متن کامل

محمد بشير الشريف[1] / مهدي سرحدي

 

جمهوري عربي تونس در يك نگاه

فريضة حج در همة سرزمين‌هاي اسلامي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و سازمان‌ها و نهادهاي مرتبط با امر برگزاري حج،  تمامي امكانات خود را براي خدمت رساني به حجاج  الله به كار مي‌گيرند،  تا آنان با سهولت و آرامش هرچه بيشتر مناسك و آداب اين فريضة مهم اسلامي را به جا آورند.

اكنون براي آگاهي از آداب و رسوم حج‌گزاري در بخش ديگري از دنياي پهناور اسلام،  هزاران كيلومتر دورتر،  به غررين نقطة جهان اسلام سفر مي‌كنيم؛ شمال غربي آفريقا و كشور تونس،  نزديك‌ترين سرزمين عربي‌ـ اسلامي به جهان غرب. كشوري كه تركيب معماري اسلامي و اروپايي در بناي مساجدزيباي آن،  يادآور دوران اوج عظمت و اقتدار و شكوفايي علمي و هنري جهان اسلام است.

بخش‌هاي مختلف هيأت اجرايي حج تونس،  كه زيرمجموعة وزارت امور ديني و مذهبي اين كشور هستند،  پس از بازگشت آخرين گروه‌هاي حجاج از سرزمين وحي،  بي‌درنگ مراحل اجرايي حج سال بعد را آغاز مي‌كنند. در ابتدا جلسات «شوراي ملّي حج» به رياست وزير امور ديني و مذهبي اين كشور برگزار مي‌گردد. نمايندگاني از وزارتخانه‌هاي كشور،  امور خارجه،  بهداشت و درمان،  گردشگري و نيز بانك مركزي و «شركت خدمات ملّي و اقامتي» كه رسماً عهده‌دار نظارت بر روند اجرايي مراسم حج است،  در اين شورا عضويت دارند. در جلسات اين شورا،  كاستي‌ها و مشكلات پديد آمده در موسم حجّ گذشته بررسي مي‌شود تا در سال‌هاي آينده از بروز آن‌ها جلوگيري به عمل آيد. همچنين نقاط قوت و تجربيات موفق نيز مورد بازبيني و دقت نظر قرار مي‌گيرد تا به عنوان الگويي مناسب در اجراي برنامه‌هاي مرتبط با حج،  از آن‌ها بهره‌گيري شود.

پس از اعلام موعد ثبت‌نام از سوي وزارت امور ديني و مذهبي،  مشتاقان سفر به كوي دوست،  با دل‌هايي مالامال از عشق و اميد وصال دوست،  براي نام نويسي در ليست قرعه كشي اقدام مي‌كنند. در هر يك از ايالت‌هاي 24 گانة كشور تونس،  نام و مشخّصات داوطلبان گردآوري؛ و فهرست‌هاي مقدماتي آماده مي‌گردد. سپس آزمايش‌هاي پزشكي به طور رايگان بر روي داوطلبان انجام مي‌شود و قرعه كشي در تاريخ و محل از پيش تعيين شده و با حضور تمامي ثبت نام كنندگان صورت مي‌گيرد. ابتدا افرادي كه بيش از هشتاد سال سن دارند و نيز كساني كه پنج بار در قرعه كشي شركت كرده و انتخاب نشده‌اند،  مستقيماً و بدون قرعه در ليست اعزام قرار مي‌گيرند و بقية افراد به قيد قرعه مشخص مي‌شوند. خانواده‌هاي افرادي كه براي اعزام انتخاب شده‌اند،  اين موهبت الهي را جشن مي‌گيرند و دوستان و آشنايان براي تبريك به زائران  الله،  گروه گروه به نزد آنان مي‌روند.

بلافاصله پس از تعيين ليست‌هاي نهايي حجاج،  جلسات و كلاس‌هاي آموزش احكام،  نكات بهداشتي و مباحث تاريخي و جغرافيايي حج،  در مساجد سراسر كشور برپا مي‌شود. هيأت اجرايي حج،  براي تدريس و سخنراني در اين كلاس‌ها، از علما و خطيباني استفاده مي‌كند كه علاوه بر تبحّر در علوم فقه و حديث،  بياني رسا و قابل فهم داشته باشند. همچنين براي شرح و توضيح مراحل مختلف انجام مناسك حج،  از تصاوير و ماكت كعبه،  مقام ابراهيم ×،  چاه زمزم و صفا و مروه نيز استفاده مي‌شود.

وسايل ارتباط جمعي شنيداري،  ديداري و نوشتاري نيز در امر آموزش و بالا بردن سطح آگاهي زائران نقش مهمي بر عهده دارند. همچنين به منظور آشنايي بيشتر حجاج با اماكن زيارتي و مناسك و احكام حج،  كتاب راهنماي حجاج و نوار كاست و لوح فشرده‌اي به صورت رايگان در اختيار آنان قرار مي‌گيرد كه در آن‌ها چگونگي اجراي بخش‌هاي مختلف مناسك با استفاده از تصاوير مناسب آموزش داده مي‌شود. بدين ترتيب مي‌توان گفت كشور تونس نيز در جمع كشورهايي همچون مالزي،  ايران،  تركيه و... ـ كه به برنامه ريزي دقيق و منظم در امر حج زبانزد هستندـ  قرار دارد.

در زمان اجراي برنامه‌هاي آموزشي حجاج، وزير امور ديني و مذهبي تونس خود با حضور در برخي از كلاس‌ها،  بر روند اجرايي آموزش حجاج نظارت  مي‌كند و ضمن برقراري ارتباط مستقيم با آنان،  در سخناني كوتاه،  توصيه‌ها و نكات مهم در اجراي هرچه بهتر و كامل‌تر مناسك و لزوم پايبندي حجاج به اخلاق اسلامي و برادري و عطوفت با يكديگر  را مورد تأكيد قرار مي‌دهد؛ چرا كه حجاج هر كشور،  سفيران سرزمين خود در بزرگترين گردهمايي ديني جهان و در مقدس‌ترين نقطة عالم به شمار مي‌روند.

حاجياني كه براي حضور در مراسم حج آماده مي‌شوند،  ديْن و قرض خود را مي‌پردازند و اگر امانتي نزد آنان باشد،  آن را به صاحبش باز مي‌گردانند. زنگارِ بغض و كينه را از آيينة دل مي‌زدايند و بسيار دقت مي‌كنند تا اموالي كه در راه حج هزينه مي‌شود،  حلال و پاك و به دور از هرگونه شبهه و شائبه باشد. آنان نفقه و هزينه‌هاي جاري خانوادة خود در حين سفر تا زمان بازگشت را براي آن‌ها مهيّا مي‌كنند و براي كسب رضايت و خشنودي والدين،  از هيچ كوششي فروگذار نمي‌كنند. راهيان كوي دوست،  پيش از آغاز سفر،  به ديدار خويشان و بستگان و همسايگان مي‌شتابند و ضمن وداع با آنان،  حلاليت مي‌طلبند. سپس هر يك از زائران بنا به سفارش رسول خدا|،  از ميان همسفران،  همراه و رفيقي مناسب بر مي‌گزيند تا در همه جا يار و غمخوار يكديگر باشند.

با اعزام نخستين كاروان‌هاي حجاج به سرزمين وحي،  در فردوگاه‌ها نيز جوّي از شادماني و سرور پديد مي‌آيد. گروه‌هاي مديحه سرايي حاضر در فرودگاه با قرائت تواشيح در مدح پيامبر بزرگ اسلام|،  فضايي آكنده از معنويت و شور و شوق را در ميان حجاج و بدرقه كنندگان به وجود مي‌آورند كه همه را به شدّت تحت تأثير قرار مي‌دهد.

مرحلة دوم از برنامه‌هاي آموزشي و توجيهي حجاج در فرودگاه آغاز مي‌شود. اين مرحله،  پس از رسيدن به عربستان نيز در اتوبوس‌ها و محل اقامت زائران ادامه مي‌يابد.

براي سهولت در امر آموزش احكام و مناسك و اطلاع رساني به حجاج،  در هتل‌ها و منازل محل اقامت زائران تابلوهايي نصب مي‌گردد كه تصوير،  نام و شمارة اتاق روحاني كاروان بر روي آن با حروف درشت درج شده است تا حجاج بتوانند در مواقع لزوم،  به راحتي به آنان دسترسي داشته باشند.

علاوه بر اين،  در هر يك از ساختمان‌هاي محل اقامت حجاج،  افرادي حضور دارند كه به صورت شبانه روزي براي خدمت‌رساني به سالمندان،  ناتوانان و بيماران،  در انجام مناسك آمادگي كامل دارند. ياري رساندن به گروه‌هاي مذكور در هنگام طواف و سعي،  عزيمت به عرفات،  رمي و نيز كمك به گمشدگان،  از جمله وظايف اين گروه‌ها به شمار مي‌آيد. همچنين وزير امور ديني و مذهبي كه رياست بعثة حج تونس را بر عهده دارد،  به صورت لحظه به لحظه بر روند اجرايي امور نظارت دارد و شخصاً با سركشي به محل‌هاي اقامت زائران و گفتگو با آنان،  از مشكلات آن‌ها باخبر شده و براي رفع معضلات و فراهم نمودن امكانات آسايش و راحتي هر چه بيشتر حجاج،  تلاش مي‌كند.

در ايام اقامت در جوار  الله الحرام،  جلسات متعدد سخنراني،  تدريس و بيان احكام براي زائران برپا مي‌شود و فضايي معنوي و روحاني پديد مي‌آيد كه به زائران كمك مي‌كند تا فارغ از دغدغه‌هاي مادي،  تمام وقت و نيروي خود را براي عبادت و بهره‌گيري كامل از  بركات اين سفر معنوي صرف كنند.

از جملة اين مراسم و برنامه‌ها،  برگزاري جلسات ختم قرآن كريم است.

دعا و نيايش به درگاه باري تعالي نيز از جمله بخش‌هاي اين مراسم پرفيض است. حجاج در اين جلسات با دل‌هايي آكنده از معنويت،  دست نياز به درگاه خالق بي‌نياز برمي‌دارند تا مسلمانان را عزت و كرامت و وحدت عنايت فرمايد و دل‌هاي آنان را در شرق و غرب دنياي اسلام به يكديگر پيوند دهد،  تا به ساحل امنيت و پيشرفت و تعالي واصل شوند.

در روز ترويه (هشتم ذي الحجه)،  علما، راهنمايان و خدمتگزاران حجاج،  با تلاش و كوشش بي‌شائبه،  كه بعضاً مستلزم شب بيداري‌هاي طولاني است،  طبق برنامة از پيش تعيين شده و با استفاده از اتوبوس‌هاي ويژه،  پس از احرام نسبت به انتقال حجاج به عرفات اقدام مي‌كنند. شب نهم اين ماه از شب‌هاي پر بركت به شمار مي‌رود و معمولاً با عبادت و نيايش و شب زنده داري همراه است. بسياري از حجاج تونسي حاضر در عرفات،  آن شب را در خارج از چادرها به سر مي‌برند تا چنان كه در حديث شريف قدسي آمده است،  حضور پرشمار لبيك گويان به دعوت الهي موجب مباهات حضرت حق در برابر فرشتگان گردد،  آنجا كه مي‌فرمايد:

«بندگان مرا بنگريد كه ژوليده‌موي و غبار آلوده،  از راه‌هاي دور و دراز به اميد بهشت من گرد آمده‌اند،  پس اگر گناهان آنان به تعداد ريگ‌هاي بيابان و كف درياها باشد،  آن را مي‌بخشايم.»[2]

پس از غروب آفتاب روز عرفه،  حاجيان به همراه  علما و راهنمايان كاروان‌ها و با ياري خدمتگزاران بخش‌هاي حمل ونقل،  رهسپار مشعر الحرام مي‌شوند و نماز مغرب و عشا را با اندكي تأخير و به صورت شكسته (قصر) به جا مي‌آورند. آنان پس از جمع‌آوري ريگ براي رمي جمرات،  رهسپار منا مي‌شوند و در روز عيد،  پس از رمي و ذبح قرباني و حلق،  از احرام خارج مي‌شوند تا براي ادامة مناسك عازم مكه شوند و سپس با حضور دوباره در منا و انجام بخش‌هاي باقيمانده از مناسك،  در كنار برادران مسلمان خود از جاي جاي دنياي اسلام،  بزرگترين همايش ديني جهان را با شكوه و جلوة خاص به پايان برند.