اندیشه زائر فلسفه رمى و قربانى

فلسفه رمي و قرباني

احمد صادقي اردستاني

قرآن كريم مي فرمايد: ما ابراهيم را به (ولادت) نوجوان بردباري مژده داديم، هنگامي كه با او به مقام سعي و توانايي رسيد گفت: فرزندم! من در خواب ديدم كه بايد تو را ذبح كنم! نظر تو چيست؟ گفت: پدرم! هر چه دستور داري اجرا كن! به خواست خدا مرا از صابران خواهي يافت، وقتي هر دو آماده و تسليم شدند و ابراهيم جبين پيشاني او را بر خاك گذاشت، او را ندا داديم كه اي ابراهيم! آن چه را در خواب مأموريت يافتي انجام دادي... به طور مسلّم اين امتحان بزرگ و روشني است، ما ذبح عظيمي را فداي او كرديم و نام نيك او را در امّت هاي بعد باقي گذاشتيم...(سوره صافات، آيه 108ـ101)

بر اين اساس، وقتي ابراهيم خليل(ع) در خواب مي بيند، كه فرزند خويش اسماعيل را ذبح مي‌كند و اين خواب سه شب (شب هشتم و نهم و دهم) براي او تكرار مي شود، آن رؤياي صادقه را يك دستور الهي مي داند، آن را با فرزند در ميان مي گذارد و اسماعيل 13 ساله هم اين خواب را يك فرمان الهي مي داند و با ياري جستن از خدا، تن به تسليم مي سپارد.

به هر حال، ابراهيم(ع)، اسماعيل نوجوان را با تدبير، از مادري كه يك فرزند بيش ندارد، جدا مي كند، از شهر او را به درّه منا مي آورد، طرف راست صورت او را براي ذبح روي خاك مي گذارد و يا جبين به صورت او نمي نهد و پدر و پسر آماده ذبح مي شوند، كه ندا مي رسد: «قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيا...»(سوره صافات، آيه 105) و آن گاه طبق بيان امام باقر(ع)، قوچي از آسمان به زمين مي آيد.(كافي، ج 4، ص 209) و طبق بيان امام رضا(ع) ابراهيم آن قوچ را فداي اسماعيل مي گرداند و اين قرباني در منا براي همگان تا روز قيامت، يك سنّت و تكليف مي گردد.(الخصال، ج 1، ص 56) امّا بايد توجّه داشت، كه قرباني كردن فرزند نوجوان در من ساده اي نيست، عوامل بازدارنده مختلف و طبق روايات، شيطان، براي انجام اين ذبح عظيم وسوسه هاي زيادي به كار مي گيرد و ابراهيم(ع) هم حدّاقل سه بار بايد با پرتاب يك مشت سنگ ريزه او را از خود براند و فراري دهد تا بتواند به وظيفه سخت و سنگين خود عمل كند.

علي(ع) مي فرمايد: «رمي جمرات بدين خاطر است، كه وقتي جبرئيل، ابراهيم(ع) را براي انجام مناسك حج به منا آورد، شيطان براي وسوسه ظاهر شد، جبرئيل به ابراهيم گفت: او را سنگ باران كن، ابراهيم تعداد هفت ريگ (يك مشت ريگ) به طرف شيطان پرتاب كرد و او در جمره اوّل پنهان شد، سپس در جمره دوم ظاهر شد و باز هم ابراهيم يك مشت (هفت ريگ) به او پاشيد و شيطان در جمره دوم پنهان شد و بعد نيز شيطان براي بار سوّم براي وسوسه و مزاحمت ظاهر گرديد، كه ابراهيم هفت ريگ به سوي او پرتاب نمود و شيطان در «جمره سوّم پنهان شد.(قرب الاسناد، ص 131، ح 519) بدين ترتيب رمي جمرات به طوري كه در بالا بيان شد، يا به هنگام ذبح براي ابراهيم(ع) در سه مرحله، وسوسه شيطان رخ داد، و به بيان امام موسي بن جعفر(ع) يك سنّت ابراهيمي رايج براي همگان گرديد و گويا به خاطر تحمّل رنج اين عمل، يا جنبه تعبّدي آن، و بالاخره به عنوان يك خشم و قهر و نبرد هميشگي، از سوي هر مؤمن زائر با شيطان و شيطان صفت ها و خصلت هاي شيطاني است، كه امام صادق(ع) فرموده است: «بِكُلِّ حَصاة يَرمي بِها تَحُطَّ عَنْهُ كَبِيرَةٌ مُوبِقَةٌ؛ به شماره هر ريگي كه زائر به جمره پرتاب مي كند، گناه هلاك كننده اي از او ريخته مي شود و از گناه پاك مي گردد».( المحاسن، ص 67)

درباره قرباني و فلسفه آن هم، علاوه بر آن چه در بالا بيان شد و ملاحظه كرديم، قرآن در هفت آيه مطرح نموده، بايد توجّه داشته باشيم، قرآن قرباني را در 3 آيه با تعبير «هَدْيْ» يعني هديه به پيشگاه دوست و يك تمرين اقتصادي معبودانه آن را واجب شمرده، تا بدين وسيله عيدي توانمندان براي تهي دستان و گرسنگان، سير كردن و تأمين زندگي مادي و معنوي آنان باشد. البتّه، توجّه داريم كه، قرباني عبادت است، بايد با نيّت خالص صورت گيرد، با مال حلال تهيه شده باشد و چون اطاعت حق و هديه به پيشگاه خداوند است، از سلامت و شرايط لازم كه در كتب مناسك حج آمده برخوردار باشد.(تحرير الوسيله، ج 1، ص 423) در مورد قرباني روز عيد در منا غير از جنبه تكليفي، درباره اثر وضعي آن، امام زين العابدين(ع) فرموده: «إِذا ذَبِحَ الْحاجُّ، كانَ فِداهُ مِنَ النّارِ؛آن گاه كه حاجي قرباني خود را ذبح كرد، اين عمل موجب نگهداري او از آتش دوزخ خواهد بود».