امرای حج جمهوری اسلامی ایران

69

ميقات حج - سال دهم - شماره سي و هفتم - پاييز 1380

امراي حج جمهوري اسلامي ايران

سيد علي قاضي عسكر

حج عبادتي بزرگ با ابعادي گسترده و در بردارنده منافع فراوان براي موحّدان و دين باوران است .

از روزي كه ابراهيم خليل به فرمان خداوند مردم را به حج فراخواند و ندا در داد كه : { وَأَذِّنْ فِي النّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجالاً وَعَلي كُلِّ ضامِر يَأْتِينَ مِنْ كُلِّ فَجّ عَمِيق لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ . . . } ^{( 1 )} تا به امروز ، دل هاي عاشق و شيفتگان خداوند ، متوجه اين ديار مقدس شده اند و همه ساله ميليون ها انسان از گوشه و كنار جهان در كنار كعبه گرد هم مي آيند ، و همواره شاهد شكوهمندترين اجتماع ديني و معنوي بوده و هستند .

حج به لحاظ اهميتي كه در اسلام داشته و از آن به عنوان ركن دين نام برده شده ، نياز به مديريتي قوي و كارآمد دارد ، از اين رو رهبري جامعه اسلامي ، يا خود شخصاً اداره اين امر مهم را به عهده گرفته و يا افرادي را به اين سمت منصوب مي كند .

براساس گزارش تاريخ نگاران و سيره نويسان ، اولين كسي كه از سوي رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در سال هشتم هجرت به امارت حج منصوب شد « عَتّاب بن أَسيدبن أَبي الْعِيص » بود . ^{( 2 )}

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) روزانه يك درهم ^{( 3 )} براي وي تعيين كرد ^{( 4 )} و او كه بيست و اندي سال بيشتر عمر نداشت و در فتح مكه اسلام آورده بود ، با مناعت طبع و با اقتدار كامل به انجام وظيفه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حج : 27 و 28 ، « ندا در ده و مردم را به حج فراخوان تا پياده و سوار بر هر شتر لاغري و از هر راه دوري به سوي تو آيند تا شاهد منافع خويش باشند . . . »

2 . فاكهي ، اخبار مكه ، ج3 ، ص175

3 . فاكهي به نقل از جابربن عبدالله ، مقرري عتّاب را چهل اوقيه نقره ذكر كرده كه با توجه به برابري آن با حدود چهل درهم در گذشته ، مي توان احتمال داد كه وي حقوق ماهيانه او را بر شمرده است . اخبار مكه فاكهي ، ج3 ، ص176 - معني اوقيه نكـ : فرهنگ لاروس ، ج1 ، ص298

4 . سيره ابن هشام ، ج4 ، ص143

70

مشغول شد . وي در آغاز كار ، در يك سخنراني عمومي اظهار داشت :

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) براي من روزي يك درهم مقرر داشته و به هيچكس نياز ندارم . ^{( 1 )}

روزي نيز در حالي كه به ديوار كعبه تكيه داده بود گفت : از روزي كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) مرا به امارت مكه منصوب داشت ، تنها به دو بُرد يماني دست يافتم كه آن دو را نيز به غلام خود « كيسان » پوشاندم . ^{( 2 )} گفتني است وي همزمان با مرگ ابوبكر وفات يافت . ^{( 3 )}

در اين سال مسلمانان و مشركان هر يك براساس معتقدات خود حج گزاردند .

در سال نهم هجرت پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) ابتدا ابوبكر را به عنوان اميرالحاج تعيين كرد و به مكه گسيل داشت تا آيات آغازين سوره برائت را به مشركان ابلاغ نمايد ، ليكن پس از مدت كوتاهي فرشته وحي نازل شد و اين مأموريت به علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) محوّل گرديد ، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) از آن حضرت خواست تا به سوي مكه حركت كند و مأموريت را از ابوبكر تحويل كرفته ، خود پيام برائت را براي مشركان قرائت و به آنان ابلاغ نمايد .

علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) در « روحاء » ^{( 4 )} يا « ذوالحُليفه » به ابوبكر رسيد و فرمان رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) را به او ابلاغ كرد و مأموريت را تحويل گرفت . ابوبكر نيز مضطرب و ناراحت به مدينه بازگشت .

پيامبرخدا ( صلّي الله عليه وآله ) در برابر خواست برخي كه مي گفتند آيات برائت را ابوبكر بخواند و اين مأموريت از وي گرفته نشود ، فرمود : « لايُؤدّي عَنّيِ اِلاّ رَجُلٌ مِنْ اَهْلِ بَيْتي » ؛ « جز مردي از اهل بيت من اين پيام را ابلاغ نمي كند . » ^{( 5 )}

در اين كه آيا ابوبكر پس از نازل شدن آيات برائت همچنان عهده دار امارت حج بوده يا نه اختلاف است ، ليكن شواهد بيانگر آن است كه وي از اين سمت بركنار گرديده و به همين دليل با نگراني به مدينه بازگشت و به رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) عرضه داشت : آيا آيه اي درباره من نازل شده است ؟

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : نه ، ليكن خداوند مرا فرمان داد تا اين پيام توسط فردي از اهل بيتم به مشركان ابلاغ گردد . ^{( 6 )}

مرحوم شيخ طوسي ( رحمه الله ) در تفسير تبيان آورده است :

اصحاب ما روايت كرده اند كه : پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) رياست كاروان حج را نيز به علي ( عليه السلام ) واگذار كرد و چون علي ( عليه السلام ) آيات سوره برائت را از ابوبكر گرفت ، ابوبكر به مدينه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان .

2 . الإصابه في تمييز الصحابه ، ج2 ، ص451

3 . همان .

4 . روحاء ، مكاني است ميان مكه و مدينه كه تا مدينه حدود 30 مايل فاصله دارد و ذوالحُليفه همان محل مسجد شجره است .

5 . سيره ابن هشام ، ج4 ، ص190 ؛ احكام القرآن ابن عربي ، ج2 ، ص453

6 . تفسير نورالثقلين ، ج2 ، ص178

71

بازگشت و از رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) پرسيد : مگر چيزي از قرآن درباره من نازل شده است ؟

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در پاسخ فرمود : نه ، ليكن رساندن اين پيام تنها كار خودم يا مردي است كه از من است .

مرحوم علامه امين الاسلام طَبْرسي نيز در مجمع البيان مي نويسد :

مفسّران و ناقلان اخبار اجماع كرده اند كه چون برائت نزول يافت ، رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) آن را به ابوبكر داد و سپس آن را از وي پس گرفت و به علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) سپرد . سپس در تفصيل مطلب اختلاف كرده اند ـ تا آنجا كه مي گويد : ـ و اصحاب ما روايت كرده اند كه : رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) رياست موسم حج را نيز به علي ( عليه السلام ) واگذاشت و چون برائت را از ابوبكر پس گرفت ، وي به مدينه بازگشت . ^{( 1 )}

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در سال دهم هجرت امارت حج را خود شخصاً به عهده داشت . ابتداي ذي قعده سال دهم ، آن حضرت براي انجام فريضه حج آماده شد و فرمود مردم را خبر دهند تا به همراهش به حج بيايند . سپس آن حضرت در بيست و پنجم ذي قعده با تعدادي از بزرگان مدينه و اصحاب و ياران خود و با برداشتن قرباني به سوي مكه حركت كرد و اعمال و مناسك و نيز مستحبات و سنن حج را به مردم آموخت . در عرفات براي حاجيان خطبه خواند و مهمترين نكات مربوط به سرنوشتشان را براي آنان تبيين كرد .

عبدالله بن ابي نجيح كه خود در مراسم حج حضور داشته ، گويد :

رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) هنگام وقوف به عرفه فرمود : اينجا و تمام عرفات موقف است ، و صبح روز بعد در مزدلفه وقوف كرد و اظهار داشت : اينجا و تمامي مزدلفه موقف است . سپس به منا آمده ، قرباني كرد و فرمود : اينجا و تمامي منا موقف است . و سرانجام حج را به پايان برد و مناسك حج و واجبات آن از قبيل : محل وقوف ، رمي جمرات ، طواف كعبه ، و حلال و حرام حج را به مردم آموخت . ^{( 2 )}

اين سفر ، « حَجّة البلاغ » يا « حَجة الوداع » نام گرفت ؛ زيرا پس از آن ، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) از دار دنيا رحلت كرد و ديگر حج به جاي نياورد .

پس از پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در عهد ابوبكر « حرث بن نوفل » و در عهد عمر به ترتيب : « محرزبن حارثة بن ربيعة بن عبدالعُزّي ، قُنفذبن عميربن جُدْعان تيمي ، نافع بن عبدالحارث خُزاعي ، نايب او ابن ايزي ، احمدبن خالدبن عاص مَخْزومي ، طارق بن مرتفع الكناني ، حرث بن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تاريخ پيامبر اسلام مرحوم آيتي ، ص649 ؛ تفسير تبيان ، ج5 ، ص198 ؛ مجمع البيان ، ج5 ، ص3

2 . سيره ابن هشام ، ج4 ، صص253 ـ 250

72

نوفل بن الحرث بن عبدالمطّلب » عهده دار امارت حج شدند . ^{( 1 )}

در عهد عثمان نيز علي بن عدي بن ربيعة بن عبدالعزّي ، احمدبن خالدبن عاص مخزومي ، حرث بن نوفل ، عبدالله بن خالدبن اسيد ، و عبدالله بن عامر حضرمي ، امارت حج را بر عهده داشتند . ^{( 2 )}

علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) در سال 35 هجري به خلافت رسيد ، آن حضرت در دوران خلافت خود دو نفر به نام هاي « ابوقتاده انصاري » و « قثم بن عباس » را به اين سمت منصوب كرد . ^{( 3 )}

ابو قتاده در سال 38 يا 40 هجري و در زمان خلافت آن حضرت بدرود حيات گفت . ليكن قبل از فوت وي ، حضرت او را به كوفه دعوت و « قثم بن عباس بن عبدالمطّلب » پسر عموي پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) را به اين سمت منصوب كرد . قثم بن عباس چهره اي شبيه به رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) داشت ، مادرش ام فضل و برادر رضاعي امام حسين ( عليه السلام ) بود . ^{( 4 )} وي سپس والي مدينه شد و تا شهادت امام علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) امارت آنجا را عهده دار بود . ^{( 5 )} سپس همراه با « سعيدبن عثمان » راهي سمرقند گرديد و در سال ( 57 هـ . ق . ) مطابق با ( 667 م ) در آنجا شهيد و يا فوت نمود . ^{( 6 )}

قبر وي در بيرون سمرقند و داراي گنبدي بلند است كه معروف به « مزار شاه » مي باشد .

آنگاه كه قثم بن عباس والي امير مؤمنان در مكه بود ، حضرت دستورالعملي براي او فرستاد و چنين مرقوم داشت :

« أَمَّا بَعْدُ ، فَأَقِمْ لِلنَّاسِ الْحَجَّ وَذَكِّرْهُمْ بِأَيّامِ اللّهِ وَاجْلِسْ لَهُمُ الْعَصْرَيْنِ فَأَفْتِ الْمُسْتَفْتِيَ وَعَلِّمِ الْجَاهِلَ وَذَاكِرِ الْعَالِمَ . . . » .

براي مردم حج را به پادار و ايام الله را به يادشان بياور ، و بامدادان و عصر هنگام جلوس كن و فتواخواهان را فتوا ده ، و به نادانان دانش بياموز و با دانايان گفتگو كن و ميان تو و مردمان سفيري جز زبانت و درباني جز چهره و رخسارت قرار مده . خود را از نيازمندان مپوشان ، پس بدرستي كه اگر او در آغاز ورود از درِ خانه تو رانده شود پس از آن كه حاجتش برآورده شود ، تو سزاوار ستايش نخواهي گشت . پس در آنچه كه از اموال خداوند نزد تو گرد آيد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . الحجاز في صدر الاسلام ، ص332

2 . همان ، ص333

3 . همان .

4 . تهذيب التهذيب ، ج8 ، ص324

5 . همان .

6 . اعلام زركلي ، ج5 ، ص190 ؛ جمهرة انساب العرب ، ص18

73

نظر كن و آنها را ميان عايله مندان و گرسنگان پريشان احوال توزيع كن ، و باقي مانده آن را نيز نزد ما بفرست تا ميان كساني كه ( نادارند و ) نزد ما هستند تقسيم كنيم . به ساكنان مكه دستور ده از كساني كه در مكه سكونت مي گزينند ، اجرت نگيرند ؛ زيرا خداوند سبحان گويد : { . . . سَواءً الْعاكِفُ فِيهِ وَالْبادِ . . . } ؛ ^{( 1 )} « كساني كه در مكه ساكنند و آنان كه به مكه مي آيند برابرند . »

عاكف ، مقيم در مكه و بادي ، مسافري است كه از بيرون به قصد مكه بيايد . خداوند ما و شما را به آنچه رضاي اوست موفق بدارد . ^{( 2 )}

پس از شهادت امير مؤمنان علي ( عليه السلام ) ، ابتدا امويان و سپس عباسيان خلافت را غاصبانه در اختيار گرفتند ، اميران حج را آنان منصوب مي كردند تا آنكه در سال 338 هجري جعفربن محمدبن حسن بن محمدبن موسي بن عبدالله بن موسي بن عبدالله بن حسن بن حسن بن علي بن ابي طالب » با پيروزي بر عباسيان ، مكه را از سيطره حكومت آنان آزاد ساخت و خود ولايت مكه را به عهده گرفت .

از سال 358 هـ . ق . سمت امارت مكه در اختيار اشراف حسني ^{( 3 )} قرار گرفت و تا سال 1343 هـ . ق . دوام يافت . اما پس از حمله وهابي ها به مكه مكرمه و سقوط اين شهر به دست سربازان سلطان عبدالعزيزبن سعود امير نجد ، و فرار شريف حسين ، خالدبن لؤي از سوي وي به ولايت مكه منصوب گرديد ^{( 4 )} و تا اين زمان باتوجه به استقرار حكومت آل سعود در حجاز ، مكه و امارت آن نيز به طور طبيعي در اختيار آنان قرار دارد .

پس از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران و سقوط رژيم شاه ، باتوجه به نگرش عميق و همه جانبه امام خميني ( قدس سره ) به حج ، امارت حج معني و مفهوم حقيقي خود را بازيافت . وظايفي كه آن رهبر خردمند و فرزانه ، به نمايندگان خويش در امر حج محوّل نمود ، همه حكايت از آن داشت كه امام در صدد احياي حج ابراهيمي است . و از برگزاري حج به شكل مراسمي بي جان و بي روح به شدت رنج مي برد .

براي آشنايي بيشتر با ديدگاههاي حضرت امام خميني ( قدس سره ) ابتدا متن احكام صادره توسط ايشان را ارائه كرده ، سپس به مسؤوليت هاي خطيري كه از سوي ايشان به اميرالحاج واگذار شده خواهيم پرداخت .

در تاريخ 29/6/58 حضرات حجج اسلام والمسلمين آقايان : حاج شيخ محي الدين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حج : 25

2 . نهج البلاغه ، نامه 67

3 . اشراف عبارت بودند از چهار گروه : « موسوي ها يا بني موسي » ، « سليماني ها » ، « هاشمي ها » و « قتاده و فرزندانش » كه سه گروه اول از سال 358 تا 598 هـ . ق . به مدت حدود 240 سال امارت مكه را در اختيار داشتند و سپس از سال 598 تا 1343 هـ . ق . قتاده و فرزندانش امارت مكه را در دست گرفتند . مرآة الحرمين ، ص374

4 . مرآة الحرمين ، ص374

74

انواري و مرحوم حاج شيخ فضل الله محلاتي از سوي حضرت امام خميني ( قدس سره ) به عنوان سرپرست حجاج منصوب گرديدند . متن حكم صادره به اين شرح است :

بسم الله الرحمن الرحيم

جناب حجّت الاسلام آقاي حاج شيخ محي الدين انواري و جناب حجت الاسلام آقاي شيخ فضل الله محلاتي ـ دامت افاضاتهما ـ

چون ايام برگزاري يكي از فرائض بزرگ اسلامي با محتواي عظيم انساني ، روحاني ، سياسي ، اجتماعي ؛ يعني فريضه حج بيت الله الحرام نزديك است و لازم است در آستانه برقراري جمهوري اسلامي ، با انقلاب شكوهمند ملّت شريف ايران ، اين فريضه مقدسه از آثار طاغوت پاكسازي و به اسلام راستين برگردد ، به اين جهت شما را به عنوان سرپرست حجاج بيت الله الحرام تعيين نموده ، كه با مشورت با مقامات صالحه ، هيأتي از افراد صالح و متعهد و با ايمان انتخاب و با همكاري آنان كليه امور مربوط به حج را تحت نظارت قرار دهيد كه ان شاءالله تعالي در حكومت جمهوري اسلامي اين فريضه مقدسه با محتواي معنوي خود تحقّق يابد و لازم است در اين موضوع تذكراتي داده شود :

1 ـ لازم است به حضرات آقايان علما و روحانيون محترم كاروان ها تذكّر دهيد كه قبل از حركت ، مجالسي تشكيل دهند و حجاج محترم را با مسائل شرعي و وظايف انساني آشنا كنند .

2 ـ عموم برادران و خواهران اسلامي بايد توجه داشته باشند كه يكي از مهمات فلسفه حج ، ايجاد تفاهم و تحكيم برادري بين مسلمين است ، و بر دانشمندان و معمّمين لازم است مسائل اساسيِ سياسي و اجتماعي خود را با ديگر برادران در ميان گذارند و در رفع آن طرح هايي تهيه كنند تا آنان در برگشت به كشورهاي خود آنها را تحت نظر علما و ارباب نظر قرار دهند .

3 ـ در اين سال كه ايران در آستانه جمهوري اسلامي است و به واسطه تبليغات نارواي اجانب ممكن است مسلمين بلاد از عمق نهضت اسلامي ايران مطلع نباشند ، لازم است آقايان علما و خطبا و دانشمندان محترم با وسايل ممكن ، اين نهضت مقدس را معرفي نمايند و مقصد مسلمانان ايران را كه همان برقراري حكومت اسلامي تحت پرچم

75

اسلام و هدايت قرآن كريم و پيغمبر مكرم اسلام است گوشزد نمايند كه برادران اسلامي ما بدانند ما جز به اسلام و برقراري حكومت عدل اسلامي فكر نمي كنيم .

4 ـ لازم است برادران ايراني و شيعيان ساير كشورها ، از اعمال جاهلانه كه موجب تفرّق صفوف مسلمين است احتراز كنند . و لازم است در جماعات اهل سنت حاضر شوند . و از انعقاد و تشكيل نماز جماعت در منازل و گذاشتن بلندگوهاي مخالف رويه اجتناب نمايند . و از افتادن روي قبور مطهره و كارهايي كه گاهي مخالف شرع است جداً اجتناب كنند .

5 ـ نيابت از حيّ براي نماز طواف صحيح نيست ، بايد هركس خودش به هر نحو مي تواند نماز بخواند و مجزي است از گرفتن نايب . و از مزاحمت با نمازگزاران اجتناب نمايند .

6 ـ طواف را به نحو متعارف كه همه حجاج به جا مي آورند ، به جا آورند و از كارهايي كه اشخاص جاهل مي كنند احتراز شود و مطلقاً از كارهايي كه موجب وهن مذهب است بايد احتراز شود .

7 ـ در وقوفين ، متابعت از حكم قضات اهل سنت لازم و مجزي است ، اگر چه قطع به خلاف داشته باشيد .

8 ـ در اين سال كه به واسطه انقلاب اسلامي به برادران و خواهران ما صدمات و ضررهاي بسيار از حكومت طاغوتي رسيده است و بسياري از معلولين از حوادث انقلاب ، احتياج مبرم به كمك دارند ، مقتضي است كساني كه مي خواهند حج استحبابي به جا آورند ، هزينه آن را صرف در احتياج برادران و خواهران خود كنند كه ثواب آن نزد خداي تعالي ، بسيار بر حج استحبابي ترجيح دارد . و نيز كساني كه به عنوان سوغات ، مصارف ناروا مي نمايند يا تشريفات و ميهماني هاي خارج از رويه در وقت برگشت از حج مي نمايند ، مقتضي است اين نحو هزينه ها را صرف احتياج برادران و خواهران عليل و مستمند خود نمايند كه خداوند تعالي به آنان اجر و بركت عنايت فرمايد !

از خداوند تعالي عظمت اسلام و سعادت ملت مسلمان را خواستار و موفقيت همگان را در كوشش براي به ثمر رسيدن نهضت مقدس اميدواريم .

والسلام عليكم و علي جميع المؤمنين و رحمة الله و بركاته

روح الله الموسوي الخميني

76

در تاريخ 27/4/1359 ( هـ . ش . ) آيت الله حاج شيخ محمدرضا توسّلي محلاّتي از سوي حضرت امام خميني ( قدس سره ) طي حكمي به سرپرستي حجاج ايراني منصوب گرديد .

متن حكم به اين شرح است :

بسم الله الرحمن الرحيم

خدمت جناب حجّت الاسلام آقاي حاج شيخ محمدرضا توسلي محلاتي ـ دامت افاضاته ـ

براي هرچه بهتر برپايي فريضه عظيم حج و رسيدگي به كليه امور مربوط به اين فريضه الهي و براي هر چه بيشتر اسلامي كردن كاروان ها و آنچه مربوط به اداره آنهاست ، جناب عالي را به سمت سرپرست حجاج بيت الله الحرام تعيين نمودم تا با همكاري جناب حجّت الاسلام آقاي حاج سيدعلي هاشمي گلپايگاني و با مشورت مقامات صالحه ، هيأتي از افراد صالح و متعهد و با ايمان انتخاب و با همكاري آنان كليه امور مربوط به حج را تحت نظارت قرار دهيد . در ضمن در صورتي كه كار امور حج با يكي از ادارات از قبيل هلال احمر و غيره بستگي پيدا كرد ، بايد مسؤولين منتخب ادارات دولتي با تأييد و تصويب شما بوده باشد و شما موظف هستيد تا اشخاصي مسلمان و متعهد را براي اين كار انتخاب نماييد .

اميدوارم محتواي عظيم انساني ، روحاني ، سياسي ، اجتماعي حج رابه بهترين وجه در نظر داشته ، و حجاج عزيز را از بعد اجتماع انقلابي ساليانه اسلام مطلع گردانيد . لازم به تذكر است كه تمام آثار شرك و طاغوت از مقدمات اين سفر بزرگ بايد حذف گردد .

ان شاءالله موفق و مؤيد باشيد .

روح الله الموسوي الخميني

در تاريخ 20/3/1360 ( هـ . ش . ) حضرت امام ( قدس سره ) پنج نفر از علما و چهره هاي سرشناس روحاني را براي رسيدگي به امور حجاج منصوب كردند .

77

متن حكم چنين است :

بسم الله الرحمن الرحيم

حضرات آقايان حجج اسلام حاج سيدعبدالمجيد ايرواني و آقاي حاج سيدعلي هاشمي گلپايگاني و آقاي حاج شيخ محمدرضا توسلي و آقاي حاج شيخ حيدر علي جلالي و آقاي حاج سيدحسن طاهري خرم آبادي ـ دامت افاضاتهم ـ

از آنجا كه مسأله حج و انجام اين فريضه بزرگ الهي از مسائل مهم اسلامي و اجتماعات بزرگ سياسي ـ مذهبي جامعه مسلمانان مي باشد و بايد در انجام هرچه باشكوهتر و بهره برداري هر چه بيشتر از اين اجتماع عظيم ديني سعي كافي مبذول شود ، بدين وسيله حضرات آقايان محترم را براي رسيدگي به كار حجاج و زائران بيت الله الحرام در اين سال تعيين و منصوب مي نمايم تا با همفكري و مشورت يكديگر در رفع نيازمندي هاي آنان بكوشند و از راهنمايي هاي لازم در موسم حج دريغ ننمايند .

و آنان را به حساسيت زمان و موقعيت خطير كنوني متوجه سازند و اين حقيقت را به همگان گوشزد كنند كه دشمنان اسلام با تمام قوا سعي در ايجاد تفرقه و اختلاف ميان جوامع اسلامي دارند و به هر نام و هر وسيله كه شده مي كوشند تا با درگيري ميان مسلمانان زمينه را براي تسلط كامل و مجدد خود بر همه كشورهاي اسلامي و چپاول و غارتگري خود مساعد سازند و به همين جهت لازم است از هرگونه عمل تفرقه انگيز خودداري كنند كه اين يك وظيفه شرعي و الهي است .

ضمناً متصديان ادارات گوناگوني كه به هر مناسبت كارشان با حج ارتباط پيدا مي كند ، موظفند براي هماهنگي در كارهاي خود با صلاحديد و تصويب آقايان محترم كارها را انجام دهند .

از خداي متعال موفقيت همگان را مسألت دارم .

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته

روح الله الموسوي الخميني

در تاريخ 14/5/1361 ( هـ . ش . ) جناب حجّت الاسلام والمسلمين آقاي موسوي خوئيني ها از سوي حضرت امام خميني ( قدس سره ) به سرپرستي حجاج بيت الله الحرام منصوب گرديد .

78

متن حكم چنين است :

بسم الله الرحمن الرحيم

جناب حجّت الاسلام آقاي سيدمحمد خوئيني ها ـ دامت افاضاته ـ

بافرارسيدن ايام حج ، اين فريضه بزرگ عبادي ، سياسي و اجتماعي كه در بين عبادات بزرگ از ويژگي هاي خاص برخوردار است و خداوند تبارك و تعالي مسلمانان جهان را با شرايط خاص دعوت نموده است تا در ضمن بجا آوردن اين فريضه بزرگ ، از اموري كه در بلاد مسلمين از جهات اجتماعي و سياسي مي گذرد مطلع شده و اگر گرفتاري هايي دارند بايكديگر در ميان گذاشته وحتي الامكان در رفع آن كوشا باشند و مع الاسف بسياري از مسلمانان به واسطه كج روي ها و يا كج فهمي هاي بعضي عناصر و يا دسيسه هاي بعضي از دست اندركاران سودجو ، بُعد سياسي اين عبادت شريف را به طاق نسيان سپرده اند ، جناب عالي را به سمت نماينده خويش وسرپرست حجاج محترم ايران منصوب نمودم كه با بينش خاص سياسي كه داريد به امور حجاج از ابعاد مختلفه رسيدگي نموده و براي احياي اين سنت بزرگ الهي در خطاب ها و مراسم ديني ، مسلمين را به وحدت كلمه و اتحاد مسير دعوت نموده و آنان را از آنچه در لبنان عزيز و ايران مجاهد و افغانستان مظلوم ، از ستمكاران و جهانخواران مي گذرد مطلع نماييد و حجاج محترم بلاد را به وظايف بزرگ خود در مقابله با چپاولگران بين المللي و تجاوزكاران آشنا نمايند .

البته علماي محترمي كه در اين سفر هستند ، چه آنان كه با تقاضاي اينجانب مشرف شده اند و چه ديگران ، جناب عالي را تأييد مي فرمايند و حجاج محترم موظفند كه به راهنمايي هاي شماگوش فرادهند واز خطوطي كه براي آنان ترسيم مي نماييد اطاعت نموده وتجاوز ننمايند تا ان شاءالله تعالي اين فريضه عظيم بامحتوا وابعادمتعددش بجاآورده شود .

بديهي است كه متصديان امور كه به هر مناسبت كارشان با اين فريضه و با حجاج محترم مرتبط است ، براي هماهنگ نمودن كارها موظفند با شما همكاري و از ارشاداتتان استفاده نمايند . اميد است حجاج محترم كشورهاي اسلامي در وحدت كلمه كوشا و از اخوت ايماني كه خداوند تعالي بين مسلمين امر فرموده است غفلت ننمايند و از تفرقه افكني كه كار شيطان و شياطين انسي است احتراز نمايند .

والسلام علي عبادالله الصالحين

روح الله الموسوي الخميني

79

آقاي موسوي خوئيني ها تا سال 1364 هـ . ش . عهده دار اين سمت بود . ليكن به دليل انتصاب ايشان به سمت دادستاني كل كشور در تاريخ 28/4/1364 حجّت الاسلام والمسلمين آقاي شيخ مهدي كروبي از سوي حضرت امام خميني ( قدس سره ) به سرپرستي حجاج ايراني منصوب گرديد .

متن حكم :

بسم الله الرحمن الرحيم

جناب حجّت الاسلام آقاي شيخ مهدي كروبي ـ دامت افاضاته ـ

نظر به اين كه جناب حجّت الاسلام آقاي موسوي خوئيني ها منصوب به دادستاني كل كشور شدند و از تصدّي امر حجاج در اين سال معذور مي باشند ، جناب عالي را به سمت نمايندگي خود و سرپرست حجاج محترم ايران منصوب مي نمايم تا باتوجه به اين كه فريضه حج يكي از بزرگترين فريضه هاي عبادي ـ سياسي اسلام و كنگره عظيم حج در مواقف معظمه از بزرگترين كنگره هاي جهان اسلام است ، حجاج محترم جهان را دور هم گرد آورده و در مصالح اسلام و مشكلات مسلمين تبادل آرا نموده و در حل مشكلات و راه رسيدن به آرمان مقدس اسلام ، تصميمات لازم را اتخاذ نماييد و راه هاي اتحاد بين همه طوايف و مذاهب اسلامي را بررسي كنيد و در امور سياسي مشترك بين همه طوايف ، مشكلاتي را كه براي مسلمين جهان به دست دشمنان سرسخت اسلام پيش آمده است ـ كه اهم آن اختلاف انگيزي بين صفوف مسلمانان است ـ را چاره انديشي بنماييد .

همان طور كه همه مي دانيم ، در سده هاي اخير ، آتش افروز اين معركه خطرناك ، قدرت هاي جهانخوار شرق و غرب مي باشند كه از وحدت بيش از يك ميليارد مسلمان وحشت دارند و با تمام قوا ، مستقيماً و يا به دست عمال منحرف خود ، به اين اختلافات دامن مي زنند تا بر مقدرات مسلمانان جهان مسلط و بر آنها حكومت نموده و ذخاير بي پايان آنان را چپاول نمايند .

ان شاءالله در مقابله با تبليغات دروغين رسانه هاي گروهي و از آن بدتر آخوندهاي درباري كه با قلم و بيان ، عليه جمهوري اسلامي بپا خاسته اند ، پيروز شويد . در

80

ضمن جناب عالي مكلّف مي باشيد تا به تمامي درخواست هاي اين جانب در متن حكم جناب آقاي موسوي خوئيني ها مثل تظاهرات بزرگ مكه و مدينه ، عمل نماييد .

اميدوارم با قاطعيتي كه از جناب عالي سراغ دارم اين امور به بهترين وجه انجام گردد . از تمامي حجاج محترم و روحانيون عزيز مي خواهم تا با جناب عالي همكاري لازم را بنمايند و از هر حيث به دستورات جناب عالي ، عمل نمايند .

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته

روح الله الموسوي الخميني

باتوجه به عملكرد خوب آقاي كروبي در حج ، حضرت امام خميني ( قدس سره ) در تاريخ 7/7/1364 طي حكم ديگري ايشان را براي سالهاي بعد نيز به سمت نماينده خود و سرپرستي حجاج منصوب كردند .

متن حكم :

بسم الله الرحمن الرحيم

جناب حجّت الاسلام حاج شيخ مهدي كروبي ـ دامت افاضاته ـ

باتشكّر از حجاج عزيزي كه در تمامي صحنه ها حاضر بودند و با تشكر از عملكرد خوب و زحمات شما و ساير برادران دست اندركار امر حج در داخل و خارج ، جناب عالي را به عنوان نماينده خويش و سرپرست حجاج در سال هاي آينده منصوب مي نمايم تا به تمام برنامه هايي كه در احكام سال هاي گذشته ذكر گرديده بود ، عمل نماييد .

بديهي است كه تمام مسؤولين با شما همكاري هاي لازم را خواهند داشت . ان شاءالله مؤفق و مؤيد باشيد والسلام

روح الله الموسوي الخميني

پس از رحلت حضرت امام ( قدس سره ) و انتخاب حضرت آيت الله خامنه اي ـ مدّظلّه ـ به رهبري انقلاب اسلامي از سوي مجلس خبرگان ، معظم له در بيستم ماه رمضان 1411

81

هـ . ق . برابر با هفدهم فروردين 1370 هـ . ش . ، طي حكمي حجّت الاسلام والمسلمين آقاي حاج سيداحمد خميني ـ رحمة الله عليه ـ را به عنوان نماينده خود و سرپرست حجاج ايراني منصوب كردند .

متن حكم :

بسم الله الرحمن الرحيم

جناب حجّت الاسلام والمسلمين آقاي حاج سيداحمد خميني ـ دام بقائه ـ

خداي منّان را شكرگزاريم كه بار ديگر با عنايات خود ، ملت شريف ايران را مشمول تفضلات خاص فرموده و موانع را از سر راه حج ابراهيمي و حضور در ميعاد الهي و مردمي خانه ي مكرم خود برطرف نموده و دلهاي مشتاق را با دعوت به وعده گاه ضيافت خود به اهتزاز آورد .

اكنون به فضل الهي و توجّهات ولي الله الأعظم ( روحي فداه ) ، ملت ايران در آستانه ي استيفاي حق عظيمي است كه سه سال به ناروا از او بازداشته شده بود . بايد شك نكرد كه روح مطهر امام آزادگان و قائد درست انديشان ، آن پايه گذار حج ابراهيمي و ولايت و برائت محمدي ( صلّي الله عليه وآله ) از توفيق كرامت بار ملت ايران و تلاش و مجاهدتي كه به اين عزت منتهي شد ، شاد و راضي است .

اين جانب با تأسي به آن بزرگوار ـ كه جناب عالي را با اعتمادي كم نظير ، از همگنان ممتاز ساخته بود ـ با اطمينان و اعتماد كامل به دانش و بصيرت و هوشمندي همراه با امانت و صداقت و كارآيي كه از آن برخوردار مي باشيد ، شما را به سمت نماينده ي خويش و سرپرست حجاج محترم ايران منصوب مي كنم .

اين واجب بزرگ كه ذكر خداوند و انابه و استغفار در آن ، با برائت و بيزاري از مشركين و نمايش عظمت و وحدت مسلمين توأم و همراه است ، امسال در شرايطي انجام مي گيرد كه مع الاسف بخشي از سرزمينهاي اسلامي عربستان و عراق ، به حضور و تصرف ايادي شرك و كفر و استكبار آلوده شده و با سوء تدبير و خباثت بعضي از حكام ممالك اسلامي ، اختلافات تازه و برادر كشيهاي بي سابقه يي در ميان مسلمين پديد آمده است . اين چيزي است كه قلب هر مسلمان غيور و معتقد به عزت اسلام و وحدت

82

مسلمين را جريحه دار مي سازد ، و حج بايد بر دلهاي خسته و مجروح مسلمين مرهم نهاده و راه رشد و صلاح را ـ كه همانا اتحاد و همبستگي ملتهاي مسلمان و عزم راسخ آنان بر مقابله و مبارزه با اردوگاه استكبار و جهانخواران و غارتگران ثروتهاي مادي و معنوي مسلمين است - به آنان نشان دهد .

حضور جناب عالي كه يادگار عزيز و گرانقدر امام المجاهدين و خود از شخصيتهاي برجسته ي انقلاب اسلامي و داراي مواضع راسخ و روشن در مقابله با توطئه ها و ترفندهاي استكباري مي باشيد ، به حجاج كشورهاي اسلامي اين امكان را خواهد بخشيد كه سياست الهي و به حق جمهوري اسلامي را بي واسطه از زبان يكي از برگزيدگان اين نظام بشنوند و از رهنمود جمهوري اسلامي در حوادث پيچيده ي دنياي كنوني و منطقه اسلامي مطلع شوند .

لازم است جناب عالي كليه ي دستورات حضرت امام خميني ( رضوان الله عليه ) را در احكام صادره به نمايندگان محترم ايشان در حج سالهاي گذشته در مدّ نظر داشته و با دقت و تمام امكان به آن عمل نماييد ، وبالخصوص مسلمين را به وحدت كلمه و دفاع از اسلام و مبارزه با ائمه ي كفر و سردمداران ظلم و فساد جهاني و متجاوزين به حقوق كشورها و ملتهاي ضعيف و دست نشاندگان آنان توصيه كنيد و از وقايع ظالمه و خونيني كه در فلسطين و عراق و لبنان مي گذرد ، آنان را آگاه سازيد .

همچنين ضروري است كه در هر فرصتي ، همه ي حجاج ، بالخصوص حجاج عزيز ايران را به ذكر و خشوع و تضرع و تقويت علقه هاي معنوي و رابطه با حضرت باري تعالي و تقدس متذكر فرماييد .

اكنون در آستانه ي فصل مبارك حج ، ياد شهيدان مظلوم و كبوتران خونين بال حريم امن الهي ـ كه داغ آنان از دل زدوده نشده و نخواهد شد ـ دل را مي گدازد و اشك بر ديده جاري مي سازد . اميد است كه حج ناتمام آن مظلومان ، به لطف خداي عزيز و قدير ، به كمال و تمام حج همه ي مسلمين بينجامد و خون به ناحق ريخته ي آنان ، تقاص همه ي خونهاي به ناحق ريخته ي جهان اسلام را در پي داشته باشد .

لازم مي دانم از جناب حجّت الاسلام والمسلمين آقاي كروبي - رييس محترم مجلس شوراي اسلامي ـ كه با توجه به مسؤوليت سنگين خود در كشور ، امكان اداي اين

83

مسؤوليت را نداشتند ، به خاطر زحمات بي دريغ در حج سالهاي گذشته تشكر كنم و توفيق جناب عالي و كساني را كه در اين امر خطير همكار و دستيار شما خواهند بود ، از خداوند مسألت نمايم . والسلام عليكم و رحمة الله

بيستم ماه رمضان 1411 برابر با هفدهم فروردين ماه 1370

علي حسيني خامنه اي

رهبر معظم انقلاب اسلامي با اين انتخاب و با تأكيد بر مواضع و مشي اصولي حضرت امام ( قدس سره ) در برگزاري حج نشان دادند كه نظام جمهوري اسلامي همواره بر بنيان هاي انقلابي خويش پايدار است و راه امام ادامه خواهد يافت .

چندي بعد ، در شرايطي كه زمان چنداني تا آغاز عزيمت زائران نمانده بود ، حجّت الاسلام والمسلمين حاج سيداحمد خميني ( رحمه الله ) بنا به دلايلي كه در نامه ايشان به محضر مقام معظم رهبري آمده است ، از پذيرش اين مسؤوليت پوزش خواستند .

متن نامه مزبور به شرح زير است :

باسمه تعالي

حضور محترم رهبر بزرگوار انقلاب حضرت آيت الله خامنه اي ـ دامت بركاته ـ

با عرض سلام و تحيت

خداي را شكر مي كنم كه مورد لطف و محبت آن عزيز قرار گرفتم و من را به نمايندگي خود و خدمتگزاري حجاج بيت الله الحرام منصوب فرموديد . پس از صدور حكم با كمال شوق كار را دنبال نمودم و پيشرفت هايي هم در بعضي زمينه ها حاصل شد .

ولي امروز در ملاقات با مادر بزرگوارم با مسأله اي مواجه شدم كه تنها فرد را رهبر عزيزم دانستم تا موضوع را با او در ميان بگذارم ، چرا كه جناب عالي هميشه نسبت به خانواده امام ( قدس سره ) محبت داشته ايد .

والده مريضم به جدّ دستور فرمودند تا از اين سفر منصرف شده و در كنارشان باشم .

از آن حضرت درخواست مي نمايم در صورتي كه اجازه فرماييد خواست والده مكرّمه را بر مسؤوليت جديد مقدّم دارم و از اين سفر روحاني و خدمت مورد علاقه ام به

84

خاطر مادر رنجديده ام چشم بپوشم . البته خود را موظف مي دانم تا هميشه در خدمت انقلاب و اسلام و رهبري معظّم باشم . خداوند به جناب عالي طول عمر با بركت مرحمت فرمايد . احمد خميني

23/1/1370

بدنبال انصراف يادگار حضرت امام ( قدس سره ) ، روز يازدهم شوال 1411 برابر با ششم ارديبهشت 1370 رهبر معظم انقلاب ، طي حكمي حجّت الاسلام والمسلمين محمدي ري شهري را به سمت نمايندگي ولي فقيه و سرپرست حجاج منصوب فرمودند :

متن حكم :

بسم الله الرحمن الرحيم

جناب حجّت الاسلام والمسلمين آقاي حاج شيخ محمد محمدي ري شهري ـ دام بقائه ـ

بر آشنايان معارف اسلامي پوشيده نيست كه فريضه ي حج بيت الله از جمله ي تكاليف نادري است كه در آن ابعاد متعدد و متنوع مربوط به زندگي فردي و سلوك جمعي ، به شكلي باشكوه و داراي تأثير عميق در تن و جان و انديشه و نيز در منش و روش آدمي گنجانيده شده و درست گزاردن آن مي تواند او را به توفيقات بزرگي در همه ي عرصه هاي مادّي و معنوي نايل سازد .

در اين فريضه ي بزرگ ، سير آفاق با سير انفس ، ذكر و خشوع و انابه و استغفار با سعي و حركت و وقوف و برائت ، اتحاد و رفق و تراحم مؤمنان با هشدار و بيزاري و پرهيز از كافران ، « از سراب خود رو بر تافتن » با « در اقيانوس جمع فرو رفتن » ، « درد خود را طبيب القلوب گفتن » با « طبيبانه از درد مسلمين جهان پرسيدن » و خلاصه ، سياست با ديانت و دنيا با آخرت ، همسنگ و همعنان گرديده اند . اين تنوع و پيچيدگي ، همواره ايجاب كرده است كه به منظور هرچه بهتر و كاملتر برگزار شدن حج ، همه ساله هدايت و زعامتي ، خيل حاجيان بيت الله را سرپرستي كند و به آنان در سيراب گشتن از اين سرچشمه ي فيض الهي ياري رساند .

85

اكنون كه حجاج ايراني به فضل و توفيق الهي و تحت عنايت و به بركت دعاي حضرت ولي الله الاعظم ( روحي فداه ) بار ديگر با رفع موانع ، توفيق آن يافته است كه در اين ميعاد عام مسلمين شركت كرده ، لواي حج ابراهيمي را برافرازد ، جناب عالي را كه از چهره هاي سرافراز جمهوري اسلامي و داراي مواقف افتخار آميز در طول ساليان گذشته و همواره كارگزاري امين و شجاع و كارآمد براي انقلاب و پيشواي عظيم راحل آن بوده ايد ، به سمت نماينده ي خود و سرپرست حجاج محترم ايران منصوب مي كنم .

انتظار مي رود كه حجاج محترم ، با راهنمايي و ارشاد جناب عالي فرصت يابند به بركت مناسك و شعاير حج ، دلهاي خود را در ذلال ذكر خدا تزكيه و تطهير كرده ، در كنار آن ، با مشاهده ي شكوه جماعت مسلمين كه از اقطار ميهن بزرگ اسلامي به طواف كعبه آمده اند ، فكر و ذهن خود را به عظمت اسلام و مسلمين متوجه سازند و قدرتي را كه خداوند در يد واحده ي امت اسلامي به وديعه نهاده است ، به چشم ببينند .

غفلت مسلمانان از اين نيروي لايزال ، همواره موجب آن شده است كه دشمنان اسلام و غارتگران ثروتهاي مسلمين بتوانند حيله گرانه بر سرنوشت ملتهاي اسلامي تسلط يابند و در اين مقطع زمان ، دست پليد اردوگاه كفر و استكبار و در رأس آن رژيم جبار و عنود آمريكا ، در سرزمينهاي اسلامي با همين وسيله به هر تصرف دلخواه خود دست زده ، در جان و مال مسلمين دست تطاول گشوده است .

در حج بايد تا سرحد توان و امكان ، پيوند برادري با مسلمين ديگر كشورها استحكام يابد و ضمن استفسار از مسايل و حوادث آنان ، حقايق مسلّم سياسي كه امروز در فضاي جمهوري اسلامي بر اكثر يا همه ي مردم آشكار است ، به آنان انتقال يابد و آيه ي كريمه ي { . . . لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ . . . } تحقق پذيرد .

مسلمين به اتحاد كلمه ترغيب و از كيد دشمنان بر حذر داشته شوند و تجارب ملت انقلابي و فداكار ما براي آنان تشريح گردد .

لازم است همه ي دستورهاي حضرت امام خميني ـ قدس الله نفس الزّكيّه ـ را به نمايندگانشان در احكام صادره ي سرپرستي در سالهاي گذشته در مدّ نظر داشته و دقيقاً آنها را به اجرا در آوريد ؛ و بر مسؤولان حج ؛ اعم از مديران دولتي و روحانيون محترم و رؤساي كاروان ها و همه ي حجاج محترم لازم است كه از راهنمايي ها و دستورات جناب

86

عالي پيروي كنند .

با دعا براي تعالي درجات روح مطهر امام عزيزمان و ارواح طيبه ي شهداي مظلوم حج و ديگر شهيدان راه حق ، شما را به خدا مي سپارم و توفيق شما و ديگر حجاج محترم را از خداوند مسألت مي كنم . والسلام عليكم و رحمة الله

يازدهم شوال 1411 برابر با ششم ارديبهشت ماه 1370

علي حسيني خامنه اي

وظايفي را كه حضرت امام ( قدس سره ) ـ بر عهده نمايندگان خود در امور حج قرار داده ند عبارت است از :

1 ـ پاك سازي فريضه حج از آثار طاغوت . و زدودن تمام آثار شركت و طاغوت از مقدمات اين سفر بزرگ . ^{( 1 )}

2 ـ انجام هر چه باشكوه تر حج . ^{( 2 )}

3 ـ بهره برداري هرچه بيشتر از اين اجتماع عظيم ديني ، و احياي اين سنت بزرگ الهي در خطابه ها و مراسم ديني . ^{( 3 )}

4 ـ رسيدگي به كليه امور مربوط به اين فريضه الهي . ^{( 4 )}

5 ـ رسيدگي به امور حجاج و زائران بيت الله الحرام و رفع نيازمندي هاي حجاج . ^{( 5 )}

6 ـ هرچه بيشتر اسلامي كردن كاروان ها و امور مربوط به اداره آنان . ^{( 6 )}

7 ـ نظارت بر كليه امور مربوط به حج . ^{( 7 )}

8 ـ گماردن اشخاص مسلمان و متعهد براي اداره كردن امور حجاج . ^{( 8 )}

9 ـ ايجاد تفاهم و تحكيم برادري ميان مسلمين ، و دعوت مسلمين به وحدت كلمه . ^{( 9 )} و بررسي راه هاي تفاهم و اتحاد بين همه طوايف و مذاهب اسلامي . ^{( 10 )}

10 ـ آشنا نمودن حجاج محترم بلاد به وظايف بزرگ خود در مقابله با چپاولگران بين المللي و تجاوزكاران . ^{( 11 )}

11 ـ احياي ابعاد سياسي ـ اجتماعي حج . ^{( 12 )}

12 ـ برنامه ريزي سازماندهي حجاج جهت اعلان برائت از مشركان . ^{( 13 )}

13 ـ حفظ نظم و آرامش و هماهنگي كامل ميان كاروان ها و ايجاد وحدت رويه . ^{( 14 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حكم هاي مورخ 29/6/58 و 27/4/59

2 . حكم مورخ 27/4/59

3 . حكم هاي مورخ 20/3/60 و 14/5/61

4 . حكم هاي مورخ 27/4/59

5 . حكم هاي مورخ 20/3/60

6 . حكم هاي مورخ 20/3/60

7 . حكم هاي مورخ 27/4/59

8 . حكم مورخ 27/4/59

9 . حكم مورخ 29/6/58

10 . حكم مورخ 14/50/60

11 . حكم مورخ 28/4/64

12 . حكم مورخ 27/4/59

13 . همان .

14 . همان .

87

14 ـ ارائه راهنمايي هاي لازم به حجاج . ^{( 1 )}

15 ـ آگاه نمودن حجاج نسبت به حساسيت شرايط زماني و موقعيت خطير كنوني . ^{( 2 )}

16 ـ در ميان گذاشتن مسايل و مشكلات اساسي ، سياسي و اجتماعي توسط دانشمندان و معمّمين با ديگر برادران مسلمان و تهيه طرح جهت رفع آنها . ^{( 3 )}

17 ـ جلوگيري از كارهايي كه موجب وهن تشيع مي شود . ^{( 4 )}

18 ـ جلوگيري از اعمال جاهلانه كه موجب تفرق صفوف مسلمين شود . ^{( 5 )}

19 ـ مطلع نمودن حجاج از آنچه در لبنان عزيز و ايران مجاهد و افغانستان مظلوم از ستمكاران و جهان خواران مي گذرد . ^{( 6 )}

20 ـ گرد آوردن حجاج محترم جهان دور هم ، و تبادل آراء در مصالح اسلام و مشكلات مسلمين ^{( 7 )} و بررسي راه هاي رسيدن به آرمان مقدس اسلام . ^{( 8 )}

21 ـ مقابله با تبليغات دروغين رسانه هاي گروهي . ^{( 9 )}

22 ـ مقابله با تبليغات دروغين آخوندهاي درباري كه با قلم و بيان عليه جمهوري اسلامي به پا خاسته اند . ^{( 10 )}

23 ـ چاره انديشي در رابطه با امور سياسي مشترك بين همه طوايف . ^{( 11 )}

24 ـ تشكيل مجالس قبل از عزيمت توسط روحانيان و آشنا ساختن حجاج با مسائل شرعي و وظايف آنها . ^{( 12 )}

در احكام صادره توسط رهبر معظم انقلاب نير موارد ذيل ذكر گرديده است :

1 ـ عمل به دستورهاي امام راحل ( قدس سره ) و فراهم آوردن امكان عمل به آنها . ^{( 13 )}

2 ـ توصيه حجاج به وحدت كلمه و دفاع از اسلام و مبارزه با ائمه كفر و سردمداران ظلم و فساد جهاني و متجاوزين به حقوق كشورها و ملت هاي ضعيف و دست نشاندگان آنان . ^{( 14 )}

3 ـ متذكر ساختن حجاج ايران به ذكر و خشوع و تضرع و تقويت علقه هاي معنوي و رابطه با حضرت باري تعالي و تقدس . ^{( 15 )}

4 ـ انتقال حقايق مسلم سياسي ( كه در فضاي جمهوري اسلامي هست ) به مسلمانان جهان . ^{( 16 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حكم مورخ 20/3/60

2 . همان .

3 . حكم مورخ 29/6/58

4 . همان .

5 . همان .

6 . حكم مورخ 14/5/60

7 . حكم مورخ 28/4/64

8 . همان .

9 . حكم مورخ 28/4/64

10 . حكم مورخ 28/4/64

11 . همان .

12 . حكم مورخ 29/6/58

13 . حكم مقام معظم رهبري مورخ 17/1/70

14 . همان .

15 . همان .

16 . حكم مقام معظم رهبري مورخ 6/2/70

88

* پي نوشتها :