بخش 13

169

ميقات حج - سال هشتم - شماره بيست و نهم - پاييز 1378

گفتگو

170

نشستي با رييس محترم سازمان حج و زيارت

ميقات حج : ارزيابي حضرت عالي از حجّ سال گذشته چيست ؟

آقاي رضايي : براي ارزيابي كاري ، ابتدا بايد تمام مسائل و عوامل آن كار را در نظر گرفت :

امر حج ، از آغاز كار ، كه عبارت است از اعلام اسامي مدير كاروانها و آخرين مرحله اش كه ورود زائر به منزل مي باشد ، يك عمليات بسيار سنگيني است كه ما در مديريّت ، اسمش را « مديريت بحران » مي گذاريم ؛ چون در هر حال ، محدود به زمان و در مواردي محدود به مكان است . عملياتي است كه بخشي از آن در ايران انجام مي شود و بخشي در عربستان .

آنچه كه به ايران مربوط مي شود به دليل وجود مراكزي در ايران است كه در امر حجّ كمك مي كنند و الحمد لله به رواني و نظم كارها انجام مي شود .

در سال گذشته نيز تمام كارهايي كه در محيط ايران داشتيم ، در دستگاه هاي مختلفي كه همكاري با سازمان حجّ داشتند ، بسيار خوب انجام شد .

و بايد بگويم كه نسبت به گذشته روبه تكامل بوده است ؛ زيرا ما در هر سال ، كارهاي پيشين خود را مي بينيم و آنها را ارزيابي مي كنيم ، اگر اشكالي داشتيم و يا انتقادي متوجّه ما بود آنها را بررسي كرده ، در كميته هاي مختلف به نقد مي گذاريم و به مرحله اجرا در مي آوريم و بحمدالله در سال گذشته هم با همين عملكرد پيش رفتيم و

171

توانستيم كارهاي داخل ايران را به خوبي انجام دهيم ليكن در همين جا بعضي از كارها نسبت به سال پيش بهتر انجام شد كه آن هم در كارنامه عمليّات حج روشن و مشخّص است ؛ مثلا اينكه كاروانها زودتر بسته شد ، آموزشها بهتر داده شد و هماهنگي بين مدير كاروان و مجموعه زائران به لحاظ اينكه برنامه هايشان زودتر بود ، بهتر انجام شد ؛ هماهنگي هايي كه بايد با دستگاه هاي مختلف بكنيم و برنامه هايي كه داشتيم ، پيشرفت خوبي كرد . نمونه هاي بسيار داريم كه نشان مي دهد نسبت به گذشته ، سيرتكاملي كرده ايم .

در عربستان هم بخشي از كارها به خودمان مربوط مي شود و برنامه ريزي هايي كه در ايران انجام مي دهيم ، بخشي از آن به عربستان برمي گردد ، چون ميزبانِ كشورهاي اسلامي است و همچنين ميزبان كشورهايي است كه اسلامي نيستند ولي مسلمان در آنها هست و زائر مي فرستند .

ما روبرو هستيم با يك برنامه اي از عربستان سعودي و يك سري قوانين كه بايد ناگزير با آنها هماهنگ شويم و برنامه هاي آنها را در نظر بگيريم و قواعد و قوانينشان را هم مدّ نظر داشته باشيم .

طبيعي است كه موضوع حمل و نقل در عربستان سعودي ، اسكان ، تغذيه و ايام تشريق و . . . مواردي است كه ما در عربستان سعودي با آنها كار داريم و عمليات ما را تشكيل مي دهد .

در بخش پزشكي كه يكي از عمده ترين بخشهاي ما در عربستان است ، مي توانم بگويم كه نسبت به سال قبل ، در تمام موارد بي مشكل بوديم . شايد كلمه « بي مشكل » ادعاي بزرگي باشد ولي مشكل مان كمتر از سالهاي پيش بود . دليلش اين است كه بخش رسيدگي به شكايات داريم ، بخش بازرسين و نظارت بعثه مقام معظم رهبري در كاروان ها فعال است و حضور اين عزيزان در نظارت و بازرسي يا بخشي كه رسيدگي به شكايات در ستاد را بر عهده دارد ، نشان دهنده اين است كه كمترين شكايت را داشتيم و نسبت به سال قبلش ، شكايات نيز بسيار كمتر بود و اين نشانه آن است كه كار برنامه ريزي امر حج مسير طبيعي خود را طي كرده و نسبت به گذشته ارزيابي آن خوب بوده ، ليكن ممكن است فردي كه سفر اوّل او به حج است ، مطلبي را

172

ببيند كه برايش خوشايند نباشد يا نقطه ضعفي احساس كند كه از كسي كه چندين سفر يا به طور مستمر به حج مي آيد بهتر بتواند مقايسه كند و طبيعي است كه ما چون خودمان را در پيشگاه خداوند متعال و همچنين ملّت بزرگوار و زائرانمان مسؤول مي دانيم ، سعي و تلاش ما اين است كه در برنامه ريزي دقّت لازم اعمال شود و در اجرا هم بكوشيم كه برنامه خوبي داشته باشيم و بحمدالله گزارش هايي كه درباره حجّ سال گذشته ، از طرق مختلف به مسؤولان نظام داديم ، رضايت آنان جلب شد .

ميقات حج : ازسياستهاي اعلام شده توسّط سازمان حج و زيارت ، صرفه جويي اقتصادي در امرحج است ، لطفاًبفرماييد دراين زمينه تاكنون چه اقداماتي صورت پذيرفته است ؟

آقاي رضايي : صرفه جويي مطلبي نيست كه در يك بُعد از حج بتوانيم بگوييم فلان صرفه جويي را داشتيم ، ما وظيفه داريم كه در عمليات حج اسراف نكنيم . كارمند بيشتر از نياز نبريم و تشكيلاتمان گسترده نباشد . به همين دليل ، در سال گذشته در ابعاد تشكيلاتي سازمان حج و زيارت ، تشكيلات جديدي را ارائه داديم و بحمدالله الآن با همين تشكيلات جديد و با كم كردن نيروها ، كارمان را انجام مي دهيم ، علّت اين كار واگذاري كارها به استان ها است و نداشتن تمركز . تمركزي كه نظام از ما انتظار دارد ، بحمدالله در سازمان حج خوب انجام شد و ما با همين روشهاي مديريتي توانستيم كار و تشكيلات را كمتر كنيم .

درمورد عربستان وحج هم همينطور بود ، تشكيلات ستادي را تا توانستيم كم كرديم وبخشي از كارها را ، تا آنجا كه ممكن بود به عهده خود عربستان گذاشتيم ، البته با توجّه به وضعيتي كه ايجاد كرده ايم و همكاري هايي كه هر سال آن را گسترش مي دهيم ، كار تشكيلاتي خودمان در ستادهاي جدّه ، مكّه و مدينه را كاهش داديم ؛ زيرا در هر سالي نسبت به سال قبل ، ممكن است مملكت مشكلات ارزي داشته باشد ، كه در سال گذشته چنين وضعي داشتيم .

بنابر اين ، ما هم مانند مجريان ديگر دستگاهها بايد برنامه ريزي مي كرديم تا مقداري در اين زمينه كمك كنيم به دولت و آنچه را هم عمل كرديم عمدتاً فشاري بود كه بر تشكيلات سازماني خودمان آورديم . نمونه آن در جدّه بود كه همه ساله دفتري

173

را براي سازمان ، دفتري براي وزارت خارجه و دفتري براي واحد پزشكي خودمان مي گرفتيم كه امسال اين دفاتر را نگرفتيم و عمدتاً تا آنجا كه امكان داشت از محيط هاي خودِ سعوديها استفاده كرديم و اين صرفه جويي بالايي را موجب شد .

در رابطه با مالكين ، سعي كرديم نسبت به سالهاي قبل تخفيفهايي را بگيريم و همچنين امكاناتي را از آنها براي منازلمان دريافت كنيم كه همين ها نيز مجدّداً به صرفه جويي هاي ما افزود ، ليكن در بعضي موارد امكان صرفه جويي نيست ؛ مثلا در مورد تغذيه يا در مورد اسكان ، صرفه جويي زيادي نمي توان داشت . اگر هم بشود صرفه جويي كرد بسيار كم است .

گفتني است كه در آن قسمت نيز مقداري از هزينه ها كاستيم ، ليكن در موضوع خريدهايمان نسبت به سالهاي گذشته ، برابر سهميه بندي و ميزان سهميه اي كه براي هر فرد زائر در نظر داشتيم ، آن را كم نكرديم . در برنامه غذايي اگر تغييري داديم ، آن دليل خاص خودش را داشت و به دليل صرفه جوييِ امور كارِ تداركاتي نبود .

بحمدالله در مجموع اين صرفه جويي ، صرفه جويي معقول بود و سازمان حج به دلايل عملكردش در سال گذشته و سالهاي قبل كه به سمع ونظر همه مسؤولان نظام مي رسيد ، دريافت لوح تقدير صرفه جويي خردمندانه را با امضاي جناب آقاي خاتمي رياست محترم جمهورداشت كه اين ازافتخارات سازمان حج و زيارت است و اين نيست مگر يك سند ممتازي كه همه كارمندان و همه عزيزاني كه در امر زيارت خدمت مي كنند دريافت كردند .

ميقات حج : سياستهاي صرفه جويي ، گاهي موجب نارضايتي زائران بوده است ، آيا از حق زائر چيزي كاسته شده است ؟

آقاي رضايي : در پاسخ شما بايد بگويم : خير ، صرفه جويي اگر معقول باشد مشكلي را ايجاد نمي كند ليكن اگر غيرمعقول باشد ، طبيعي است آثار منفي خودش را خواهد گذاشت . ما در عربستان سعودي برابر دستورالعمل خود سعودي ها در مسكن ، متراژي را در مدينه و متراژي را در مكّه بايد حتماً داشته باشيم كه نمي توانيم از آن عدول كنيم ، به همين جهت آنها بازرس دارند و بازرسي مي كنند . در امر تغذيه هم همين طور است ؛ يعني

174

سهميّه سرانه اي را در نظر گرفتيم و مجموع خريدهاي ما نسبت به سالهاي گذشته تغيير خاصّي نداشت .

در امر منا ، عرفات و حتّي حمل و نقل ، چه ايام تشريق ، چه بين شهري همان روش گذشته را داشتيم . چون اينها امور و هزينه هاي ثابت ما را تشكيل مي دهد ، لذا بايد بگوييم كه آنچه صرفه جويي بوده ، كار مديريتي بوده كه در مجموعه امور سعي خودمان را كرديم تا معقول و با تلاشي كه همه مي كنند ، صرفه جويي درستي داشته باشيم ؛ مثلا زائران را با توجيهي كه شدند و آموزشهايي كه داده شد ، متوجه كرديم كه صلاح و حتّي صرفه اقتصادي شما به اين است كه در ايران خريد كنيد و اينها از يك ساك فقط براي سوغات خودشان استفاده كردندو اين خودش صرفه جويي بالايي بود براي كلّ نظام ؛ يعني هم كمك به مردم بود و هم كمك به مجموعه نظام . لذا هيچ حقّي از زائري تضييع نشد .

در همين جا بايد بگويم زائري كه در سال شصت و سه بيست و هفت هزار تومان پرداخت كرده ، با هر مقياس و معياري حساب كنيم ، ارزشش بسيار پايين است .

هزينه اي كه امروز دولت براي حج مي كند و يارانه اي كه در اين مجموعه مي پردازد بسيار بيشتر از آن مقداري است كه زائر براي خودش محاسبه مي كند و اين نيست مگر كمك نظام بر امر حج و اگر هم انتظار هست كه ما عاقلانه و مدبّرانه كارهاي حج را به سمتي ببريم كه هزينه هاي بيشتري را به لحاظ ارزي در خارج كشور نداشته باشيم ، اين يك انتظار بسيار به جاست و ما هم تلاش خودمان را كرديم كه صرفه جويي منطقي داشته باشيم و اميدواريم كه اين را در سالهاي آتي هم ان شاءالله اعمال كنيم .

ميقات حج : زمزمه خصوصي سازي حج و عمره به واقعيّت نزديك شده و در سال جاري برخي آژانس ها اقدام به بردن زائر به مكّه كرده اند ، لطفاً بفرماييد نظر جنابعالي درباره خصوصي سازي چيست ؟ و نقاط قوّت و ضعف آن كدام است ؟ و چه تبعاتي براي كشور دارد ؟

آقاي رضايي : در حال حاضر ما نبايد فكر كنيم كه سيستم ما در امر حج دولتي است و به شيوه

175

دولتي عمل مي شود ! شما اگر آماري را از كارمندان سازمان حج بگيريد ، خواهيد ديد كه اين سازمان يك الگوي بسيار زيبايي را در اجراي كار در كشور دارد كه شايد در كمتر جايي بتوان ديد . مجموعه كارمندان رسمي يا پيماني و يا حتّي قرار دادي ما را در كشور ، سيصد و پنجاه كارمند تشكيل مي دهد كه اينها از دولت حقوق مي گيرند و يك عمليات سنگيني را انجام مي دهند ؛ هم كار حج و عمره را سامان مي دهند و هم هماهنگي عتبات عاليات و سوريه را بر عهده دارند . در آن بخش نيز همكاري ، نظارت و حمايت مي كنند و در بخشي از آن هم اجرا مي كنند .

بديهي است اين سيصد و پنجاه نفر ، به هيچ وجه قادر نيستند تمام اين عمليات را راهبري كنند ، در هر سال ، بالاي هشت هزار نفر در خدمت حج يا عمره هستند ، خوب اين تعداد سنگين بايد گفت بخش خصوصي هستند ، بي آنكه پاداشي بگيرند ، اضافه كاري دريافت كنند ، جايي بخواهند از امكانات دولتي بهره ببرند و . . . بلكه به دليل ماهيّت كار ، كه فصلي است ، ما از آنها استفاده مي كنيم .

بنابراين بايد بگوييم كه الآن هم بخش خصوصي در خدمت كار است و سازمان حج از بخش خصوصي بسيار خوب استفاده مي كند ليكن مطلبي كه هست اين است كه ما در سطح كشور دفاتر خدمات مسافرتي بسيار داريم و از آنها استفاده نمي كنيم و الآن بايد بگويم كه از آنها هم استفاده خواهد شد ؛ بسياري از اين مديران يا عوامل اجرايي كاروانهاي ما ، يا خودشان دفتر خدمات مسافرتي دارند و يا در آن دفاتر شريك هستند كه مي شود از همانها هم استفاده كرد . امّا اينكه ما كار را به دفاتر خدماتي واگذار كنيم ، هرگز چنين نيست .

دفاتر خدماتي مسافرتي براي كار خاصّي ايجاد شده اند كه آن امر سياحت است و در دنيا هم چنين است . در صورتي كه كار زيارت ويژگي خاص خود را دارد و مسافرش نسبت به مسافر ديگر كشورها ؛ مثل اروپا تفاوت مي كند ، از آنجا كه ما مجموعه بسياري از زائران را به كشور ديگري مي بريم ؛ چه عتبات ، چه عمره ، چه حج و چه سوريه ، سزاست كه برنامه ريزي بسيار مهمتر از ديگر كشورها ، روي آن داشته باشيم .

در هر حال اين مجموعه به كشور ديگري نمي روند كه در آن كشور هم از همه دنيا باشند . بنابر اين بايد در ابعاد مختلف با اينها كار شود و نظام بايد نظارت دقيق روي آن

176

داشته باشد .

اين كارها بُعد شرعي دارد ، بعد اقتصادي دارد و همچنين داراي بعد اجتماعي و بين المللي است . و اينها چيزي نيست كه به راحتي بشود از آن گذشت . هر يك از ابعادش ؛ مثلا بعد سياسي آن ، كه امام راحل ( قدس سره ) و رهبر معظم انقلاب ـ مدّ ظلّه العالي ـ تأكيد بسيار روي آن دارند ، چيزي نيست كه بشود آن را سرسري گرفت و مانند ديگر كشورها به آن نگريست . كسي كه مي خواهد عامل و مجري اين كار شود خودش بايد در اين ابعاد مختلف ، آموزش هاي ويژه اي ديده باشد ؛ به ويژه براي سفر حج . سفر حج سفري است كه در يك زمان كم ، در مكان مشخص با مخلوطي از انسانهاي گونه گون كه از سراسر دنيا گرد مي آيند و زائران ما به عنوان سفيران ايران اسلامي هستند ؛ پس بايد دقت شود كاري از ما سر نزند كه خداي ناكرده موجب وهن نظام شود .

خلاصه اينكه ما از بخش خصوصي استفاده مي كنيم ، ليكن سخن اين است كه چه افراد ديگري را به مجموعه مي خواهيم اضافه كنيم . پس اضافه كردن و استفاده بيشتر كردن جزو برنامه هاي سازمان است منتهي با يك ضابطه ويژه و يك آيين نامه مخصوص ، اميد است تجربه بسيار زيبا و خوبي كه الآن براي امر زيارت هست از بين نرود !

امروزه ، كشور سعودي كه همه كشورها را ارزيابي كرده ، حج و عمره ايران را يكي از منظم ترين كشورها مي داند . اينگونه حج گزاري از سوي ايرانيان و كسب آبرو و اعتبار آسان به دست نيامده است و طبيعي است كه نبايد ساده و آسان از دست برود .

ما بايد از بخش خصوصي به همين روشي كه الآن استفاده مي شود ، بهره ببريم ، منتهي با گسترده تر كردن آن و استفاده از همه كساني كه اين تجربه را كسب كرده اند و در كنار اين تجربه ، داراي انگيزه هستند و به ارزشهايي كه نظام اسلامي ما به آن اهمّيت مي دهد پايبندند و . . .

اين افراد ، چه دفاتر خدماتي داشته باشند چه نداشته باشند ، الآن داريم از آنان استفاده مي كنيم ليكن از يك سال گذشته با هماهنگي كه با سازمان ايرانگردي و جهانگردي و رياست آن انجام شده ، از تمامي كساني كه در امر حج تجربه داشتند خواسته شد كه اينها هم براي گرفتن مجوزهاي بند ب مراجعه كنند و اميدواريم كه

177

آنان نيز در اين مسير وارد شوند و بتوانند مجوز خاص خودشان را داشته باشند و كم كم در يك دفتر مشخص و در يك فضاي آبرومند ، ثبت نام ها را آغاز كنند و ما از اين پراكندگي دفاتري كه براي هر كسي در هر سالي متفرّق ايجاد مي شود ، خارج شويم و با نظم و انضباط بهتري بتوانيم اين كار را انجام دهيم .

ميقات حج : شيوه برگزاري عمره در سال جاري با سال گذشته كمي تغيير پيدا كرد ، لطفاً در اين باره توضيح دهيد .

آقاي رضايي : در مورد عمره ، تجربه اي را در سال 70 و بلكه در سال 64 داشتيم كه كار عمره را به وسيله شركتي در سعودي انجام مي داديم ، امّا در آن زمان اشكالاتي وجود داشت . با توجّه به اينكه امكانات آن زمان سعودي مثل الآن نبود . در يك سال گذشته باز يك امكان سنجي در عربستان سعودي توسّط سازمان حج انجام شد كه نتيجه بسيار مثبتي داد .

خوشبختانه شركتهاي سياحتي بزرگي در عربستان سعودي هستند كه اينها تجربه خوبي از زائر دارند و به صورت يك مجموعه زائر را مي توانند اداره كنند ، ما امسال اين تجربه را به عرصه عمل برديم و در يك مناقصه اي كه در عربستان سعودي براي عمره امسال گذاشته شد ، شركتهاي زيادي در آن مناقصه حضور داشتند ، شركت كرديم ، يكي از شركتها را كه از توان بيشتري برخوردار بود و خوشبختانه قيمت كمتري هم نسبت به ديگران داد برگزيديم . امسال كار عمره را به گونه اي عمل مي كنيم كه يك شركت طرف قرار داد ما است و زائر را از جدّه تحويل مي گيرد و در جدّه بما تحويل مي دهد و همه امكانات اجرايي را او در اختيار مي گذارد . بحمد الله نتايجي كه تا الآن گرفته ايم ، نتايج بسيار خوبي بوده است . البته هر كاري طبيعي است كه اول با يك سري مشكلات روبرو است كه اين را هم ما در ماه اوّل خوشبختانه پشت سر گذاشتيم و با هماهنگي كه بين مجموعه اجرايي آن شركت و مجموعه دفتر نمايندگي ما در عربستان بود ، اين اشكالات رفع شد و شكر خدا امروز وقتي بررسي مي كنيم ، مي بينيم نسبت به سال گذشته بهتر هستيم ، اين نه فقط ادّعاي بنده است بلكه ما مديراني را داريم كه اينها مديران ثابت ما يا مديران ناظر ما هستند كه بعضي از اينها چندين سال

178

است عمره را پشت سر هم در عربستان بوده اند . حتّي در جلساتي كه با آنها در مكّه و مدينه داشتم ، آنها هم اقرار به اين مسأله دارند و مي گويند كه كار نسبت به گذشته روانتر و بهتر است واين سيستمي نيست كه فقط ما بخواهيم تنظيم كنيم ، الآن عربستان سعودي هم اعلام كرده كه كار عمره را به همين سبك انجام مي دهد و از كشورهاي ديگر نيز خواسته است كه اگر زائري بخواهد به عربستان سعودي براي عمره بيايد از اين به بعد بايد با يكي از شركتهايي كه مجوز دارد ، با خـود سعودي هـا به عنوان مجـوز سياحتي حتمـاً قرار داد ببندد و آنهـا بايد از جدّه تحويـل بگيرند و بـه جدّه برگردانند . اين چيزي است كه دولت سعودي خودش عمل مي كند و بر اين موضوع اصرار دارد و ما هم خوشبختانه امسال به همين روش عمل كرديم و تجربه خوبي شد .

ميقات حج : روابط ايران و عربستان در سالهاي اخير تحوّل چشم گيري پيدا كرده است ، اوّلا نظر شما در علل و عوامل اين تحوّل چيست ؟ و ثانياً بهبود روابط در بهتر برگزار شدن حج و عمره چه تأثيري خواهد داشت ؟

آقاي رضايي : رابطه كشورهاي اسلامي بايد دوستانه و خوب باشد تا در كنار همديگر و در مقابل دشمن مشترك قرار بگيرند و اگر خداي ناكرده در بين خود مشكلاتي داشتند ، مانند اعضاي يك خانواده آن مشكلات را حل كنند .

ما و عربستان سعودي ، دو كشور بزرگ اسلامي هستيم و از گذشته هاي بسيار دور با همديگر ارتباط زيارتي داشتيم . بايد گفت كه پيشينه اين رابطه به زماني برمي گردد كه كعبه وجود يافت و مردم براي زيارت به آن ديار مي رفتند البته نشيب و فرازهايي هم داشت كه در هر حال امروز در وضعيّت بسيار خوبي هستيم . به نظر من نقطه آغاز بهبود اين روابط ، به گذشته برمي گردد . با آمدن آقاي امير عبدالله به ايران و شركت وي در كنفرانس اسلامي ، اين علاقه و ارتباط بيشتر شد . و از همانجا براي بهتر و عميق تر شدن رابطه بحث و گفتگو آغاز گرديد .

جناب آقاي هاشمي رفسنجاني با سفرِ خودشان ، اين روابط را تحكيم بخشيدند . و پس از آن ، مجموعه نظام ، چه وزارت خارجه ، چه بقيه دستگاه ها ، خوب پيش رفته اند .

179

سفير جمهوري اسلامي در عربستان سعودي ، نقش مؤثّري را در بهبود اين روابط ايفا كرده است و همچنين كساني كه در عربستان سعودي عملكردي را از طرف ايران دارند ؛ مثل سازمان حج و بقيه دستگاه هايي كه آنجا مي روند ، در بهبود بخشيدن به اين روابط مؤثّر بوده اند و بحمد الله بعثه مقام معظّم رهبري و سازمان حج نيز در تحكيم اين روابط دقّت خودشان را كرده اند و خلاصه ، مجموعه نظام در ايران وعربستان كمك مؤثّر در اين بهبودِ روابط داشته اند و امروزه در سطح خوبي هستيم .

طبيعي است طرفين بايد مسائل همديگر را دقيق بررسي كنيم ، آنجاهايي كه لازم است يكديگر را تحمّل كنيم . يقيناً نمي شود دولتي تمام مسائلش را به طرف مقابل تحميل كند و در روابط بين دو دولت و دو ملّت ، طبيعي است كشوري مسائلي دارد و كشور ديگر مسائلي غير از آن را دارد ، اينها بايد با همديگر بنشينند و تفاهم كنند و در جنبه هاي اختلافي با همديگر گفتگو كنند و آنها را حل نمايند . اگر چنين جوّي ايجاد شود ، براي كار اجرايي بسيار مؤثّر است . لذا بهبود روابط بين ما با كشور عربستان ، در مورد حج و عمره نيز مؤثر بوده است .

اميدواريم در مذاكراتي كه با سعودي ها هميشه و هر حال داريم ، نسبت به گذشته بتوانيم امكانات بهتر و زيادتري را بگيريم كه يقيناً اين انتظار بجا و معقولي است . ان شاء الله كه برادران سعودي هم اين واقعيّت را مي پذيرند .

ميقات حج : اعزام زائران ثبت نام شده سال 63 چه زماني پايان مي يابد و براي زائران آينده چه برنامه هايي را تدارك ديده ايد ؟

آقاي رضايي : امسال تقريباً همه كساني كه در سال 63 ثبت نام كرده اند را فراخوان كرديم كه بيايند و اعزام شوند و زماني را هم برايشان در نظر گرفتيم ، آنان كه مايل بودند ، در آن محدوده زماني آمدند و ثبت نام كردند و آنان كه از 4 ارگان سهميه داشتند آمده اند و سهميه هايشان را گرفته اند و الآن كاروانهاي ما بسته شده و حج 78 به خواست خداوند با 92500 ويزا ، كه مجموعه اي است از زائر و عوامل اجرايي ، اعزام خواهند شد . خوشبختانه گروه بندي و كاروان بندي ما انجام شده و كاروانها آماده برنامه هاي آموزشي خودشان هستند . نسبت به گذشته جلوتر هستيم . جا دارد يادآور شوم آنان كه

180

در سال 63 ثبت نام كرده اند و به هر دليلي در موقع خودش نيامده اند ثبت نام كنند و شايد مانده اند براي سال بعد ، مشكلي ندارند چون كاروانهاي 79 در آينده بسيار نزديكي اعلام مي شود و اينها مي توانند در آن كاروانها هم ثبت نام كنند .

براي آينده هم برنامه هايي داريم ، مي دانيد كه يك ثبت نام كرده ايم از كساني كه علاقمند و مستطيع هستند و مي خواهند حج بروند در سال 77 هشتصد هزار تومان گرفتيم . قرعه كشي اين گروه ، كه ثبت نام كرده اند ، انجام شده و ان شاء الله با توجّه به سهميه اي كه با سعودي ها مذاكره مي كنيم واميدواريم موافقت شود ، اعزام خواهيم كرد .

حركت ديگري كه در اين زمينه انجام شده اين است كه به بانكها گفته ايم از كساني كه الآن هم مستطيع مي شوند ثبت نام كنند ليكن اين افرادي كه در سال 78 ثبت نام مي كنند ، طبق تاريخ ثبت نامشان به مرور اعزام خواهند شد ، البته بعد از اينكه ثبت نامي هاي سال 77 مشرّف شدند و پيش بيني ما اين است كه آنچه كه ثبت نام شده اند در مدّت سه سال و نيم ان شاء الله اعزام مي شوند و آنان كه در سال 78 ثبت نام كرده اند بعد از اين 3 سال و نيم اعزام خواهند شد .

ميقات حج : آيا زائران سالهاي بعد ، چون پول بيشتري مي دهند از امكانات رفاهي بهتري برخوردار مي شوند ، يا اينكه به همان شيوه گذشته عمل خواهد شد ؟

آقاي رضايي : در كشور عربستان سعودي ، امكانات مشخّص است ؛ يعني وقتي وارد عربستان مي شويم يك پولي را به عنوان وروديّه مي پردازيم ، اين هميشه ثابت است و براي هيچكس فرق نمي كند ؛ براي قبلي ها يا براي بعدي ها . ماشيني را ما از شركت نقابه كه يك شركت رسمي كشور سعودي است و كشور سعودي هم همه را اجبار مي كند كه از اين ها ماشين بگيرند ، اين هم فرقي نمي كند ، باز بايد از همانها ماشين گرفت و بايد با همانها قرار داد بست ؛ يا مثلا هواپيما هم فرقي نمي كند ، چه هواپيماي جمهوري اسلامي باشد يا هواپيماي سعودي ، اگر ان شاء الله قبول كنند كه پروازهاي حج ما را انجام دهند ؛ يعني كار ، كار هوايي است ، برنامه ريزي مي شود زائر را مي برند و برمي گردانند .

اتوبوسها هم همينگونه است ، رفت و آمدها در عربستان با اتوبوسهاي عربستان

181

انجام مي شود .

چيزي كه ما بايد ملاك كارمان قرار دهيم اين است كه تغييراتي در اسكان بدهيم يا در تغذيه ، كه كار سنگيني روي آن مي كنيم ، اميدواريم تحوّلي به وجود آوريم .

هر دوي اينها بستگي به وضعيّت عربستان و ما دارد . اسكان در عربستان سعودي تابع مقرّراتي است كه در عربستان خودش وضع مي كند و متراژش را آنها مشخّص مي كنند . لُجنه اي هست به نام « لُجنه سَكَن » كه اينها خانه ها را مشخّص مي كنند كه فلان خانه براي چند زائر است و چندتا زائر بايد در اين اتاق اسكان پيدا كنند و . . .

بنابر اين كسي نمي تواند كم يا زياد كند ، براي اينكه آنها بازرس دارند و بررسي مي كنند ، حتّي از ما صورت اسامي افراد را مي گيرند كه شما در اين منزل زائرانتان را مشخص كنيد و نامهاي آنها را به ما بدهيد و ما هم همين كار را انجام مي دهيم . ليكن ديدگاه ها اين است كه يك عده بتوانند بروند در هتل يا نزديك حرم اسكان يابند ، اين بايد تغيير درجه شود كه اين را ما بايد مشخص كنيم . و ما گروه هاي مختلف داريم ؛ عدّه اي را داريم كه مي خواهند بروند هتل 4 ستاره ، هتل 5 ستاره ، يك عده را هم داريم كه به صورت عام مي توانند بروند در همين منازلي كه الآن موجود است .

بديهي است هتل هايي كه در اطراف حرم هست ، آنقدر زياد نيست كه همه در آنجا جا بگيرند ، چون زائران كشورهاي ديگر هم مي خواهند از هتل هاي نزديك حرم استفاده كنند .

در هر حال ما مي خواهيم حج را به اين سمت ببريم كه چند درجه بكنيم و اين بحثي است كه شوراي حج روي آن اظهار نظر مي كند و هر تصميمي كه در شورا گرفته شود ، سازمان حج عمل مي كند ، ليكن ببينيد ما الآن يك عملكردي را در امر حج داريم و دلار مي پردازيم ، قيمت بليط هواپيما را هم مي پردازيم ، متفرقه هم پولهايي را بايد بدهيم ، هزينه هاي جانبي هم داريم . اگر ارز را به ارزي كه واريز نامه اي است و امروزه در عمره داريم دريافت مي كنيم وهواپيمايي كه نرخي را به ما اعلام مي كند ، همين عملكرد فعلي خودمان را داشته باشيم ، بيش از 800 هزار تومان هزينه برمي دارد ؛ يعني اگر بخواهيم كيفيت را بالا ببريم بايد اضافه تر هم بگيريم . سعي و تلاش ما بر اين است كه همين سرويس مطلوب را بدهيم و چيزي از مردم دريافت

182

نكنيم و اگر هم چيزي دريافت مي شود بسيار كم باشد حال ممكن است كسي يا كساني سرويس فوق العاده اي را بخواهند كه اين بايد در شورا مطرح شود ، اگر بنا شد به چنين افرادي پاسخ مثبت داده شود ، بايد افراد يا تشكيلات و يا دفتر خدمات مسافرتي را مشخص كنيم تا آن سرويس را به اين افراد بدهد ، كه البته اين بستگي به نظر شورا دارد .

ميقات حج : در رابطه با جلوگيري از اتلاف قرباني زائران ، تا كنون چه اقداماتي صورت گرفته است ؟ چه موانعي بر سر راه بوده و براي آينده چه طرحي داريد ؟

آقاي رضايي : طبيعي است كه همه علاقمندند قرباني با اين كيفيت مكانيزه اي كه الآن در عربستان سعودي هست و هر كسي مي رود آنجا انجام مي دهد و قرباني ها هم تلف نمي شود ، انجام گيرد . امّا ما روبرو هستيم با يك سري مسائل شرعي و فتواهاي مختلفي كه مراجع دارند و مقلدين ايشان هم از آن فتواها تبعيت مي كنند .

گفتني است كه بعثه مقام معظّم رهبري در اين باره يك كار بسيار جدي انجام داده است كه اگر ان شاء الله به نتيجه برسد ، مي توانيم قرباني هاي مردم را در محيط هاي مكانيزه انجام دهيم و همه بتوانند از گوشتش استفاده كنند . آرزوي سازمان حج اين است كه نگذارد قرباني ها تلف شود و از بين برود و با سعودي ها هم همين بحث را در جلسات مختلف داشتيم و داريم و به آنها گفته ايم كه اگر شما مي توانيد اين هماهنگي را به جود بياوريد ما هم دنبال مي كنيم . اميدواريم كه چاره انديشي بشود و راه حلهايي ارائه گردد كه مردم بتوانند به اين عمل شرعي خود ، با نظر مجتهد خودشان ، به خوبي عمل كنند . آنها مي توانند با اعتماد كامل كار را به سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظّم رهبري محوّل كنند و بعثه هم الآن مشغول گرفتن استفتا در اين موارد است . اميدواريم كه در سال جاري به نتيجه برسد .

ميقات حج : براي عمره در آينده چه تصميمي داريد ؟ و آيا ثبت نام جديد خواهيد داشت ؟

آقاي رضايي : عربستان سعودي به تازگي آيين نامه اي را در دولتشان تصويب كرده اند كه به نظر مي رسد در سالهاي آينده ، ان شاء الله از محرّم سال 79 سقف ويزاي عمره

183

برداشته شود ، البته براي همه كشورها سقف ويزا برداشته شده بود ، و محدوديت تنها براي ما بود ، با دستور العمل جديد احساس مي شود كه سهميه برداشته شود كه اگر ان شاء الله اين كار انجام شود ، كساني را كه ثبت نام كرده ايم ، مي توانيم اعزام كنيم منتهي شرط مهمّش مشكلات ارزي است كه داريم مذاكره مي كنيم تا شايد بتوانيم مشكلات ارزي آن را برطرف كنيم . اگر چنين اتفاقي بيفتد و ما بتوانيم كساني را كه ثبت نام كرده ايم و قبلا پول پرداخته اند ، سال آينده اعزام كنيم ، به حول و قوّه الهي ، سال 79 ديگر كسي را در نوبت نخواهيم داشت و هر كسي هر سال بخواهد اعزام شود به راحتي مي توانيم برايش برنامه ريزي كنيم .

ميقات حج : اگر مديراني احياناً از وظايف خود سرپيچي كنند زائران چگونه مي توانند آن را به مسؤولان حج و زيارت منعكس و پي گيري كنند ؟

آقاي رضايي : ما براي مديران كاروانها دستور العملها و آيين نامه هايي را گذاشته ايم كه اين را عزيزان روحاني و مردم تا حدّي مي دانند . ما به مديران توصيه كرده ايم كه اين وظايف را براي مردم بگويند . پس اگر مديري تخلّف كند ، زائران مي توانند موضوع را ، چه در ايران و چه در عربستان به ما منعكس كنند . به دفاتر حج وزيارت ما در استانها يا به سازمان حج و زيارت بفرستند ، روابط عمومي سازمان آمادگي دارد كه گزارشهاي آنها را بگيرد و در عربستان هم از طريق روحاني كاروان و رابطين كه به كاروان مراجعه مي كنند يا به وسيله ناظران كه از طرف بعثه مقام معظّم رهبري مراجعه مي كنند ، براي ما ارسال كنند و يا حتّي خودشان مي توانند مستقيماً به ستاد ، چه در مدينه ، چه در مكّه و چه در جدّه تحويل بدهند . طبيعي است كه آنها بررسي مي شود و ما هم در ايران هيأتي داريم به نام « هيأت تعيين صلاحيّت مديران » كه شكايات زائران و يا شكايات دستگاه خودمان از يك مدير را بررسي مي كنند و ما روي ارزيابي عملكرد مدير ، از همين شكايات استفاده مي كنيم .

در اينجا اين نكته را يادآور مي شوم كه ما از همه مردم انتظار داريم كه نه تنها درباره مدير كاروان بلكه از عوامل اجرايي ، روحانيون معظم از خود سازمان و برنامه هاي آن اگر نكته اي داشتند ، به ما ارجاع دهند مطمئن باشند كه ما انتقادات و پيشنهادها را با

184

آغوش باز مي پذيريم و روي آن كار مي كنيم . كميته هاي ويژه اي را براي اين كار گمارده ايم كه پيشنهادها را مي گيرد و بررسي مي كند . گرچه تجربه چندين ساله ما نوشته شده و موجود است و جزوه هاي بسيار زيادي در اين زمينه داريم ، ليكن اين موجب نمي شود كه اگر كساني چيزي به ذهنشان مي رسد مطرح نكنند .

ميقات حج : در اين اواخر ، در چارت تشكيلاتي سازمان حج و زيارت تغييراتي صورت گرفته ، لطفاً بفرماييد مبناي اين تغييرات چيست و چه تأثيري در كارآيي سازمان خواهد داشت ؟

آقاي رضايي : در مورد ساختار تشكيلاتي ، پيشتر اشاره كردم كه در امر حج و در كار زيارتي مي توانيم بخشي از كارهايمان را به استانها و بخشي ديگر را به عربستان سعودي واگذار كنيم و بر همين اساس اقداماتي صورت گرفته و تجربه دو سه سال گذشته ، به خوبي نشان داد كه مي شود از امكانات سعودي استفاده كرد . در هر حال آنها هر سال نسبت به سال گذشته برنامه ريزي ويژه اي مي كنند و ما بايد آماده باشيم تا از آنها استفاده كنيم و همين موجب مي شود كار ما مقداري كمتر شود .

استفاده از مدير كاروانها ، واگذاري بعضي كارها به آنان ، ما را به سمتي مي برد كه تشكيلاتمان را محدود كنيم و به همين جهت هم تشكيلات محدود شده ، بحمد الله نتيجه آن تا الآن مثبت بوده است . ما بايد كاري كنيم كه كارمند ما نسبت به زماني كه در اختيار كار هست ، كار آن را داشته باشد و احساس نكند كه كارش كم است يا كاري ندارد . كار بيني و كارسنجي بسيار خوبي در دو سال گذشته در سازمان شد . امكانات و امكان سنجي شد . واگذاري كارها بررسي شد و كميته هاي مخصوصي اين كار را انجام داد . كارشناس هايي را از جاهاي مختلف داشتيم ؛ از مديران كاروان ، از داخل سازمان كه روي تشكيلات و واگذاري امور و كارها كار كردند و بحمدالله به اين نتيجه رسيدند كه اخيراً هم تشكيلات ابلاغ شد و ما احساس مي كنيم كه كار الآن روانتر و بهتر انجام مي شود .

در مورد عتبات هم من بايد عرض كنم كه خوشبختانه هماهنگي هاي لازم بين كشور ما و كشور عراق انجام شده ، در چهارم آذرماه ، مصادف با تولّد آقا امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف)

185

اوّلين گروه هاي ما اعزام شدند كه اميدواريم ان شاء الله به صورت مستمر و پيوسته هفته اي سه هزار نفر اعزام شوند و در ماه ها و سالهاي آينده هم بتوانيم مذاكراتمان را براي افزايش تعداد پي بگيريم . اين كار بحمدالله روال خود را پيدا كرده و به مسير خود افتاده است . اين تعداد از سراسر كشور توسط دفاتر خدمات مسافرتي كه مورد اعتماد سازمان هستند و مي توانند كارهاي زيارتي را انجام دهند و تجربه كار دارند ، نام نويسي مي شوند و كارشان به سرانجام مي رسد و از مرز خسروي اعزام مي شوند ، اميد است بتوانيم همه عزيزاني را كه آرزومند اين سفر هستند اعزام كنيم .

ميقات حج : جناب عالي به زائران حج و عمره چه توصيه هايي داريد ؟

آقاي رضايي : سازمان حج در ابعاد شرعي ، سياسي ، اجتماعي ، اقتصادي و بين المللي حج يا عمره توصيه هايي دارد . به نظر من اوّلين كاري كه زائر بايد انجام دهد اين است كه معرفت به سفر پيدا كند و بداند كه اين سفر چگونه سفري است ، كجا مي رود و براي چه چيزي مي رود ؟ هدف از اين سفر چيست . اگر انسان هدف سفر را بداند ، مقدّمات رسيدن به اين هدف را هم فراهم مي كند . اگر خداي نكرده از هدف دور شود يا هدف را نشناسد ومعرفت به اين هدف نداشته باشد ، طبيعي است مسيري را برمي گزيند كه نتيجه اي به دنبال ندارد . بنابراين توصيه اوّل من به زائران اين است كه هدف را بفهمند ، معرفت پيدا كنند ، آنگاه است كه مي روند دنبال آموختن مسائل و مناسك . در اين مرحله است كه مي انديشند از چه كسي بياموزند و سراغ روحاني مي روند .

ما سفيران جمهوري اسلامي هستيم . زائران ما سفيران جمهوري اسلامي هستند . شناخت مسائل اجتماعي و بين المللي براي ما بسيار مهم است و بايد آنها را فرابگيريم . رفتار و گفتار ما و نشست و برخاست ما تأثير خودش را در زائران دنيا مي گذارد . آنان وقتي با يك زائر ايراني در تماس هستند ، به كشورشان كه مي روند ايران را با عملكرد همين يك شخص مي شناسند . ما بايد از همين جا تمرين كنيم كه وقتي مي خواهيم حركت وعكس العملي را از خود نشان دهيم مطابق با اسلام باشد .

در اين سفر بايد اخلاق سفر داشته باشيم . طبيعي است كه ما در خانواده خودمان زندگي كرده ايم و اخلاق و رفتار همديگر را خوب مي شناسيم ، شبانه روز با همديگر

186

هستيم و . . . امّا الآن به كشور ديگري مي رويم و با جمعي جديد زندگي مي كنيم . بسياري از اين افراد را كه با ما در يك اتاق هستند نمي شناسيم امّا الآن همراه آنان مسافرت مي كنيم پس بايد اخلاق سفر داشته باشيم و ياد بگيريم كه همديگر را تحمّل كنيم .

در اين سفر به بهترين مكان ها مي رويم ، بايد بيشترين استفاده و بهره معنوي را ببريم ، شايد ديگر چنين سفري براي ما پيش نيايد و اين سفر ، آخرين سفر ما به ديار وحي باشد و . . .

اينها مطالبي است كه اگر قبل از سفر آشنايي پيدا كنيم ، در طول سفر سعي مي كنيم بيشترين بهره را ببريم ، امّا اگر خداي ناكرده آگاهي نداشته باشيم ، مي رويم و برمي گرديم با هزار غصّه و ناراحتي و تأسّف !

بكوشيم چيزي را كه اسلام از ما مي خواهد و جمهوري اسلامي و مسؤولان از ما توقّع دارند با همه مشكلاتي كه دارند مخارج حج را مي پردازند ، برآورده سازيم . تمام همّ خود را صرف تهيّه سوغات نكنيم و در اين مورد به حدّ اقل قناعت كنيم و در حدّ بسيار معقول اين سنّت را انجام دهيم .

در ارزيابي خودمان ، ببينيم كه بيشترين وقت ما در كجا صرف شده ؟ در مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) ، مسجدالحرام و نمازگزاردن در آن مكانها و قرآن خواندن ، خلوت كردن با خود وخداوند يا خداي ناكرده استراحت در منزل و پرسه زدن در بازار و خيابان ؟ ! اينها چيزهايي است كه اگر پيش از سفر فكرش را بكنيم در طول سفر حواسمان جمع مي شود و شيطان نمي تواند ما را از مسير اصلي ، كه خداوند از ما خواسته ، خارج سازد .

ميقات حج : فصلنامه « ميقات حج » در آستانه هشتمين سال انتشار خود قرار دارد ، جناب عالي شماره هاي گذشته را چگونه ارزيابي مي كنيد و براي آينده چه پيشنهادهايي ارائه مي دهيد ؟

آقاي رضايي : بحمد الله هفت سال است كه « ميقات حج » منتشر مي شود . انتشار اين فصلنامه ، فكر بسيار به جايي بود . در امر حج خلائي بود كه ميقات حج آن را پر كرد . الحمد لله هم ميقات فارسي و هم ميقات عربي جايگاه خودش را خوب پيدا كرد . اين

187

يك فصل بسيار زيبايي بود كه در امر حج باز شد و يك وسيله ارتباطي بسيار خوبي بين مجموعه مجريان و همه عزيزاني كه مي خواهند به زيارت بروند يا مجموعه برنامه ريزان و مجريان آنان كه وسيله ارتباطي را لازم داشتند و بحمدالله اين وسيله ارتباطي ايجاد شد . افراد اگر مي خواستند در كتابهاي مختلف مقالات مختلف را مطالعه كنند ، كاري بود مشكل . و نشريه اي كه بتواند اين مجموعه را براي زائران و مجريان فراهم كند لازم بود ، كه ميقات حج به خوبي از عهده آن برآمده است و من لازم مي دانم به سهم خودم تشكر كنم از بعثه مقام معظّم رهبري و معاونت آموزش و تحقيقات كه همّت كردند و اين كار انجام شد . طبيعي است اينگونه نشريات در روان كردن امور مي تواند كمك مؤثّري باشد . البته هر وسيله اي كه در آموزش مردم چنين نقشي را ايفا كند ؛ مانند نوار ضبط صوت ، نوار ويدئو ، كتاب ، بروشور ، فصلنامه ميقات حج و برنامه هاي تلويزيوني ، اينها همه اش مي تواند براي مردم مؤثّر باشد ليكن شايد بعضي از اينها چون به صورت فصلي گفته مي شود ؛ مانند برنامه هاي تلويزيوني در هفته حج ، يا آن موقعي كه نزديك حج هستيم ، تأثيرش گذرا است ، به خلاف چيزي كه به صورت مستمر و منظّم توزيع شود ؛ مانند فصلنامه ميقات حج كه افراد مي توانند با برنامه ريزي كه مي كنند مشترك شوند وآن را داشته باشند واستفاده كنند .

طبيعي است موضوعات مختلف كه مربوط به امر زيارت است ، در اين فصلنامه مي آيد و مؤثر است ، هم براي مجريان و هم براي كساني كه مي خواهند زيارت بروند . لذا من هفتمين سال انتشار اين فصلنامه را ، هم به مجموعه كساني كه دست اندر كار تهيّه و انتشار اين مجموعه هستند و هم به آنان كه از اين مجموعه استفاده مي كنند تبريك مي گويم و توصيه مي كنم كه استفاده خودشان را بيشتر كنند و اگر كسي از مجموعه مجريان ما يا حتّي عزيزان زائر مشترك نيستند ، توصيه مي كنم كه مشترك بشوند و از اين امكان استفاده كنند .

اميدوارم كه خداوند ما را در جهت بالا بردن مفاهيم عاليه اسلام توفيق دهد و بر اين كارِ برزگِ خدمت گزاري به زائران بيت الله الحرام كه يكي از عمده ترين كارهاي آموزشي است و آن هم بر دوش شماست ، موفق بدارد ، ان شاء الله !