كرد.(3)

از سوي ديگر عقب ماندگي و انحطاط مسمانان دل هر مسلمان انديشمندي را به درد مي آورد و سؤال بي جوابي را فرا روي او مي نهد. اما نبايد نااميد بود؛ چون كه موج بيداري مسلمانان آغاز شده و نويد نوي براي جامعه جهاني اسلام ايجاد شده است. اين نويد روح اميد و شوق را در دل هر مسلمان روشنفكري مي دمد. رهبر معظم انقلاب با توجه دادن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. از بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار با كارگزاران سازمان حج و زيارت، 01/19/85.

2. همان.

3. از بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار هم انديشي علماي شيعه و اهل تسنن، 25/10/85.


18


مسلمانان به فرمان قرآن كه مي فرمايد: (اشداء علي الكفار رحماء بينهم(1 مسلمانان عالم به رعايت دو ركن «عزت مقتدرانه در برابر استكبار» و «تراحم، همگرايي و برادري نسبت به خود» دعوت مي نمايند و راه رسيدن به روزهاي عظمت از دست رفته مسلمين را چنين ترسيم مينمايد:

[با] اين دو ركنِ عزت، يعني از سويي مرزبندي و جبهه گيري مقتدرانه در برابر استكبار، و از سويي تراحم و همگرايي و برادري ميان مسلمانان، آن گاه كه با ركن سوم يعني خشوع و تعبد در برابر پروردگار همراه شود، امت اسلامي در راهي كه مسلمين صدر اسلام را به اوج عظمت و قدرت رسانيد، پي در پي به پيش خواهد رفت و ملت هاي مسلمان از عقب ماندگي و حقارت باري كه در قرن هاي اخير بر آنان تحميل شده نجات خواهند يافت. طليعة اين حركت بزرگ آغاز شده و امواج بيداري در همه جاي دنياي اسلام كما بيش به حركت درآمده است. رسانه ها و تبليغات دشمن و عواملش مي كوشند هر جنبش آزادي خواهانه و عدالت طلب را در هر نقطه جهان اسلام به ايران يا به شيعي گريي نسبت دهند. ... آنان حماسة بي نظير حزب الله در جنگ 33 روزه، ايستادگي مدبرانه ملت عراق، ... صبر و استقامت اعجاب انگيز دولت قانوني فلسطين و ملت فداكار آن و بسياري از آيات تجديد حيات اسلام در كشورهاي مسلمان را با تهمت هايي همچون ايراني گري يا شيعي گري متهم مي سازند تا حمايت يكپارچة دنياي اسلام را دچار محذور كنند. ولي اين ترفند نخواهد توانست با سنت الهي كه پيروزي مجاهدان في سبيل الله ونصرت دهندگان دين خدا است پنجه درافكند. آينده از آن امت اسلامي است، و يكايك ما مي توانيم به سهم خود و به قدر توان وظرفيت و مسئوليت خود، آن آينده را نزديك سازيم.(2)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. سوره فتح، آيه29: "در برابر كفار سرسخت و شديد و در ميان خود مهربانند". ترجمه آيت الله مكارم شيرازي.

2. بخشي از پيام رهبر معظم انقلاب به مناسبت كنگره عظيم حج، 27/09/86.


19


3. دشمنان داخلي و خارجي مسلمانان

جهان اسلام امروز با دو نوع دشمن بيروني و دروني ربروست. حكومت هاي ضد اسلامي هرگز راضي به پيشرفت ملت مسلمان نيستند و همواره مي خواهند آن ها را نيازمند به خود نگه دارند تا به مطامع مادي خود بيش از پيش دست يابند.

از سوي ديگر در دل ملت مسلمان كساني هستند كه به جاي نداي وحدت و دوستي، فرياد برائت از ديگر آيين ها را سر مي دهند و غير از مذهب خود ديگر مذهب ها را كافر و مشرك مي دانند. وهابيت امروز نماد چنين تفكري است و با وجود چينن تفكري در دل ام القراي اسلامي ديگر نيازي به دشمني آمريكا و اسرائيل وجود ندارد!

بايد هوشياري ملت مسلمان با وجود چنين دشمناني چند برابر باشد تا صدمه اي از ناحيه اين دشمنان به كيان وحدت امت اسلامي وارد نشود.

4. چه كسي از پراكندگي مسلمانان سود مي برد؟

اگر شيعه، سني را مورد تاخت و تاز قرار داد، و متقابلا سني نيز به شيعه بي احترامي كرد، در اين بين چه كسي سود مي برد و چه كسي از اين آب گل آلود ماهي مي گيرد؟!

زمانه اي كه در آن زندگي مي كنيم شاهد حوادث تلخي است كه قلم از نگارش آن به لرزه در مي آيد. حادثه جان سوز بمب گذاري به حرم شريف عسكريين (سلام الله عليهما) دل هر شيعة عاشق اهل بيت را به درد آورد. در عين حال موضع گيري بجا و بموقع رهبران ديني جهان تشيع، دسيسه هاي شياطين را نقش بر آب كرد. دشمنان قسم خوردة مسلمانان روزي حرم شيعيان را مورد جسارت و بي حرمتي قرار مي دهند تا شيعه را به سني بدبين كنند و روزي هم مسجدي را كه متعلق به اهل سنت است مورد هدف قرار داده تا شيعه را در نزد اهل سنت دشمن جلوه دهند.


20


و اين روزها حوادث جان سوز فلسطين و حملات وحشيانة صهيونيست ها به غزه و كشتار صدها كودك و زن و مرد در نوار غزه آيا جز تفرقة مسلمانان عامل ديگري دارد. اگر مسلمانان اتحاد داشتند، و بهتر بگوييم اگر سران كشورهاي اسلامي به خصوص سران و روساي كشورهاي عربي سر عقل مي آمدند و آمريكا و اسرائيل را دشمن قسم خورده خود مي دانستند، هرگز اسرائيل جنايتكار نمي توانست جوي خونين در نوار غزه جاري سازد.

5. سرمايه هاي مادي و معنوي جهان اسلام

بيشترين ذخاير نفت ـ به عنوان مهمترين كالاي اقتصادي جهان ـ در خاورميانه و در كشورهاي اسلامي از قبيل عربستان، عراق و ايران قرار دارد. براي همه روشن است كه نفت در بسياري از معادلات سياسي جهان نقش اول را ايفا مي كند. نوسانات فراوان قيمت نفت بر اثر كوچكترين و كم اهميت ترين تحولات نشان از اين واقعيت دارد كه نفت، «خون» چرخه اقتصاد جهان است. امروز كارشناسان نفت بر اين باورند كه نفت به عنوان خون صنعت مدرن بوده و خاورميانه قلب اين خون به شمار مي رود.

آمريكا با صرف هزينه هاي فراوان از آن سوي كره زمين لشكركشي نموده و خاك عراق را تصرف مي كند و خود را منادي دفاع از حقوق بشر معرفي كرده و زير اين چتر، نفت ملت مظلوم و ستمديدة عراق را غارت مي كند.

حال كه ملت هاي اسلامي چنين سرمايه هايي را در اختيار دارند، آيا نبايد شبانه روزي براي حفظ و حراست اين سرمايه ها نگهباني دهند؟ و آيا حفظ و حراست اين سرمايه هاي گران بها بدون اتحاد و همدلي ميسور مي گردد؟!

از مطالب پيشين مي توان ضرورت تقيه مدارتي را درك كرد. و دانست كه تقيه مداراتي چه سهم مهمي را در بسياري از معادلات سياسي و اجتماعي مسلمانان ايفا مي كند.


21


4. نكته هاي ابهام در تقيه مداراتي

تقيه مدارتي با ابهاماتي روبروست كه بايستي رفع شوند. به نـمونه هاي از اين قبيل ابهامات اشاره مي كنيم:

1. تعيين مرزهاي دقيق تقيه مدارتي

از نكات ابهامي كه در تقيه مدارتي و بلكه در هر تقيه اي وجود دارد، تعيين مرز دقيق تقيه است. بايد مرزها و موارد و مصاديق تقيه مداراتي را شناخت. نمي توان هر عمل و رفتاري را را با سرپوش تقيه مدارتي مرتكب شد.

آيا تقيه مدارتي يعني همرنگ شدن 100% با اهل سنت در عقايد و رفتار و گفتار و ...؟ يعني براي خوشايند آن ها از اصول عـقايد خويش دست برداريم، جريان غدير را آن گونه تفسير كنيم كه آن ها مي گويند، امامت را آن جور تبيين كنيم كه آن ها مي پسندند و ...؟!

ولي پر واضح است كه امامان شيعه در تقيه هر چيزي را كه موجب فساد در دين تلقي مي شود ممنوع دانسته اند.

آيت الله مكارم در ذيل عنوان «لا يجوز التقية في فساد الدين‏» چنين نوشته اند:

إذا استلزم التقية فسادا في الدين و تزلزلا في أركان الإسلام، و محوا للشعائر، و تقوية للكفر ...، ففي كل ذلك لا شك في حرمتها و لزوم رفضها و لكن تشخيص ذلك مما لا يمكن للمقلد غالبا بل يكون بأيدي


22


الفقهاء و المجتهدين لاحتياجه الي مزيد تتبع في أدلة الشرع و الاطلاع علي مذاق الشارع و مغزي احكامه.(1)

زماني كه تقيه موجب فساد در دين و تزلزل در اركان اسلام، محو شعائر، تقويت كفر، ... گردد، شكي نيست كه تقيه حرام است و لازم است ترك شود. در هر حال تشخيص مصاديق غالبا براي مقليدين دشوار بوده و به عهدة فقها مي باشد ؛ چون به تتبع فراوان در ادلة شرع و به اطلاع از مذاق شارع و فلسفة احكام وابسته است.

نتيجه آن كه تعيين جاهايي كه لازم است تقيه شود و همين طور موارد تقيه مداراتي به عهدة مجتهد و ولي فقيه مي باشد.

2. تساهل و تسامح

تساهل و تسامح و بي توجهي به امور ديني و ساده گرفتن هر چيز، از جمله بلايايي است كه امروزه گريبانگير برخي شده است. هستند افرادي كه با دستاويز قرار دادن گفتار رسول خدا صلي الله عليه و آله و سل كه فرمود: «بر شريعت سهلة سمحه مبعوث شدم» به تساهل و تسامح صبغة ديني و شرعي مي زنند.

شايد گمان شود كه بين «تقيه مدارتي» و «تساهل و تسامح» فرقي وجود ندارد، و تقيه مدارتي همان راهي را بيان مي كند كه تساهل و تسامح سر از آن جا در مي آورد.

ولي فرق هاي مهمي بين اين دو وجود دارد:

1. تساهل و تسامح تفسير نادرستي است كه مستندي از شرع ندارد. برخلاف تقيه مدارتي كه مورد تاكيد امامن بوده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. القواعد الفقهية، ج‏1، ص 415 ـ 416.


23


2. تساهل و تسامح مقدمه بي ديني است، ولي تقيه مداراتي مقدمه پيروزي حق بر باطل است. بايد شيعه و سني دست در دست هم دهند و در مقابل كفر و شرك صف آرايي كنند تا پيروزي حق و حقيقت را شاهد باشند.

3. تساهل و تسامح بيشتر به جنبه هاي فردي افراد نظر دارد، ولي تقيه مدارتي اصلا مربوط به جنبه فردي نيست و فقط جنبة اجتماعي و به تقابل شيعه با سني مربوط مي شود.

3. امر به معروف و نهي از منكر

از فروعات مسلم دين مبين اسلام امر به معروف و نهي از منكر مي باشد. شيخ صدوق در كتاب شريف ثواب الاعمال و عقاب الاعمال با گشودن بابي تحت عنوان «عقاب من ترك الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر» رواياتي ذكر نموده كه يكي را با هم مرور مي كنيم:

عن محمد بن عرفة قال سمعت الرضا عليه السلام يقول: إذا ترك امرؤ الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر فليأذن‏ بوقاع من الله جل اسمه.(1)

محمد بن عرفه گويد: شنيدم امام رضا عليه السلام مي فرمود: زماني كه كسي امر به معروف و نهي از منكر را ترك كند، پس به تحقيق به جنگ با خدا ـ جل اسمه ـ اذن داده است.

حال با چنين موقعيتي كه امر به معروف و نهي از منكر دارد، تقيه مدارتي چگونه توجيه مي شود؟ توضيح اين كه تقيه مداراتي در جايي است كه خوف و ضرري متوجه تقيه كننده نيست. اگر ضرري متوجه او بود ترك امر به معروف و نهي از منكر وجيه بود، ولي با نبود خوف و ضرر، چرا اين عمل بسيار مهم در گوشه و كنار غبار بخورد؟ در نتيجه شايد كسي به برادران اهل سنت در امر ولايت خرده بگيرد و بگويد من مي خواهم او را امر به معروف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص: 255 ـ 256.


24


كنم و چه معروفي بالاتر از ولايت بلافصل حضرت علي ابن ابي طالب؟ بايد ديد فكر او درست است؟ و آيا امروزه شرايط امر به معروف و نهي از منكر نسبت به اين امر فراهم است؟

بدون شك هر مذهب و فرقه اي براي خود مقدساتي دارد كه لازم است عموم مسلمانان به آن توجه داشته و از تحريك عواطف مذهبي همديگر خودداري نمايند. حال اگر مسائلي از قبيل ولايت بلافصل حضرت علي عليه السلام و غاصب بودن خلفاي سه گانه از امور حساس و جنجال برانگيزي باشد، طبيعتا شرايط براي اين مهم فراهم نيست. رهبر معظم انقلاب در جمع كارگزاران فرهنگي و اجرايي حج چنين توصيه كردند:

و شما از اين طرف مراقب باشيد، بدانيد تحريك عواطف مذهبي برادران اهل سنت كار بسيار غلط و گناه است؛ اين را به عنوان يك اصل بپذيريد. يك نقاط اختلافي وجود دارد. تكيه بر روي اين نقاط شعله ور كردن آتش تعصبات در اين نقاط اختلاف، اين درست همان چيزي است كه امروز سازمان هاي جاسوسي آمريكا و اسرائيل دنبالش هستند، اين همان چيزي است كه آن ها مي خواهند. بعضي ها ناخواسته و بدون جيره و مواجب مي شوند مزدور آن ها. همان كاري كه او بايد پول بدهد و بدست بياورد، آن را بدون اين كه از او اجر و مزدي بگيرند برايش دارند انجام مي دهند و خشم الهي و سخط الهي را براي خودشان فراهم مي كنند!!1

با توجه به مطالب پيشين و همين طور تعريف تقيه مداراتي معلوم مي شود كه تقيه مداراتي به معني عقب گرد از اصول مسلم نيست. بلكه يك كار تاكتيكي است. شيعه بايد دو نوع رفتار و تاكتيك داشته باشد. هنگامي كه در مملكت خودش زندگي آرام و راحتي دارد، بايستي اعتقادات اصيل خود را مثل عيد غدير و ... كه توهيني به خلفاي سه گانه حساب نميشود در كمال شفافي ابراز نمايد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. از بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار با كارگزاران فرهنگي و اجرايي حج، 23/08/86.


25


اما همين شيعه هنگامي كه در مجامع عمومي مسلمين ظاهر مي شود، نه اين كه سني بشود، بلكه روي عقايد شيعي خود تاكيد نكند، حساسيت اهل سنت را نسبت به خود و عقايدش برنيانگيزد. بلكه برعكس در مجامع آن ها شركت كند و عموم مسلمين را برادر خود بداند. به جاي تاكيد بر نكات اختلاف و حساس برانگيز، بر نكات اشتراك تاكيد كند.

به عبارت ديگر شيعه بودن چيزي است و تاكيد و حساسيت ايجاد كردن روي اعتقادات شيعه چيز ديگري.

و اگر زمينه مساعد بود و مخاطب حقيقت جويي يافت حتما بايستي او را به معروف هدايت و ارشاد كند، شكي در وجوب اين وظيفه نيست، ولي سخن سر اين است كه ابا چنين زمينه اي در عموم مسلمانان وجود دارد؟


26


5. راه هاي گسترش فرهنگ تقيه مداراتي

1. تاكيد بر مشتركات

مشتركات ميان شيعه و سني يقينا بيش از متمايزات آن است. توحيد، نبوت، معاد در اصول دين و در فروع دين نيز قوانين بي شماري شيعه و سني را متحد كرده است. هر دو زير پرچم اسلام رو به كعبه واحد نماز مي گزارند و خداي يكتا را مي پرستند. به يقين تاكيد بر مشتركات به جاي تاكيد بر متمايزات مي تواند فرهنگ تقيه مدارتي را تقويت كند.

2. تقويت دارالتقريب

از حدود 60 سال پيش (1937 - 1947) تلاش هاي خوبي براي ايجاد تفاهم بين شيعه و سني از سوي عالمان آگاه صورت گرفته است كه نتيجه تلاش آن ها تاسيس دار التقريب مذاهب اسلامي مي باشد. عالم سرشناس شيعه آيت الله بروجردي و رييس دانشگاه الازهر مصر آقاي شيخ محمود شلتوت از موسسان و بنيان گذارن اين موسسه مي باشند.

تقريب به معناي نزديك نمودن ديدگاه هاي مذاهب اسلامي است. تقريب هم چنين به معناي همكاري مشترك علماي اسلام براي زدودن سوء تفاهمات موجود بين فرقه هاي اسلامي به خصوص تشيع و تسنن مي باشد. علماي تقريبي معتقدند براي تحقق اهداف تقريب، نيازي بر ترك تعاليم تسنن توسط اهل سنت، و يا ترك تعاليم تشيع توسط شيعيان نيست، بلكه همزيستي برادرانه و بدون تخاصم بين گروه هاي اسلامي محور تقريب مذاهب تلقي مي گردد. به عبارت ديگر هدف تقريب كاهش خصومت و دشمني در بين پيروان مذاهب اسلامي بوده است.

تقويت دار التقريب مي تواند در پيشرفت فرهنگ تقيه مدارتي بسيار موثر باشد.


27


3. شناخت متقابل

علامه شرف الدين يكي از علل اساسي نفاق و تفرقه ميان مسلمانان و پيروان مذاهب اسلامي را عدم شناخت صحيح و كافي پيروان مذاهب اسلامي از اعتقادات ديني و مذهبي، مذهب مقابل شان مي دانست. استاد سبحاني نيز در اين زمينه فرموده اند: «يكي از خدمات مهمي كه علامه شرف الدين كرد و يك خط مهمي را نه فقط براي شيعه، بلكه براي جهان اسلام گشود، بيان اين مساله بود كه تفارق و تباعد و تباغض در ميان مسلمانان، به خاطر اين است كه طرفين همديگر را نمي شناسند. شيعه آگاهي از سني نداردو سني هم از شيعه بي اطلاع است، لذا اگر اين ها با هم حوار كنند و مذاكره نمايند و همديگر را صحيح معرفي نمايند، حقيقت آشكار مي شود و اختلاف ها از بين مي رود.(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. سخنراني استاد سبحاني در ويژه نامه شرف الدين، ص6. به نقل از كوثر معارف، ش2 ، ص190 ـ 191.


28


6. اهداف تقيه مداراتي

حضرت آيت الله العظمي فاضل لنكراني (رحمه الله) در رسالة تقية خويش نزديك به ده هدف براي تقيه مداراتي برشمرده اند كه ضمن بيان آن اهداف شرحي كوتاه نيز بـراي آن ها ارائـه مي دهيم.

1. جلوگيري از اتهامات ناروا

امروزه شيعه با اتهاماتي چون اصالت نداشتن، مسلمان نبودن و ... روبرو است. حضرت آيت الله فاضل لنكراني در اين مورد مي فرمايد:

يكي از دوستان ايراني گفت: «در اتوبوس شهري مكه در كنار يك مرد سعودي قرار گرفتم، به او سلام كردم، جوابي نشنيدم و اعتراض كردم كه مگر جواب سلام واجب نيست! جواب داد: آري، ليكن جواب سلام مسلمان لازم است و شما شيعيان مسلمان نيستيد»! آيا در برابر اين تهمت ‌هاي ناروا و اين دروغ ‌هايي كه تا اعماق قلب را جريحه ‌دار مي‌ نمايد، راهي جز استفاده از تقيّه مداراتي داريم.(1)

2. گامي مؤثر براي تحقق وحدت مسلمين جهان

بدون توجه به تقيه مداراتي، اتحاد و وحدت جهان اسلام امري ناممكن مي نمايد. پرواضح است كه طرح الفت و دوستي با ديگرمذاهب و نگريستن با ديدة احترام به ايشان زمينه را براي ايجاد جامعه جهاني اسلام مساعد مي كند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. رساله تقيه آيت الله العظمي فاضل لنكراني.


29


3. معرفي شيعه به عنوان يكي از مذاهب اسلامي

امروز جهان تشيع با عموم مسلمين يك مشكل اساسي دارد، و آن اين كه هنوز آن گونه كه بايد شيعه شناخته شده نيست. مسلماني كه از زامبيا، بلغارستان، مكزيك و ... به حج آمده چقدر مي تواند از شيعه شناخت درستي داشته باشد؟ رفتار محبت آميز يك شيعه مي تواند تا يك اندازة مطلوبي او را با معارف تشيع آشنا كند.

4. آشنايي با عموم مسلمان ها

حج به عنوان كانون توجه مسلمانان عالم از هر قوم و قبيله اي و از هر نژاد و دياري، و از هر مذهب و فرقه اي مي باشد. شيعيان به وسيلة تقيه مداراتي با شركت در نمازهاي جماعت مكه و مدينه ضمن آشنايي با فرهنگ و آداب و رسوم ساير ملت ها، با طرح الفت و دوستي فاصله هاي قومي قبيله اي و نژادي را كوتاه كرده و خود را زير پرچم يگانة اسلام مي بينند.

ما توقع داريم كه تمامي مسلمانان شيعه شوند! در صورتي كه خودمان از ديگر مسلمانـان شناخت چـنداني نداريم. حـجت الاسلام و المسلمين نواب در اين باره مي فرمايد:

اي عالم ديني بزرگوار و مدرس حوزه و دانشگاه كه توقع داري زن مكزيكي يا بلغاري يا آرژانتيني يا روسي بيايد مسلمان شود، شيعه هم بشود! خود شما چه شناختي از [دين و آيين او داري و يا لااقل چه اطلاعاتي دربارة] همسايه ات مثلا عمّان داري؟ ... ما يك آرزو و بدبيـني كـور در دل دنـيا ايجاد كرده ايم كه فكر مي كنيم همه مقصرند، تصور مي كنيم كه همه مي دانند، همة اديان و مذاهب را مطالعه كرده اند و همه چيز را بلدند و آن ها را در ترازو سبك و سنگين كرده اند و با اين كه مي دانند تشيع حق است، آن را نمي پذيرند. اين همان نقطة ابهام است.(1)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. اخبار شيعيان، ماهنامه خبري و تحليلي شيعيان جهان، ش14، ص3.


30


از اين رو براي معرفي شيعه به جهان لازم است كه شناخت متقابل صورت گيرد، بايد از آيين و مذهب او شناخت داشته باشيم، تا بتوانيم شيعه را به او بشناسانيم. و اين شناخت متقابل با تقيه مدارتي حاصل مي گردد.

5. بازگويي ماهيت انقلاب اسلامي

انقلاب اسلامي يك انقلاب ضد طاغوتي و ضد استعماري است. قوانين جاريه در آن همان قوانين كتاب و سنت است و مردم به عنوان پشتوانة اين نظام هستند. اين حكومت هرگز فكر كشورگشايي و فتح ديگر قلمروها را در سر نمي پرود، و به تماميت ارضي ديگر كشورها به ديدة احترام مي نگرد. صلح و دوستي پيام اين انقلاب است. اين نظام آمريكا را شيطان بزرگ و اسرائيل را دشمن سرسخت مسلمانان مي داند.

6. معرفي امام بزرگوار و رهبر عظيم الشأن

به جرأت مي توان گفت كه هيچ كشور و مملكتي رهبري مثل بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران را تجربه نكرده است. مردي از سلالة زهرا سلام الله عليها كه خون غيرت علوي در رگ هايش مي جوشيد و با مدد جستن از دو بال علم و تقوا مردمي را از سياهي و نكبت درآورد و حكومت مقدس اسلامي را با نثار خون هزاران شهيد به ملت ايران ارمغان داد.

امروز كمتر كسي است كه نام خميني كبير را نشينده باشد، اما آشنايي با ايده و مرام خميني با دانستن نام و نشان او ميسور نمي شود، از اين رو بر ملت بزرگوار ايران اسلامي لازم است كه هر يك با برخورد محبت آميز خود، سفيري باشند براي شناساندن اين رهبر فرزانه. مهمتر از نام و نشان خميني، ايده و مرام اوست و با تقيه مدارتي مي توان تا اندازه اي به اين مطلوب دست يافت.


31


7. بيدار ساختن جهان از خواب غفلت

امروز بيشترين گرفتاري جهان اسلام از سوي رهبران ممالك و دول اسلامي است. جهان اسلام توسط رهبراني اداره مي شود كه ابزاري براي قدرت هاي ضد اسلامي هستند. عدم حمايت رهبران جهان اسلام از فلسطين، و حزب الله لبنان نمونه اي از اين ماجراست. خواب غفلت مسلمانان، اين رهبران را قوي تر و قوي تر ساخته است. آيا جز از راه تـقيه مدارتي مي توان آن ها را به وظيفة خويش رهنمون ساخـت؟ با تـقيه مداراتي مي توان راه را براي مقابله با چنين قدرت هايي باز كرد.

8. قيام در مقابل استعمار حاكم بر جهان

اتحاد رمز پيروزي است. با اتحاد و جلوگيري از پراكندگي، مسلمانان مي توانند در مقابل تمامي استعمارگران جهان پيروز شوند. و بهترين راه اتحاد رفتار محبت آميز با عموم مسلمين است.

9. زمينه سازي براي ظهور حضرت بقية الله (عج)

اعتقاد قطعي ما اين است كه اگر شرايط ظهور حضرت امام زمان (عج) فراهم گردد، حضرت لحظه اي درنگ نخواهد فرمود و به امر الهي ظهور خواهد كرد. ولي شرايط فقط با سخن و آرزو فراهم نمي شود، بايد با عمل شرايط را مهيا ساخت. بر شيعيان لازم است كه ضمن شناساندن حضرت به عموم مسلمانان، ايشان را به وجود ذي جود حضرت امام زمان (عج) تشنه كنند، تا قدري از شرايط ظهور حضرت را فراهم ساخته باشند.


32


7. تقيه مداراتي در روايات

روايات باقيمانده از معصومين عليهم السلام مهمترين ادلة تقيه مدارتي مي باشند. اين روايات بايستي دسته بندي گردند تا به صورت منطقي بر مدعي دلالت داشته باشند.

دسته اول

رواياتي وجود دارد كه بر همزيستي مسالمت آميز با اهل سنت تاكيد مي كند. دراين روايات بر مواردي چون: حضور در نماز جماعت اهل سنت، عيادت از مرضاي ايشان، شركت در تشييع جنازة مردگان ايشان، و ... تاكيد شده است. يكي از اين روايات را مـرور مي كنيم:

عَنْ هِشَامٍ الْكِنْدِيِّ قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام يَقُولُ: إِيَّاكُمْ أَنْ تَعْمَلُوا عَمَلًا نُعَيَّرُ بِهِ فَإِنَّ وَلَدَ السَّوْءِ يُعَيَّرُ وَالِدُهُ بِعَمَلِهِ كُونُوا لِمَنِ انْقَطَعْتُمْ إِلَيْهِ زَيْناً وَلَا تَكُونُوا عَلَيْهِ شَيْناً صَلُّوا فِي عَشَائِرِهِمْ وَعُودُوا مَرْضَاهُمْ وَاشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَلَا يَسْبِقُونَكُمْ إِلَي شَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَيْرِ فَأَنْتُمْ أَوْلَي بِهِ مِنْهُمْ وَاللَّهِ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِنَ الْخَبْ‏ءِ قُلْتُ وَمَا الْخَبْ‏ءُ قَالَ التَّقِيَّة.(1)

هشام كندي گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مي‌فرمود: بپرهيزيد از كاري كه با آن كار ما سرزنش مي شويم. همانا فرزند بد با كار بدش، پدر خويش را در معرض سرزنش قرار مي‌دهد. براي كسي كه از شما بريده زينت و مايه افتخار باشيد، نه ننگ و مايه سرزنش. با آن ها در ميان قبيله‌ هايشان نماز بگزاريد، مريضان آن ها را عيادت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعة، ج‏16، ص219.


33


كنيد و در تشييع جنازه مردگانشان حضور يابيد. آنان نبايد در كارهاي نيك بر شما پيشي بگيرند؛ زيرا شما به كارهاي نيك سزاوارتريد. سوگند به خدا، پروردگار به چيزي بهتر از «خبأ» پرستيده نشد. پرسيدند: «خبأ» چيست؟ فرمود: «تقيه».

حضرت امام خميني قدس سره در دلالت اين روايت مي فرمايد:

فإن الظاهر منها الترغيب علي العمل بطبق آرائهم و أهوائهم و إتيان الصلاة في عشائرهم و كذا سائر الخيرات، مع ان الإتيان في عشائرهم و بمحضر منهم مستلزم لترك بعض الاجزاء و الشرائط و فعل بعض الموانع و تذييلها بقوله: و اللَّه ما عبد اللَّه بشي‏ء (إلخ) لدفع استبعاد الشيعة من صحة العمل المخالف للواقع فقال: ان ذلك أحب العبادات و أحسنها.(1)

اين روايت، در مقامِ تشويق و ترغيب انجام عمل بر طبق نظريات اهل سنت و خواندن نماز در مساجد ايشان ظهور دارد. و بي‏شك خواندن نماز در مساجد آن ها مستلزم ترك برخي از اجزا و يا شرايط و يا انجام برخي از موانع است. با اين وصف حضرت به خاطر دفع استبعاد صحت عملي كه مخالف با واقع است، فرموده: اين عمل بهترين عبادت است.

دسته دوم

دسته دوم رواياتي است كه بر حضور در نمازهاي جماعت اهل سنت به ويژه در صف اول نماز تاكيد كرده است. البته اين روايات منحصر به يك و يا چند روايت نيست، بلكه به قول محدث بحراني: «روايات دربارة استحباب حضور در جماعت اهل سنت در حد مستفيض است».(2) ما از بين آن ها به پنج مورد اشاره مي كنيم:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. الرسائل، ج‏2، ص 195.

2. "قد استفاضت الأخبار بأنه يستحب حضور جماعة المخالفين استحبابا مؤكدا": الحدائق الناضرة، ج‏11، ص71.


34


1. روايت حماد بن عثمان

عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ: مَنْ صَلَّي مَعَهُمْ فِي الصَّفِّ الْأَوَّلِ كَانَ كَمَنْ صَلَّي خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ ص فِي الصَّفِّ الْأَوَّل.(1)

هركس با اهل سنت، در صف اول آن ها نماز بگزارد، مانند كسي است كه پشت سر رسول اللّه‏ صلي ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله و سلم، در صف اول نماز گزارده است.

حضرت امام خميني دلالت روايت را بر مدعي چنين روشن مي سازد:

و لا ريب ان الصلاة معه صحيحة ذات فضيلة جمة فكذلك الصلاة معهم حال التقية.(2)

و بي شك نماز به همراه پيامبر صحيح است و فضيلت فراواني دارد، پس نماز با اهل سنت در حال تقيه همين گونه است.

2. روايت حفص بن البختري

عَنْ حَفْصِ بْنِ الْبَخْتَرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: يُحْسَبُ لَكَ إِذَا دَخَلْتَ مَعَهُمْ وَإِنْ كُنْتَ لَا تَقْتَدِي بِهِمْ مِثْلَ مَا يُحْسَبُ لَكَ إِذَا كُنْتَ مَعَ مَنْ يُقْتَدَي بِه‏.(3)

امام صادق عليه‏السلام فرمود :اگر با اهل سنت وارد نماز شوي، گرچه به آنان اقتدا نكني، همان اندازه فضيلت براي تو نوشته مي‏شود كه پشت سر كسي كه اقتدا به او صحيح است نماز گزارده باشي!

ميرزاي قمي نيز با بيان اين كه شركت در نماز جماعت اهل سنت استحباب فراواني دارد، به اين روايات تمسك جسته است.(4)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعة، ج‏8، ص299.

2. الرسائل، ج‏2، ص198.

3. وسائل الشيعة، ج‏8، ص299.

4. "يستحبّ حضور جماعة أهل الخلاف استحباباً مؤكّدا": غنائم الأيام، ج‏3، ص158.


35


3. روايت اسحاق بن عمار

عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام: يَا إِسْحَاقُ أَ تُصَلِّي مَعَهُمْ فِي الْمَسْجِدِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ صَلِّ مَعَهُمْ فَإِنَّ الْمُصَلِّيَ مَعَهُمْ فِي الصَّفِّ الْأَوَّلِ كَالشَّاهِرِ سَيْفَهُ فِي سَبِيلِ اللَّه‏.(1)

اسحاق بن عمار گويد: امام صادق عليه‏ السلام به من فرمود: آيا با اهل سنت در مسجد نماز مي‏خواني؟ عرض كردم بله، فرمود: با آنان نماز بخوان؛ زيرا نماز خواندن با آنان در صف اوّل، مانند كسي است كه شمشيرش را در راه خدا تيز كرده باشد.

4. روايت علي بن جعفر

عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ عَنْ أَخِيهِ مُوسَي بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: صَلَّي حَسَنٌ وَحُسَيْنٌ خَلْفَ مَرْوَانَ وَنَحْنُ نُصَلِّي مَعَهُم‏.(2)

علي‏بن جعفر در كتاب خود از برادرش امام موسي كاظم عليه ‏السلام نقل مي‏كند كه آن حضرت فرمود: امام حسن و امام حسين عليهما السلام پشت سر مروان نماز خوانده‏اند و ما نيز با آنها نماز مي‏خوانيم.

جالب اين كه علامه مجلسي از نوادر راوندي همين روايت را نقل كرده و آخر آن چنين آمده است:

«از يكي از آن دو (امام حسن و امام حسين) پرسيدند آيا پدر شما (حضرت علي ع) هنگامي كه به خانه مي آمد نمازش را اعاده مي كرد؟ و ايشان در جواب فرمودهاند: نه، قسم به خدا، بيش از يك نماز نميخواند».(3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعة، ج‏8، ص301.

2. وسائل الشيعة، ج‏8، ص301.

3. "كَانَ الْحَسَنُ وَالْحُسَيْنُ ع يُصَلِّيَانِ خَلْفَ مَرْوَانَ بْنِ الْحَكَمِ فَقَالُوا لِأَحَدِهِمَا مَا كَانَ أَبُوكَ يُصَلِّي إِذَا رَجَعَ إِلَي الْبَيْتِ فَقَالَ لَا وَاللَّهِ مَا كَانَ يَزِيدُ عَلَي صَلَاة". بحار الأنوار، ج‏85، ص92.


36


علامه حلي نيز از اهل سنت اين روايت را نقل نموده و آخر سر چنين آورده است: «و لم ينقل عنهما الإعادة»، يعني آن ها با مروان نماز خوانده اند و اعاده كردنشان نقل نشده است.(1)

5. روايت سماعه

عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ مُنَاكَحَتِهِمْ وَالصَّلَاةِ خَلْفَهُمْ فَقَالَ: هَذَا أَمْرٌ شَدِيدٌ لَنْ تَسْتَطِيعُوا ذَاكَ قَدْ أَنْكَحَ رَسُولُ اللَّهِ صلي الله عليه و آله و سلم وَصَلَّي عَلِيٌّ عليه السلام وَرَاءَهُم‏.(2)

سماعه گويد: از امام عليه ‏السلام درباره ازدواج و نماز خواندن پشت سر اهل سنت پرسيدم، فرمود: اين كار سختي است و شما نمي توانيد آن را انجام دهيد، ‌‍[در هر حال كار جايزي است؛ چون] پيامبر خدا صلي ‏الله‏ عليه ‏و‏ آله و سلم با زنان اهل سنت ازدواج كرده و علي عليه‏ السلام پشت سر آن ها نماز خوانده است.

دسته سوم

رواياتي كه براي كسي كه نماز را به صورت فرادي خوانده و مي خواهد در جماعت اهل سنت نيز شركت كند و با آنان نيز بخواند ثواب زيادي معرفي كرده است.

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ مَا مِنْ عَبْدٍ يُصَلِّي فِي الْوَقْتِ وَيَفْرُغُ ثُمَّ يَأْتِيهِمْ وَيُصَلِّي مَعَهُمْ وَهُوَ عَلَي وُضُوءٍ إِلَّا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ خَمْساً وَعِشْرِينَ دَرَجَة.(3)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. منتهي المطلب في تحقيق المذهب ، ج‏6، ص293.

2. وسائل الشيعة، ج‏8، ص301.

3. وسائل الشيعة، ج‏8، ص302 .


37


از عبدالله بن سنان نقل شده كه حضرت امام صادق عليه‏السلام ‏فرمودند: هيچ بنده‏اي نيست مگر اينكه نمازش را در وقت مي‏خواند، سپس در حالي كه وضو دارد، با اهل سنت در نماز جماعت شركت مي‏كند، خداوند براي وي بيست و پنج درجه مي‏نويسد.

دسته چهارم

رواياتي كه دلالت دارد بر اين كه هر كس تقيه را شعار خود قرار ندهد از ما امامان نيست.

قَالَ سَيِّدُنَا الصَّادِقُ عليه السلام: عَلَيْكُمْ بِالتَّقِيَّةِ فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يَجْعَلْهَا شِعَارَهُ وَدِثَارَهُ مَعَ مَنْ يَأْمَنُهُ لِتَكُونَ سَجِيَّتَهُ مَعَ مَنْ يَحْذَرُه‏.(1)

آقايمان حضرت صادق عليه ‏السلام ‏فرمودند: تقيه بر شما لازم است؛ زيرا از ما نيست كسي كه در هر حال (چه در امنيت و چه هنگام خوف) تقيه را شعار و دثار خود قرار ندهد.

نكتة آخر عبارت حضـرت بسيار جــالب توجه است. حضـرت در اين روايت تاكيد مي كند كه بايستي شيعيان در هر حال تقيه را رعايت كنند، حتي در حال امنيت و عدم خوف نيز بايد تقيه كنند؛ چرا كه با اين تكرار، تقيه به عنوان سجيه و خلق و خوي آن ها بشود، تا در موقع مناسب يعني هنگام خوف و ترس نيز آن را بكار بندند.

جمع بندي روايات

رواياتي كه ذكرشان گذشت، غالبا در مورد نماز مي باشند و در اين كه نسبت به نماز لازم است شيعيان با اهل سنت مدارا داشته باشند، شكي نيست. علاوه بر اين حكم مساله هم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. وسائل الشيعة، ج‏16، ص212.


38


به صورت مطلق است و مقيد به صورت خوف نيست در نتيجه كاملا به بحث تقيه مداراتي مربوط مي شود.

اما نسبت به غير نماز نيز مي توان از اين روايات تقيه مداراتي را استنباط كرد؛ چرا كه اولا در برخي از روايات مساله نماز در كنار ساير امور مثل شركت در تشييع جنازه، عيادت مرضي و ... ذكر شده است. و ثانيا اگر برخي از روايات مساله تقيه مداراتي را در نماز بيان كرده اند به خاطر اهميتي از است كه نماز دارد. نماز مخصوصا به صورت جماعت نمود وحدت جامعه اسلامي است و بي شك از مهمترين اركان دين مبين اسلام نماز مي باشد. و الا خود نماز بدون اهميت هاي ذكر شده خصوصيتي ندارد كه مصداق واحد تقيه مداراتي حساب گردد. و ثالثا در برخي از روايات مثل دسته چهارم به صورت مطلق به تقيه دستور داده شده است و اصلا سخني از نماز و غير نماز به ميان نيامده است.


39


كتابنامه

1. اخبار شيعيان، ماهنامه خبري و تحليلي شيعيان جهان، موسسه شيعه شناسي، دكتر محمود تقي زاده داوري، قم.

2. بحار الأنوار؛ علامه مجلسي، موسسه الوفاء، بيروت، 1404 هـ . ق.

3. بداية المعارف الالهية؛ آيت الله سيد محسن خرازي، جامعه مدرسين، چاپ دوم، قم، 1416 هـ . ق.

4. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ شيخ صدوق، انتشارات شريف رضي قم، 1364 هـ . ش.

5. الحدائق الناضرة؛ شيخ يوسف بحراني، جامعه مدرسين، قم، 1405 هـ . ق.

6. الرسائل؛ امام خميني، 2 جلد، بي نا، بي جا، بي تا.

7. رساله تقيه آيت الله العظمي فاضل لنكراني (رحمه الله) . سايت اينترنتي آيت الله فاضل لنكراني

8. غنائم الأيام؛ ميرزاي قمي، 6 جلد، بي نا، بي جا، بي تا.

9. فرهنگ معين؛ دكتر محمد معين، اميركبير، تهران، 1370 هـ . ش.

10. القواعد الفقهية؛ آيت الله مكارم، مدرسه اميرالمومنين، قم، 1411 هـ . ق.

11. القواعد، مائة قاعدة فقهية؛ المصطفوي، السيد محمد كاظم‏ ، جامعه مدرسين حوزه، 1421 هـ . ق.‏

12. كارنامه اسلام؛ دكتر عبدالحسين زرين كوب، اميركبير، چاپ دوازدهم، تهران، 1386 هـ . ش.

13. كتاب الطهارة (تقريرات)؛ امام خميني، مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام قدس سره‏.

14. كوثر معارف، فصلنامه علمي ـ پژوهشي، ش2، «امامت در نظريه تقريبي علامه شرف الدين عاملي»؛ محمد اسحاق ذاكري، قم، 1386 هـ . ش.

15. المصباح المنير؛ فيومي، هجرت، قم، 1403 هـ . ق.

16. مصطلحات الفقه‏ آيت الله ميرزا علي مشكيني‏، 1 جلدي.

17. منتهي المطلب في تحقيق المذهب؛ علامه حلي، مجمع البحوث الاسلامية، مشهد، 1412 هـ . ق.

18. وسائل الشيعة؛ شيخ حر عاملي، آل البيت، قم، 1409 هـ . ق.

19. ولايت فقيه؛ امام خميني، اميركبير، تهران، 1357 هـ . ش.

20. وهابيت، مباني فكري و كارنامه عملي؛ آيت الله جعفر سبحاني

21. www.aviny.com/Bayanat

www.Lankarani.net


| شناسه مطلب: 79889