گفت و گو روح تواضع درحج وحدت می‌آفریند

حجت الاسلام والمسلمين دكتر پارسانيا از استادان حوزه علميه قم و از فرهيختگان و پژوهشگران كشور است كه تدريس و تأليف او توانسته شاگردان فراواني را در حوزه‌هاي علميه و دانشگاه‌هاي سراسر كشور پرورش دهد. حضور ايشان در بعثه مقام معظم رهبري در مدينه منوره، اين امكان را به نشريه زائر داد تا گفت و گويي در عرصه وحدت اسلامي ترتيب دهد و استاد نيز با بزرگواري تمام دعوت ما را پذيرفت. اينك شما و سخنان استاد پارسانيا.

?آيا وحدت اسلامي امكان عقلي دارد يا آنچه منظور است تقريب و مداراست؟
معناي وحدت بايد روشن شود. چه توقعي از وحدت داريم. برخي از معاني آن نه شدني است و نه مطلوب است. برخي از معاني آن هم مطلوب است و هم محقق است و برخي از معاني مطلوب است و بايد بر آن تأكيد شود تا محقق گردد. اگر مراد وحدت در اصل اسلام است، همه ما در اصل توحيد، نگاه توحيدي به هستي و پذيرش قرآن كريم و نبوت پيامبر گرامي اسلامي(ص) و مسئله معاد با ديگر فرقه‌هاي اسلامي وحدت داريم.
?آيا نگاه شيعي با نگاه معتزلي واشعري و... در مسئله توحيد و چگونگي آن وحدت دارد؟
همه ما در اصل توحيد با هم وحدت داريم، اگر چه در جزئيات آن اختلاف داشته باشيم. همه در مبدأ و معاد و راهنما بودن پيامبر وحدت نظر داريم و از اين رو، همه كلام خود را به قرآن استناد مي‌دهند، اگر چه در برداشت از قرآن كريم اختلاف نظر و سليقه وجود دارد. برخي از اين اختلاف‌ها طبيعي بشر است. برخي از دلايلي كه اين اختلاف در آن رخ مي‌دهد به دليل منظرهاي مختلف است؛ يعني رويكردهاي تاريخي، كلامي، ادبي و... هر كس از منظر خود نگاه مي‌كند و طبيعي است اختلاف پيش آيد. اما برخي از اختلافاتي كه رخ مي‌دهد به دليل خطاهاي در برداشت است و آن هم طبيعي است؛ چون ما معصوم نيستيم. حتي اگر پيامبر(ص) هم معصوم نبود، مي‌توانست در معرض خطر خطا باشد. بودن خطا طبيعي است اما نحوه برخورد شيعه در مواجهه نظري و در رفتار عملي با اختلافات مهم است. قرآن كريم نه تنها از وحدت مسلمانان، بلكه از وحدت اديان سخن مي‌گويد.چنان كه مي‌فرمايد: «قل يا اهل الكتاب تعالَوْا اِلي كلمهٍ سواءٍ بَيْنَنا و بَيْنَكُم اَنْ لانعْبُدَ اِلاَّاللّه» اين كلمه سواء، كلمه واحده است. پس اديان هم در يك جايي با هم وحدت دارند. دعوت به عامل وحدت در ميان مسلمانان، چيز مهمي است. اختلاف‌ها اگر به كشاكش كشيده نشود، اشكال ايجاد نمي‌كند. اگر دو مسلمان  در مورد يك مسأله واحد دو نظر مختلف دارند به گونه‌اي كه اين دو نظر در دو طرف نقيض قرار گيرند، بدون شك يكي از دو نظر اشتباه و ديگري درست است.
?پس قرائت‌هاي مختلف از يك مسئله وجود ندارد؟!
قرائتهاي مختلف الزاما اشتباه نيست؛ اگر قرائت‌ها در طول يكديگر يا در عرض هم باشند قابل جمع هستند، قرائت هاي مختلف آن زمان بر وجود اشتباه دلالت مي‌كند كه به حوزه واحد برگردد به گونه‌اي كه به تناقض منجر شود. اگر مسلمانان در اين موارد ، وجود اختلاف را هديه خداوند بدانند كه بر وجود خطا در يكي از دو طرف اعتقاد دلالت مي‌كند اين اختلاف مي‌تواند سبب رحمت باشد. در حوزه عمل نيز مسلمانان اصول فراواني براي تحمل ومداراي با يكديگر دارند. امت اسلام ممكن است برخي خطا كنند، اما خطا نبايد مانع همكاري عملي در گستره امت اسلامي باشد. مسلمانان با صرف نظر از اختلافاتي كه دارند به لحاظ عملي بايد مداراي ويژه با يكديگر داشته باشند  و در سطح جهاني نيز بايد با غير مسلمانان براساس پيمان‌ها و عهدهاي خود رفتار كنند. در سوره فتح مي‌خوانيم: «محمدٌ رَسولُ الله و الَّذينَ مَعَهُ اَشِداءعلي الكُفار رُحَماءُ بَيْنَهُم» يعني امت پيامبر در مقابل كفار بايد شديد باشند و در مقابل هم مهربان باشند. همين باعث مي‌شود كه امت اسلام توان رشد داشته باشد. عامل وحدت، توحيد است. وحدت مسلمانان باعث رشد آنها درصدر اسلام شد و آنها در مدت كمي توانستند تمدن اسلامي را بنيان نهند. البته عرض كردم در حوزه نظر اختلاف بد نيست برخي اختلافات كه ناظر به ابعاد مراتب مختلف  معرفت است لازم است و بعضي ديگر كه بر اثر اشتباه و خطا است زمينه تحقيق و گفت و گو را فراهم مي آورد، به گونه‌اي كه سرانجام افراد به اشتباهات خود پي مي‌برند و مي‌كوشند. يافته‌هاي خود را عميق‌تر سازند؛ اما بايد مراقب بود تا اختلافات نظري به اختلافات عملي و سرانجام كشمكش و افتراق امت منجر نشود. حفظ كيان اسلامي و امت اسلام از ضروريات احكام عملي همه مسلمانان است. دفاع از امت اسلامي و وحدت جامعه اسلامي  در تشيع بسيار پررنگ مطرح مي‌شود و فلسفه تقيه مداراتي در تشيع همين است ؛ يعني اگر مسائل نظري هم باعث كشمكش و گسست امت اسلام شود بايد از آن پرهيز كرد.
اگر كسي وحدت عملي و اجتماعي را زيرپا بگذارد، حرام شرعي مرتكب شده است، همانگونه كه امروز ما در نماز جماعت مكه و مدينه شركت مي‌كنيم و نماز خواندن با آنان را حتي در مواردي كه مطابق با فقه جعفري نباشد مستحب مي‌دانيم و بلكه  به امامت امامان جماعت خانه خدا و مسجد پيامبر(ص) نماز خواندن را مثل نماز خواندن پشت سر پيامبر اكرم(ص) و امامان معصوم (ع) مي‌دانيم و حتي اگر طرف مقابل ما را تكفير كند، او را جاهل يا مغرض مي‌خوانيم اما بازهم به خود اجازه تكفير او را نمي‌دهيم و او را تا زماني كه از كلمه توحيد سخن مي‌گويد و به نبوت و معاد معتقد است، از امت اسلام مي‌دانيم. اگر كسي از مسلمات اسلام مثل توحيد و نبوت پيامبر(ص) خارج نشده، ما موظفيم از حريم او دفاع كنيم. دفاع از هر مسلمان را هنگامي كه مورد هجوم بيگانه قرار مي‌گيرد يا به او ظلم مي‌شود وظيفه خود مي‌دانيم. همان‌طور كه دفاع از مردم فلسطين را وظيفة خود مي‌دانيم.
?چطور مي‌توان حج را پايگاه گسترش وحدت در جهان اسلام قرار داد؟
حج كانون عبوديت و ظهور ذكر الهي است. وحدت حقيقي بين انسان‌ها با توصيه يا با مشاركتهاي اضطراري حاصل نمي‌شود.
وحدت وقتي به وجود مي‌آيد كه انسان‌ها اخلاص را نسبت به يك حقيقت متعالي در درون خود پرورش دهند و از تكبر و غرور و خودپرستي بگذرد و توحيد همان معناي مقدس و متعالي است كه وحدت حقيقي انسانها را ممكن م ميسر مي‌سازد.وقتي ابراهيم(ع) فرزندش را قرباني مي‌كند، در حقيقت از سرّ و حقيقت خود براي تقرب به خدا عبور مي‌كند، زيرا فرزند سر پدر است. اگر در ميان مشركان وحدتي هست از سر ناچاري است. قلبهاي آنها به جاي واحدي وصل نشده است بنابراين وحدت آنها صوري است و بسيار زود فرو مي‌پاشد. به تعبير قرآن كريم تحسبهم جميعاً و قلوبهم شَتّي، آنها را به حسب ظاهر همراه مي‌يابي اما قلب‌هايشان پراكنده است. توحيد باعث ايجاد هدف واحد مي‌شود و روح همدلي و هم آهنگي را ايجاد مي نمايد و رشد اجتماعي را افزايش مي‌دهد؛ با توحيد انسان‌ها  به ملكوت آسمان متصل مي‌شوند. همان طور كه در جنگ بدر چنين شد. يعني قوت افراد با اتصال به توحيد و ملكوت بيشتر مي‌شود. با ايمان مي‌توان وحدت واقعي را  به دست آورد و امت اسلامي در حج آدمهايي نيستند كه با  اغراض نفساني مختلف ناگزير به هم رسيده باشند و مجبور به همكاري با يكديگر باشند، آنها در پرتو توحيد و ياد خدا جامعه مي‌شوند، يك امت مي‌شوند و آثار توحيد را لمس مي‌كنند. امت اسلام به حج مي‌آيند تا پيرو حقيقي پيامبر اسلام(ص) باشند.
اگر به تعبير قرآن كريم سامري با استفاده از جاي پاي جبرئيل مي‌تواند قدرت تصرف پيدا كند. جاي پاي پيامبر(ص) و اولياي او مي‌تواند با توجه به ملكوتي كه دارند در افراد تأثير گذارد،  و از اين رو حضور در مكه و مدينه مي‌تواند به رشد معنوي افراد بسيار كمك كند.
ايام حج ايامي است كه امام زمان(عج) در آن خدا حضور دارد و حضور آن حضرت نيز آثار معنوي فراواني در امت اسلام برجاي مي‌گذارد.