بخش 13

186

ميقات حج - سال يازدهم - شماره چهل و يكم - پاييز 1381

سياست گذاري حج در كشور كويت

مديريت كلان :

اداره امور حج در كشور كويت توسط دولت و بخش خصوصي به صورت مشترك صورت مي گيرد . كميته امور حج كويت متشكل از وزارتخانه هاي ذيربط مانند اوقاف ، كشور ، بهداشت ، خارجه و اطلاع رساني است ولي اداره امور حج در وزارت اوقاف و امور مالي مستقر است . دستور العملهاي امور اجرايي را « اداره امور حج » صادر مي كند و كميته امور حج نيز بر آن نظارت دارد . در اين قسمت بخش خصوصي هيچ دخالتي ندارد . در حين موسم ، « اداره امور حج » نمايندگان و بازرساني را به عربستان اعزام مي كند . اين افراد در بعثه كويت مستقر شده و به نظارت بر فعالت كاروان هاي مي پردازند . در زمينه امور اجرايي بخش خصوصي ، همه وظايف را از هنگام ثبت نام زائرين تا بازگشت آنان بر عهده دارد و بخش دولتي وظيفه نظارت بر كيفيت عملكرد تورها و شركت ها و كاروان ها و نيز هماهنگي امور با دولت و وزارت اوقاف عربستان را براي حل مسائل كلي حج عهده دار مي باشد . حق الزحمه تورهاي زيارتي از محل دريافت هزينه هاي زائرين تامين مي شود . به دليل اينكه متقاضيان عزيمت به حج در كشور كويت محدود است لهذا تاكنون سهميه خاصي براي زائرين اين كشور در نظر گرفته نشده

187

است و علاوه بر آن بر اساس توافق نامه هاي كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس تاكنون هيچ گونه محدوديتي براي كويتي ها و يا افراد مقيم اين كشور وجود نداشته است . دركويت براي ثبت نام از متقاضيان اداي مناسك حج ، فراخواني صورت نمي گيرد و هر فرد بنا به درخواست خود به تورهاي مربوطه مراجعه و در آن ثبت نام به عمل مي آورد ولي صاحبان تورها خودشان از طريق چاپ آگهي در روزنامه و يا تهيه بروشور و نصب پلاكارد در مقابل دفاتر خود ، براي ثبت نام و جذب تعداد بيشتر حجاج تبليغ مي كنند . كسي كه براي تشرف به حج ثبت نام مي كند لازم نيست كه داراي شرايط ويژه اي باشد و براي سنوات تشرف نيز محدوديتي وجود ندارد . ثبت نام از زائران در كويت غير متمركز است . با عنايت به اينكه زائران كويت با سهميه خاصي مواجه نيستند لذا ارگان ها ، نهادها ، و نوابغ و مخترعان نيز داراي سهميه ويژه نيستند اما برخي كاروان ها ممكن است به ابتكار خود براي مستمندان يا معلولان خدمات ويژه اي ارائه كنند كه شامل تخفيف و حتي اعزام رايگان اين گونه افراد باشد . مراكز و جمعيت هاي خيريه اي نيز وجود دارند كه با بهره گيري از كمك هاي مردمي ، سالانه عده اي از مستمندان را به حج اعزام مي كنند

بخش خصوصي از دولت براي انجام وظايفي كه بر عهده دارد يارانه اي دريافت نمي كند ولي در كويت انجام هر فعالتي اعم از اقتصادي و بازرگاني و يا فرهنگي در قالب شركت هاي خصوصي و يا تعاوني و نيمه خصوصي از پرداخت ماليات معاف است . هزينه حج هر زائر كويتي ، قبل از سفر نقدا و يا به صورت چك دريافت مي شود . برخي تورها به اختيار خود و بدون اينكه در اين زمينه برنامه و نظم خاصي وجود داشته باشد ممكن است يك سال و يا شش ماه قبل از سفر به صورت قسطي هزينه سفر را از زائر دريافت كنند تا اينكه در زمان حج كليه وجوه پرداخت شده باشد . در هر حال كليه هزينه ها قبل از عزيمت اخذ مي شود . براي سفرهاي ده روزه با هواپيما بين 960 تا 2750 دلار ( 300 تا 850 دينار ) دريافت مي شود . زائراني كه بخواهند با اتوبوس و در مدت 12 روز به عربستان عزيمت كنند 1220 دلار مي پردازند . به دليل وجود سيستم رقابتي

188

دولت كنترلي بر قيمت ها اعمال نمي كند . كيفيت عملكرد كاروان ها و نحوه ارائه خدمات به حجاج ، تعيين كننده مقدار هزينه است . يعني تورهاي زيارتي بر اساس نوع خدماتي كه به حجاج ارائه مي كنند از آنان هزينه دريافت مي كنند و در مقابل آن ها نيز پاسخگو هستند . اگر حجاج ازكيفيت خدمات ارائه شده بر اساس هزينه هاي پرداختي راضي نباشند شكايات خود را طي روزهاي حج يا بعد از آن به اداره امور حج مي دهند . اداره مزبور نيز شكايات را مورد بررسي قرار مي دهد و در صورتي كه ادعاي زائرين اثبات شود حتي به جرايمي در حد لغو مجوز كاروان نيز منجر مي شود . زائر كويتي در طول سفر حج هيچ مسئوليتي ندارد و هيچ امكاني را نيز با خود به عربستان منتقل نمي كند بلكه تمامي امور به عهده كاروان هاست . زائر حدود سه و يا چهار هفته قبل از سفر با كاروان خود ارتباط برقرار مي كند در عين حالي كه افراد شخصا مي توانند به صورت انفرادي و با خودرو شخصي و يا دسته جمعي و با آشنايان خود عازم حج شوند . كويتي ها نيازي به ويزا و يا گرفتن مجوز براي خودرو ندارند و بدون نياز به كارهاي اداري قبلي تا قبل از بسته شدن مرزهاي عربستان مي توانند با خودرو عازم حج شوند . اينگونه افراد براي صرفه چويي و نپرداختن هزينه هاي اضافي به كاروان ها و تورها به چند شكل عمل مي كنند . رايج ترين شيوه اينگونه است كه آنان مبلغي را به كاروان ميدهند و با آنان توافق مي كنند كه درمكه يا مدينه و يا هر دو محل به كاروان ملحق و از بخشي از امكانات آنان استفاده كنند . اكثر افراد اهل سنت فقط به مكه سفر مي كنند و در آنجا از برخي امكانات بعثه كويت استفاده مي كنند و با نصب چادر در كنار بعثه و استفاده از امكانات آنان خود را از استفاده از امكانات كاروان ها بي بي نياز مي كنند .

گذرنامه و ويزا :

هر گذرنامه اي اعم از خدمت ، سياسي و عادي كه فرد كويتي و يا مقيم در اختيار داشته باشد براي انجام سفر حج قابل استفاده است . لكن تنها شرطي كه براي خارجيان مقيم كويت وجود دارد اين است كه از مدت اقامت آنان در كويت شش ماه گذشته باشد . افراد خارجي با ويزاي زيارتي نمي توانند از

189

اين كشور براي اداي مناسك حج وارد عربستان شوند . كويتي ها هيچ نيازي به تحويل گذرنامه به سفارت عربستان ندارند چرا كه از ويزا معاف هستند و براي افراد خارجي نيز معمولا دو هفته قبل از انجام سفر گذرنامه ها به تورهاي مربوطه تحويل و از آن طريق تسليم سفارت عربستان سعودي مي شود . سفارت مذكور نيز براي صدور هر ويزا جهت افراد مقيم چهل دينار دريافت مي كند كه اين مبلغ به اضافه ده دينار حق الزحمه امور مربوط به ويزا و گذرنامه توسط كاروان ها و به صورت جداگانه از زائرين دريافت مي شود .

انتقال زائرين به عربستان ( هوايي ـ زميني ـ دريايي ) :

زائرين كويتي از راه زميني و هوا به عربستان عزيمت مي كنند . روي بليط هواپيمايي كويت از هر مسافر دو دينار به عنوان عوارض خروجي اخذ مي شود كه اين مبلغ خاص سفر حج نيست . هزينه رفت و آمد هوايي حجاج كويتي به عربستان و بالعكس 450 دينار است كه دولت تمامي آن را دريافت و يارانه اي به آن تعلق نمي گيرد . تمامي بليط هاي زائرين ، توسط كاروان هاي انتخاب شده تهيه مي شود . شركت هواپيمايي مربوطه امور پروازي زائرين را هماهنگ مي كند ولي كاروان ها وظيفه دارند تعداد مسافران نيازمند به خدمات ويژه در حين پرواز مانند افراد محتاج به صندلي چرخدار را قبل از پرواز به اطلاع هواپيما برسانند .

حجاج كويتي از يك ايستگاه به سوي جده و مدينه پرواز مي كنند . روزانه هفت پرواز توسط هواپيمايي كويت به مقصد جده و مدينه انجام و مجموعا در بيست و يك روز پرواز حدود 5500 زائر به عربستان منتقل مي شوند .

قريب همين تعداد نيز توسط هواپيمايي سعودي از كويت به عربستان مي روند و برمي گردند . بر اين اساس پروازهاي رفت و برگشت كويتي ها مجموعا شش روز به طول مي انجامد . معمولا در هنگام رفت زائرين ، زمان برگشت آنان نيز تعيين مي شود . علاوه بر استفاده از هواپيما نزديك به هشتاد اتوبوس نيز كار انتقال حجاج كويتي به عربستان را بر عهده دارد . خودروهاي سبك كويتي براي ورود به عربستان نياز به مجوز ندارند ولي افراد مقيم بايستي به

190

هنگام مراجعه براي دريافت ويزا ، تقاضاي مسافرت زمين با خودرو را ارائه كنند . از آنجا كه در فصل حج ، عزيمت اتوبوس هاي با پلاك كويت و ساير كشورها به عربستان ممنوع است ، كاروان هاي كويتي اتوبوس هاي مورد نياز خود را از شركت هاي عربستاني اجاره مي كنند . اين كار عمدتا از طريق شركتي موسوم به حمل و نقل عمومي كويت كه يك شركت سهامي فعال در امور حمل و نقل است از زائرين دريافت مي كنند .

فاصله كويت تا نزديك ترين مرز زميني عربستان صد كيلومتر است . اين فاصله تا مدينه هفت صد كيلومتر و تا مكه هزار و دويست كيلومتر مي باشد .

گمرگ ـ ارز ـ سوغات :

زائرين كويتي براي خروج از كشور مبلغي نمي پردازند . بازرسي بدني و وسايل زائرين در هنگام خروج از مبادي پروازي با دستگاه هاي معمول ايكس دي انجام مي شود ولي در مرزهاي زميني بازرسي خاصي وجود ندارد . اما در مرزهاي ورودي زميني به عربستان عموم خودروهاي شخصي و اتوبوس ها به صورت كامل بازرسي مي شوند و حتي ممكن است بار آن ها نيز پياده و بازرسي شود كالاهاي ممنوعه براي خروج از كشور اسلحه و مواد منفجره ، مواد مخدر و مشروبات الكلي است و زائران به جز اين موارد مي توانند هر نوع شخصي را از كويت خارج كنند ولي چنين كاري درميان زائرين اين كشور سابقه ندارد .

ورود هر نوع كالايي هم به جز موارد ذكر شده به كشور مجاز مي باشد . كويتي ها در آوردن كالا از عربستان با محدوديتي مواجه نيستند لكن خريد آن ها عمدتا از حد سوغات تجاوز نمي كند . آنان مي توانند سي كيلوگرم بار به صورت رايگان و بقيه را ( از حيث وزن ) با هزينه خود منتقل كنند . خرما ، آب زمزم ، تابلوهاي خانه كعبه ، جانماز و تسبيح اقلام عمده اي هستند كه زائران كويت از عربستان خريداري مي كنند . در صورتي كه كالاي ممنوعه اي وارد كشور شود ، مقررات مربوط به تخلفات گمركي و مدني كه عقوبتي چون جريمه نقدي و زندان اعمال مي گردد . گمرك از اجناس در حد مجاز مبلغي دريافت نمي كند . مبلغ ارز همراه زائران هيچ محدوديتي ندارد . اين ارز توسط خود زائر خريداري

191

مي شود و دولت به آن يارانه اي نمي پردازد . ارز همراه ، بيشتر صرف خريد هداياي و سوغات مي شود .

فرودگاه جده ـ حمل و نقل داخل عربستان :

هر زائر كويتي در هنگام ورود به كشور عربستان بايد دويست ريال بپردازد . پرداخت اين مبلغ بر عهده خود زائر است و كاروان در قبال آن هيچ مسئوليتي بر عهده ندارد .

زائران كويتي پس از ورود به فرودگاه جده بيش از يك يا دو ساعت در آنجا اقامت ندارند در اين مدت تورها و شركت ها زائران را در محل مناسبي مستقر و از آنان پذيرايي مي كنند . هزينه اين پذيرايي در سرجمع مبلغ دريافتي از زائر محاسبه شده است . كاروان هاي شيعه از كويت به مدينه و از مدينه با اتوبوس به مكه مي روند و كاروان هاي اهل سنت عموما از طريق جده با اتوبوس به مكه مي روند و در پايان آيين حج به مدينه سفر مي كنند . معمولا مقام هاي كويتي قبل از سفر براي گرفتن اجازه انتقال زائرين اين كشور با اتوبوس هاي كويتي از جده به مكه مذاكراتي براي گرفتن اجازه انتقال با مقامات مربوطه عربستان سعودي انجام مي دهند . در بين راه از حجاج كويتي ، با غذاي ساده ، آب ميوه و نوشابه در يك نوبت پذيرايي به عمل مي آيد . در موسم حج و براي انتقال زائرين به مسجدالحرام و حرم شريف نبوي براي زائران كويتي اتوبوس اجاره مي شود . اكثر كاروان هاي كويتي تلاش مي كنند تا براي انتقال زائران از كويت از اتوبوس هايي با پلاك سعودي استفاده كنند تا در استفاده از آن ها در داخل عربستان با مشكل روبرو نشوند و به اين منظور با شركت هاي سعودي وارد قرار داده شده و اتوبوس هاي آنان را به كويت فرا مي خوانند . از اين اتوبوس ها در طول اقامت زائرين در مكه و مدينه روزانه دو يا سه بار براي جابجايي زائرين استفاده مي شود . اجاره اتوبوس ها بر عهده كاروان هاست و زائرين در اين جهت مسئوليتي ندارند .

سرانه حمل و نقل حجاج كويتي با هواپيما 140 دينار و با اتوبوس بين 30 تا 40 دينار است .

مسكن :

كاروان هاي كويتي كه تمايل داشته

192

باشند براي زائرين خود هتل و يا آپارتمان هاي خوب و درجه يك مثلا پنج ستاره را اجاره كنند ، گاه از چندين ماه و حتي يك سال با پرداخت بيعانه و انعقاد قرار داد با طرف هاي سعودي به اينكار اقدام مي كنند . در غير اين صورت مديران كاروان ها براي هماهنگي و مذاكرات و انعقاد قراردادهاي اوليه به عربستان اعزام مي شوند و با اقامت حدود يك يا دو هفته مكان هاي مورد نياز را اجاره مي كنند و هزينه عزيمت و اقامت آنان با تور زيارتي مربوطه است . مديران كاروان ها براي اجاره منازل مورد نياز زائران كويت از دستور العمل خاصي تبعيت نمي كنند . كويتي ها تمايل دارند كه به حرمين نزديك باشند و شعاع پانصد متري تا 5/1 كيلومتري بهترين شكل ممكن براي آنان است . كاروان هايي كه از زائرين خود قيمت هاي بالايي را مطالبه مي كنند ، عمدتا در پي اجاره هتل هاي پنج ستاره و گران قيمت هستند . در عين حال اداره امور حج كويت ، بر محل هاي اجاره شده توسط كاروان ها نظارت مي كند و نظر آنان در رسيدگي و رأي نهايي در مورد ادامه فعاليت مدير كاروان تأثير گذار است .

مديران كاروان ها در هنگام اجاره ، همه امكانات مورد نياز زائرين را از موجرين دريافت مي كنند و در صورتي كه نيازي باقي بماند خود تورهاي زيارتي آن را تأمين مي نمايد . سرانه مسكن هر زائر كويتي بين صد تا صد و پنجاه دينار است و سرانه مساحتي مورد استفاده هر زائرسه تاپنج متراست . نحوه تقسيم اتاق ها بين زائرين به اين گونه است كه در مدينه زنان و مردان با هم هستند ولي در مكه جدا مي باشند و معمولا مردان در يك طبقه و زنان در طبقه ديگر اسكان داده مي شوند .

در عين حال زائران مي تواند از قبل در مورد نياز خود با مسئولان كاروان هماهنگ نمايند . زائران شيعه كويتي قبل از انجام مناسك حج به مدينه مي روند ولي زائران اهل سنت عمدتا بعد از حج يا عمره به مدينه مي روند . توقف زائران اهل سنت كويتي در مدينه كوتاه و در حد يك يا دو روز است و شيعيان بين سه تا پنج روز توقف دارند . در مجموع شيعيان هفت روز در مكه و سه روز در مدينه يا ده روز در مكه و پنج روز در مدينه و اهل سنت هشت روز در مكه و يك يا دو روز در مدينه هستند .

193

تداركات و تغذيه :

كاروان هاي زيارتي قبل از عزيمت به سفر حج ، برنامه غذايي زائرين در طول سفر را تعيين مي كنند . معمولا طبخ غذا در محل اقامت زائرين صورت مي گيرد و يا كاروان ها با انعقاد قراردادها با هتل ها و رستوران هاي محلي نسبت به تأمين غذاي مسافران خود اقدام مي كنند . توزيع غذا نيز به صورت بوفه اي و يا سلف سرويس است و زائران هيچ مسئوليتي براي تهيه غذا ندارند . زائران كويتي كه با كاروان ها و يا تورها به حج مشرف مي شوند ، مسئوليتي در قبال تهيه غذا ندارند و هيچ امكاني را نيز با خود به عربستان نمي برند ولي زائراني كه شخصا به عربستان عزيمت مي كنند ممكن است موادي از جمله كنسرو و كمپوت و برنج و حبوبات با خود ببرند . تورهاي كويتي آشپز و كمك آشپز و كارگران مورد نياز در آشپزخانه را از كويت با خود مي برند ولي اقلام غذايي را از عربستان تأمين مي كنند . در ايام حضور زائرين در مني و عرفات نيز غذا توسط كاروان ها تهيه و در اختيار زائرين قرار مي گيرد . كاروان هاي كويتي براي زائرين خود ميوه و آب ميوه و آب و چاي تهيه و به صورت بيست و چهار ساعته در اختيار آنان قرار مي دهند . سرانه تغذيه به هر زائر كويت در طول سفر بين 150 تا 300 دلار مي باشد .

بهداشت و درمان :

براي هر زائر كويتي كارت بهداشتي مخصوص و يك شكل توسط وزارت بهداري كويت صادر مي شود . حجاج كويتي با مراجعه به نزديك ترين درمانگاه محل سكونت خود آزمايش خون ، فشار خون ، قلب و تعيين گروه خون و ساير آزمايش هاي معمول را انجام مي دهند و درمانگاه به آنان واكسن مننژيت نيز تزريق مي كنند .

اگر متقاضي عزيمت به حج ، به بيماري مزمني مبتلا باشد بايستي نوع آن و داروهاي مورد استفاده طبق نظر پزشك در كارت مخصوص وي ثبت و به هنگام مناسك همراه وي باشد . همچنين مبتلايان به قند خون ، بيماري هاي قلبي و فشار خون و بيماري هاي حساسيتي و غدد و مفاصل موظف هستند كه گزارش كاملي در مورد آخرين وضعيت خود و نوع داروهاي مصرفيو راه هاي درمان و بهترين راه هاي رفتار با بيمار در مواقع اضطراري

194

را از پزشك مربوطه دريافت و به مسئولان كاروان ارائه كنند تا در صورت لزوم مورد استفاده قرار گيرد . زائرين با بيماري هاي واگيردار هم اعزام نمي شوند .

بيماران خاص با نظارت گروه درماني بعثه كويت اعزام و در طول سفر نيز از خدمات تيم پزشكي طبق نظر پزشك بهره مند مي شوند . براي ارائه خدمات پزشكي به زائران ، هر كاروان با در اختيار گرفتن پزشكان زن و مرد و پرستاري كه داوطلب عزيمت به حج هستند و معاف كردن آنان از پرداخت هزينه هاي حج به اعضاي كاروان خود خدمات اوليه پزشكي ارائه مي كند و معمولا طوري برنامه ريزي مي كنند كه در ازاي هر دويست زائر يك پزشك اعزام شود . در هر حال انتخاب پزشكان و پرستاران كاروان ها بايستي با اطلاع و تأييد وزارت بهداري صورت گيرد . علاوه بر نيروي بهداشتي و درماني داخل كاروان ها تيم پزشكي اعزامي از سوي وزارت بهداري كويت نيز متشكل از بيست پزشك و ده پرستار زن و مرد و ده دستگاه آمبولانس با تجهيزات مورد نياز در بعثه پزشكي كويتي و محل استقرار كاروان هاي كويتي در عزيزيه و مني مستقر و به ارائه خدمات فوري ، حوادث و بيماري هاي عادي حجاج رسيدگي مي كنند . در مواقعي كه براي انجام اعمال جراحي خاص ، ضرورتي احساس شود و نياز به تجهيزات و كادر پزشكي و اتاق عمل و بستري كردن بيماران باشد از امكانات بيمارستان هاي سعودي استفاده مي شود . هر كاروان كويتي بر اساس تعداد حجاجي كه اعزام مي كند با معرفي اداره امور حج مقاديري دارو از وزارت بهداري كويت دريافت و به همراه كاروان به عربستان مي برد و تيم پزشكي بعثه كويت نيز به صورت جداگانه دارو و وسايل پزشكي مورد نياز را به همراه خود منتقل و از داروهاي عربستان كمتر استفاده مي كنند . تيم هاي پزشكي اعزام شده از سوي وزارت بهداري كويت حدود يك هفته قبل از ورود اولين گروه حجاج كويتي به عربستان عزيمت مي كنند و تا پايان مراسم با آنان هستند .

نظافت و بهداشت محيط استقرار زائران به عهده تورها و شركت هاي صاحب كاروان است و كميته هاي مربوطه در بعثه كويت به صورت مداوم

195

به بازرسي و نظارت محل استقرار زائران مي پردازند . كويتي ها در هنگام اقامت زائرين خود در مني قراردادي با شركت هاي خصوصي عربستان منعقد مي كنند تا روزانه چادرهاي محل اقامت زائرين را نظافت كنند . در هتل هاي مكه و مدينه نيز كاروان ها مسئول نظارت و كنترل امور بهداشتي هستند .

وسائل نظافت از جمله صابون و شامپو و خدماتي از قبيل اصلاح مو و شست و شوي لباس نيز به زائرين ارائه مي شود . حجاج كويتي از طريق راديو و تلويزيون و يا چاپ و توزيع بروشورها و كتابچه ها و نيز از طريق وزارت بهداري و وزارت اوقاف و بعثه كويت ، آموزش لازم را در زمينه رعايت نظافت و بهداشت مي بينند . بخشي ازاين آموزش ها نيز توسط دبيرخانه بهداري كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج فارس به صورت رايگان به حجاج ارائه ميشود .

بيمه :

سيستم بيمه اي خاصي در كويت براي حجاج اين كشور اعمال نمي شود ولي خودروهايي كه از كويت به عربستان اعزام مي شوند از بيمه هاي معمول مانند بدنه و شخص ثالث و غيره استفاده مي كنند كه ارتباطي با حج ندارد . اداره امور حج در صدد است در سال هاي آتي سيستم بيمه زائران و با قرار دادن وظيفه آن به عهده كاروان ها و از طريق شركت هاي بيمه محلي به اجرا گذارد .

آموزش :

كويتي ها قبل از عزيمت به حج در مسائل مربوط به مناسك و موارد بهداشتي آموزش مي بينند . اين آموزش ها معمولا از دو يا سه هفته قبل از عزيمت آغاز مي شود و در طول سفر نيز توسط روحانيون كاروان ها و مسئولان پزشكي بعثه دنبال مي شود . مسئولان آموزش زائرين توسط وزارتخانه هاي بهداري و اوقاف و نيز كاروان ها انتخاب و تا آخر سفر به عنوان كادر كاروان مربوطه شناخته مي شوند و از زمان شروع آموزش ها در كويت تا هنگام بازگشت حجاج و به ويژه در طول سفر با آنان در ارتباط هستند . در زمينه نحوه آموزش مناسك زائرين بايد اضافه كرد كه قبل از شروع سفر ، روحانيون طي دو يا سه جلسه در هر هفته براي ثبت نام كنندگان در كاروان ، مناسك را آموزش مي دهند .

196

برخي كاروان ها از روحانيون عربستان نيز درطول سفربراي آموزشورفع مشكلات زائرين استفاده مي كنند . هر چند كه آموزشهاي ديني عمدتا توسط كاروان ها سازماندهي مي شود لكن اداره امور حج نيز ممكن است بروشورها و كتبي در زمينه مناسك چاپ و به صورت رايگان مستقيما و يا از طريق كاروان ها در اختيار زائران قرار دهد . اما آموزشهاي بهداشتي فقط توسط وزارت بهداري اعمال مي شود . براي همه آموزش ها از امكانات رسانه اي كشور و نيز جزوات و فيلم ها و . . . نيز استفاده مي شود . بروشورها و جزوات به صورت رايگان از سوي اداره حج و يا كاروان ها در اختيار زائرين گذاشته مي شود اما در ازاي ارائه نوارها و فيلم ها هزينه دريافت مي شود . سرانه آموزش زائران كويتي مشخص نيست . به حجاج كويتي توصيه مي شود كه حتما بعد از بازگشت از سفر نيز به مراكز پيشگيري و درمانگاه ها و پزشكان خود مراجعه و از سلامت خود آگاهي كامل پيدا كنند . و بروز هر مشكل در وضعيت سلامتي خود بعد از سفر را جدي تلقي كنند .

مجريان حج نيز توسط اداره امور حج آموزش هاي لازم مي بينند . مقام هاي كويتي درصدد تشكيل موسسه اي براي اجراي طرح هاي آموزشي دست اندركاران امور حج از جمله كاروان داران هستند .

تشكيلات اجرايي حج :

بعثه دولت كويت براي كنترل عمليات اجرايي حج درمكه و مدينه مستقر مي شوند . اعضاي بعثه بين 15 تا 20 نفر هستند و مركب از نمايندگان وزارتخانه هاي اوقاف ، كشور ، بهداري ، خارجه ، اطلاع رساني و دفتر هواپيمايي كويت مي باشند . اين بعثه تحت نظارت مدير كل بعثه كه از سوي وزارت اوقاف كويت منصوب مي شود فعاليت مي كنند و با ايجاد كميته هايي شامل بهداري ، امنيت ، امور ديني و نظارت بر فعاليت كاروان ها و مذاكره با مقام هاي سعودي براي گرفتن امكاناتي مانند زميني در مني و عرفات ، حل مسائل و مشكلات كاروان ها و حجاج را بر عهده دارد .

خدمتگزاران به زائرين توسط مسئولان كاروان ها انتخاب مي شوند ولي امور بهداشتي آنان از سوي دستگاه هاي ذيربط تأييد مي شوند . اين افراد بايد تخصص لازم را داشته و ازتوانايي بدني

197

كافي برخوردار باشند . خدمتگزاران در قبال مسئولان كاروان ها پاسخگو هستند و عملكرد آنان بر وضعيت و جايگاه كاروان ها تأثير گذار است .

فرد متقاضي اداره كاروان نيز بايد واجد چند شرط باشد از جمله اينكه بايد كويتي باشد ـ كمتر از 30 و بيشتر از 60 سال نداشته باشد ـ محكوميت دادگاهي نداشته باشد ـ در امور مربوط به حج كارشناس ارشد از توانايي هاي كافي برخوردار باشد . در تمامي اين شرايط متقاضي بايد در آزموني كه توسط اداره امور حج برگزار مي شود موفق شود .

اداره امور حج به نمايندگي از سوي وزارت اوقاف و كميته هاي نظارتي بعثه كويت با اعزام نمايندگان متخصص در زمينه هاي بهداشتي و درماني ، اغذيه ، امنيتي ، حمل و نقل و اسكان ، به تهيه گزارش هايي در مورد وضعيت كاروان ها مي پردازند ، نتيجه اين بررسي ها نهايتا در كميته عالي امور حج مورد بررسي قرار مي گيرد . كميته عالي همچنين در مورد عملكرد اداره امور حج نيز نظر مي دهد كميته هاي نظارتي ازمجموعه 100 امتياز در نظر گرفته شده براي ارزشيابي چهل امتياز را براي انجام مناسك حج و 60 امتيازرا به نظرات حجاج كاروان در مورد مديريت اختصاص مي دهند كه كسب امتياز بيشتر براي تشويق و تقدير مؤثر است .

معمولا اداره امور محج كويت بعد از پايان سفر حج ، مراسمي براي تشويق كاروان هاي ممتاز و تقديم تقدير نامه توسط وزير اوقاف به آنان برپا مي كنند . از سوي ديگر كميته امور حج نيز بر تخلفات كاروان ها رسيدگي و در مورد نوع مجازات آنان نظر مي دهد . تخلفات كاروان ها به سه گروه قبل از سفر ـ هنگام خروج از مرز زميني ( تخلف در مورد به كارگيري اتوبوس هاي غير از موارد تعهد شده ـ افزايش سرنشينان اتوبوس ها و . . . ) و هنگام حضور در عربستان ( نظافت ـ بهداشت ـ وضعيت اسكان ـ غذا و غيره ) تقسيم بندي شده است .

بعثه در طول سفر كارهاي فرهنگي نيز انجام مي دهند و ممكن است نشريات خاصي را بين زائرين در طول سفر توزيع كنند . نمايندگان كميته هاي تشكيل شده در بعثه به صورت مستمر با كاروان ها در ارتباط هستند و تصميمات بعثه كويت از اين طريق به كاروان ها و سپس به اطلاع حجاج مي رسد .