متن کامل
مسجد نبوی پیامبر صلی الله علیه و آله مأمور شد که از مکه به مدینه‌هجرت کند .پیامبر صلی الله علیه و آله در 27 صفر سال اول هجری ( 10 سپتامبر سال 622 م ) از مکه بیرون آمد و ده روز بعد به قبا
|
پيامبر صلي
الله عليه و آله مأمور شد كه از مكه به مدينه‌هجرت كند
.پيامبر صلي الله عليه و آله در 27 صفر سال اول هجري ( 10
سپتامبر سال 622 م ) از مكه بيرون آمد و ده روز بعد به قبا
رسيد. چهار روز در آنجا ماند و در 12 ربيع الاول ( 24 سپتامبر )
رهسپار مدينه شد. پيامبر اعلام كرد : جايي را براي ساختمان مسجد و
منزل خود برمي‌گزيند كه شترش بر زمين نشيند. شتر پيامبر بر زمين
زانو زد كه محل كنوني مسجد نبوي است .حضرت آن زمين را خريد.
آن محل در آغاز خرابه‌اي بود كه چندين اصله درخت خرما و شماري
گور در آن قرار داشت، پيامبر فرمان داد با قطع درختان آن را هموار
كنند و از تنه و شاخه درختان در ساختمان مسجد بهره گيرند .حضرت
براي مسجد، سه در قرار داد : در جنوبي در انتهاي مسجد، باب الرحمه
در غرب و باب جبرئيل در شرق، كه خود از همين در وارد مي‌شد.
ارتفاع مسجد به اندازه بلنداي يك مرد بود و مساحت آن 1050 متر
مربع، يعني راستاي شمالي - جنوبي آن هفتاد ذراع ( 35 متر ) و
راستاي شرقي - غربي آن شصت ذراع. ( 30 متر )مسجد با چوب درخت
خرما و خشت فراز آمد و سقف آن با شاخه‌هاي نخل پوشيده شد
.پيامبر صلي الله عليه و آله در انتهاي مسجد سايه‌باني قرار
نهاد كه آن را " صفه " خواندند و غريبان و بينوايان كه به اهل
صفه شهرت يافتند، در آنجا منزل گزيدند.
مرقد مطهر رسول خدا (ص) اكنون محدوده حجره طاهره كه مرقد نيز در داخل آن قرار دارد،240 متر ( 16 متر طول و 15 متر عرض ) مساحت دارد كه ضريحي مطلا در اطراف آن كشيده شده است. در چهار گوشه حجره طاهره چهار ستون مستحكم بنا شده كه گنبد سبزي بر روي آن قرار دارد. اين حجره داراي چند در است : در حجره فاطمه (س) كه نشانه محل حجره آن حضرت سلام الله عليها است، در تهجد در شمال حجره، در وفود يا باب الرحمه در جهت غرب و در توبه يا باب الرسول در جهت جنوب ( قبله ). در حجره طاهره، محلي به عنوان قبر فاطمه (س) مشخص شده است. براساس رواياتي‌كه مدفن ايشان را در خانه خود مي‌داند. محل قبر با بقعه كوچكي مشخص شده و در داخل ضريح جاي گرفته است. در قسمت جنوبي اين بقعه محراب فاطمه (س) قرار دارد.
ستون‌ه ستون‌هاي مسجد، همه از تنه‌هاي نخل بوده و در عمليات‌توسعه مسجد در زمانهاي گوناگون، محل آنها تغييري نكرده است. از ميان اين ستون‌ها، نه ستون هر يك به دليل يك ويژگي، شهرت يافته‌اند :1- ستون مخلقه اين ستون بر جايي نهاده شده كه نمازگاه پيغمبر بوده است .2- ستون قرعه ( عايشه يا مهاجران )، محلي براي نشست مهاجران از مكه. 3- ستون توبه ( ابولبابه )، جايي كه ابولبابه، براي توبه، خود را بدان بست .4- ستون محرس ( علي عليه السلام )، محل نماز حضرت علي عليه السلام .5- ستون وفود، محلي كه پيامبر صلي الله عليه و آله، هيأتهاي نمايندگي را به حضور مي‌پذيرفت .6-ستون سرير، مكان اعتكاف پيامبر صلي الله عليه و آله .7-ستون مربعة القبر .8- ستون تهجد، محل نماز شب و مناجات پيامبر صلي الله عليه و آله، كه اينك درجاي آن محرابي ساخته‌اند .9- ستون حنانه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در آغاز بر تنه درخت خرمائي تكيه مي‌كرد و خطبه مي‌خواند. نوشته‌اند زماني كه براي آن حضرت منبر ساخته شد از اين درخت ناله‌اي برخاست شبيه ناله شتر ماده‌اي كه از بچه خود جدا شود و از اين رو، ستون را، ستون حنانه ناميده‌اند. بيش از صد تن از اصحاب اين روايت را نقل كرده‌اند. 
صفه : صفه نام مكاني است
كه گروهي از مهاجران مسلمان كه خانه‌نداشتند در سال‌هاي اوليه
هجرت در آنجا سكونت داشتند، حدود 96 متر مساحت داشت و مسقف بود و در
ميان باب جبرئيل و باب النساء قرار داشت .افرادي مانند بلال،
ابوذر، مقداد، حذيفه و... از اصحاب صفه بودند.
مقام جبرئيل : اين محل بدان جهت به
عنوان مقام جبرئيل شناخته شد كه‌فرشته مقرب الهي از آنجا بر رسول
خدا صلي الله عليه و آله و سلم وارد مي‌شده و به خدمت آن حضرت
مي‌رسيده است، اين محل اكنون داخل حجره شريفه قرار دارد .پس
از بازگشت پيامبر از غزوه خيبر و با توجه به افزايش جمعيت
مسلمانان، حضرت مسجد را نيازمند توسعه يافت، از اين رو، با افزودن
زمين مجاور، مساحت مسجد به دو برابر اندازه آغازين رسيد و گستره
خانه‌هاي پيامبر صلي الله عليه و آله در شمال و جنوب و شرق مسجد
نيز دو برابر شد، بدين ترتيب، مسجد در مستطيلي به طول 136 ذراع (
68 متر ) از جنوب به شمال و عرض 114 ذراع ( 57 متر ) از شرق تا
غرب واقع بود. مسجد در زمان حيات پيامبر گرامي اسلام، در نهايت،
3876 متر مساحت داشت .
حجره پيامبر صلي الله عليه و آله حجره يا خانه حضرت، كه اينك مرقد مطهرش در آن واقع است،از شرق به غرب، در سمت جنوب ( قبله )، ده ذراع و دو سوم ذراع، و در جهت شمال ( شام ) ده ذراع و ربع ذراع و يك ششم ذراع طول داشت و عرض شرقي - غربي از دو طرف، هفت و نيم ذراع و يك هشتم ذراع بود . طبقه همكف طبقه همكف مسجد، كه شامل مسجد قديم و گستره توسعه‌جديد است، مهم‌ترين بخش از مسجد نبوي را شكل مي‌دهد.  فضاي اصلي توسعه جديد كه همه جاي آن براي نماز است، در طبقه همكف‌قرار دارد و بخش‌هاي شرقي و غربي آن همانند است. بخش مياني كه دو بخش جانبي را به هم پيوند مي‌دهد ، در راستاي ساختمان قديم شكل گرفته است. فضاي نماز در همه جا، بجز صحن‌هاي روبازي كه سقف متحرك دارند، پوشيده است . در همه سقفهاي مسجد، ابعاد 6*6 يا 18*18 متر رعايت شده است. ستون‌هايي كه بار سقف بر آنهاست، هر يك دوازده متر بلندي دارد. طبقه همكف و فضاي اصلي، همه جا داراي 14 متر ارتفاع است كه خط افق ساختمان مسجد را ترسيم مي‌كند . ضرورت پيوند يكنواخت ميان ساختمان قديم و جديد موجب شد كه نوسازي‌هايي در مسجد قديم صورت گيرد، از جمله مي‌توان به پوشاندن صحن روباز ميان دو ساختمان با دوازده سايه‌بان برقي، به شكل گنبدهاي قديم اشاره كرد همين طرح 18*18 متري در دو فضاي روباز با ابعاد 32*64 . متر نيز اجرا شده است . فضاهاي داخلي طبقه همكف 27 فضاي روباز با 27 گنبد متحرك كشويي دارد.ابعاد هر يك از اين فضاها 18*18 متر است و به گونه‌اي مناسب در اطراف طرح گسترده است . مناره‌ه افزون بر چهار مناره اصلي، اينك شش مناره در مسجد فرازآمده است. گلدسته‌هاي جديد هر يك 104 متر ارتفاع دارند و بر فراز هر يك هلالي مي‌درخشد . 
طبقه زيرين در اين طبقه كه برابر مساحت همكف است، شماري ازتأسيسات قرار دارد. ارتفاع اين طبقه چهار متر است و پايه‌هاي اصلي بنا كه در ژرفاي بيست متري كف زمين واقع است، از ميان آن مي‌گذرد . بام مسجد سراسر فضاي بام مسجد را براي نماز در نظ‌ر گرفته‌اند، به‌گونه‌اي كه گنجايش نود هزار نمازگزار را دارد. راه‌هاي ارتباطي نمازگزاران با مسجد متعدد است، اما براي پيشگيري از رو دررويي با كساني كه از درهاي اصلي خارج مي‌شوند يا آنان كه به طبقه زيرين مي‌روند، چند در خروجي در كنار وروديهاي هفت‌گانه اصلي در نظ‌ر گرفته شده كه مخصوص نمازگزاران طبقه بالاست. پلكان ثابت و برقي كه جمعا به سي چشمه مي‌رسد، مسير رفت و برگشت نمازگزاران بين سطح و زيرزمين است. پشت بام را ايواني مسقف به عرض شش متر در برگرفته است. عدد شش، در همه جاي ساختمان مسجد كاربرد بسيار دارد . شكل طراحي و عناصر آن برنامه جديد طراحي توسعه حرم شريف نبوي، بر پايه الهام ازسنتهاي پايدار معماري اسلامي شكل گرفته به عنوان مثال، طراحي چادرهاي صحن مسجد با همين نگرش انجام گرفته، به گونه‌اي كه توانسته است ميان انديشه سنتي استفاده از پارچه‌هاي نازك براي پوشش سقف و حفظ روشنايي مسجد در صورت باز بودن چادرها، ايجاد ارتباط كند . ويژگي چادره دوازده دستگاه از چادرهاي ياد شده در دو صحن مسجد برپشده است. چادرها در حالت گشوده چهارده متر ارتفاع دارند كه با بلنداي ديوار مسجد برابر است و با ابعاد صحن‌هاي مسجد كاملا هماهنگ. در لابلاي هر چادر، رشته سيمهايي فلزي و انعطاف پذير تعبيه شده است. پايه هر چادر ستوني است پوشيده از مرمر سفيد، با سيستمي خودكار كه چادرها را باز و بسته مي‌كند. هر چادر مساحتي به اندازه 17*18 متر را مي‌پوشاند، ميان چادرها حدود 24 سانتيمتر فاصله است و هر يك ده تن وزن دارد. در فصل تابستان، به هنگام روز، پوشش سفيد رنگ اين چادرها گشوده مي‌شود تا تمام صحن مسجد را زير سايه خود گيرد. اين پوشش شبها جمع مي‌شود و هواي مطبوع شامگاهي جريان مي‌يابد . 
 گنبدهاي متحرك كاربرد اين گنبدها پوشش دادن به صحن‌ها در حالات مختلف‌جوي و تنظ‌يم هواي داخل مسجد است. در تابستان، با تابش نخستين پرتو خورشيد، گنبدها به آرامي حركت مي‌كنند و صحن مسجد را كاملا مي‌پوشانند و سايه‌اي دلنشين فراهم مي‌سازند و دستگاه‌هاي تهويه را در اجراي وظ‌يفه خود ياري مي‌دهند و با فرا رسيدن شب، گنبدها به جاي خود برمي‌گردند و سقف را براي خارج شدن فضاي گرم داخل به سوي آسمان سرد شب مي‌گشايند. اين بستن و گشودن در زمستان، برعكس انجام مي‌شود . مناره‌ها بعد از توسعه جديد چهار مناره اصلي مسجد عبارتند از : مناره‌هاي سليمانيه ومجيديه كه در دو سوي ضلع شمالي قرار گرفته و مناره‌هاي قايتباي و باب السلام كه در دو سوي ضلع جنوبي ( قبله ) قرار دارد. مناره از آغاز يكي از نشانه‌هاي اصلي هر مسجد بوده، و به سان عنصري بنيادين در مسجدسازي به شمار مي‌رفته است . در توسعه جديد مسجد نبوي نيز، با بهره‌گيري از اين عنصر ، شش مناره جديد به بلنداي 104 متر برپا شده و چونان نمادي زيبا براي مسجد درآمده است . در بخش توسعه يافته مسجد، 2104 ستون برپاست. برفراز ستون‌ها، طاق‌هايي قرار دارد كه فضاي نماز را مي‌پوشاند . هر ستون، پايه چهار طاق است كه رواق‌ها و سقفها را شكل مي‌بخشد. طاق‌ها با قطعاتي از سنگ گرانيت صنعتي پوشيده شده و پيرامون آن به رنگ‌هاي آبي، خاكستري و سفيد است . در نقطه پيوند ميان طاق و سقف، تصاويري از گل و بوته نمايان مي‌باشد. قطر هر ستون در طبقه همكف 64 سانتيمتر و ارتفاع آن 13 متر است . 
 ورودي‌ها و دره در پيرامون مسجد، هفت ورودي بزرگ وجود دارد كه هر يك رستونها و سردرهايي است. اين درها در سمت شمال، شرق و غرب تعبيه شده و هر يك ورودي و خروجي جداگانه‌اي دارد . طول و عرض درها 3*6 متر است . همه درها از جنس چوب ساج، با قطر پانزده سانتيمتر است و از بيرون روكشي از مس دارد. در وسط هر در، دايره بزرگي است كه نام محمد صلي الله عليه و آله بر آن نقش بسته و در دايره كوچكتري كه در درون آن است، رسول الله نوشته شده است. درهايي ديگر به همين شكل در شرق و غرب و قبله مسجد ساخته شده است. مجموع درهاي طبقه همكف به ترتيب زير است : هفت ورودي بزرگ، هر كدام با پنج در به ابعاد 6*3 متر . چهارده در جانبي با همان اندازه . دو ورودي از پشت ساختمان، هر كدام به سه در، با همان ابعاد . 
 درهاي نخستين مسجد : 1- باب الرحمة :اين در، در ديوار غربي مسجد قرار دارد. نامگذاري آن برگرفته از حديثي از رسول خداست كه به درخواست شخصي كه از اين در وارد شده بود، از خداوند طلب نزول باران كرد و پس از هفت روز نيز طبق درخواست همان شخص تقاضاي قطع باران گرديد ، اين در را " باب عاتكه " نيز مي‌نامند . 2- باب جبرئيل : ين در، مدخل ورودي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بود و در ديوار شرقي مسجد قرار دارد. در روايت آمده است : سول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در مدخل اين در با جبرئيل ملاقات كرد و از اين رو به باب جبرئيل نامگذاري شد . 3-باب السلام . ين در نيز در ديوار غربي مسجد قرار دارد و از زمان بناي نخستين مسجد وجود داشته است . 4- :باب النساء ،يكي از درهاي مهم مسجد باب النساء مي‌باشد. اين در اختصاص به رفت و آمد زنها به مسجد داشته است . در طبقه زيرزمين دو ورودي شيبدار خارجي و شش پلكان به خارج و يك پلكان به داخل مسجد وجود دارد . 
 ديوارها، سقفها، سنگفرش‌ه همه سقفها از گرانيت صنعتي است. شكل غالب در همه سقفهمربع است، كوچك و بزرگ، ضلع مربعهاي بزرگ، هجده متر و ضلع مربعهاي كوچك شش متر است . ديوارهاي بيروني، به طور كلي با گرانيت طبيعي پوشيده شده و اندكي گرانيت صنعتي در نماسازي آن به كار رفته است. ديوارها ازاره‌اي مرمري دارد . براي زيباسازي نماي ساختمان از آجر سبز رنگ ( آجر مغربي و عربي ) با روكش طلا دربالاي ورودي‌ها استفاده شده است . در چارچوبها نيز كاشي‌هاي طلاكاري شده به چشم مي‌خورد . ديوارها، تا ارتفاع سه متر پوششي از گرانيت محلي ( رزيزه ) دارند و نماي قسمت بالاتر، سنگ گرانيت بكري سوخته است . نظ‌ر به اهميت وروديهاي هفت‌گانه و ضرورت نمايان بودن آن ، كف سرسراهاي ورودي به گونه‌اي ويژه با سنگ مرمر سفيد و ستاره‌اي هشت‌پر در ميان، پوشيده شده است. |
