بخش 9

142

ميقات حج - سال يازدهم - شماره چهل و دوم - زمستان 1381

پژوهشي درباره كعبه و اشياي هنري ـ تاريخي آن

طرجان يلماز / محمد رضا نعمتي

اين مقاله ، بخش چهارم از مقالات « پژوهشي در باره كعبه و اشياي هنري ـ تاريخي آن » ، برگردان ازكتاب « الكعبة المشرفه ، دراسة أثرية لمجموعة اقفالها و مفاتيحها » است كه سه بخش آن را در شماره هاي 39 ، 40 و 41 آورديم . گفتني است ، براي كامل تر شدن مطالب ، كليد كعبه در عصر سعودي را نيز در پايان ، به آن افزوديم .

3 ـ عصر عثماني

تاريخ ساخت : ربيع الأول سال 915 هجري ( 1509 ميلادي ) ، زمان سلطان بايزيد دوّم

درازا : 5/26 سانتي متر ـ پهنا : 10 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2251/2

جنس آن از آهن بوده و روي آن طلاكوب شده است . هر دو روي آن ، داراي تزيينات گياهي مي باشد و به شكل بادبزن هايي است كه از برگ درخت خرما ساخته مي شود و داخل قفل خالي است . قسمت هاي سه گانه سطح آن را نوشته هايي به خط ثُلث

143

فرا گرفته و طلاكوبي شده است . كليد آن در اين زمان موجود نيست .

نوشته ها : بر روي بدنه قسمت « الفِ » آن : « بسم الله الرّحمن الرّحيم ، فيه آيات بينات مقام ابراهيم و من دخله كان آمناً » نوشته شده و بر قسمت مربع سمت راست ميله آن اين نوشته را مي خوانيم : « تاريخ في اواخر ربيع الأوّل سنة خمس عشرة و تسعمائة » و بر مربّع سمت چپ : « اَلّلهمّ افتح لنا أبواب رحمتك بمحمّد و حرمه » .

بر روي بدنه قسمت « ب » عبارت : « بسم الله الرّحمن الرّحيم ، الله مفتّح الأبواب ، افتح علينا أبواب الخيرات » آمده و بر مربع نخست بالاي بدنه ، اين عبارت ديده مي شود : « عمل داود بن عبدالودود ، اسكنه الله في المقام المحمود » و در مربّع دوم مي خوانيم : « من عبيد السلطان الروم ، السلطان بايزيد بن محمد خان » و بر قسمت پايين قفل اين عبارت را مي خوانيم : « لا اله الا الله محمّد رسول الله » .

چنانكه ملاحظه مي شود ، نوشته ها به خطي آراسته و خوانا است و تاريخ روي ساخت قفل پيش از فتح مصر به وسيله عثمانيان مي باشد . ^{( 1 )}

تاريخ ساخت : ربيع الأول سال 915 هـ . ( 1509 ميلادي ) در زمان سلطان بايزيد دوم

درازا : 5/25 سانتي متر ـ پهنا : 10 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2252/2

اين قفل ازآهن است و ازنظر شكل هندسي وسبك ساخت شبيه قفل قبلي مي باشد .

نوشته ها : بر روي دو مربع متصل به بدنه كليد ، نوشته هايي است كه بر روي « الفِ » آن مي خوانيم : « عمل داود بن عبدالودود يسّره الله المقام المحمود » و بر مربع مقابل آن مي خوانيم : « من عبيد سلطان الروم ، السلطان بايزيد بن محمد خان » و نوشته بدنه قفل عبارت است از : « بسم الله الرحمن الرحيم ، افتح اقفال قلوبنا بيتك المحترم » .

و بر روي قسمت « ب » مربع نخست آمده است : « تاريخ في اواخر ربيع الأول ، سنة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نك : ( منابع در پاورقي كتاب ، انگليسي است از آن جا تايپ شود ) .

144

خمس عشر و تسعمائة » و نيز بر روي ديگر مربع دوّم آمده : « اَللّهمّ افتح لنا أبواب رحمتك بمحمّد و حرمه » و بر بدنه مستطيلِ آن سوي قفل ، عبارتِ « بسم الله الرحمن الرحيم ، يا مفتح أبواب الجود والكرم » و بر قسمت پايين آن : « لا اله الاّ الله ، محمد رسول الله » نوشته شده است .

به خوبي مشاهده مي شود كه در اين قفل تا چه حد به استحكام و كيفيت ساخت آن عنايت شده است و احتمال مي رود كه اين قفل نيز براي « باب الرحمه » ( باب التوبه ) كه در داخل كعبه است ، ساخته شده باشد . ^{( 1 )}

تاريخ ساخت : 973 هـ . ( 1565-1566 ميلادي ) زمان سلطان سليمان قانوني

درازاي قفل : 5/60 سانتي متر ، درازاي بدنه : 34 سانتي متر ، عرض : 10 سانتي متر

درازاي كليد : 38 سانتي متر ـ شماره ثبت قفل : 2274/2 ـ شماره ثبت كليد : 41/21

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نكـ : سوردل ، صص78 ، 79 ، أمل أسين ، مكة والمدينة ، تصوير شماره 86

145

قفلي است با پوشش نقره و روكش طلا و خالي از هرگونه تزيينات ، جز بخشي از آن ، كه به مرآت شهرت دارد و گنبدي شكل است و بر فراز آن چيزي شبيه كنگره است ، نوشته اي روي مرآت ، در هشت سطر متوالي با اين عبارت ديده مي شود :

« هذا قفل باب بيت الله الملك المنّان ، وضعه المعتصم بغفرانه يوم الميزان ، سلطان سليمان خان ابن سلطان سليم خان ، برجاء القبول بخدمته والوصول الي مغفرته في سنة ثلث و سبعين و تسعمائة »

چنانكه ملاحظه مي شود ، بدنه اصليِ قفل ، از قطعه هاي هشتگانه آهن ساخته شده و روي آن با روكشي از طلا به عرض 3 ميلي متر پوشيده شده است ، ولي كليد آن را از نقره ساخته اند و روي آن آب طلا است . دسته كليد مخروطي شكل مي باشد كه دور محور خود مي چرخد و سرِ كليد داراي چهار بخش نگين مانند است كه كار باز و بستن قفل را انجام مي دهد .

تاريخ ساخت : اوّل ذي حجه 978 هـ . ( 1570 ميلادي ) در زمان سلطان سليم دوم

درازاي كامل : 5/58 سانتي متر ـ درازاي بدنه : 35 سانتي متر

پهنا : 10 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2256/2

قفلي آهني با روكشي از نقره ، آب طلاكاري شده و داراي نقوش است . مرآت آن را با كنگره ها و نوشته هايي در چند سطر آراسته اند ، ولي ديگر بخش هاي آن فاقد هرگونه نوشته است .

نوشته ها : بر مرآتِ قفل ، اين نوشته ها به چشم مي خورد :

« هذا قفل باب بيت الله الملك المنّان وضعه المعتصم بغفرانه يوم الميزان سلطان

146

سليم خان بن سلطان سليمان خان برجاء القبول بخدمته و شرف الوصول الي مغفرته في غرّة ذي الحجة سنة ثمان و سبعين و تسعمائة » .

اين قفل داراي كيسه اي ابريشمي است كه با تارهاي زرّين گل دوزي شده و اندازه اش 52/23 سانتي متر مي باشد .

تاريخ ساخت : محرم 996 ( 1587م ) زمان سلطان مراد سوم ـ درازاي بدنه و مرآت : 62سانتي متر ـ درازاي بدنه : 39 سانتي متر ـ پهنا : 16 سانتي متر

شماره ثبت : 2255/2

اين قفل از نقره ساخته شد و روي آن را آب طلا داده اند . تزيينات اين قفل ، عبارت است از مرآت و جبهه آن ، و نوشته هاي روي آن ، مربوط به نام سلطان و تاريخ ساختِ قفل هم در اين دو قسمت ديده مي شود .

نوشته ها : بر مرآت قفل ، اين عبارات را به خط تعليق مي خوانيم :

« يا الله يا مفتح الأبواب . هذا قفل باب بيت الله وضعه المعتصم بغفرانه يوم الميزان مراد خان بن السلطان سليم خان بن سليمان خان بن السلطان سليم خان رجاء القبول بخدمته والوصول الي مغفرته »

بر ديگر روي آن ، اين عبارت نوشته شده است : « في شهر محرم الحرام سنة ستة و تسعين و تسعمائة » . ^{( 1 )}

تاريخ ساخت : قرن 10 ـ 11 هـ . ( 16ـ17 ميلادي ) ، درازاي بدنه و مرآت : 45 سانتي متر

درازاي بدنه : 5/31 سانتي متر ـ پهنا : 10 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2292/2

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نكـ : سوردل ، ص80

147

قفلي است كه آثار روي آن نشان مي دهد با طلا است و تاريخ دقيق ساخت آن مشخص نيست و نيز تزييناتي روي آن يافت نمي شود . نوشته هاي كنار بدنه آن هم خوانا نيست و مي توان تاريخ آن را مربوط به قرن ده يا يازده هـ . دانست .

تاريخ ساخت : 1002 هـ . ( 1593-1594 ميلادي ) زمان سلطان مراد سوم ، سازنده : محمدبن عماد ـ درازاي قفل و مرآت : 5/3 سانتي متر ـ درازاي بدنه : 30 سانتي متر

پهنا : 10 سانتي متر ـ درازاي كليد : 30 سانتي متر ـ شماره ثبت قفل : 2273/2

شماره ثبت كليد : 2280/2

زيبايي ساخت و ظرافت اين قفل و كليد به گونه اي است كه بيننده ، در آغازين نگاه ، به آن پي مبرد ؛ زيرا در ساخت هر دو ، از سبك بي سابقه اي بهره گرفته شده و

148

نوشته هايي كه زينت بخش آن گرديده و نيز تزيينات گياهي آن به صورت روشن و مشخص نمايان است و حتي سطوحي كه در آن براي نوشتن درنظر گرفته شده ، به گونه اي طراحي گرديده كه نشانه دقت و عنايت فراواني است كه درباره اين قفل به عمل آمده است . و به سازنده آن فرصت كافي داده اند تا بتواند چنين ارمغان پيشرفته اي را خلق كند .

بدنه كليد از هشت بخش تشكيل شده و درازاي آن به 30 سانتي متر مي رسد . در امتداد بدنه قفل ، دو برآمدگي مدوّر ، به شكل نگين هاي به هم پيوسته ، قرار دارد كه كليد هنگام عبور از اولي بايد به سمت راست و از دومي به سمت چپ بچرخد ( و بدين ترتيب كار باز و بسته شدن قفل صورت مي گيرد ) و بدنه قفل ، از دو سوي آن ، دو برآمدگي هم چنان ادامه مي يابد تا اين كه از يك سو به قسمت مرآت ، كه ميله عمودي قفل به آن منتهي مي شود ، اتصال مي يابد و از سوي ديگر به قطعه اي كه آن را به ميله عمودي پيوند مي دهد . سطح قسمت هاي مختلف قفل به شكل هاي فشنكي ، خطوط مستقيم و زاويه دار فرصت و زمينه مناسبي براي خطاط فراهم ساخته تا بر آن ها ، با خط زيباي ثُلث بنگارد و با بسياري از آيات قرآن ، عبارات دعا و تزيينات آن را بيارايد و در حاشيه آن ها از نام و نسب سلطان ، اسم سازنده و تاريخ ساخت آن ياد كند .

نوشته ها : بر روي قسمت « الفِ » بدنه عبارت : « بسم الله الرحمن الرحيم » آمده ، سپس آيه نخستين سوره فتح و بخشي از دومين آيه آن و بر ضلع بعد از آن : « سوره قريش » و بر قسمت تزيين كه به بدنه كليد متصل مي باشد : « يا مفتح الأبواب » و بر قطعه رابط بين بدنه و ميله عمودي ، آيه : « ومن دخله كان آمناً » و بر تاج مرآت : « لا اله الاّ الله » و بر حاشيه آن : « سوره اخلاص » و در وسط : « هذا انشاء السلطان السلطان الأعظم و خاقان الأكرم ، سلطان البرّين والبحرين ، خادم الحرمين الشريفين السلطان بن السلطان السلطان مراد خان بن سليم خان بن سليم خان بن سليم خان بن بايزيد خان بن محمد خان » و بر پايه مرآت : « تاريخ سنة اثني و الف » و بر ميله عمودي قفل در داخل شكل فشنگي : « يا الله ، محمد ، ابوبكر ، عمر ، عثمان ، علي ، حسن ، حسين ، عن بقية أصحاب » نوشته شده است .

149

و بر روي قسمت « ب » بدنه اين قفل ، نوشته هاي ديگري يافت مي شود ، بر قسمت تزييني پيوسته به بدنه : « افتح علينا خير الباب » كه ادامه عبارت ديگر روي آن مي باشد و بر بالاي آن شكل بادبزن كوچكي از برگ نخل قرار دارد كه در داخل آن ، لفظ جلاله « يا الله » نگارش يافته است .

اما بر قسمت هاي چند ضلعي بدنه قفل ، بر ضلع سمت راست آن عبارت : « لا اله الاّ الله » و بر ضلع مياني : « لا اله الاّ الله ، اسماعيل ذبيح الله » و بر ضلع سمت چپ عبارت : « ابراهيم خليل الله » ثبت شده است .

بر قسمت رابط ميان قفل و ميله عمودي آن : « ولله علي الناس حج البيت » ثبت شده و بر روي قسمت « ب » مرآت ، در داخل شكل بادبزن ياد شده : دنباله نسب سلطان آمده « بن مراد خان بن بايزيد خان بن مراد خان بن اورخان بن عثمان عليهم الرحمة والغفران آمين يارب العالمين » و بر قسمت بالاي مرآت ، مي خوانيم : « عمل محمد بن عماد » و بر روي قسمت الف گنبدي شكل كه در محل اتصال ميله عمودي و مرآت ديده مي شود .

« تارخي سنة اثني والف » و بر روي ديگر : وقع بمقام قسطنطنيه » ذكر شده است .

كليد ويژه اين قفل از جنس نقره ساخته شده و با طلا روكش شده است و بر بدنه آن با خط محقّق ^{( 1 )} و ثلث نگاشته شده و بر دسته و سركليد ، اشكال تزييني ديده مي شود . دسته كليد به شكل گلابي ساخته شده كه دو شكل كروي بالاي آن قرار دارد كه در فاصله ميان آن قطعه اي مستطيل شكل مشبّك واقع است . قسمت بالاي كليد به شكل بادبزني مشبّك است و هر قسمت آن برگ زيباني گياهي را نشان مي دهد .

نوشته هاي رويش با كلمه « يا فتاح » در حاشيه آن آغاز مي شود و در قسمت مياني اش « يا رزاق » مي باشد و روي بدنه كليد ، داخل شِكل فشنگي « لا اله الا الله » را مي خوانيم و سپس « قال الله تعالي ان الله يأمركم أن تؤدوا الأمانات الي اهلها و اذا حكمتم بين الناس ان تحكموا بالعدل » و بر كليد و نيز در نقطه اتصال بدنه كليد به دسته آن ، نام سازنده : « محمد بن عماد » ثبت شده است .

كليد داراي كيسه اي به اندازه 47×16 سانتي متر مي باشد كه بر آن اين عبارات نوشته شده است : « امر بعمل هذا الكيس المبارك مولانا السلطان مراد » و در پايين اين نوشته اين جملات را مي خوانيم : « امر بعمل هذا الكيس المبارك مولانا الوزير الخليل » ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مُحَقّق : از اقلام ستّه يا خطوط شش گانه عربي و نزديك ترين خط در بين اقلام ستّه به كوفي است . امروزه استعمال آن معمول نيست و جاي خود را به خط ثلث داده است .

محقق ، خطّي رفيع ( بلند قامت ) و كشيده است . داراي حدود چهار دانك سطح و دو دانك دورم ، بر خلاف نستعليق است . تزيينات حروف در آن كمتر از ثلث است . اغلب در زير كلمه ها ، تزيين حروف نمي آيد ، چون اغلب حروف از عرض كشيده و داراي سطح بيشتري هستند .

( مجموعه دروس تخصّصي كنكور هنر ، به كوشش محمد حسن اثباتي ـ حسين محسني ، انتشارات مارليك ، چاپ پنجم ، 1374 شمسي ) .

2 ـ وي خليل پاشاي قيسري است ( 5160 هـ . ـ 1692 ميلادي ) كه در دوره سلطان مراد چهارم مقام صدارت عظماي او را به عهده داشته و نيز فرمانده ناوگان نيروي دريايي عثمان بوده است

150

و سپس بخشي از آيه 58 سوره نساء ذكر شده است . ^{( 1 )}

تاريخ ساخت : 1002 هـ . ( 1593-1594 ميلادي ) در زمان سلطان مراد سوم

شماره ثبت : 2253/2 ، 2254/2 و 2259/2

اين قفل و كليد از جنس نقره مي باشد و يكي از دو پل ارتباطي قفل موجود نيست است و بر روي اين قفل و كليد ، نوشته هايي به خط ثلث و تعليق ^{( 2 )} و نيز تزييناتي گياهي و اَشكالي به صورت بادبزن هايي كه از برگ نخل مي سازند ، ديده مي شود كه آب طلا كاري شده است و وزن هردو با هم 3271 درهم است .

نوشته ها : بر روي پل ارتباطي ياد شده اين عبارت را مي خوانيم : « لا اله الا الله محمد رسول الله » و بر يكي سوي بدنه كليد « قفل باب روضة حبيب الله تعالي اثر مصطفي آغا بواب درگاه عالي سر محضران مصر ناظر حاصكي سلطان تابع غضنفر آغا ( ي ) باب السعادت سلطان مراد خان عز نصره » .

و بر روي ديگر بدنه آن ، در سمت راست آن آمده : « عمل في ثاني سنة بعد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : سوردل ، ص81

2 . تعليق : خطي است كه تأثير شديد از خط اوستايي و پهلوي در آن ديده مي شود . اين خط ، از خط توقيع و رقاع گرفته شده است ، واضع آن را ، خواجه ابوالعال و خواجه تاج اصفهاني دانسته اند .

عبدالحق استرابادي نقش عمده اي در رشد نخستين اين خط داشته است ، وي به تشويق شاه اسماعيل صفوي قواعد نگارش تعليق را بنا نهاد .

اين خط در بين ايرانيان و هنديان و عثماني به صورت خط بومي مبدّل گرديد . خط تعليق در آغاز براي تحرير كتابت و نامه ها به كار مي رفت ولي كم كم به صورت شكسته درآم د و به واسطه زيبايي كه در شكل حروف و كلمه و سطرهاي آن مشهود بود ، خود موضوع خوشنويسي و هنرنمايي شد ( و سپس خط نستعليق جايگزين آن شد ) نكـ : اطلس خط ، فضايلي ، حبيب الله ، انتشارات ارغوان ، 1350

151

الألف » و بر سمت چپ آن نوشته شده : « 3271 درهم » و روي كليد : « بسم الله يا فتاح » ثبت شده است .

تاريخ ساخت : 1003 هـ . ( 1595 ميلادي ) در زمان سلطان محمد سوم ، درازاي قفل : 31

سانتي متر ـ درازاي كليد : 23 سانتي متر ـ شماره ثبت قفل : 2257/2

شماره ثبت كليد : 2258/2

152

از اين نوشته به دست مي آيد كه اين قفل و كليد ، براي در حجره شريفه پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در مدينه منوره ، در زمان سلطان مراد سوم ( 982-1003 هـ . ، 1564-1595 ميلادي ) ساخته شده و « مصطفي آغا » به ساخت آن اقدام كرده است . ^{( 1 )}

اين قفل و كليد از نقره ساخته شده و سپس طلاكوب گرديده و روي آن ها نقوشي از ساقه گياهان و تصاوير بادبزن هاي بافته از برگ هاي نخل و نوشته هايي به خط ثلث وجود دارد و يكي از دو پل ارتباطي قفل موجود نمي باشد .

كليد داراي شش دندانه است و وزن آن بر روي آن نوشته شده : 3260 درهم و از عبارات روي آن معلوم مي شود كه آن دو براي در كعبه نيست ، بلكه اختصاص به در حجره شريفه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در مدينه منوره دارد .

نوشته ها : بر بدنه قفل اين عبارات را مي خوانيم : « قفل باب اندرون حبيب الله » و سپس پُل ارتباطي از روي بدنه گذشته و بر روي آن نوشته شده : « لااله الا الله ، محمد رسول الله » و سپس نوشته ها بر روي بدنه قفل در دو سطر ادامه مي يابد : « اثر مصطفي اغاي مستحفظان قلعه مصر ناظر مرحوم خاصكي سلطان تابع آغاي باب سعادت غضنفر ( أ ) غا » و چنين برمي آيد كه بر انتهاي بدنه آن قطعه اي افزوده شده و روي آن

تاريخ ساخت : 1008 هـ . ( 1599-1600 ميلادي ) در زمان سلطان محمد سوم

درازاي تمام قفل : 58 سانتي متر ـ درازاي بدنه : 35 سانتي متر

پهنا : 5/16 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2260/2

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : تصوير 24 ، ص44-45 . Raby, 1-Allah, 1 . 1982,PP .

153

نوشته شده : « سلطان محمد ( كلمه بعد از آن مشخص نيست ) و بر روي كليد عبارت « بسم الله يا فتاح » نگارش يافته است . ^{( 1 )}

اين قفل از نقره است و روي آن با طلاب روكش شده است و از هشت قطعه تشكيل شده . بدنه آن را برگ هاي گياهي و گل هاي ظريف زينت بخشيده است . چنانچه نقوشي بر روي يك طرف مرآت و نيز بريك روي قطعه افزوده به پهلوي بدنه قفل يافت مي شود .

نوشته ها : روي مرآت خطوطي نزديك به خط ثلث ديده مي شود كه عبارت اند از :

« يا الله

فخار سلطان السلاطين الذي جلبه في العليا قد كان المدا لا ازال سلطاناً مليكاً ابداً مفني العدي ، خليفة المختار خير الخلق ، ازكي المرسلين احمدا فخاره قداقتضي تجديده قفلاً لبيت . . .

فتم قفلا فائقاً تاريخه القفل للبيت الحرام مجدداً » .

و بر آن قطعه افزوده ( جبهه ) دو بيت شعر تركي به خط تعليق ديده مي شود :

« حضرت سلطان محمد ظل حق * * * باب الله پابدر يلوب بر كليد

غيبدن هاتف ديدي تاريخيني * * * صار قفل باب بيت الله جديد

اين دو بيت شعر ، با حساب ابجد تاريخ ساخت قفل را مشخص ساخته و ترجمه آن اين است :

جناب سلطان محمد سايه حق * * * دستور ساختن قفلي رابراي خانه خداداد

هاتف غيب تاريخ آن را چنين اعلام كرد * * * قفل درِ بيت الله نو گرديد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : همان ص45 ، تصوير شماره 26

154

« القفل للبيت الحرام مجددا » كه به حساب ابجد 1008 هجري مي شود .

تاريخ ساخت : 1013 هـ . ( = 1604 م ) درزمان سلطان احمد اول ـ درازاي تمام قفل : 45 سانتي متر

درازاي بدنه : 25 سانتي متر ـ پهنا : 5/10 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2267/2

اين قفل از نقره است و با طلا روكش شده و از هشت قطعه تشكيل شده است و روي سه ضلع بدنه آن و نيز يك روي مرآت و يك روي قسمت افزوده بدنه ( جبهه ) را خطوطي به خط نزديك به ثلث پر كرده است ولي بر يك ضلع روي ديگر بدنه آن تزيينات گياهي پيچ دار وجود دارد .

نوشته ها : بر روي مرآت قفل : بسم الله الرحمن الرحيم و آية الكرسي از آيات سوره بقره و بر بدنه قفل نيز آيه 125 سوره بقره از : « و اذ جعلنا البيت مثابة للناس ـ تا ـ مقام ابراهيم مصلي » و بر عروسه قفل اين قسمت از آيه 26 سوره بقره : « بالله واليوم الآخر » را مي خوانيم و بر باريكه كنار بدنه نوشته است : « أمر بعمل هذا القفل المبارك السلطان الأعظم الخاقان الأكرم الأفخم ملك البرين والبحرين خادم الحرمين الأكرمين السلطان احمدبن السلطان محمد خلدالله ملكه و أدام نصره سنه 1013 »

تاريخ ساخت : 1022 هـ . ( 1613 ميلادي ) در زمان سلطان احمد اول ، درازاي قفل : 5/47

سانتي متر ـ درازاي پل ارتباطي : 25 سانتي متر ـ درازاي كليد : 5/25 سانتي متر

شماره ثبت : 2261/2

155

اين قفل از طلا ساخته شده و از دو قسمت عمودي و بدنه تشكيل شده و داراي كليد مي باشد روي دو پل ارتباطي را نوشته هايي به خط ثلث وجود دارد و خالي از هرگونه تزيينات مي باشد كليد داراي پنج دندانه و سوراخي در دسته آن وجود دارد كه زنجيري به آن بسته شده است .

نوشته ها : بر روي دو قسمت عمودي چنين آمده است : « خادم الحرمين سلطان احمدخان ابن سلطان محمدخان » و تاريخ ساخت آن بر روي قفل آمده است : 1022 هجري ، وزن قفل 5000 درهم مي باشد كه بر روي يكي از پل ها حك شده است .

تاريخ ساخت : 1023 هـ . ( 1614 ميلادي ) در زمان سلطان احمد اول ، درازاي قفل : 5/51 سانتي متر ـ درازاي بدنه تنها : 34 سانتي متر ـ درازاي كليد : 36 سانتي متر

شماره ثبت : 2263/2

اين قفل از آهن است و نوشته هاي رويش با خط ثلث و نسخ مي باشد و طلاكوب و نقره كوب گرديده و قسمت هاي مسطح آن هم با طلا روكش شده است ، بر قسمت هاي دهگانه بدنه ، بر كمربند ارتباطي ، بر دو روي مرآت ، بر قسمت مدخل كليد و نيز بر سطوح كليد نقوش تزييني وجود دارد ، چنانچه بر كمربند ارتباطي و ميله عمودي قفل هم تزيينات و نقوش گياهي و برگ هاي طلاكوب يافت مي شود .

نوشته ها : بر يك روي بدنه قفل : بسم الله الرحمن الرحيم و آيات اناسه و 27 تا 29 سوره فتح تا « مغفرة و اجراً عظيماً » را مي خوانيم و در ادامه « بسم الله الرحمن الرحيم و

156

سوره اخلاص آمده و پس از آن :

« و خصوصاً علي علي . . . و علي علي و علي ساير العشرة المبشرة و ملة . . . والأئمة المجتهدين والأولياء المقربين و سلم تسليما كثيرا وارحم امة محمد اجمعين » ^{( 1 )}

و بر يك روي مرآت مي خوانيم : بسم الله الرحمن الرحيم و قسمتي از فاتحة الكتاب ( سوره حمد ) را و بر سر طاقي شكل بدنه قفل ادامه سوره فاتحه را . چنانچه بر عروسه مرآت لفظ جلاله « الله » و بر روي ديگرش كلمه « محمد » و زير آن كه خود مرآت است « آية الكرسي و صدق الله العظيم » آمده است و بر حلقه دور عمود قفل : « يا فتاح ، يا قيوم ، يا حي » را مي خوانيم . همان گونه كه بر كمربند ارتباطي اين قسمت نوشته : « اللهم يا خالق الأرواح والاشباح أعن عبدك خادم الحرمين المحترمين السلطان احمد خان بن محمد خان بالعدل والصلاح وافتح له ابواب الفتح والنجاح بمفتاح الفوز والفلاح . عمل عام ثلث و عشرين والف » .

و بر يك روي بدنه كليد داخل يك مستطيل آمده است : « قال الله تعالي : ان الله يأمركم ان تؤدوا الأمانات الي اهلها صدق الله العظيم » و بر روي ديگر آن : « اللهم مفتح الابواب افتح علينا خير الباب » . ^{( 2 )}

تاريخ ساخت : 1023 هـ . ( 1614 ميلادي ) زمان سلطان احمد اول ، درازا به طور كامل :

5/43 سانتي متر ـ درازاي بدنه : 5/26 سانتي متر ـ پهنا : 11 سانتي متر

شماره ثبت : 2264/2

اين قفل از آهن ساخته و طلاكوب گرديده است و با نوشته هايي به خط ثلث سه روي بدنه و كمربندي كه بدنه را به ميله عمودي پيوند مي دهد ، زينت داده است و در سمت راست كمربند ، مرآت قفل قرار دارد كه نقوش گياهي در آن حك گرديده و بخش هاي برجسته آن نقوش طلاكاري شده است .

باز كردن قفل از يك طرق بدنه قفل به روشي جديد كه در قفل هاي سابق وجود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عبارات قسمت هاي نقطه چين از روي قفل پاك شده است

2 . نكـ : به انگليسي نوشته شد از كتاب ص89 تايپ شود

157

نداشت ، صورت مي گيرد ، بدين ترتيب كه با ورود كليد به سوراخي كه به همين منظور در آن تعبيه شده است ، دو چنگك آن كه در دو طرف بدنه ديده مي شود ، حركت مي كند و به دنبال آن كار مورد ؛ يعني گشودن يا بستن قفل انجام مي پذيرد .

نوشته ها : در بخش هاي مختلف بدنه قفل اين نوشته ها را به طور واضح مي خوانيم : « بسم الله الرحمن الرحيم ، آيه اول و دوم سوره فتح تا ـ « نصرا عزيزاً » سپس قسمتي از آيه 27 همان سوره تا « محلقين رءوسكم و مقصرين » و بعد بخشي از آيه 29 آن سوره : « محمد رسول الله والذين معه . . . » تا « من أثر السجود » و سرانجام « صدق الله العظيم »

و بر دو ضلع قسمت مربوط به باز و بستن قفل اين چنين مي خوانيم ، نخست در سطر پايين : « اللهم يا فتاح يا خالق الأرواح والأشباح أعن عبدك خادم الحرمين المحترمين السلطان احمد خان ابن السلطان » در سطر بالاي آن : « محمد خان بالعدل والصلاح وافتح له ابواب الفتح والنجاح بمفتاح الفوز والفلاح » و بر كمربند ارتباطي : « ادامه آيات ياد شده سوره فتح و صدق الله العظيم و بر قسمت فوقاني ميله عمودي ، داخل شكل ويژه هندسي » : « يا فتاح » و بر روي ديگر ميله ، پشت قسمتي كه « صدق الله العظيم » آمده بود ، عبارت : « عمل عام ثلث » و در كنار آن كه در تصوير مشخص نيست « و عشرين والف » نوشته شده است .

تاريخ ساخت : سلطان احمد اول 1012-1026 هـ . ( 1603-1617 ميلادي )

درازاي قفل : 5/31 سانتي متر ـ پهنا : 5/10 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2262/2

قفلي است از آهن كه طلاكوب و نقره كوب شده و دو سوي ميله عمودي و دو پلا ارتباطي آن با نقوش گياهي و تصوير بادبزن هايي از برگ نخل تزيين گرديده است و بريك طرف بدنه آن نقش و نگار ديده مي شود و در بخش هاي خالي از نقوش آن ، به

158

طلاكاري بسنده شده است . كليد اين قفل شبيه كف دست و انگشتان مي باشد كه با طلا پوشش داده شده است .

نوشته ها : بر بدنه كليد اين عبارات را مي خوانيم : « السلطان احمد خان بن سلطان محمد خان بالعدل والصلاح وافتح له ابواب الفتح والنجاح بمفتاح الفوز والفلاح »

اين قفل داراي كيسه اي از ديباي سبز گل دوزي شده اي است به اندازه 50×18 سانتي متر و روي آن اين عبارات نوشته شده است : « أمر بعمل هذا الكيس المبارك مولانا السلطان مرادخان في سنة 1053 ، امر بعمل هذا الكيس الجديد الوزير بيرام پاشا ^{( 1 )} امت سعادته » چنانچه روي كيسه قسمتي از آيه 58 سوره نساء وجود دارد . ^{( 2 )}

تاريخ ساخت : 1039 هـ . ( 1629 ميلادي ) در زمان سلطان مراد چهارم

درازاي كامل : 44 سانتي متر ـ درازاي بدنه : 28 سانتي متر

عرض : 5/13 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2265/2

اين قفل با نقره پوشش داده شده و سپس روي او طلاكاري گرديده و از تزيينات اضافي مانند مرآت و جبهه برخوردار نمي باشد ، نوشته هاي روي اشكال هشتگانه بدنه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بيرام پاشا در سال 1032 هجري قمري سمت فرماندهي از سوي سلطان مراد چهارم بر عهده داشت و سپس بيش سال هاي 1035-1037 به عنوان فرماندار مصر تعيين شد و چنين برمي آيد كه در اين سمت دستور ساختن كيسه كليد را داده است

2 . نكـ : سوردل ، ص81 ، 82 شماره ثبت قفل و كليد در موزه به اشتباه 2266 : 2 نوشته شد ولي صحيح همان است كه در بالا آمده است

159

آن ، و نيز روي كمربند ارتباطي اش به خط ثلث مي باشد كه پاره اي از آن ها را چند بيت شعر تشكيل مي دهد و نيز نوشته هايي بر آن وجود دارد كه به ساخت قفل در زمان سلطان مراد چهارم و به تاريخ آن در سال 1039 هجري اشاره دارد .

نوشته ها : بر روي بدنه كليد اشعار و سست و ضعيفي به زبان عربي وجود دارد كه به ترتيب آمده است :

( لله أعلي شأن من قد حمي ) ( عباده عن جور اهل العناد ) ( مقصده نيل الرضي دائما ) ( يرجو العطايا من كريم جواد ) ( الحمد لله الذي خصه ) ( من بين . . . )

( كل أمرئ من فضله شاكر ) ( يدعو بخير عن صميم الفؤاد ) ( أهدي الي البيت العتيق العلي ) ( قفلا به نرجوا فتوح البلاد ) ( قفل مبارك بقربه الي الله سبحانه خادم الحرمين الشريفين السلطان )

و بر دو كمربند ارتباطي نوشته شده است : « مراد خان ابن المرحوم السلطان احمد خان خلد الله تعالي دولته و سلطنته في تاريخ تسعة و ثلثين والف من هجرة النبوية الله محمد ابوبكر عمر عثمان علي حسن حسين رضوان الله سبحانه و تعالي عليهم و علي ساير أصحاب رسول الله صلي الله تعالي عليه و سلم والتابعين اجمعين هو الفتاح » ^{( 1 )}

تاريخ ساخت : 1056 هـ . ( 1646 ميلادي ) زمان سلطان ابراهيم

درازاي كامل قفل : 37 سانتي متر ـ درازاي بدنه قفل : 22 سانتي متر

پهنا : 4 سانتي متر ـ درازاي كليد : 25 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2266/2

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نكـ : سوردل ، ص82 ، 83

160

اين قفل و كليد از جنس نقره است كه زراندود گرديده و بدنه آن شش ضلعي است و نوشته هاي رويش به وسيله سيارهايي نشان داده شده و با رنگ سياه رنگ آميزي و نمايان گرديده است و روي آن نيز توقيع ^{( 1 )} مخصوص سلطان ابراهيم وجود دارد .

نوشته ها : نوشته هاي روي بدنه قفل داخل شكل هاي منشوري قرار گرفته و بدنه آن شش پهلو است و اين نوشته ها به ترتيب زير مي باشد :

« لا اله الا الله محمد رسول الله جدد هذا القفل المبارك برسم البيت الشريف مولانا السلطان الاعظم والخاقان الافخم مولانا السلطان ابراهيم خان خلد الله ملكه الي انتهاء الدوران » سپس نوشته هاي ديگري آمده كه در ميان آن ها تاريخ ساخت قفل وجود دارد : « في سنة ستة و خمسين و الف »

نوشته هايي نيز روي كليد وجو دارد كه عبارت است از : « بسم الله الرحمن الرحيم » و « نصر من الله و فتح قريب » و بشر المؤمنين يامحمد »

قفل داراي كيسه اي از ديباي سبز است به اندازه 43×15 سانتي متر و روي آن نوشتاري است بر روي طرف الف ، در قسمت بالا : « امر بعمل هذا الكيس المبارك » و در وسط آيه « انه من سليمان و انه بسم الله الرحمن الرحيم » و در قسمت پايين آن « جدد هذا الكيس المبارك » نوشته شده و بر روي طرف ب ، در قسمت بالا : « مولانا السلطان ابراهيم » و در قسمت مياني : « ان الله يأمركم أن تؤدوا الأمانات إلي أهلها » ـ آيه 58 از سوره نساء ـ و در قسمت پايين : « مولا الوزير مقصود پاشا في سنة 1053 » ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . در متن طغراء است كه به معني توقيع و مهر مخصوص سلاطين عثماني به خط طغرا مي باشد و شامل نام و نام پدر و القاب ايشان بوده است . م

2 . نكـ : سوردل ، صص : 83 ، 84

161

تاريخ ساخت : 15 ربيع الآخر 1287 هـ . ( 1870 م ) زمان سلطان عبدالعزيز

درازاي قفل : 35 سانتي متر ـ عرض : 7 سانتي متر ـ درازاي كليد : 26 سانتي متر

شماره ثبت : 2293/2

قفل از يك قطعه چوبي ساخته شده كه روي آن نوشته هايي طلاكوب وجود دارد و پيرامون آن نوشتار تزيينات ساده ديده مي شود .

كليد نيز از قطعه چوبي خالي از هرگونه نوشتار و تزيينات مي باشد .

نوشته ها : روي بدنه قفل عبارات زير را در داخل اشكال مرصع كاري شده از چپ به راست به صورتي كه در جدول زير آمده است مي خوانيم :

يا فتاح مفتاح باب الله طه المرتجي سنة 1287 سلطاننا عبدالعزيز التجا ليفوز بالآمال والآراب وغدا لسان مقاله متمثلا بحر الكارم ملجأ الطلاب 15ربيع الآخر اذ كان خادم هذه الاعتاب ان الوسائل للملوك ببابهم ووسيلتي العظمي بهذا الباب

مفتاح باب الله طه المرتجي * * * بحر المكارم ملجأ الطلاب

سلطاننا عبدالعزيز التجا * * * ليفوز بالآمال والآراب

وغدا لسان مقاله متمثلا * * * إذ كان خادم هذه الاعتاب

إن الوسائل للملوك ببابهم * * * ووسيلتي العظمي بهذا الباب

بر روي ديگر آن مي خوانيم : « لا اله الا الله » و « محمد رسول الله »

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هـ ( 19 م )

162

اين كليد از آهن آب طلا كاري شده مي باشد و از هرگونه نوشته و تزيينات خالي است سر كليد كه كار بازگشايي را به عهده دارد ، حلزوني شكل مي باشد و بدين ترتيب از با ديگر كليدهاي گذشته تفاوت دارد و قسمت دسته كليد به صورت منشور چند پهلو مي باشد .

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هـ . ( 19م ) ، درازا : 5/32 سانتي متر

شماره ثبت : 222/2

جنس اين كليد آهن مرصّع كاري شده است ، از نوشتار و تزيينات تهي است و سر كليد ( كه كار بازگشايي قفل را انجام مي دهد ) داراي چهار دندانه مي باشد ، قسمت بالاي دسته كه حلقه اي به آن متصل است به شكل كروي است و به دور محور خود مي چرخد .

حلقه كليد قرار دارد .

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هـ . ( 19 م ) ، درازا : 35 سانتي متر

شماره ثبت : 2221/2

اين كليد از آهن ساخته شده و دسته آن كه به شكل گلابي وارونه مي باشد و زراندود گرديده و در قسمت پايين و بالاي آن دو شكل كروي وجود دارد و به آن دستگيره اي پيوسته است و از هرگونه نوشته و نقوش تزييني تهي است و مانند كليد سابق داراي چهار دندانه مي باشد .

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هـ . ( 19 م ) ، درازا : 28 سانتي متر

شماره ثبت : 2223/2

اين كليد از آهن ساخته شد و در قسمت دسته زراندود گرديده و دسته آن به دور خود مي چرخد ، سر كليد گلابي شكل چند پهلو است و حلقه اي به آن پيوسته است . و در انتهاي بدنه كليد ، چهار دندانه وجود دارد . و بر روي بدنه آثار نقوش و نيز شيارهايي يافت مي شود .

163

درازا : 34 سانتي متر ، شماره ثبت : 2231/2

اين كليد از نقره و يا از آهن مي باشد و با لايه اي از طلا پوشش داده شده و از هرگونه نوشتار و تزيينات خالي است . دسته كليد چند پهلو و سر آن با وجود گردي چند پهلو مي باشد و جاي دستگيره اي به آن پيوسته است كه ممكن است براي اتصال حلقه اي به آن بوده است و در انتهاي آن چهار دندانه وجود دارد . اين كليد شبيه به يك عصا است .

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هـ . ( 19 م ) ، درازا : 38 سانتي متر

شماره ثبت : 2268/6

اين كليد از نقره ساخته شده و دسته آن كه چند ضلعي است طلاكاري شده و قسمت بالاي آن كه به شكل بيضي چند پهلو مي باشد ، متحرك است ، از نوشته و تزيينات خالي است و در قسمت مربوط به بازگشايي قفل ، نيز چهار دندانه قرار دارد .

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هجري ( 19 م )

كليدي است از نقره ، داراي بدنه استوانه اي شكل و بدون هرگونه تزيين ، دسته كليد چند پهلو و روي يكي از پهلوها « بسم الله الرحمن الرحيم » به صورت نسبتاً كم رنگ نگارش يافته و سر آن داراي چهار دندانه است .

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هجري ( 19 م ) ، درازا : 5/34 سانتي متر

شماره ثبت : 2270/2

كليدي است ازنقره كه ازهشت قطعه تشكيل شده وحلقه هايي آن هارابه هم پيوندداده است وحلقه اي كه براي آويختن آن درآن كار گذاشته شده است به شكل بادبزن مي باشد . نوشته و تزييناتي در آن نيست و به سبك كليدهاي گذشته داراي چهار دندانه است .

164

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هجري ( 19 م ) ، درازا : 36 سانتي متر

شماره ثبت : 2271/2

اين كليد از نقره است كه روكشي از طلا به آن داده شده و دسته آن با بدنه هم شكل و در يك راسته قرار گرفته و در قسمت سر شبيه گلابي وارونه ميان تهي است و با نقوش گياهي تزيين گرديده و بدين ترتيب با ديگر كليد تفاوت پيدا كرده است و بر روي ديگرش « بسم الله الرحمن الرحيم » نگارش شده است .

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هجري ( 19 م ) ، درازا : 38 سانتي متر

شماره ثبت : 2272/2

جنس آن نقره و به شكل كليد قبلي است و با نقوشي از ساقه ها و برگ ها و گل هاي گياهي تزيين گرديده و در انتهاي آن چهار دندانه [ براي گشودن قفل ] وجود دارد ، بريك رويش : « بسم الله الرحمن الرحيم » و بر ديگر روي آن : آيه نخست سوره « فتح » نوشته شده است .

كليدهاي پنجگانه اخير ( 46 تا 50 ) داخل كيسه سبزي كه با رشته هاي زرّين گلدوزي شده قرار دارند . اندازه اين كيسه 56/24 سانتي متر مي باشد .

بر بخش فوقاني آن نوشته شده : « امر بعمل هذا الكيس المبارك مولانا السلطان محمد خان بن مصطفي » و بر قسمت مياني آيه 58 سوره « نساء » و بر قسمت پايين كيسه : « جدد هذا الكيس المبارك مولانا الوزير الاعظم راغب محمد پاشا في سنة 1161 » ^{( 1 )} نگارش يافته است .

درازا : 36 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2279/2

كليد از جنس نقره است كه روي آن طلاكاري شده و دسته آن به شكل گلابي مستطيل مي باشد كه در قسمت سر مدوّر و كروي است و حلقه اي براي آويختن به آن پيوسته است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . محمد پاشا در سال 1110 هجري ( 1698م ) در استانبول ديده به دنيا گشود ، وي مرد شمشير و قلم بود ؛ زيرا از رجال مرتبه نخست دولت و نيز از چهره هاي ادبيات به شمار مي رفت . محمد پاشا در سال 1157 هجري ( 1774م ) به فرمانداري مصر منصوب شد و به مدت پنج سال در اين سمت باقي ماند و از آن پس در سمت هاي گوناگون ارتقاي درجه يافت تا در سال 1170 هجري ( 1756م ) به مقام صدارت عظمي ( نخست وزير ) نائل شد و سرانجام در رمضان 1176 هجري ( 1762م ) ديده از جهان فرو بست . وي داراي ديوان شعر و تأليفات ديگري است كه مشهورترين آن ها « سفينة الراغب » است .

و از خود نيز كتابخانه اي غني بر جاي گذاشت كه تا به امروز به نام خود باقي مي باشد

165

بدنه كليد طولاني و نوشته هايي دو روي آن را زينت بخشيده و در انتهاي آن دندانه هاي چهارگانه كليد قرار دارد ، دسته كليد نيز داراي نوشتاري است .

نوشته ها : بر روي قسمت مياني كليد كه دسته را به بدنه پيوند مي دهد ، بر يك سوي آن : « يا وهاب » و بر سوي ديگر : « يا فتاح » نگارش يافته و بر يك روي بدنه : « اللهم يا مفتح الابواب افتح علينا خير الباب » و بر روي ديگرش : « قال الله تعالي : . . . ان الله يأمركم أن تؤدّوا الأمانات الي اهلها صدق الله العظيم » ^{( 1 )} نوشته شده است .

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هجري ( 19 م ) ـ درازا / : 37 سانتي متر

شماره ثبت : 6/21

جنس آن از نقره ، داراي بدنه اي استوانه اي شكل و دسته آن به شكل گلابي مستطيل مي باشد كه با شيارهايي در امتداد آن تزيين يافته است و چهار دندانه در انتهاي آن وجود دارد و روي هم رفته تقريباً شبيه به كليد شماره 47 مي باشد .

اين كليد داخل كيسه اي قرار دارد كه روي آن نوشته شده : ويژه سلطان مراد چهارم .

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هجري ( 19 م ) ـ درازا : 38 سانتي متر

شماره ثبت : 4/21

اين كليد از نقره ساخته شده و با طلا پوشش داده شده است و سر كليد به شكل گلابي ميان تهي است و روي دسته اش با نقوشي از برگ ها و گل هاي گياهي زينت يافته و بر يك روي آن آيه نخست سوره « فتح » نقش بسته است .

تاريخ تقريبي ساخت : قرن 13 هجري ( 19 م ) ـ درازا : 5/40 سانتي متر

شماره ثبت : 42/21

اين كليد از نقره زر اندود مي باشد ، داراي دسته اي دراز است كه با نقوشي از ساقه هاي گياهي تزيين شده ، سر كليد هم چون گلابي وارونه است كه در قسمت هايي از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نساء : 58

166

وسط ميان به عنوان تزيين ، ميان تهي مي باشد ولي بدنه كليد خالي از تزيينات است و در انتهاي آن چهار دندانه به شكل نيمه دايره ، براي باز كردن قفل ساخته شده است .

اين كليد داخل كيسه اي پيدا شده كه روي آن تاريخ1078 ( 1667م ) نوشته شده است .

تاريخ تقريبي ساخت : اوايل قرن 14 هجري ( 20 م ) اندلس ( اسپانيا )

درازا : 2227/2 سانتي متر ـ شماره ثبت : 2227/2

اين كليد از جنس آهن است و تنها قسمت سر كليد از مس ساخته شده و نقره كوب گرديده است و روي قسمت هاي چهارگانه آن نوشته هاي ناخوانا است كه نتوانستيم جز بسم الله را در آن ها بخوانيم .

روي زبانه كليد كه بر بدنه آن پيوسته است نوشته هايي است كه چنين خوانده مي شود : « الحمد لله علي نعمه » و بر روي ديگر آن : « مفتاح كعبه مشرفه » ديده مي شود .

سر كليد دور محوي كروي شكل مي چرخد و نوشته ها روي دسته نيم دايره آن مي باشد . نوشته هاي خواناي آن عبارت است از : « و موسي و علي و محمد و حسن المجيدي صاحب الزمان » و نظير آن ها در روي ديگر آن است كه چنين خوانده مي شود : « و محمد و علي و فاطمة والحسن والحسين و علي و محمد و جعفر »

167

اين كليد داخل كيسه اي يافت شده كه از ديباي سبز است و با تارهاي زر گلدوزي شده و اندازه آن 30×11 سانتي متر مي باشد و با همان تارها آيه 58 سوره نساء بر آن نقش بسته و بر پلاك آويخته به كيسه ، به زبان تركي عبارتي نوشته شده كه معني آن اين است : اين كليد كعبه شريفه مي باشد و آورنده آن ابراهيم پاشا است و از سبك نگارش آن تاريخ اين نگارش مشخص مي شود كه مربوط به قرن 10 هجري ( 16 م ) است .

4 ـ عصر سعودي ^{( 1 )}

از آنجا كه سلسله مقالات گذشته ، مربوط به قفلها و كليدهاي درِ كعبه تا پايان عصر عثماني است و اشاره اي به دوره بعد از آن ندارد ، ما به خاطر تكميل اين بحث ، مطالب زير را به عنوان پايان بخش اين مقالات ، از كتاب « تاريخ مكة المكرّمة قديماً و حديثاً » نوشته « دكتر محمد الياس عبدالغني » ترجمه كرده و به اين مجموعه افزوديم .

تصوير قفل تاريخ ساخت : 1399 هجري قمري درازا : 34 سانتي متر

عرض هر ضلع : 6 سانتي متر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اين قسمت جزو كتاب « كعبة و اشياي هنري ـ تاريخي آن نيست و تنها به دليل تناسب آن با موضوع كتاب و نيز به منظور اطلاع رساني از وضع موجود اين بخش از اشياي ياد شده در پايان اين سلسله مقالات درج گرديد .

168

اين قفل داراي همان ويژگي هاي قفل زمان « سلطان عبدالحميد » عثماني است كه در سال 1309 هجري قمري ساخته شده است . ولي به منظور بالا رفتن ضريب اطمينان آن و عدم نياز به محافظت و صيانت از قفل ، اندك تغييراتي متناسب با در جديد كعبه ، در آن داده شدهاست .

در هر ضلع آن قطعه اي برنجي به طول 8 سانتي متر و عرض 2 سانتي متر كار گذاشته شده و بر روي آن نام خالد بن عبد العزيز از دودمان سعود كه اين قفل به دستور وي ساخته شده و نيز تاريخ ساخت آن بدينگونه حك گرديده است : « صنع في عهد خالد بن عبدالعزيز آل سعود سنة 1399 هـ » ^{( 1 )}

كليد اين قفل به طول آن 40 سانتي متر در كيسه اي كه ساخت كارخانه توليد كننده پرده كعبه است نگهداري مي شود . جنس آن از ديبا است و با تارهايي از طلاي ناب گلدوزي شده است و طبق يك سنّت كهن در اختيار يكي از خاندان بني شيبه قرار دارد .

يك روي كليد با آيه شريفه : {  إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا اْلأَماناتِ إِلي أَهْلِها . . . } ^{( 2 )} تزيين يافته است و بر روي ديگر آن ، اين عبارت نوشته شده : « أمر بصنعه خادم الحرمين الشريفين فهد بن عبدالعزيز آل سعود ، حفظه الله » يعني خدمتگزار دو حرم شريف [ مكه و مدينه ] دستور ساخت آن را صادر ساخت . ^{( 3 )}

* پي نوشت ها :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . قصّة التوسعة الكبري ، حامد عباس ، ص 61

2 . نساء : 58 ، دليل نگارش آيه ياد شده بر روي كليد كعبه آن است كه گفته شده كه هنگامي كه پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در سال هشتم هجري مكّه را از سلطه مشركان آزاد كرد كليد كعبه را از عثمان بن ابي طلحه گرفت و در درِ كعبه را گشود ، سپس عباس بن عبدالمطلب ـ عموي پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) ـ از آن حضرت درخواست كرد كليدداري كعبه را هم در كنار سقايت ـ آب رساني به حجاج ـ به وي واگذارد و در آن هنگام آيه ياد شده نازل شد و سپس آن حضرت عثمان بن طلحه را فراخواند و كليد كعبه را به وي بازگردانيد به همين دليل آيه مزبور بر روي كليد نگاشته مي شود . ( ازرقي 1 : 111 ، تفسير ابن كثير 2 : 299 ) .

3 . تاريخ مكّة المكرّمة قديماً و حديثاً ، محمد الياس عبدالغني ، ص 58 .