متن کامل

مجله ميقات حج
سال يازدهم شماره چهل و سوم بهار 1382

حج در كشور لبنان

مديريت كلان

اداره حج در كشور لبنان، توسط بخش خصوصي انجام مي شود و «مجلس شيعي» و «دارالفتوي»، تحقيقات و پژوهش هاي مربوط به حج و نيز تهيه دستورالعمل هاي اجرايي را بر عهده دارند. كاروان داران و مجريان حج، توسط همين دو نهاد در دوره هاي آموزشيِ طراحي شده حضور مي يابند و پس از آن در يك آزمون شركت مي كنند و در تمامي دوران حج; چه قبل از سفر و چه در حين موسم، مجلس شيعي و دارالفتوي بر روند عمليات نظارت دارند.

تورهاي زيارتي ـ سياحتي و افراد و مؤسسات با تجربه و شركت هاي ديني و مستقلّ بخش خصوصي، با هدايتِ مجلس شيعي و دارالفتوي، اجراي امر حج را عهده دار هستند.

پيشتر طبق شرايطي كه سازمان كنفرانس اسلامي وضع كرده بود، به ازاي هر يك ميليون نفر جمعيت كشور، يك هزار نفر به حج مشرف مي شدند، ليكن از سه سال پيش به صورت استثنايي، اين شرط براي كشور لبنان لغو شده و اكنون دولت، تعداد حجاج اعزامي در هر سال را تعيين مي كند و سعي و اهتمام بر اين است كه به همه متقاضيان لبناني اجازه تشرّف داده شود.

شركت هاي خصوصي از طريق

--[191]--

رسانه هاي گسترده در لبنان و نيز تبليغات بازرگاني، فراخوان زائران براي ثبت نام را انجام مي دهند و دولت در اين زمينه هيچ نقشي ندارد. خواهراني كه علاقمند به انجام حج هستند، بايد همراه يكي از محارم خود ثبت نام كنند مگر اينكه از سن آنان 50 سال و بيشتر گذشته باشد. شركت ها و مؤسسات خصوصي ثبت نام از حجاج را به صورت غيرمتمركز انجام مي دهند.

در كشور لبنان امتيازِ ثبت نام قابل واگذاري به شخص ديگر نيست و متقاضي به هر دليلي اگر نخواهد مشرّف شود، بايد انصراف خود را اعلام كند. در اين كشور به هيچ نهاد و يا ارگان دولتي و يا نوابغ و مخترعان و مكتشفان سهميه خاصي تعلق نمي گيرد و هركس كه تمايل اعزام داشته باشد، مي تواند در هر سال كه بخواهد ثبت نام كند.

دولت در اين كشور هيچ مساعدتي را به بخش خصوصي براي امر حج معمول نمي دارد و به زائران يا مديران كاروان ها، هيچ گونه يارانه اي را نمي پردازد بلكه از آنان ماليات حج هم دريافت مي كند.

هزينه حج بستگي به كيفيت كاروان دارد و مبلغ آن بين 1400 تا 2500 دلار در نوسان است. دولت فقط پنجاه هزار ليره لبناني (معادل 37 دلار) از هر زائر براي صدور گذرنامه دريافت مي كند و زائر هزينه كلّي را به مجري حج; يعني بخش خصوصي مي پردازد.

از مجموع مبلغ دريافتي از زائر، 300 دلار در عربستان به بانك پرداخت مي شود و پانصد دلار نيز هزينه رفت و برگشت با هواپيماست و مبلغ باقي مانده در اختيار مدير كاروان است تا هزينه هاي حين موسم را انجام دهد. تعيين مبلغ پرداخت، رقابتي نيست و تعريف مشخصي دارد. تفاوت مبلغ دريافتي از زائران، مربوط به ميزان استفاده آنان از خدمات است و زائران براي تشرّف، مبلغ يكساني نمي پردازند. در اينگونه حج گزاري كه خصوصي است، زائر فقط كارهاي اداري را تا هنگام ثبت نام در كاروان بر عهده دارد و پس از اينكه كاروان تشكيل شد و زائران را ثبت نام كرد، بقيه كارها بر عهده مسؤولان كاروان ها است كه اعضاي آن معمولاً افرادي با تجربه هستند و در آزمون نهادهاي ديني توفيق داشته اند. براي كاروان هاي لبناني تعداد زائر تعريف

--[192]--

نشده و مديران از حيث تعداد نفرات، با محدوديت مواجه نيستند. مهم ترين هدف كاروان داران از تشكيل تورهاي سياحتي و زيارتي و يا تشكيل كاروان هاي حج تجارت است و تجربه و شناخت آنان از كار، حرف نخست را مي زند و دولت هيچ نقشي در معرفي آنان ندارد. زائر هيچگونه امكاناتي را با خود به عربستان منتقل نمي كند بلكه كاروان دار تمامي نيازهاي زائران را از مقصد خريداري مي كند.

در لبنان ثبت نام حج و معرفي زائران به كاروان ها از ماه رجب آغاز مي شود و دولت صدور گذرنامه و مجوّز خروج از كشور را قبل از ماه مبارك رمضان پايان مي دهد.

گذرنامه و ويزا

گذرنامه زائران لبناني فقط براي حج صادر مي شود و قابليت استفاده ديگر ندارد. مرجع صدورِ گذرنامه نيروي انتظامي است. صدور گذرنامه غيرمتمركز است و توسط مراكز مختلف نيروي انتظامي و به درخواست كاروان دار لبنان انجام مي شود. گذرنامه ها پس از صدور توسط كاروان دار به سفارت عربستان منتقل و اين سفارتخانه نيز كليه ويزاها را قبل از ماه ذي حجه صادر مي كند.

انتقال زائر به عربستان (هوايي، زميني و دريايي)

دولت لبنان از سه سال پيش، تشرّف زائر از طرف مرزهاي زميني را ممنوع كرده و از آن زمان تاكنون تمامي زائران تنها از راه هوا به عربستان عزيمت مي كنند. هر زائر پانصد دلار براي رفت و برگشت به عربستان مي پردازد و دولت در اين زمينه هيچ مساعدتي نمي كند و يارانه اي نمي پردازد و همه مسؤوليت ها در اين زمينه به عهده كاروان مي باشد. شركت هواپيمايي لبنان بر اساس ظرفيت كاروان ها و تعداد زائران هر كاروان پروازها را تنظيم مي كند. پروازهاي تمام زائران از بيروت به جده است و برخي از زائران كه پس از اتمام مناسك حج به مدينه مي روند، بعضي مسيرها را با هواپيما تردّد مي كنند. مجموعه عمليات پروازيِ رفت و برگشت دو هفته به طول مي انجامد و براي اين كار تنها از ناوگان هوايي لبنان استفاده مي شود.

سال هاي قبل، زائران لبناني از راه

--[193]--

زميني و به وسيله اتوبوس از طريق كشور اردن به عربستان مي رفتند.

گمرك (ارز و سوغات)

زائران لبناني براي خروج از كشور، مبلغي را به دولت نمي پردازند. در فرودگاه بيروت بازرسي بدني به دقت انجام و گاهي اوقات براي اين كار از سگ ها نيز استفاده مي كنند. زائران نمي توانند جنسي را براي فروش در عربستان از كشور خارج كنند; چون لبنان يك كشور مصرفي است و كالايي براي صادر كردن ندارد، اما زائران به عنوان
سوغات، چيزهايي مانند پوشاك، صنايع دستي، پتو، تسبيح و اسباب بازي مي خرند و به كشورشان مي برند. تعيين ميزان وزن و مبلغ كالاهاي وارداتي، طبق ضوابطي است كه هواپيمايي تعيين مي كند و گمرك نيز در وارد كردن كالا در چارچوب وزن و مبلغ تعيين شده هيچ دخالتي ندارد و براي زائران زحمتي ايجاد نكرده و هيچ مبلغي هم دريافت نمي كند. در لبنان تمامي بار و وسايل زائران همراه با پرواز آنان به بيروت
منتقل مي شود. زائران در بردن ارز
محدوديتي ندارند و خريد و فروش ارز هم آزاد است. دولت هيچ دخالتي در تأمين ارز زائران ندارد و هيچ يارانه اي هم نمي پردازد. زائر لبناني ارز خود را به مصارف شخصي و خريد سوغات اختصاص مي دهد.

فرودگاه جده (حمل و نقل داخل عربستان)

زائران لبناني شش تا دوازده ساعت در فرودگاه جده باقي مي مانند و استقرار و پذيرايي آن ها توسط كاروان صورت مي گيرد و نحوه پذيرايي نيز با سليقه خود كاروان هاست و سرانه معيني براي آن تعيين نشده است. پس از اتمام
مهلت استقرار، زائران به وسيله
اتوبوس به مكه يا مدينه منتقل
مي شوند. در بين راه، از زائران به
انحاي مختلف پذيرايي مي شود. در
اين پذيرايي ها حتي ممكن است از غذاهاي پخته هم استفاده شود; زيرا آشپز، همراه كاروان است. مسؤول كاروان براي انتقال زائران به مسجدالحرام و مسجدالنبي، خودرو اجاره مي كند و مبلغي كه براي آمد و شد درون شهري زائران در نظر گرفته مي شود حدود صد ريال سعودي است.

--[194]--

مسكن

اجاره برخي از منازل سالانه است و برخي نيز براي موسم اجاره مي شود. اجاره كردن، بر عهده مديران كاروان هاست و دولت هيچگونه مسؤوليتي در اين زمينه ندارد. بسياري از منازل به صورت تلفني اجاره مي شود. معمولاً كاروان هاي لبناني در منطقه عزيزيه ساكن مي شوند و اجاره منازل دستورالعمل خاصي ندارد.

گفتني است منازل به صورت مبله و با تمامي امكانات اجاره مي شود و امكانات مربوط به تغذيه نيز توسط كاروان تأمين مي گردد و زائران تنها وسايل شخصي مورد نياز را به عربستان منتقل مي كنند.

زائران به صورت تمام وقت از محل اسكان استفاده مي كنند و بيشتر منازل به صورت سالانه اجاره مي شود و تقريباً براي هر سال هفتاد هزار ريال سعودي سرانه مسكن تعيين شده است. پرداخت اجاره بها قاعده مشخصي ندارد و مبتني بر توافق طرفين است. سرانه مساحت هر زائر نيز قانون خاصي ندارد. در اتاق ها زنان و مردان و حتي زوجين به صورت جدا هستند.

زائران لبناني، پس از انجام مناسك حج همگي به مدينه منوره مشرّف مي شوند ولي در مجموع، سفر هر زائر لبناني ميان ده تا پانزده روز به طول
مي انجامد.

تدارك و تغذيه

تغذيه زائران لبناني از روند واحدي تبعيت نمي كند. برخي كاروان ها غذا و سرويس در اختيار زائر قرار مي دهند ولي برخي كاروان ها عهده دار ساير خدمات هستند و خود زائر غذاي مورد نيازش را تهيه مي كند و نوسان مبلغ پرداختي به كاروان ها بيشتر از همين مسأله ناشي مي شود.

در سطح مكه و مدينه، توسط دولت لبنان و با همكاري بخش خصوصي رستوران هايي راه اندازي شده است كه به زائران لبناني غذاي مناسب با ذائفه شان ارائه مي كنند. كاروان هايي هم هستند كه غذاهاي آماده و بسته بندي شده همراه خود مي برند. بعضي از اقلام غذايي مورد نياز زائران به صورت گرم تهيه مي شود. آب شرب مورد نياز آنان نيز به صورت بهداشتي است.

--[195]--

بهداشت و درمان

زائران كشور لبنان، همزمان با پيگيري امور اعزام خود، توسط مراكز پزشكي معاينه شده و كارت واكسن دريافت مي كنند. آنان در قبال بيماري هاي مسري واكسينه مي شوند و زائراني كه داراي بيماري هاي حاد و مزمن هستند، اجازه سفر به عربستان را ندارند.

لبنان هيچگونه امكانات درماني در عربستان ندارد و از خدمات دولت سعودي بهره مند مي شود. برخي از زائران بيمار، داروهاي مصرفي خود را به همراه مي برند و كاروان ها نيز تنها داروهاي مسكّن در اختيار دارند كه به هنگام نياز و با تجويز پزشكاني كه در كاروان ها به عنوان زائر حضور دارند به زائرين ارائه مي كنند. حتي در ايّام تشريق نيز لبناني ها هيچگونه امكانات درماني و بهداشتي در خيمه هاي خود به پا نمي كنند و از آن مهم تر، برنامه خاصي نيز براي رعايت مسائل بهداشتي وجود ندارد و براي زائران نيز آموزشي در اين زمينه اعمال نمي شود. براي زائران لبناني مبلغي به عنوان سرانه پزشكي و يا بهداشت و درمان وجود ندارد.

بـيـمه

همانگونه كه اشاره شد حجاج لبناني در طول سفر، از امكانات دولت سعودي بهره مي گيرند و هيچگونه امكانات بيمه و خدمات درماني برايشان وجود ندارد.

آموزش

تلويزيون المنار لبنان، قبل از اعزام زائران، مناسك حج را طبق فتواي رهبر معظم انقلاب اسلامي حضرت آيت الله خامنه اي ـ مدّظلّه العالي ـ ، به زائران آموزش مي دهد. اين آموزش ها از يك ماه قبل از سفر آغاز و تا هنگام عزيمت زائران ادامه مي يابد. علاوه بر آن، در هر كاروان يك روحاني با تهيّه ماكت به آموزش مناسك مي پردازد و تا پايان سفر، زائران را همراهي مي كند و براي تأمين هزينه هاي روحاني كاروان، مبلغي از زائران دريافت مي شود. تنها هزينه آموزش كه زائر مي پردازد همين مبلغ است. نهادي كه مسؤوليت آموزش زائران را بر عهده دارد، حزب الله لبنان است. آموزش ها متمركز نيست بلكه
براي اين كار يك شبكه ارتباطي طراحي شده است. تنها امكان رسانه اي براي

--[196]--

اعمال آموزش تلويزيون المنار است. براي استفاده بيشتر زائران، جزوه مناسك و ادعيه تهيه و ميان زائران توزيع مي گردد و خود زائران در اين مدت مسؤوليت خاصي را عهده دار نيستند. براي مجريان حج آموزش خاصي وجود ندارد. البته آنان ازميان افرادمجرّب انتخاب مي شوند.

تشكيلات اجرايي حج

بعثه لبنان در حج، نمادين و تشريفاتي است. دولت براي نظارت بر روند حج، ستادي را تشكيل مي دهد. انتخاب اعضاي ستاد كه ميان چهل تا پنجاه نفر است، توسط خود دولت انجام مي شود. گزينش مديران كاروان ها توسط محافل اسلامي كشور است. بيشترين همّت آنان، صرف انجام مناسك زائران مي شود و در قبال تشكيلات دولت هيچ مسؤوليتي ندارند و از كار آنان نيز ارزيابي صورت نمي گيرد.

تهيه شده توسط سازمان خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران