متن کامل
استفتائات جدید حج احکام و مناسک عمره و حج به جهت گستردگی فروع و تبدّل موضوعات و تغییراتی که در برخی اماکن داده شده، ضرورت دست یابی روحانیان معظم به فتاوای مراجع تقلید را پیش می آورد; لذا برخی از استفتائات جدیدی که از محضر مراجع پرسیده شد یا جواب
استفتائات جديد حج
احكام و مناسك عمره و حج به جهت گستردگي فروع و تبدّل موضوعات و تغييراتي كه در برخي اماكن داده شده، ضرورت دست يابي روحانيان معظم به فتاواي مراجع تقليد را پيش مي آورد; لذا برخي از استفتائات جديدي كه از محضر مراجع پرسيده شد يا جواب هايي كه تا اين تاريخ به دستمان رسيده در اختيار عزيزان قرار مي گيرد:
©1 اخيراً طي توافقي كه سازمان حج و زيارت با بانك ملّي ايران به عمل آورده، متقاضيان حجّ تمتع با مراجعه به بانك، مبلغ يك ميليون تومان به صورت قرارداد مضاربه اي به نام خود به حسابي در بانك ملي واريز نموده، فيش آن را دريافت مي دارند، اين پول تا هنگام تشرف به نام واريزكننده و در حساب شخصيِ او باقي مي ماند وطبق قراردادمكتوب،مبلغي حدود 17% به دارنده
حساب، در پايان هر سال منفعت مضاربه تعلّق مي گيرد.
سازمان حج و زيارت فقط براي كساني كه زودتر ثبت نام كرده اند اولويت قائل شده و پس از حدود سه سال، نوبت اشخاص را اعلام و در صورت تمايل، آنها را به حج اعزام مي كند. زمان اعزام كه فرا رسيد، واريز كننده، پولي را كه در حساب مضاربه اي خود دارد، از بانك اخذ و همراه با مانده هزينه ها به حساب حج و زيارت واريز مي نمايد و سپس به حج مشرف مي شود.
حال خواهشمند است با عنايت به اينكه قرارداد مذكور به صورت كتبي بوده و شفاهاً گفتگويي بين صاحب پول و بانك ردّ و بدل نمي شود بفرماييد:
مبلغ درصدي كه صاحب مال به عنوان منفعت مضاربه دريافت مي كند، چه صورتي دارد؟
* آيت الله بهجت: اگر بعد از پايان كار، سود را با چيزي معامله كنند اشكال ندارد و يا اينكه زايد را صدقه دهند، با استجازه از حاكم شرع علي الأحوط.
* آيت الله تبريزي: با توجه به اينكه افراد ثبت نام كننده نسبت به فهم مورد قرارداد و عمل به قرارداد بر طبق عقود شرعيه متفاوت هستند، حكم مسأله متفاوت است.
چنانچه اطمينان به انجام معامله شرعيه ندارند بايد
شرط اضافه بر اصلِ پول نكرده و خود را طلبكار ندانند و اگر به حج رفتند، فقط مقداري را كه سازمان حج و زيارت از آنان مي گيرد (مانده هزينه ها) به حساب حج و زيارت واريز مي كنند. و اگر به حج نرفتند و زياده به آنان داده شد، با زياده، معامله مجهول المالك مي نمايند.
* آيت الله خامنه اي: عمليات بانكي به صورت قرارداد كتبي به نحو فوق الاشاره بي اشكال است، و سود حاصله از معامله ي مضاربه اي براي سپرده گذار حلال است، و اصل سپرده اگر از درآمد كسب غير مخمّس بوده خمس دارد; و سود حاصله اگر پيش از سال عزيمت به سفر حج قابل وصول نبوده، جزو در آمد سال وصول محسوب است، كه اگر در همان سال به حساب هزينه سفر حج محسوب شود خمس ندارد.
* آيت الله سيستاني: اگرواقعاًمضاربه اي صورت بگيرد و رعايت شرايط آن بشود، هرچند عقد كتبي باشد، اشكال ندارد و سود حاصله حلال است، ولي بايد سهم هركدام از عامل و مالك به عنوان درصدي از «سود» تعيين شود نه درصدي از «سرمايه».
* آيت الله شبيري زنجاني: درموردسؤال مضاربه صحيح است.
* آيت الله شاهرودي: حسب ورقه ضميمه استفتاء، بانك وكيل صاحب مال است و مي تواند بعد از پايان كار، حق الوكاله خود را دريافت نمايد، و در وكالت لازم نيست صيغه بخوانند، و
اگر انسان به ديگري بفهماند كه او را وكيل كرده و او هم بفهماند قبول نموده; مثلاً مال خود را به كسي بدهد كه براي او بفروشد، و او مال را بگيرد، وكالت صحيح است، و در صورتي كه بانك كه وكيل از طرف صاحب مال مي باشد، معامله اي را با ديگري انجام دهد، بايد شرعي باشد، و چنانچه آن معامله مضاربه باشد، بايد شروط مضاربه را دارا باشد كه يكي از آنها تعيين سهم مالك و عامل از سود حاصله مي باشد، نه از اصل مال، و آنچه را كه مقرر كرده اند، پس از برداشت حق الوكاله بانك به صاحب مال مي رسد، و سازمان حج هم مي تواند آن را جزو هزينه حج حساب نمايد.
* آيت الله صافي گلپايگاني: اگر صاحب پول، پول را به بانك بدهد و بانك را وكيل كند كه پول را در تجارت شرعي به كار گيرد و سود تجارت را به نحوي كه توافق مي كنند تقسيم كنند مانع ندارد، ولي اگر پول را به عنوان قرض به شرط سود در بانك بگذارد ربا و حرام است و اگر به عنوان مثلاً مضاربه بگذارد كه 17% اصل پول به او داده شود، مضاربه باطل است; والله العالم.
* آيت الله فاضل: چنانچه بين صاحب پول و بانك، اين عمل به قصد مضاربه انجام گيرد، صحيح است و سود حاصله مشروع است و در صورتي كه به قصد مضاربه نباشد، چنانچه شرط
زياده و منفعت نشده باشد، باز سود حاصله اشكالي ندارد و در هر صورت چون طبق فرض سؤال عمل مزبور در دو مرحله انجام مي شود، ديگر نسبت به پول مرتبط با حج سودي پرداخت نشده و در حج هيچ گونه خللي را وارد نمي سازد.
* آيت الله مكارم شيرازي: در صورتي كه مطابق يكي از عقود شرعيه عمل شود وسودي به صاحب پول بدهند، اشكالي ندارد.
* آيت الله موسوي اردبيلي: شفاهي بودن قرار داد لازم نيست و كتابت كافي است، ولي بايد واقعاً قصد عقد شرعي غير از قرض، با شرايط آن را داشته باشند.
* آيت الله نوري همداني: در صورتي كه دهندگان وجه به اين موضوع راضي و با آگاهي آنان باشد، اشكال ندارد; براي اطلاع بيشتر به توضيح المسائل ص606 مراجعه نماييد.
©2 هم اكنون كساني كه قصد تشرّف به حج يا عمره را دارند، بايد براي حفظ نوبت، مبلغ مقرّري را به بانك بسپارند كه اين مبلغ مطابق قرارداد مضاربه است و سودي نيز به آن تعلّق مي گيرد و زماني كه پس از حدود سه سال، نوبتِ تشرّف آن ها فرا مي رسد، اصل پول و سود آن را دريافت مي كنند و به سازمان حج و زيارت مي سپارند و به عمره يا حج مشرف مي شوند. حال با
توجّه به اينكه سپردن پول به بانك مقدّمه رفتن به عمره يا حجّ است و چنانچه كسي اين پول را به بانك نسپارد نوبتي را براي رفتن به عمره و يا حج نخواهد داشت و اكنون طريق رفتن به حج نيز همين است، آيا به اصل پول و سود آن خمس تعلّق مي گيرد يا نه؟
* آيت الله تبريزي: در فرض سؤال چنانچه بر اصل پول سال بگذرد; يعني از وقت به دست آوردن پولي كه به بانك سپرده اند، سال گذشته، بايد خمس آن را بپردازند و نسبت به مقداري كه زيادتر از اصل پول به آنها مي دهند، اگر در همان سال به حج يا عمره بروند چيزي بر آنها نيست. والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: در فرض مرقوم، اگر در همان سالِ خمسي سپرده گذاري به حج مي رود، خمس ندارد، ولي اگر نوبت حج او پس از آن سال خمسي است، به مبلغ مذكور و سود آن خمس تعلّق مي گيرد.
* آيت الله سيستاني: به اصل پول خمس تعلق مي گيرد و نيز به سود آن، اگر از طريق معامله شرعيّه ملك صاحب پول شده است، بلي اگر حج بر آنها مستقر شده و راه ديگري براي رفتن به حج در سال ثبت نام نداشته باشند خمس به آن تعلق نمي گيرد.
* آيت الله شبيري زنجاني: در حج واجب و يا عمره، اگر به
وسيله اي واجب گردد، خمس پول مورد سؤال واجب نيست و در حج و عمره مستحب واجب است.
* آيت الله شاهرودي: نسبت به حج واجب احتياطاً خمس آن را پرداخت نمايند و به مقدار خمس الخمس مصالحه نمايند و نسبت به حجّ مستحبّ و عمره، اقوي پرداخت خمس مي باشد.
* آيت الله صافي گلپايگاني: در فرض سؤال، اصل پول خمس دارد ولي سود آن، اگر با آن پول معاملات شرعي،
با رعايت شرايطش انجام شود و پرداختِ سود، طبق
قرارداد بايد در موقع تحويل اصل پول پرداخت شود، سود
مذكور از منافع سال وصول است كه اگر در همان سال صرف مؤونه شود خمس ندارد و اگر باقي بماند آن هم خمس دارد. والله العالم.
* آيت الله فاضل: در حج واجب به اصل پول و سود آن خمس تعلق نمي گيرد مگر اينكه قبلا به اصل آن پول خمس تعلق گرفته باشد و خمس آن پرداخت نشده باشد. كه در اين صورت بايد تخميس شود.
* آيت الله مكارم شيرازي: هرگاه اين پول از درآمد همان سالي باشد كه نام نويسي كرده است، نه به آن خمس تعلق مي گيرد و نه به سود آن.
* آيت الله موسوي اردبيلي: چنانچه حجّ بر سپرده گذار واجب باشد و در موقع مقرّر به حجّ برود به اصل پول
و سود شرعي آن، كه در اين راه مصرف شود، خمس تعلّق
نمي گيرد.
* آيت الله نوري همداني: اگر همان سالي كه مستطيع شده است، آن پول را براي انجام حج در نوبت خود به حساب ريخته است، آن پول جزو مؤونه و مخارج آن سال محسوب مي شود و خمس ندارد ولي اگر در سال قبل يا سالهاي قبل مستطيع بوده است و تأخير انداخته و به حساب نريخته است بايد خمس آن را بدهد.
و در عُمره نيز اگر به طور متعارف يك مرتبه يا در چند سال يك مرتبه باشد، پولي كه به حساب ريخته است خمس ندارد امّا سودي كه مي گيرد از ارباح آن سالي است كه آن را تحويل مي گيرد و اگر تا آخر سالِ خمسي خود آن را در مخارج لازم زندگي خرج كرد، خمس ندارد و اگر بماند و سال بر آن بگذرد خمس دارد.
©3 كسي كه از وجوه شرعي نظير خمس و زكات ارتزاق مي كند، اگر از آن خمس يا زكات اضافه آيد كه به قدر مخارج حج باشد، آيا با وجود ساير شرايط مستطيع
خواهد بود يا نه؟
* آيت الله خامنه اي: اگر استحقاق دريافت را به وجه شرعي داشت و باقيمانده وافي به هزينه حج بود و ساير شرايط را هم دارا بود مستطيع است.
* آيت الله تبريزي: چنانچه در وقت گرفتن خمس يا زكات مستحق بوده و باندازه مؤنه سالش هم برداشت نه بيشتر از مؤنه لكن بواسطه مال ديگري كه از طريق هديه يا غير آن به او رسيده تمكن مالي پيدا كرد و از مجموع اموال پيش او مقداري باقي ماند كه وافي به حج باشد در اينصورت مستطيع حساب مي شود.
* آيت الله گلپايگاني: محل اشكال است.
* آيت الله سيستاني: مستطيع است.
* آيت الله مكارم شيرازي: آري مستطيع مي شود و حج بر او لازم است
* آيت الله فاضل لنكراني: بلي، مستطيع است.
©4 شخصي با فيش ميّت اگر از ساير ورثه اجازه بگيرد مي تواند به حج مشرف شود، آيا استجازه از ساير ورثه به عنوان مقدمه واجب مثل ثبت نام و تهيه بليط و امثال آن واجب است يا نه و نيز با فرض عدم استجازه چنانچه
با همان فيش به حج برود و ساير شرايط را داشته باشد، حج او صحيح استوكفايت از حجة الاسلام مي نمايد يا نه؟
* آيت الله خامنه اي: در استفاده از فيش ميّت اجازه ورثه لازم است، و چنانچه بدون اجازه از آن استفاده نمايد، اگر از ميقات به بعد هم استطاعت از ناحيه فيش باشد، حجّ او حج اسلام محسوب نيست، ولي اگر از ميقات به بعد خودش هزينه حج را داشته باشد و ساير شرايط هم متحّقق باشد حج او مجزي از حجّة الاسلام است.
* آيت الله تبريزي: بنابر احتياط بايد اجازه بقيه ورثه را تحصيل نمايد.
* آيت الله سيستاني: اگر از ساير جهات مستطيع باشد و تمكّن مالي در مورد پرداخت حق ساير ورثه در فيش نيز داشته باشد حج بر او واجب است و بايد مقدمات را تهيه كند و دراين فرض اگر بدون اجازه از فيش استفاده كند، حجش صحيح و مجزي است وبدهكار حق ورثه است.
* آيت الله صافي گلپايگاني: در فرض شب استجازه لازم نيست، چون تحصيل استطاعت است كه واجب نيست. و اگر بدون اجازه برود، هرچند گناه كرده لكن اگر در ميقات شرايط استطاعت در او باشد حج صحيح و مجزي از حجّة الاسلام است.
* آيت الله فاضل لنكراني: تصرّف در فيش، كه مشترك است، بايد با رضايت و اجازه همه ورثه باشد ولي اگر استجازه
نكرد، هرچند معصيت كرده است ولي حج او صحيح است و
كفايت از حَجّة الاسلام مي كند، اما بايد رضايت ورثه را تحصيل
نمايد.
* آيت الله مكارم شيرازي: استجازه كردن لازم نيست ولي اگر استجازه كند و اجازه دهند و ساير شرايط را داشته باشد مستطيع مي شود.
©5 نايب مي داند براي حج تمتع اجير شده است، اما نمي داند براي حجة الاسلام نايب شده يا حج نذري يا حج مستحب. اگر نيت كند «... حج تمتع براي منوب عنه خودم» يا «حجّي كه براي آن اجير شده ام» آيا كافي و صحيح است يا نه؟
* آيت الله خامنه اي: قصد اجمالي حجّي كه براي انجام آن نائب شده مجزي است.
* آيت الله تبريزي: نيت اجمالي كافي است .
* آيت الله گلپايگاني: اگر نيت كند حجي را كه براي آن اجير شده يا آنچه شرعاً بر حسب اجاره بر ذمه اش است مجزي است.
* آيت الله سيستاني: كافي و صحيح است.
* آيت الله مكارم شيرازي: نيت مي كند حجي را كه براي آن اجير شده ام بجا مي آورد
* آيت الله فاضل لنكراني: نيت كند حجي را كه در نظر مستأجر بوده و او را براي آن اجير كرده است انجام دهد.
©6 آيا كسي كه در اعمال عمره يا حج يا خصوص طواف اجير غير باشد، مي تواند به نيابت از شخص ديگري تبرعاً يا استيجاراً قرآن تلاوت كند.
* آيت الله خامنه اي: اشكال ندارد.
* آيت الله تبريزي: مانعي ندارد، والله العالم
* آيت الله سيستاني: مي تواند.
* آيت الله صافي گلپايگاني: چنانچه مانع اعمال عمره يا حج يا طواف اجير نباشد خواندن قرآن تبرّعاً يا استيجاراً براي ديگري اشكال ندارد، والله العالم.
* آيت الله فاضل لنكراني: بلي، مي تواند
* آيت الله مكارم شيرازي: مانعي ندارد
©7 شخصي در ماه شوال يا ذي القعده عمره تمتع بجا مي آورد، و به مدينه برگشته و در ماه جديد مجدداً به مكه مي رود وظيفه اونسبت به احرام درمسجد شجره چيست،
عمره مفرده يا تمتّع مجدد يا عمره اي كه بر ذمه دارد؟
* آيت الله خامنه اي: در فرض سؤال بايد از ميقات محرم شود به عمره تمتّع، و عمره تمتّع حج وي همين عمره اخيره است.
* آيت الله تبريزي: در فرض مزبور براي عمره تمتع مجدداً محرم مي شود و بنابر احتياط واجب بايد براي عمره قبل طواف نساء را انجام مي دهد.
* آيت الله گلپايگاني: در فرض شب بايد براي عمره تمتع محرم شود .
* آيت الله سيستاني: اگر نمي خواهد دوباره خارج شود عمره تمتع را انجام دهد چون عمره قبلي باطل شده است.
* آيت الله مكارم شيرازي: احتياط آن است كه محرم شود و عمره مفرده اي بجا آورد.
* آيت الله فاضل لنكراني: در فرض سؤال براي ورود به مكه در ماه جديد بايد محرم بشود، پس اگر بخواهد حج تمتع بجا آورد مجدداً محرم به احرام عمره تمتع بشود و عمره تمتع قبل او باطل شده است والا محرم به عمره مفرده بشود
©8 زني به تصور اينكه مستحاضه است در ميقات محرم شده و با انجام وظايف مستحاضه اعمال عمره تمتّع را
بجا آورده پس از اعمال متوجه شده كه حائض بوده وظيفه او نسبت به اعمال عمره و حج چيست؟
* آيت الله خامنه اي: اگر نتواند با تدارك اعمال عمره، محرم به احرام حج شود، چنانچه عادت او پيش از احرام از ميقات حادث شده باشد، حج او بدل به حج افراد مي شود، كه بايد پس از انجام مناسك حج، عمره مفرده بجا آورد، ولي اگر عادت ماهانه بعد از احرام از ميقات عارض شده باشد، عمره تمتّع او صحيح است، فقط طواف و نماز آن باطل است، كه بايد بعد از برگشت از عرفات و مشعر و مني و مناسك آن، طواف عمره و نماز آن را تدارك كند.
* آيت الله تبريزي: در فرض مزبوركه زن در زمان احرام حائض بوده، چنانچه وقت براي انجام اعمال، بعد از پاك شدن ازحيض دارد، بايد اعمال را اعاده كند و اگر وقت وسعت انجام اعمال را ندارد، با همان احرامي كه بسته حج افراد را به جا مي آورد و در صورت تمكّن، بايد بعد از آن، عمره مفرده به جا آورد.
* آيت الله سيستاني: اگر تا قبل از وقت حج، فرصتِ انجام اعمال عمره را دارد، بايد صبر كند و اعمال را پس از پاكي، دوباره انجام دهد و اگر فرصت نباشد بايد حج افراد انجام دهد و پس از اعمال، اگر ممكن بود، عمره مفرده انجام دهد.
* آيت الله صافي گلپايگاني: زن مذكور محرم است، بنابراين اگر پاك شود و وقت براي عمره تمتع باقي باشد، مجدداً اعمال عمره را انجام مي دهد و اگر وقت براي انجام عمره نباشد، به طوري كه بتواند وقوف عرفات را درك كند، حجّش بدل به افراد مي شود; يعني با همان احرام بعد از پاكي و غسل، نيت حجّ افراد مي كند و اعمال حج را تا آخر انجام مي دهد و قرباني ندارد و بعد از حج هم، عمره به جا مي آورد و همين حجش مجزي است.
* آيت الله فاضل لنكراني:اگر وقت براي اعاده اعمال عمره تمتع دارد، طواف و نماز را اعاده كند و احتياطاً سعي و تقصير را نيز اعاده نمايد، ولي اگر وقت ندارد، حج افراد انجام دهد (حجش مبدّل به افراد مي شود) وپس از حج، عمره مفرده به جا آورد.
* آيت الله مكارم شيرازي:بايد طواف ها و نماز طواف را از سر بگيرد و احتياط اين است كه اگر در مكه حاضر است، بقيه اعمال; مانند سعي و تقصير را نيز اعاده كند ولي كفاره اي بر او نيست.
©9 كسي كه حسّ بويايي ندارد يا به علت زكام و سرماخوردگي بويي را احساس نمي كند، استعمال طيب
و عطر زدن به بدن و لباس و گرفتن بيني از بوي بد بر او حرام است يا نه؟
* آيت الله خامنه اي: استعمال طيب در هر صورت جايز نيست اگر چه بوي آن به مشامش نرسد، و در گرفتن بيني حكم ساير محرمين را دارد.
* آيت الله تبريزي: استعمال طيب بر او حرام است و نسبت به گرفتن بيني از بو، چنانچه شخص بو را احساس مي كند ولو مختصر، گرفتن بيني از بوي بد جايز نيست.
* آيت الله سيستاني: استعمال و عطر زدن حرام است ولي اگر احساس بودي بد نمي كند گرفتن بيني حرام نيست.
* آيت الله صافي گلپايگاني: استعمال طيب وگرفتن بيني از بوي بد براي چنين كسي هم حرام است.
* آيت الله فاضل لنكراني: بلي، در فرض سؤال نيز استعمال طيب و عطر زدن و بيني را از بوي بد گرفتن حرام است.
* آيت الله مكارم شيرازي: استعمال عطر براي او نيز
اشكال دارد ولي گرفتن بيني از بوهاي خوب و بد لازم
نيست.
©10 آيا براي كسي كه خودش محرم نيست جايز است چيزي روي سر مرد محرمي بيندازد، مثلا محرمي كه
خوابيده پتو را روي سر او بيندازد و چنانچه محرم باشد چه حكمي دارد؟
* آيت الله خامنه اي: بر محرم پوشاندن سر خودش حرام است خواه خودش بپوشاند يا به ديگري دستور دهد كه سر او را بپوشاند، ولي پوشاندن سر ديگري ولو محرم باشد از محرمات احرام نيست.
* آيت الله تبريزي: جايز نيست.
* آيت الله سيستاني: در هر دو فرض جايز نيست
* آيت الله صافي گلپايگاني: دليلي بر منع آن نرسيده است; چه محل باشد چه محرم.
* آيت الله فاضل لنكراني: خير جايز نيست ولو مُحرم نباشد.
* آيت الله مكارم شيرازي:احتياط ترك اين امور است.
©11 اگر مرد محرم به غير محرم بگويد وقتي كه خواب رفتم، پتو را روي سرم بينداز چه حكمي دارد؟ و بر فرض كه او هم به اين درخواست عمل كند كفاره واجب مي شود يا نه و بر فرض وجوب، كفاره بر عهده چه كسي است؟
* آيت الله خامنه اي: محرم مجاز به چنين در خواستي از ديگري نيست، و اگر آن شخص به درخواست محرم عمل كند، ثبوت كفّاره معلوم نيست، و در هر صورت بر آن شخص كه
درخواست را انجام داده كفّاره اي نيست.
* آيت الله تبريزي: عمل مزبور جايز نيست و در فرض ارتكاب كفاره ندارد.
* آيت الله سيستاني: نه درخواست جايز است و نه عمل ولي كفاره ندارد.
* آيت الله صافي گلپايگاني:در فرض سؤال، حرمت آن معلوم نيست و كفاره هم ندارد.
* آيت الله فاضل لنكراني:نبايد بيندازد، ولي چنانچه انداخت كفاره بر عهده هيچ كدام نيست، بلي محرم به محض بيدار شدن و توجه بايد پتو را بردارد و الا بنابر احتياط واجب بايد كفاره بدهد.
* آيت الله مكارم شيرازي: جايز نيست .
©12 قبلاً افراد ناتوان كه با صندلي چرخ دار (ويلچر) يا سبد (تخت روان) طواف داده مي شدند، در سال جاري از طواف در صحن مسجدالحرام منع شده اند و حتي ممكن است كسي نباشد تا فرد ناتوان را بر دوش خود حمل كند و طواف بدهد يا همين كار نيز ممنوع شود و چنين افرادي بايد در طبقه دوم يا پشت بام مسجدالحرام طواف داده شوند. آيا چنين طوافي كفايت مي كند يا نه، وظيفه
آنان چيست؟
* آيت الله بهجت: در صورت عدم امكان با رعايتِ الأقرب فالأقرب، كفايت مي كند; والله العالم.
* آيت الله تبريزي: احتياط واجب اين است كه آنها را از طبقه دوم طواف دهند و نايب هم برايشان بگيرند.
* آيت الله خامنه اي: طواف بايد دور كعبه معظمه ولو در فضاي مابين زمين تا محاذي پشت بام كعبه باشد و كف طبقه دوم مسجدالحرام اگر به قدر قامت طواف كننده پايين تر از نقطه محاذي پشت بام كعبه نباشد، طواف از طبقه دوم صحيح و مجزي نيست، وكساني كه نمي توانند در صحن مسجدالحرام ولو بهوسيله حمل توسط شخص ديگر طواف كنند وظيفه شان نايب گرفتن در طواف است و احوط آن است كه خودش هم در همان طبقه دوم طواف نمايد.
* آيت الله سيستاني: چنانچه احراز شود كه طبقه دوم بالاتر از كعبه است، طواف از بالا كفايت نمي كند و بايد براي طواف از پايين نايب بگيرند و لازم نيست احتياط كنند و چنانچه مطلب مشكوك باشد بايد احتياطاً بين طواف از بالا و نايب گرفتن از پايين جمع نمايند.
* آيت الله شبيري زنجاني: در مورد سؤال اگر ممكن باشد كسي فرد ناتوان را بردوش حمل كند، طواف در محدوده
بين مقام ابراهيم و كعبه لازم است، و در غير اين صورت بايد نايب بگيرند تا در محدوده طواف كند و بنابر احتياط مستحب نيز خود شخص در طبقه دوم طواف داده شود و چنانچه نيابت نيز ممكن نباشد طواف دادن شخص در طبقه دوم كفايت مي كند.
* آيت الله صافي گلپايگاني: در فرض مذكور اين افراد بايد در طبقه دوم طواف داده شوند و بنابر احتياط واجب نايب هم گرفته تا براي آنان در صحن مسجدالحرام طواف نمايد.
* آيت الله فاضل: در فرض سؤال چنانچه كعبه مقدسه از طبقه دوم پايين تر نباشد، احتياط واجب آن است كه علاوه بر اينكه در طبقه دوم طواف داده مي شوند، استنابه هم بنمايد; والله العالم.
* آيت الله مكارم شيرازي: در اين گونه موارد كه راهي جز اين نيست طواف در طبقه بالا كفايت مي كند.
* آيت الله موسوي اردبيلي: در مفروض سؤال بايد طواف اشخاص مذكور به صورت نيابي در مطاف انجام شود و به احتياط مستحب خود آنها نيز در طبقه دوم با هروسيله اي كه مي توانند طواف كنند.
* آيت الله نوري همداني: طواف در طبقه فوقاني صحيح نيست و اين قبيل افراد بايد بهوسيله كول گرفتن طواف خود را
انجام بدهند و اگر ممكن نشد، لازم است براي طواف خود نايب بگيرند.
* آيت الله وحيد خراساني: در مفروض سؤال بايد نايب بگيرد كه در صحن مسجدالحرام طواف نمايد و در صورتي كه متمكّن مي باشد و بر او حرجي نيست، احتياط واجب آن است كه خودش هم از طبقه دوم طواف نمايد.
©13 در حال طواف نماز مستحب خواندن چه حكمي دارد؟
* آيت الله خامنه اي: اگر بتواند جمع بين قصد طواف و قصد نماز مستحبي در حال طواف نمايد اشكال ندارد.
* آيت الله تبريزي: مشروعيت آن ثابت نيست، والله العالم.
* آيت الله سيستاني: جايز است.
* آيت الله صافي گلپايگاني: احوط ترك آن است، والله العالم.
* آيت الله فاضل لنكراني: مانعي ندارد.
* آيت الله مكارم شيرازي: اشكالي ندارد.
©14 آيا نماز طواف مستحب را مي توان در حال حركت و راه رفتن خواند؟
* آيت الله خامنه اي: صحّت نماز طواف ولو نماز طواف
مستحبي باشد در حال راه رفتن محل اشكال است، و احوط استقرار در حال نماز طواف مستحبي است.
* آيت الله تبريزي: مانعي ندارد، والله العالم.
* آيت الله سيستاني: اشكال ندارد.
* آيت الله صافي گلپايگاني: مانع ندارد، والله العالم.
* آيت الله فاضل لنكراني: بلي، مي توان
* آيت الله مكارم شيرازي: احتياط آن است كه در حال وقوف بخوانند; زيرا ادلّه جواز نافله در حال حركت، از اينجا منصرف است.
©15 اگر طواف حج و نماز آن يا طواف نساء و نماز آن به جهتي باطل باشد، قضاي آن بايد در ماه ذي الحجه باشد، يا همه وقت كفايت مي كند.
* آيت الله خامنه اي: وقت طواف حج و نماز آن ماه ذيحجّه است، ولي طواف نساء و نماز آن وقت معيّني ندارد.
* آيت الله تبريزي: در طواف نساء مطلقا مي تواند در غير ماه ذي الحجه انجام دهد و در طواف حج نيز در مواردي كه قضا دارد و باقضاي طواف و نماز آن حج شخص تدارك مي شود ـ مثل صورت فراموشي ـ چنانچه در ماه ذي الحجه متوجه نشد و بعد از آن متوجه شد در ماههاي ديگر قضا مي شود.
* آيت الله گلپايگاني: در طواف حج و نمازش بايد در ذي الحجه باشد و در طواف نساء ونمازش لازم نيست.
* آيت الله مكارم شيرازي: ماه ذي الحجه شرط نيست هرچند بهتر است.
* آيت الله فاضل لنكراني: در همه اوقات كفايت مي كند، ولي بهتر است طواف حج و نماز آن در ماه ذيحجه باشد .
©16 اطلاعات حكايت از آن داردكه ستون قبلي جمرات در طبقات پايين و بالا در هرجمره به صورت ديواري به طول 25 متر و عرض يكمتر ساخته شده است كه تشخيص محلّ قبلي ستون ها و ايستادن در آن محلّ پرازدحام براي تشخيص آن، كاري دشوار و يا غيرممكن است، از اين رو خواهشمند است بفرماييد تكليف حجاج در رمي جمرات چيست؟
و آيا رمي تمامي ديوار 25 متري كفايت مي كند يا خير؟
* آيت الله بهجت: اگر ضرورت است، به اين كه ممكن نيست سؤال شود كه از كجا زياد شده، اشكال ندارد; والله العالم.
* آيت الله تبريزي: با فحص و سؤال از كساني كه از كيفيت بنا اطلاع دارند به ديوار جديدي كه مقابل ستون هاي قبلي قرار گرفته رمي كنند و اگر تشخيص محلّ قبليِ ستون ها و ايستادن
در محلّ پر ازدحام براي تشخيص آن، كاري دشوار و يا غيرممكن بود (باتوجه به نقشه ارسالي به اين جانب ازجمرات جديد) چنانچه وسط ديوار جديد را درنظر بگيرند و رمي كنند، مجزي است ان شاء الله تعالي.
* آيت الله خامنه اي: اگر مي تواند بدون عسر و مشقّت، به آنچه در محلّ ستون قبلي قرار دارد رمي كند، واجب است به آن رمي نمايد. و اگر جستجو از محل آن و رمي به آن مستلزم عسر و مشقّت است به هر نقطه ي آن ديوار رمي كند مجزي است. ان شاء الله.
* آيت الله سيستاني: اگر ديوار موجود، مشتمل بر ستون سابق باشد و تشخيص آن هرچند به كمك اهل خبره قبل از رمي ميسور باشد، بايد همان قسمت را رمي كنند و اگر ميسور نباشد، به احتياط واجب، بايد رمي را تكرار كنند، مگر مقداري كه مستلزم حرج يا ضرر است.
* آيت الله شبيري زنجاني: بلي كفايت مي كند.
* آيت الله صافي گلپايگاني: در مورد سؤال با وضع فعلي بعيد نيست رمي در هر قسمت جمره كافي باشد. البته مهما امكن، احوط و اولي مراعات رمي به حدود ستون قبلي است; والله العالم.
* آيت الله فاضل: بلي، در فرض مزبور رمي جمرات فعلي
كفايت مي كند.
* آيت الله مكارم شيرازي: فتواي ما اين است كه پرتاب سنگ به آن حوضچه، هر چند بزرگتر از سابق شده است كافي است، و اگر بر ديوار مزبور بزنند تا در حوضچه بيفتد آن هم كفايت مي كند، و هيچ ضرورتي ندارد كه جاي ستون سابق را پيدا كنند و به آن بزنند.
اميدواريم خطرات سابق با وضع كنوني از حجاج عزيز برطرف گردد.
ما چند سال قبل تذكر داده بوديم ابعاد ستون ها را گسترده تر كنند تا حجاج به زحمت نيفتند و حتّي نقشه آن را (به صورت خاصّي) از طريق سازمان حج جمهوري اسلامي براي سران حجّ سعودي فرستاده بوديم; زيرا هيچ دليلي بر وجود ابعاد خاصّي براي جمرات و نه براي وسعت حوضچه هاي اطراف آن نداريم.
* آيت الله نوري همداني: همانطور كه قبلاً نيز پاسخ داده شد كفايت مي كند.
©17 كسي كه عمره تمتّع استحبابي به جا آورده، آيا مي تواند بدون عذر و به دلخواه خود، آن را رها كرده و حج تمتع به جا نياورد؟ و در فرض جواز، آيا انجام طواف
نساء نيز لازم است يا نه؟
* آيت الله بهجت: مانعي ندارد فقط ثواب حج از دستش
رفته است و با تقصير از احرام خارج شده و عمره اش خاتمه پيدا كرده و طواف نساء هم كه از اول لازم نبوده تا فعلاً
لازم باشد گرچه احتياط مستحب در آوردن طواف نساء
مي باشد.
* آيت الله تبريزي: كسي كه به قصد حج تمتّع
استحبابي، احرام عمره را بسته است نمي تواند آن را رها
كرده و عمره مفرده به دلخواه انجام دهد و حج را ترك كند،
والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: مي تواند رها كند و چيزي بر او نيست و احتياط آن است كه طواف نساء را هم انجام دهد.
* آيت الله سيستاني: نمي تواند و بايد حج انجام دهد.
* آيت الله شبيري زنجاني: بر كسي هم كه عمره تمتّع استحبابي به جا آورده، لازم است حج تمتّع به جا آورد و اگر حج به جا نياورد (خواه با عذر باشد يا بدون عذر) انجام طواف نساء لازم نيست.
* آيت الله صافي گلپايگاني: بدون عذر نمي تواند; والله العالم.
* آيت الله فاضل: خير حتماً بايد در صورت امكان حج تمتع
به جا آورد; و به هر صورت اگر حج به جا نياورد، طواف نساء مستحب است نه واجب.
* آيت الله مكارم شيرازي: رها كردن آن اشكال دارد و بايد حج تمتع را به دنبال آن به جا آورد.
* آيت الله نوري همداني: لازم است كه حج تمتع را اگر مستطيع است نيز به جا بياورد و رها كردن عمره تمتع در وسط اعمال اصلاً جايز نيست و بايد به آخر برساند.
©18 در مواردي كه استحباب عمره مفرده قطعي نيست، بلكه رجاءاً به جا مي آورد، آيا مي تواند در حين اعمال، آن را رها كند؟
* آيت الله تبريزي: پس از احرام به عمره مفرده و لو رجاءاً، بايد اعمال عمره را تمام كند، والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: نمي تواند.
* آيت الله سيستاني: نمي تواند و بدون انجام اعمال از احرام خارج نمي شود.
* آيت الله شبيري زنجاني: اگر مرجع تقليد مكلّف، فتوا به استحباب عمره دارد، نمي تواند در حين اعمال، آن را رها كند و اگر مرجع تقليد مكلّف، احتياط كرده، مكلّف در صورتي مي تواند اعمال را رها كند كه از مرجع تقليد ديگري كه عمره را
براي او مشروع نمي داند تقليد كرده باشد، البته با رعايت شرطِ الأعلم فاالأعلم.
* آيت الله صافي گلپايگاني: نمي تواند; والله العالم.
* آيت الله فاضل: خير.
* آيت الله مكارم شيرازي: خلاف احتياط است.
* آيت الله نوري همداني: خير نمي تواند.
©19 معلولي كه تنها يك دست يا يك پا ندارد و به جز نقص در مواضع سجده، مشكلي از نظر اعمال اختياري عمره و حج ندارد، آيا نيابت او براي حج كفايت مي كند؟
* آيت الله تبريزي: نيابت معذورِ از عمل كامل، جايز نيست و كفايت نمي كند، والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: چنين شخصي نمي تواند نيابت كند.
* آيت الله سيستاني: كفايت مي كند.
* آيت الله شبيري زنجاني: كفايت مي كند.
* آيت الله صافي گلپايگاني: نيابت شخص مذكور اشكال دارد; والله العالم.
* آيت الله فاضل: براي حج واجب كفايت نمي كند.
* آيت الله مكارم شيرازي: اشكال دارد.
* آيت الله نوري همداني: در فرض سؤال كفايت نمي كند.
©20 استفاده از ماسك هايي كه جهت جلوگيري از تنفس هواي آلوده به دهن مي زنند، و بند آن را پشت سر مي اندازند، كه بخش كوچكي از سر را مي پوشاند، براي مردان و زنان مُحرم چه حكمي دارد؟
* آيت الله تبريزي: اگر مثل نخ باشد مانعي ندارد و اگر زنان مضطرّ به اين عمل باشند اشكال ندارد، والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: استفاده از ماسك براي زنان اگر در حدّ متعارف باشد مانعي ندارد و انداختن بند آن بر سر مردان جايز است.
* آيت الله سيستاني: اگر از بوي بد مانع شود جايز نيست و براي زنان به احتياط واجب مطلقاً جايز نيست.
* آيت الله شبيري زنجاني: در صورت حاجت اشكال ندارد.
* آيت الله صافي گلپايگاني: بدون ضرورت جايز نيست و با ضرورت تكليفاً جايز است، ولي با فرض پوشيده شدن بعض سر در مرد و بعض صورت در زن كفاره دارد; والله العالم.
* آيت الله فاضل: ماسك زدن براي زن مُحرم، هرچند مخيط و موجب ستر مقداري از صورت او شود، در حال ضرورت مانعي ندارد و كفاره هم ندارد و براي مرد هم هرچند مخيط باشد، مانعي ندارد و كفاره ندارد.
* آيت الله مكارم شيرازي: اشكال ندارد.
* آيت الله نوري همداني: خير، جايز نيست و علت آن اين است كه براي مردان به خاطر پوشانده شدن بعض سر و براي زنان به جهت پوشاندن بعض صورت اشكال پيدا مي كند.
©21 معيار كثير الشك در تعداد دورهاي طواف و تعداد ريگ هاي رمي چيست؟ و عدم اعتنا به چنين شكي به چه معناست؟ آيا بنا بر اقلّ بگذارد يا اكثر؟
* آيت الله تبريزي: مي تواند با كسي كه عدد اشواط را حفظ كرده و يقين داشته باشد همراهي كرده و بر طبق يقين همراه عمل كند و اگر به حدّ وسواس برسد نبايد به شك در نقيصه اعتنا كند. والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: معيار كثير الشك در طواف عرفي است و به همان معنايي است كه براي كثيرالشك در نماز بيان شده است و اما كثير الشك در رمي حكم خاصي ندارد و در صورت شك در عدد انداختن، بايد آن قدر بياندازد تا علم پيدا كند.
* آيت الله سيستاني: كثير الشك كسي است كه شك او با ملاحظه همگوني در موجبات فراموشي، بيش از حدّ متعارف است و بايد بنا را بر اكثر بگذارد.
* آيت الله شبيري زنجاني: شخص وسواس به شك خود اعتنا نمي كند و مخيّر است كه بنابر اقل يا اكثر بگذارد. مگر در
صورتي كه بنابر اكثر گذاشتن، طواف را باطل كند كه در اين صورت بايد بنا را بر اقل بگذارد و كثير الشك بايد احتياط كند.
* آيت الله صافي گلپايگاني: معيار در كثيرالشك نظر عُرف است و معناي اعتنا اين است كه بنا به نفع خود; يعني به اثر بگذارد، مگر اين كه بنا بر زيادي، موجب بطلانِ عمل گردد، كه در اين صورت بنا بر اقلّ مي گذارد كه عمل صحيح شود; والله العالم.
* آيت الله فاضل: معيار در كثيرالشك يك امر عرفي است و اگر كسي در يك طواف يا دو طواف يا سه طواف پي در پي، سه بار شك كند، حكم كثيرالشك را دارد و بنا را بر اقل بگذارد.
* آيت الله مكارم شيرازي: اگر در عرف بگويند «زياد شك مي كند»، بنابر طرفي مي گذارد كه به نفع عمل او است.
* آيت الله نوري همداني: معيار در كثير الشك عرف است، عدم اعتنا يعني بنا بگذارد كه اتيان كرده است، مگر اين كه اتيان آن شيء مشكوك مبطل باشد كه در اين صورت بنابر عدم اتيان آن مي گذارد.
©22 در موارد زير به جا آوردن طواف مستحبي، به نيابت از ديگري و نيابت كردن در طواف كسي كه او نيز اعمال به جا مي آورد، چه حكمي دارد؟
الف) پس از احرام عمره مفرده يا تمتع، پيش از طواف و بقيه اعمال.
ب) پس از احرام حج، قبل از رفتن به عرفات.
ج) پس از اعمال منا، پيش از اعمال مكه.
* آيت الله تبريزي: الف: پس از اتمام اعمال طواف مستحبي به جا آورد يا نيابت از غير بكند. والله العالم.
ب: بنابر احتياط طواف نكند. والله العالم.
ج: بنابر احتياط استحبابي طواف نكند. والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: الف و ب: نيابت براي معذورين مانع ندارد ولكن احوط ترك نيابت در طواف مستحبي است، ولي به حج و عمره ضرر نمي زند. ج: احوط آن است كه تا اعمال واجب را انجام نداده طواف مستحبي نكند.
* آيت الله سيستاني: در همه اين موارد جايز است.
* آيت الله شبيري زنجاني: نيابت كردن در طواف، از كسي كه در مكّه و محدوده ده ميلي آن (حدود18 كيلومتري) مي باشد مشروع نيست و كسي كه طواف واجب عمره تمتّع يا طواف حج تمتّع يا طواف نساء آن را انجام نداده، نبايد طواف مستحبّي به جا آورد; خواه براي خود يا به نيابت ديگري.
* آيت الله صافي گلپايگاني: الف) اشكال ندارد; والله العالم. ب) خلاف احتياط است; والله العالم. ج) اشكال ندارد; والله
العالم.
* آيت الله فاضل: الف) بنابر احتياط طواف نكند. ب) بنابر احتياط طواف نكند. ج) مانعي ندارد.
* آيت الله مكارم شيرازي: احتياط ترك طواف مستحبي در تمام اينگونه موارد است.
* آيت الله نوري همداني: جواب الف، ب و ج: احوط ترك طواف مستحبي مي باشد.
©23 يكي از مستحبات مكه، تلاوت قرآن و ختم آن است، آيا براي كسي كه اعمال حج به جا مي آورد و در روز عرفه و ايام تشريق، تلاوت قرآن را در عرفات و مشعر و منا ادامه مي دهد، همان استحباب وجود دارد، يا خصوص شهر مكه است؟
* آيت الله تبريزي: قرآن خواندن مسحتب است و آن استحباب خاص در مورد مكّه ثابت است. والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: اختصاص به شهر مكه دارد.
* آيت الله سيستاني: استحباب دارد، ولي حكم ختم در مكه را ندارد.
* آيت الله شبيري زنجاني: استحباب تلاوت و ختم قرآن كريم در مكه، اختصاص به شهر مكه دارد.
* آيت الله صافي گلپايگاني: در فرض سؤال عرفات و مشعر حكم مكه را ندارند; والله العالم.
* آيت الله فاضل: خير، اختصاص به شهر مكه دارد.
* آيت الله مكارم شيرازي: در روايات معروف ختم قرآن
در خصوص مكه آمده است، هرچندقرائت قرآن همه
جاخوب است.
* آيت الله نوري همداني: خواندن قرآن در همه جا داراي فضيلت است، ولي آن فضيلت ذكر شده براي ختم قرآن، مخصوص خود مكه مي باشد.
©24 آيا براي صحّت اعمال عمره و حج ـ براي كسي كه حسابرسي خمس ندارد، پرداخت خمس لباس احرام و لباسي كه در طواف و نماز طواف مي پوشد، كفايت مي كند يا بايد حسابرسي تمام اموال صورت گيرد؟
* آيت الله تبريزي: با اجازه مرجع تقليد مي تواند در بخشي از اموال خمس را محاسبه كرده و از آنها براي لباس احرام و لباس ساتر در طواف و نماز طواف و قرباني استفاده كند و نيّت او بر اين باشد كه خمس بقيه اموال را نيز بپردازد تا اعمالش مورد قبول واقع شود.
* آيت الله خامنه اي: در فرض سؤال پرداخت خمس براي
اموال مذكور و همچنين براي پولي كه براي قرباني مي پردازد كفايت مي كند.
* آيت الله سيستاني: حسابرسي بقيه اموال در صحت حج دخالت ندارد، ولي اگر به مقدار بدهكاري خمس و مصارف حج نداشته باشد، حج او حَجّة الاسلام نيست.
* آيت الله شبيري زنجاني: پرداخت خمس لباس احرام و لباس طواف و نماز طواف كفايت مي كند، البته اصل اشتراطِ مباح بودنِ لباس براي صحّت طواف و نماز، مبني بر احتياط استحبابيِ اكيد است.
* آيت الله صافي گلپايگاني: چنين تخميسي صحيح نيست; والله العالم.
* آيت الله فاضل: خير كفايت نمي كند، بلكه بايد كلّ اموال خود را مخمس كند.
* آيت الله مكارم شيرازي: حداقل بايد خمس تمام
هزينه حج را بپردازد و سزاوار است كه مردم را به اين
كار عادت ندهند; زيرا فرصتي است براي پاك كردن تمام
اموال.
* آيت الله نوري همداني: چنانچه متعلق خمس بوده اند، تخميس آن براي صحت حج كفايت مي كند، ولي لازم است بقيه اموال نيز جهت خمس حسابرسي شود.
©25 تحيّت مسجدالحرام، نماز است يا طواف كعبه؟
* آيت الله تبريزي: براي كساني كه از بلاد دور آمده اند تحيت مسجدالحرام طواف است. والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: طواف است.
* آيت الله سيستاني: اين مطلب كه تحيت مسجدالحرام طواف است در روايات عامه است و در روايات ما نيامده است.
* آيت الله شبيري زنجاني: ظاهراً مي تواند هر يك از نماز و طواف را به نيت تحيّت به جا آورد، هرچند براي كساني كه از راه دور آمده اند، طواف از نماز در مسجد الحرام ثواب بيشتري دارد و بسيار شايسته است كه در اوقات شلوغ، زائرين محترم مطاف را در اختيار كساني كه طواف واجبشان را به جا مي آورند قرار دهند.
* آيت الله صافي گلپايگاني: تحيّت مسجدالحرام طواف است; والله العالم.
* آيت الله فاضل: هر دو مورد جايز است.
* آيت الله مكارم شيرازي: براي مسجدالحرام نماز تحيت است كه مانند ساير مساجد در خود مسجد خوانده مي شود.
* آيت الله نوري همداني: طواف است.
©26 كسي كه قادر بر سجده معمول و متعارف نيست، اگر
در نماز مسجدالنبي و مسجدالحرام شركت كند، چگونه بايد سجده گزارد؟ با توجه به اين كه مُهر يا چيز ديگري نمي تواند به پيشاني بگذارد.
* آيت الله تبريزي: چنانچه با رعايت تقيّه، سنگ يا كاغذي را در حال اشاره براي سجده بلند كرده و بر آن سجده كند و اگر اين نيز ممكن نباشد با چشم اشاره كند. والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: اگر چيزي كه روي آن سجده كند وجود ندارد، بايد اشاره نمايد.
* آيت الله سيستاني: در غير اين مورد نيز گذاشتن مُهر بر پيشاني لزومي ندارد، بلكه كافي است براي سجده ايماء كند.
* آيت الله شبيري زنجاني: كسي كه در نماز با اهل سنّت شركت كند كه شرايط لازم را دارا نمي باشد، بايد نماز را دوباره بخواند; لذا در فرض سؤال، شايسته است همانند ديگر مردم نماز را به جا آورده و مُهر به پيشاني نگذارد ولي بايد نماز را دوباره بخواند.
* آيت الله صافي گلپايگاني: در صورت ضرورت به اشاره سجده كند والاّ شركت نكند; والله العالم.
* آيت الله فاضل: با اشاره سجده كند.
* آيت الله مكارم شيرازي: براي چنين اشخاصي ايماء و اشاره كافي است براي ركوع كمتر و براي سجده بيشتر
خم مي شود و اگر قادر به خم شدن نيست، چشمان خود را براي سجده بيشتر مي بندد و با دست بيشتر اشاره مي كند و براي ركوع كمتر.
* آيت الله نوري همداني: در فرض سؤال، در حد امكان براي سجود خم شود، نيازي به مهر نيست.
©27 موالات ميان اشواط طواف و سعي، چگونه به هم مي خورد؟ آيا با خواندن دو ركعت نماز مستحبي يا فعلِ منافي با طواف، به هم مي خورد يا نه؟
* آيت الله تبريزي: از مثل نماز مستحبي و فعل منافي بايد اجتناب شود و مثل استراحت مختصر كوتاه و قطع براي نماز جماعت مانعي ندارد. والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: از بين رفتن موالات، موكول به نظر عرف است و در سعي، موالات معتبر نيست، مگر آنكه شوط اول تمام نشده باشد كه در صورت از بين رفتن موالات، احتياطاً از سر بگيرد.
* آيت الله سيستاني: آري، به هم مي خورد.
* آيت الله شبيري زنجاني: موالات در خود اشواط طواف و در خود سعي، با خواندن دو ركعت نماز مستحبي يا خروج از مطاف، به هم نمي خورد و در بين طواف و سعي هم موالات
شرط نيست ولي سعي را به روز بعد نيندازد.
* آيت الله صافي گلپايگاني: گرچه موالات در هر عمل به تناسب خودش ملاحظه مي شود و به نظر مي رسد نسبت به طواف، فاصله به مقدارِ دو ركعت نماز، موالات را به هم نمي زند، لكن احتياط اين است كه اگر اين مقدار فاصله پيش آمد، با آن معامله محفوظ بودن موالات نكند و براي به هم خوردن موالات هم به اين مقدار اكتفا نكند و انجام «فعل منافي با طواف» جمله مجملي است، توضيح نداده ايد; والله العالم.
* آيت الله فاضل: به هم خوردن موالات عرفي است، ولي در قطع طواف و سعي، حتي لازم نيست موالات به هم بخورد و ظاهراً با نماز مستحبي به هم نمي خورد.
* آيت الله مكارم شيرازي: با خواندن نماز مستحبي و فعل منافي و فاصله زياد، موالات به هم مي خورد.
* آيت الله نوري همداني: موالات عرفي است و لازم است در بين اشواط هيچ فعل منافي اختياراً انجام نگيرد و دو فرض مورد سؤال، منافي محسوب مي شود.
©28 در فتواي فقها، استحباب سعي وارد نشده است، آيا سعي استحباب نفسي دارد يا نه؟ و در موردي كه سهواً سعي را اضافه به جاي آورد، فتوا به استحباب هفت
شوط دوم داده اند، آيا از اين مورد، مي توان استحباب سعي را استفاده كرد؟
* آيت الله تبريزي: در خصوص سهو در اضافه با اشواط تمام كردن به هفت شوط دوم استحباب ثابت است. در غير آن استحباب ثابت نيست. والله العالم.
* آيت الله خامنه اي: سعي استحباب نفسي ندارد.
* آيت الله سيستاني: سعي، استحباب ندارد.
* آيت الله شبيري زنجاني: هر چند از عبارات
مرحوم طبرسي در جوامع الجامع استحباب نفسيِ سعي استفاده مي شود ولي اين مطلب محلّ تأمل است و از استحباب تكميل سعي بر كسي كه سهواً سعي را اضافه
نموده استحباب نفسي سعي به طور مطلق و در غير اين مورد
استفاده نمي شود.
* آيت الله صافي گلپايگاني: استحباب سعي، مگر نسبت به اتمام موردي كه در سؤال اشاره شده ثابت نيست; والله العالم.
* آيت الله فاضل: خير، سعي استحباب نفسي ندارد مگر در همان مورد منصوصي كه ذكر شده است.
* آيت الله مكارم شيرازي: سعي مستحب نداريم و اگر سهواً چيزي اضافه كند، احتياط آن است كه تا هفت دور تكميل ننمايد و سعي او صحيح است.
* آيت الله نوري همداني: خير، از اين موارد استحباب استفاده نمي شود.
©29 خارج شدن از شهر مكه و مني، مثلا رفتن به جده، مدينه يا طائف در موارد ذيل چه حكمي دارد؟
الف: پس از اعمال روز عيد قربان پيش از اعمال مكّه.
ب: در روز يازدهم پس از رمي جمرات.
ج: پس از بيتوته نيمه اوّل شب يازدهم يا دوازدهم.
د: پس از اعمال ايام تشريق، پيش از اعمال مكّه.
* آيت الله خامنه اي: در همه صور ياد شده بي اشكال است. ولي بايد خروج به نحوي باشد كه بتواند مناسك باقي مانده را در وقت خودش انجام دهد.
* آيت الله تبريزي: خارج شدن از مكه و توابع آن، قبل از اعمال مكه و تمام كردن آن جايز نيست.
* آيت الله سيستاني: اشكال ندارد مگر اينكه در ماه ذي قعده مُحرم به احرام عمره تمتع شده بود كه در اين صورت براي برگشت بايد محرم به عمره مفرده شده و داخل مكه بشود.
* آيت الله صافي گلپايگاني: در هيچ يك از موارد مذكور جايز نيست.
* آيت الله فاضل لنكراني:احتياط واجب است كه تا اعمال
حج تمام نشده از مكه و منا خارج نشود مگر اين كه اطمينان داشته باشد كه براي اتمام اعمال بر مي گردد.
* آيت الله مكارم شيرازي: احتياط آن است تا اعمال را تكميل نكرده خارج نشود.
©30 كسي كه بعد از ظهر عيد قربان كه جمره عقبه خلوت است، خودش قادر است رمي كند، آيا مي تواند براي رمي در صبح عيد نايب بگيرد؟ در صورتي كه بخواهد خودش هنگام عصر رمي كند موفق به قرباني در روز عيد نمي شود، آيا براي اينكه بتواند روز عيد قرباني كند مي تواند صبح براي رمي جمره نايب بگيرد؟ با اين كه عصر شخصاً قادر بر آن است؟
همچنين كسي كه چندين سال صبح روز عيد براي رمي نايب گرفته با اينكه عصر خودش قادر به رمي بوده است اكنون تكليفش چيست؟
* آيت الله خامنه اي: با فرض تمكّن از رمي در ساعتي از روز ولو در ساعات عصر، نايب گرفتن صحيح نيست. ولي اگر مأيوس از برطرف شدن عذر تا آخر روز بود و نائب گرفت براي رمي، و اتفاقاً عذرش بعد از عمل نائب برطرف شد، عمل نائب مجزي است، و اعاده بر او لازم نيست. و نسبت به سالهاي گذشته اگر
نائب گرفتن به نحو غير صحيح بوده، بايد تدارك كند.
* آيت الله تبريزي: چنانچه شخص تمكن داشته باشد خودش رمي كند ولو با تأخير انداختن به وقت خلوت، بايد رمي را تأخير بيندازد و خودش رمي كند و نايب گرفتن در اين صورت مجزي نيست. هرچند تأخير رمي تا وقت تمكن موجب شود قرباني به روز بعد بيفتد، وچنانچه شخص با تمكن از رمي جمره عقبه براي آن نايب گرت و بعد از آن قرباني و بقيه اعمال را انجام داد بنابر احتياط بايد آن حج را ـ اگر حج واجب بود ـ اعاده نمايد.
* آيت الله گلپايگاني: در فرض سؤال نمي تواند نائب بگيرد و بايد خودش رمي كند هرچند قرباني بتأخير بيفتد و شخص مذكور در فرض بايد قضاي رميهاي چنديدن ساله را در ايام تشريق بجا آورد.
* آيت الله سيستاني: نايب گرفتن در اين فرض جايز نيست و تاخير قرباني تا سيزدهم اشكال ندارد و در صورت جهل حج صحيح است.
* آيت الله مكارم شيرازي: بايد خودش در عصر روز عيد رمي كند هرچند قرباني به عقب بيفتد. ب ـ بايد در وقت مناسب آنها را قضا كند.
* آيت الله فاضل لنكراني: خير، در هر دو فرض بايد خودش
رمي كند روز بعد قرباني نمايد، و شخصي كه قادر بوده است عصر رمي كند و نايب گرفته، احتياطاً رمي ها را قضا كند ولو با استنابه و چنانچه بقيه اعمال را با اعتقاد به صحت انجام داده است صحيح است و چيزي بر او نيست.
©31 حدّ مني آيا جمره عقبه است يا خود عقبه كه گردنه بزرگي است؟
* آيت الله خامنه اي: بايد از اهل خبره ثقه استعلام شود، ولي به نحو كلّي حدود مشاعر از عرفات و مزدلفه و مني مبني بر مداقّه نيست ترتيب اثر بر آنچه كه در نظر عرف از مشاعر ذكر شده محسوب است كفايت مي كند و ظاهر صحيحه معاوية بن عمّار خروج وادي محسّر و عقبه از مني است، كه مني بين عقبه ووادي محسّر است.
* آيت الله تبريزي: بيش از جمره عقبه است، به اندازه اي كه رمي در داخل منا واقع مي شود و در مورد شك در مورد نفر و كوچ از منا احتياط كنند و اكتفا به اقلّ بشود و از قدر متيقن از منا، كوچ بعد از زوال انجام شود.
* آيت الله سيستاني:جمره حد منا است.
* آيت الله صافي گلپايگاني:حد منا را اعلام مخصوصه معين كرده است.
* آيت الله فاضل لنكراني: حد منا از ناحيه مكه، خود عقبه است.
* آيت الله مكارم شيرازي: حد منا با علامت مخصوصي مشخص شده است.
©32 با توسعه اخير جمرات، اگر قسمتي از ستون (ديوار 24 متري) جمره عقبه، خارج از مني باشد، با فرضِ صدقِ جمره بر مجموع ديوار، آيا رمي آن قسمت صحيح است؟
* آيت الله خامنه اي: در صورت يقين به خروج قسمتي از جمره توسعه يافته از مني، احوط رمي نقطه اي از قسمتي است كه از مني خارج نيست.
* آيت الله تبريزي: بايد در قسمتي كه در وسط به اندازه جمره سابق است رمي كنند.
* آيت الله گلپايگاني: صحيح نيست و جمره بر مجموع ديوار صدق نمي كند.
* آيت الله سيستاني: رمي زائد بر خود جمره مجزي نيست حتي آن چه در مني است .
* آيت الله مكارم شيرازي: اشكال دارد،
* آيت الله فاضل لنكراني: بنابر احتياط بر قسمتي كه خارج از مني است رمي نكنند.
©33 كسي كه در ماه ذي قعده عمره تمتع به جا مي آورد و در ماه ذي حجه به مني مي آيد (با فرض اين كه مني خارج مكه است)، يا به جاي ديگري خارج از مكه مي رود، ولي از حرم خارج نمي شود، آيا براي بازگشت به مكه بايد محرم شود؟ اگر بايد محرم شود، از كجا بايد محرم شود؟ بايد به يكي از مواقيت عمره تمتع يا ادني الحل برود؟ و ثانياً به چه نيتي محرم شود؟ عمره تمتع؟ عمره مفرده؟ عمره مافي الذمة؟
* آيت الله خامنه اي: اگر از حدود حرم خارج نشده تجديد احرام و عمره در فرض سؤال لازم نيست، كما في كتابي الرياض والمدارك، و اگر خواست دوباره عمره بجا آورد، بايد عمره تمتع در فرض سؤال بجا آورد، و براي آن بايد از يكي از مواقيت عمره تمتّع محرم شود.
* آيت الله تبريزي: اگر فقط خارج از مكه شد واز حرم خارج نشد مرتكب خلاف شده ولي تجديد احرام لازم نيست و اگر از حرم خارج شد در صورت برگشت در ماهي غير از ماهي كه احرام اول را بسته بود بايد به نيت عمره تمتع از ميقات عمره تمتع محرم شود و احتياطاً طواف نساء براي عمره سابقه انجام دهد.
* آيت الله گلپايگاني: شخص مذكور نبايد قبل از احرام حج از مكه خارج شود و بر فرض خروج عصياناً بايد به مكه برگردد و در مكه براي حج محرم شود.
* آيت الله سيستاني: بايد محرم شود و مي تواند از ادني الحل براي عمره مفرده محرم شود و اگر بعد از آن از مكه خارج نشود و وقت حج برسد عمره او بدل به تمتع مي شود.
* آيت الله مكارم شيرازي: احرام مجدد لازم نيست.
* آيت الله فاضل لنكراني: در فرض سؤال اگر از مكه خارج شد ـ ولو از حرم خارج نشده است ـ بايد براي برگشت، مجدداً محرم بشود وعمره تمتع او باطل شده است لذا اگر بخواهد حج تمتع بجا آورد بايد از مواقيت عمره تمتع به نيت عمره تمتع محرم بشود واگر بخواهد عمره مفرده انجام دهد، احرام از ادني الحل كفايت مي كند.
©34 هنگام رمي يا پيش از آن، يك ريگ مستعمل در كيسه ريگ ما مي افتد و با ريگ هاي بكر مخلوط و مشتبه مي شود. آيا همين كه هشت ريگ به جمره بزنيم كه يكي از آنها احتمالاً ريگ مستعمل است كافي است؟ كه علم اجمالي پيدا مي كنيم هفت ريگ بكر زده ايم؟ يا علم تفصيلي لازم است و بايد هنگام رمي بدانيم كدام ريگ
بكر و كدام مستعمل است؟
* آيت الله خامنه اي: با حصول يقين به تحقّق رمي با ريگ بكر، رمي او صحيح و مجزي است.
* آيت الله تبريزي: از همه ريگهايي كه احتمال مي دهد ريگ مستعمل باشد بايد اجتناب كند و ريگ بكر تحصيل نمايد و با آن رمي كند.
* آيت الله گلپايگاني: بلي، در فرض سؤال اذن هشت ريگ مجزي است و علم تفصيلي لازم نيست.
* آيت الله سيستاني: به نحو اول كافي است .
* آيت الله مكارم شيرازي: كافيست و علم تفضيلي لازم نيست.
* آيت الله فاضل لنكراني: همين كه هشت ريگ به جمره بزنيد كافي است .
©35 اگر اعلم در مسأله اي فتوا نداده و تنها احتياط واجب كرده است، ولي فالأعلم آن احتياط را ندارد، آيا لازم است مقلِّد اعلم بداند مرجعش احتياط واجب كرده و بايد نيت رجوع به فالأعلم كند، يا همين كه در مقام انجام وظيفه شرعي بوده و عملش طبق فتواي فالأعلم است كافي است؟ به عبارت ديگر، اگر اعلم مثلاً در احرام از مكه قديم
احتياط واجب است، ولي فالأعلم چنين احتياطي نداشته، و مقلِّد اعلم از مكه جديد محرم شده و بعد از اعمال حج فهميده است كه اعلم چنين احتياطي داشته، آيا عملش صحيح است يا خير؟ و اكنون چه وظيفه اي دارد؟
از آنجا كه سؤال هاي فوق بيشتر مورد استفاده روحانيان كاروانها مي باشد، اگر در پاسخ ها اشاره اي اجمالي به دليل هم بشود موجب مزيد امتنان است.
* آيت الله خامنه اي: اگر عمل او در هنگام صدور از وي مطابق با فتواي كسي بوده كه مي توانست شرعاً از او تقليد كند، صحيح و مجزي است.
* آيت الله تبريزي: پس از فهميدن فتواي فالأعلم در تصحيح عمل، به فتواي وي استناد مي كند. بايد براي ادله به كتب استدلالي مراجعه شود.
* آيت الله سيستاني:اگر مطابقت با فتواي كسي كه مي تواند از او تقليد كند داشته باشد، الآن مي تواند به او رجوع كند.
* آيت الله صافي گلپايگاني:در فرض سؤال، بعد از خاتمه اعمال نيت كند كه آنچه انجام داده ام بر طبق نظر فالأعلم باشد اشكال ندارد البته مشروط به اين كه هنگام احرام از مكه جديد قصد قربت از او متمشي شده باشد.
* آيت الله فاضل لنكراني: همين كه عمل مطابق فتواي
مشهور باشد صحيح است و نيت رجوع و حتي گفتن و ارجاع دادن لازم نيست. بلي اگر سؤال كردند بايد گفت و اگر بعد از عمل متوجه آن احتياط شدند اعاده لازم نيست، هرچند اگر بخواهند طبق احتياط اعاده و عمل كنند مانعي ندارد.
* آيت الله مكارم شيرازي: بعد از اعمال حج رجوع به فالأعلم مي كند و چون عمل گذشته او با آن هماهنگ است، اعاده لازم نيست.
©36 در صورتي كه لباس نمازگزار از پنبه يا كتان باشد، در جايي كه بر فرض تقيّه سجده بر فرش صحيح است، چنانچه بتواند بدون محذور بر لباس خود سجده كند، آيا سجده بر فرش كه از پشم يا مواد لاستيكي است مجزي است يا نه؟
* آيت الله خامنه اي: لباس تقدّم بر فرش ندارد اگر چه از كتان يا پنبه باشد.
* آيت الله تبريزي: چنانچه با رعايت تقيه بتواند بر لباسش سجده كند، بايد بر لباس مذكور سجده نمايد، والله العالم.
* آيت الله سيستاني: در فرض مذكور مجزي است.
* آيت الله صافي گلپايگاني: در فرض سؤال بايد بر لباس خود سجده كند، والله العالم.
* آيت الله فاضل لنكراني: در فرض سؤال، بايد به لباسش سجده كند و سجده بر فرش و مواد پلاستيكي مجزي نيست.
* آيت الله مكارم شيرازي: سجده بر پنبه و كتان در فرض سؤال، اولويت دارد.
©37 جواز اقتدا به اهل سنّت اختصاص به نماز ادا دارد يا نماز قضا را نيز مي توان اقتدا كرد؟
* آيت الله خامنه اي: قدر متيقّن جواز اقتداء در نماز
اداء است و صحّت اقتداء در نماز قضاء محلّ اشكال بل
منع است.
* آيت الله تبريزي: نماز قضا را هم مي شود با آن ها خواند، لكن شخص بايد حمد و سوره را خودش بخواند و لو به اين كه در نمازهاي جهريه به اخفات بخواند، والله العالم.
* آيت الله سيستاني: مي تواند نماز قضا را نيز بخواند ولي به هر حال بايد قرائت خود را بخواند و حكم جماعت را ندارد.
* آيت الله صافي گلپايگاني: مختص به نماز ادا است، والله العالم.
* آيت الله فاضل لنكراني: اختصاص به نماز ادا ندارد.
* آيت الله مكارم شيرازي: تفاوتي نمي كند.
©38 آيا استحباب غسل ورود به مسجدالحرام تنها براي قادم و كسي است كه اعمال عمره بجاي مي آورد يا براي هر مرتبه رفتن به مسجدالحرام نيز مستحب است؟
* آيت الله خامنه اي: اختصاص به ورود اوّل ندارد.
* آيت الله تبريزي: غسل دخول مسجد الحرام، كه همان غسل براي دخول مكه و حرم است، اختصاص به قادم و كسي كه اعمال را به جا مي آورد، دارد.
* آيت الله سيستاني: استحباب آن حتي براي قادم ثابت نيست.
* آيت الله صافي گلپايگاني: بعيد نيست براي هر وارد به مسجد باشد و در هر مرتبه.
* آيت الله فاضل لنكراني: براي هر مرتبه رفتن به مسجد الحرام نيز مستحب است.
* آيت الله مكارم شيرازي: به قصد رجا مانعي ندارد.
©39 وضو گرفتن از آبهاي خنك مسجدالحرام و اطراف آن ـ كه براي آشاميدن اختصاص داده اند اعم از كلمن ها و شيرها ـ چه حكمي دارد؟
* آيت الله خامنه اي: صحّت وضو با شك در اباحه آب براي وضو محل اشكال بل منع است.
* آيت الله تبريزي: چنانچه موجب اعتراض و توهين به حجاج از مؤمنين بشود بايد اجتناب كنند.
* آيت الله سيستاني: جايز نيست.
* آيت الله صافي گلپايگاني: محل اشكال است.
* آيت الله فاضل لنكراني: وضو نگيرند و اگر عالماً عامداً وضو گرفتند براي نماز به آن اكتفا نكنند.
* آيت الله مكارم شيرازي: اشكال دارد.
©40 آيا استحباب سه روز روزه مستحبي در مدينه منوره براي برآمدن حاجت اختصاص به مسافر دارد يا براي اهالي مدينهوكسي كه قصد عشره دارد نيز مستحب است.
* آيت الله خامنه اي: اختصاص به مسافر ندارد، و ذكر مسافر جهت استثناء از صوم و در حال مسافر بودن است.
* آيت الله تبريزي: حكم مزبور اختصاص به مسافر دارد و شامل اهل مدينه نمي شود و در مسافر بين اين كه نمازش قصر باشد يا به جهت قصد اقامت ده روز نمازش تمام باشد، فرقي نيست، والله العالم.
* آيت الله سيستاني: براي همه مستحب است.
* آيت الله صافي گلپايگاني: بعيد نيست اختصاص به مسافر نداشته باشد، والله العالم.
* آيت الله فاضل لنكراني: استحباب آن به قصد ورود براي غير مسافر ثابت نيست، بلي رجاءاً مانعي ندارد.
* آيت الله مكارم شيرازي: اين حكم مخصوص مسافر است ولي ديگران بر اساس قانون اوّلي هر روزي بخواهند مي توانند به قصد حاجت روزه بگيرند.
©41 پس از وقوف در عرفات آيا حاجي مجاز است در شب عيد به مشعر نرود، مثلا چند ساعتي به مكه برود و پيش از اذان صبح يا پيش از نيمه شب خود را به مشعر برساند، يا بايد مستقيم به مشعر برود.
* آيت الله خامنه اي: لازم نيست مستقيم به مشعر الحرام برود، مي تواند چند ساعتي به مكّه مكرمه يا جاي ديگر برود و پيش از طلوع فجر خود را به مشعر برساند.
* آيت الله تبريزي: بنابر احتياط بايد شب عيد را در مشعر بيتوته كند.
* آيت الله گلپايگاني: بايد به مشعر برود و به مكه نرود.
* آيت الله سيستاني: مي تواند به مكه يا هر جاي ديگر برود.
* آيت الله مكارم شيرازي: بايد مستقيم به مشعر برود مگر در حال ضرورت
* آيت الله فاضل لنكراني: بلي، مجاز است
©42 اگر نايب عصياناً رمي در روز را ترك كند، نيابت او چه حكمي دارد؟ و اگر به تصور اين كه مي تواند به مني برگردد، به مكه آمد و روز دوازدهم نتوانست براي رمي به مني برود، نيابتش چه حكمي دارد و وظيفه اش چيست؟
* آيت الله خامنه اي: رمي جمرات از مناسك است، كه اگر آن را به نحو صحيح انجام ندهد صحّت نيابتش محل اشكال است مخصوصاً اگر در ايام تشريق تدارك نكند.
* آيت الله تبريزي: چنانچه رمي روز دهم را ترك كند حجي كه انجام داده محل اشكال است و اگر رمي روزهاي يازدهم و دوازدهم را ترك كند هرچند معصيت نموده و در صورت بقاء وقت بايد قضا كند لكن ضرري به صحت حج ندارد.
* آيت الله گلپايگاني: در هر دو صورت حج صحيح و مبري ذمه است ولي اگر ايام تشريق (11 و 12 و 13) نگذشته بايد رمي را بجا آورد واگر گذشته، سال ديگر چنانچه متمكن از رفتن به مكه باشد در همان ايام خودش بجا آورد والا به كسي كه به مكه مي رود سفارش كند رمي به نيابت او را براي؟؟؟ بجا آورد و در فرض اينكه عصياناً رمي نكرده از جهت اجرت بايد از كسي كه او را نائب قرار داده است رضاء نمايد.
* آيت الله سيستاني: نيابت در هر دو فرض صحيح است و
ذمه منوب عنه فارغ است ولي به نسبت از اجرت نايب كم مي شود.
* آيت الله مكارم شيرازي: حج او باطل نمي شود ولي بايد خودش آنرا در موقع مناسب اعاده كند و اگر نمي تواند نايب بگيرد.
* آيت الله فاضل لنكراني: اگر رمي روز عيد را عالماً عامداً ترك كند واجب است تا آخر ايام تشريق قضاي آن را انجام دهد و احتياطاً ذبح و تقصير را نيز بعد از رمي اعاده نمايد والاّ ظاهراً حج او باطل است ومجزي از منوب عنه نيست; ولي اگر رمي روز يازدهم، يا دوازدهم را ترك كرده است بايد تا آخر ايام تشريق قضا كند واگر قضا نكرد احتياط است كه تا آخر ذيحجه قضا كند و سال بعد نيز همان روز ولو با استنابه، قصا كند، ودر اين فرض حج او صحيح و مجزي از منوب عنه است.
©43 اگر معذور پس از وقوف اضطراري مشعرالحرام از مشعر خارج شد، و پيش از طلوع فجر عذر او برطرف شد، آيا بازگشت به مشعرالحرام براي درك وقوف اختياري لازم است؟
* آيت الله خامنه اي: اگر اكتفا به وقوف اضطراري مشعر بخاطر عذر بوده و بعداً كشف شده كه عذر ندارد بايد با بود
وقت، وقوف اختياري مشعر الحرام را درك كند.
* آيت الله تبريزي: بلي بايد برگردد و وقوف اختياري مشعر را درك كند.
* آيت الله گلپايگاني: بازگشت به مشعر لازم است.
* آيت الله سيستاني: در فرض امكان لازم است.
* آيت الله مكارم شيرازي: احتياط واجب آن است كه باز گردد
* آيت الله فاضل لنكراني: بلي، بازگشت لازم است
©44 با توجه به اينكه بانوان مي توانند رمي روز دهم را شب انجام دهند، آيا حتماً بايد شب عيد باشد يا شب يازدهم نيز جايز است و در فرض جواز در صورتي كه زن در اعمال حج نايب ديگري باشد، چه صورت دارد؟
* آيت الله خامنه اي: در صورت تمكّن بايد در همان شب عيد رمي جمره عقبه نمايد، مخصوصاً اگر حج او حجّ نيابي باشد. و تأخير تا شب يازدهم صحيح نيست، ولي اگر در روز دهم يعني روز عيد رمي جمره عقبه نمايد اشكال ندارد.
* آيت الله تبريزي: زنها مي توانند رمي روز دهم را در شب عيد انجام دهند و در حكم مزبور بين اين كه زن براي خود حج انجام دهد يا نايب ديگري باشد فرقي نيست.
* آيت الله سيستاني: فقط در شب عيد جايز است.
* آيت الله صافي گلپايگاني: بايد شب دهم باشد; چه نايب باشد چه براي خودش باشد.
* آيت الله فاضل لنكراني: شب يازدهم نيز جايز است هرچند نايب در حج باشد. بلي رمي روز يازدهم را در صورتي مي تواند شب انجام دهد كه از رمي در روز معذور باشد.
* آيت الله مكارم شيرازي: هر دو جايز است و ضرري به نيابت نمي زند.
©45 كسي كه بعدازظهر روز دوازدهم از مني كوچ كرده و به جهتي، مجدداً به مني برگردد، سهواً يا جهلا يا عالماً، و غروب شب سيزدهم را درك كند، آيا بيتوته آن شب در مني يا رمي روز سيزدهم بر او واجب مي شود؟
* آيت الله خامنه اي: به هر جهت اگر حاجي در غروب روز دوازدهم در مني باشد، بايد شب سيزدهم را در مني بيتوته كند و در روز سيزدهم رمي جمرات نمايد.
* آيت الله تبريزي: بلي، در اين صورت بايد آن شب را در مني بيتوته كند و روز سيزدهم هم رمي نمايد.
* آيت الله گلپايگاني: در فرض فرض كه كوچ كرده بيتوته شب سيزدهم و رمي روز آن بر او واجب نيست.
* آيت الله مكارم شيرازي: لازم نيست
* آيت الله فاضل لنكراني: در فرض سؤال كه نَفر قبلا محقق شده است بيتوته شب سيزدهم و رمي روز سيزدهم واجب نيست.
©46 در برخي موارد، زائران بيت الله الحرام يا ساير مسافران، وقت نماز در هواپيما هستند، با توجه به اين كه نماز در هواپيما معمولاً مانع استقرار و طمأنينه نيست، در صورتي كه ساير شرايط، مثل قيام و قبله و ركوع و سجود مراعات شود، آيا در صورت علم يا احتمال اين كه پيش از اتمام وقت نماز به مقصد مي رسند و مي توانند نماز را پس از پياده شدن از هواپيما بخوانند، نماز در هواپيما كفايت مي كند يا بايد تأخير بيندازند و در صورتي كه نماز را در آن حال خواندند و پيش از اتمام وقت نماز پياده شدند، اعاده نماز لازم است يا نه؟
* آيت الله خامنه اي: با تمكّن از استقرار و استقبال قبله، نماز صحيح و مجزي است، بلكه جهت درك فضيلت اوّل وقت افضل است.
* آيت الله تبريزي: چنانچه احتمال بدهند كه تا آخر وقت هواپيما به زمين ننشيند مي تواند در هواپيما نماز بخوانند و اگر
پيش از اتمام وقت هواپيما به زمين نشست نمازشان را اعاده كنند.
* آيت الله سيستاني: در فرض مذكور نماز در هواپيما كافي است.
* آيت الله صافي گلپايگاني:در صورت علم بايد تأخير نمايد و در صورت احتمال، احوط خواندن و چنانچه قبل از گذشتن وقت به مقصد رسيد اعاده است.
* آيت الله فاضل لنكراني: به طور كلي مكان نماز گزار بايد بي حركت باشد و بايد بتوانند تا پايان نماز شرايط نماز را رعايت كنند لذا در فرض سؤال، در سعه وقت تأخير بيندازند و اگر بواسطه تنگي وقت ناچار باشند نماز بخوانند بايد به قدري كه ممكن است رعايت شرايط را بنمايند و در اين صورت اعاده لازم نيست.
* آيت الله مكارم شيرازي: چنين نمازي صحيح است و اعاده ندارد.