بخش 8

141

ميقات حج - سال سيزدهم - شماره پنجاه و دوم - تابستان 1384

گفتگو

142

ويژگي هاي حج 83 در گفتگو با امير الحاج

فصلنامه « ميقات حج » در هر سال ، پس از موسم حج ، گفتگويي صميمانه با نماينده محترم وليّ فقيه ، حضرت حجّت الاسلام والمسلمين آقاي محمّدي ري شهري ـ دامت افاضاته برگزار مي كند تا علاقمندان را در جريان چگونگي برگزاري حج گذشته قرار دهد .

اكنون نيز ، طبق روال گذشته ، در باره مسائلي چون موفقيت هاي اجرايي ، سياسي و فرهنگيِ حجّ سال 83 ، نقايص و كاستي ها و همچنين اطلاع رساني حج و . . . گفتگويي ترتيب داده ايم كه توجّه خوانندگان محترم را به مشروح آن جلب مي كنيم :

ميقات حج : ضمن تشكّر از حضرت عالي به خاطر شركت در اين گفتگو ، خواهشمنديم ارزيابي خود را از چگونگي برگزاري حج 1383 هـ . ش . بيان فرماييد .

آقاي ري شهري : در آغاز از دست اندركاران فصلنامه وزين و ارزنده « ميقات حج » تشكر مي كنم و براي آنان آرزوي توفيق دارم و از خداوند متعال مي خواهم اين عزيزان را ياري دهد تا بتوانند در جهت پربارتر كردن اين فصلنامه ، گام هاي بلندتري بردارند .

در پاسخ به پرسش مطرح شده ، به طور مختصر بايد بگويم كه ما در سال 1383 حج

143

آرام و مطلوبي داشتيم و در زمينه هاي مختلفِ فرهنگي و اجرايي نسبت به سال پيش موفقيت هاي بيشتري كسب كرديم . به عبارت ديگر ، با توجه به فضاي خاص حاكم بر منطقه ، مانند فشارهاي آمريكا و اروپا در مورد مسائل هسته اي ، اوضاع خاصّ عراق و مسائل ديگر از اين دست ، كه حج سال گذشته را نسبت به سال هاي قبل حسّاس تر كرده بود ، احتمال بروز برخي مشكلات وجود داشت ، ليكن با ياري خداوند ، حجّي آرام و كم مشكل برگزار شد كه اين ، حاصل تلاش همه خدمتگزاران و دست اندركاران امر حج و زيارت بود .

وضعيّت جوّي معتدل نيز به كاهش بيماري ها وبهداشت زائران كمك كرد و اگر سيل روز دوازدهم ذي حجه نبود ، شايد بتوان گفت كه حج گزاري در سال 83 ، از بهترين و كم نظيرترين حج در سال هاي گذشته بود .

مجموع حاجياني كه از كشورهاي مختلف و از جمله عربستان در مراسم حج شركت داشتند 706,419,2 نفر بودند كه اين آمار ، حدود يكصد هزار نفر بيش از حج گزاران سال 82 است . از اين تعداد 759,534,1 نفر از خارج عربستان مشرف شده بودند و حجاج ايراني نيز در مجموع 080,97 نفر بودند كه نزديك به دو هزار نفر آنان را عراقي ها و افغاني هاي مقيم ايران تشكيل مي دادند و تعداد 2767 نفر هم از ايرانيان خارج كشور به جمع حجاج ايراني پيوستند .

144

خداوند متعال را سپاس گزاريم كه با عنايات اهل بيت ، بهويژه حضرت بقية الله اعظم و تلاش همه دست اندركاران امور فرهنگي و اجرايي ، توانستيم به بيشترين اهداف خود دست يابيم و برنامه هاي پيش بيني شده را به مورد اجرا بگذاريم .

از سوي ديگر ، به دليل تغييراتي كه در جمرات بهوجود آمد و دولت سعودي محلّ رمي را توسعه داد ، خوشبختانه نه تنها مشكلي در انجام رمي به وجود نيامد ، كه بسيار روان تر از سال هاي گذشته انجام شد .

در باره قرباني هم بايد بگويم كه در حج سال گذشته بيش از 000,80 نفر از زائران ايراني توانستند از قربانگاه هاي جديد استفاده كنند كه بيشترين آمار در سال هاي اخير است و بحمدالله گوشت هاي قرباني هدر نرفت و از آن ها استفاده بهينه شد .

ميقات حج : حج سال 83 ، نسبت به سال هاي پيش از آن ، از چه ويژگي هايي برخوردار بود ؟

آقاي ري شهري : در رابطه با ويژگي هاي اجرايي ، فرهنگي و سياسي حج سال 83 چند نكته قابل توجه است :

ويژگي هاي اجرايي

انتقال مستقيم 47800 نفر از زائران به مدينه و نيز 050,48 نفر زائرِ مدينه ، بعد به جدّه ، اسكان 65% از زائران در هتل هاي منطقه مركزي مدينه و اطراف مسجد شريف نبوي ، اجراي طرح كامل طبخ غذا به صورت متمركز براي حدود 96% زائران در مدينه و 30% در مكه ، اجراي طرح متمركز قرباني با آمار 83% در روز عيد قربان و 17% در روز يازدهم توسط 95 نفر از ذابحان ايراني از جمله ويژگي هاي اجرايي حج سال گذشته بود .

ويژگي هاي فرهنگي

در سال گذشته با توجه به محور قرار گرفتن قرآن كريم ، شاهد قرائت و انجام بيشتر ختم قرآن به صورت گسترده توسط زائران بوديم ، حضور قاريان برجسته و بين المللي

145

كشورمان در حج و اجراي برنامه در مسجدالحرام ، مسجدالنبي ، و همايش هاي بين المللي بعثه و نيز توجه ويژه به مباحث قرآني در جلسات عمومي و همايش هاي بين المللي بعثه از ويژگي هاي فرهنگي سال گذشته بود . . .

طرح جديد اعزام خواهران معين به حج ، دومين سال موفقيت آميز خود را پشت سر گذاشت و با پيوستن حدود 183 خواهر تحصيل كرده در جمع روحانيون در حج ، پاسخگويي به مسائل ويژه بانوان با سهولت بيشتري انجام شد .

سخنراني هاي آموزشي و تبليغي متعددي در جلسات عمومي بعثه و نيز داخل كاروان ها از سوي سخنرانان و خطباي خوب كشورمان و نيز توسط برخي از بانوان مبلّغ ، هم در مكه و هم در مدينه برگزار شد .

شوراي استفتاي بعثه مقام معظم رهبري همه روزه در مدينه و مكه پاسخگوي پرسش هاي فقهي زائران ايراني و خارجي بودند . كارگاه هاي آموزشي ويژه روحانيون كاروان ها تشكيل شد و معضلات فقهي مناسك حج ، مورد بحث و گفتگو قرار مي گرفت .

حضور افرادي از شوراي استفتا و نيز روحانيون و بانوان مبلّغ در مسجد شجره ، جحفه ، مسجدالحرام و مسعي ، تشكيل شوراي فرهنگي در هر كاروان ، سازماندهي و بهره گيري از گروه هاي ارشاد در كاروان ها ، اجراي طرح نظرسنجي جهت دستيابي هرچه بهتر و دقيق تر به نظريات و پيشنهادها و انتقادات زائران و . . . از ويژگي هاي فرهنگي حج گذشته بود .

ويژگي هاي سياسي :

بيداري مسلمانان نسبت به توطئه هاي آمريكا و اسرائيل و طرح هاي آنان براي سلطه بر جهان اسلام ، بهويژه عراق و فلسطين و تشديد حسّ همگرايي ملّت هاي اسلامي ، از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــبه دليل تغييراتي كه در جمرات بهوجود آمد و دولت سعودي محلّ رمي را توسعه داد ، خوشبختانه نه تنها مشكلي در انجام رمي به وجود نيامد ، كه بسيار روان تر از سال هاي گذشته انجام شد .

146

ويژگي هاي مهم سياسي حج گذشته بود . وضعيّت لرزان آمريكا در عراق ، سردرگمي اسرائيل و انتخابات فلسطين ، موفقيت هاي مردمي در عراق و لبنان و مسائلي از اين دست ، به تدريج ملّت ها را متوجه نيروي عظيم نهفته در درون خود كرده و آنان را به چاره جويي و فكر و انديشه واداشته است و اين امر در حج گذشته به خوبي خود را نشان مي داد .

برگزاري با شكوه مراسم برائت از مشركان با شركت حجاج و زائران بيت الله الحرام و نمايندگاني از بعثه هاي مراجع عظام و تعدادي از حجاج ديگر كشور ، به خصوص هيأت نمايندگي لبنان و برگردانِ پيام مقام معظم رهبري به 10 زبان و انتشار آن با بهره گيري از ابزار مختلف ؛ از جمله اينترنت ، ديدار با رؤساي بعثه هاي تعدادي از كشورها ؛ مانند وزير اوقاف و حج اردن ، مشاور اعظم سلطنتي كشور عمان ، معاون دبيركل حزب الله لبنان ، آقاي شيخ نعيم قاسم ، قائم مقام وزير خارجه عراق ، عضو شوراي مركزي مجلس انقلاب اسلامي عراق ، رييس اوقاف شيعيان عراق ، وزير اوقاف و امور ديني الجزاير ، محمد بشيرالدين احمد ، مفتي اعظم و رييس امور ديني جامو و كشمير و . . . و رايزني با آنان در باره مسائل مختلف جهان اسلام ، از ديگر دستاوردهاي سياسي حج سال گذشته بود . در اين ميان ، جريان افراطي سلفي گري و تندروهاي مذهبي در عربستان نيز تلاش هايي داشتند تا براي زائران ايراني فشارهايي را بر آنان وارد كنند و نمونه آن محروم ساختن بانوان براي حضور در كنار قبرستان بقيع و زيارت قبور ائمه بود ، ليكن بحمدالله بيشتر اين تلاش ها ناكام و بي نتيجه ماند .

ويژگي هاي خبري و اطلاع رساني

در زمينه هاي خبري نيز گروه هاي اعزامي صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران و انعكاس اخبار حج در شبكه هاي مختلف ، پخش مراسم دعاي كميل ، برائت ، همايش ها و ديدارها و مراسم فرهنگي و سياسي بعثه ، نقش مؤثري در ترويج فرهنگ حج در جامعه ايفا كرد كه بنده در همين جا از تلاش هاي صدا و سيما تشكر مي كنم .

نشريه زائر با توجّه به محوريت قرآن در حج گذشته ، علاوه بر اطلاع رساني در زمينه هاي مختلف به مردم ، در اين زمينه نيز تلاش هاي خوبي داشت . پايگاه اينترنتي

147

بعثه نسبت به گذشته پربارتر و متنوع تر شده بود . به تصوير كشيدنِ همه فعاليت هاي حج در سال گذشته ، به منظور تهيه فيلم مستند حج و نيز تدوين مكتوب فعاليت هاي حج ، تحت عنوان « با كاروان صفا » نيز از ويژگي هاي خبري و اطلاع رساني حج گذشته بود .

ميقات حج : سال گذشته قرآن محوري شعار حج بود ، خواهشمنديم بخشي از اقداماتي كه در اين زمينه صورت گرفته را بيان فرماييد :

آقاي ري شهري : بر اساس رهنمود مقام معظم رهبري ، در سال گذشته ، محور فعاليت هاي فرهنگي حج ، قرآن بود . البته اين بدان معني نيست كه در سال هاي پيش از آن ، به قرآن پرداخته نمي شد و قرآن محوريت نداشت ، بلكه سال گذشته بعثه مقام معظم رهبري و دست اندركاران فرهنگي ؛ اعم از روحانيان وخدمتگزاران ، فعّاليّت بيشتر و چشمگيرتري در اين زمينه داشتند و با تمركز بيشتر پيرامون قرآن ، امور فرهنگي به اجرا درآمد و در نتيجه زائران عزيز توانستند از فضاي معنوي حج بيشتر بهره برداري نموده ، با قرآن انس بگيرند . پيش از حج ، در كميته فرهنگي موضوع محوريت قرآن در حج به بحث گذاشته شد و تصميماتي اتخاذ گرديد كه با عنايات خداوند بيشترين آنها به اجرا درآمد .

ميقات حج : نقاط ضعف و كاستي هاي حج 83 در زمينه هاي فرهنگي و اجرائي چه بود ؟

آقاي ري شهري : در زمينه هاي فرهنگي ، هنوز كاستي هايي داريم كه با استفاده از نظرسنجي هاي به عمل آمده ، تا حدي مشخص شده و ما اميدواريم با طرح آن در كميته فرهنگي و بررسي هاي كارشناسانه هر يك از موضوعات بتوانيم در آينده در رفع آنها تلاش كنيم ، ليكن آنچه به طور مشخص هنوز براي ما مشكل آفرين است ، بي توجهي برخي از زائران به حضور نيافتن در نمازهاي جماعت و يا حضور در خيابان ها و كنار مغازه ها به هنگام برپايي نماز جماعت است كه علي رغم تذكّرات جدّي و مكرّر روحانيان و ديگر مسؤولان فرهنگي ، متأسفانه هنوز هم شاهد آن هستيم ، و اگرچه اين افراد در اقليّت اند ، ليكن به هر حال بايد براي آن چاره اي انديشيد و بايد راه حل را از ايران آغاز كرد .

148

زائري كه نماز خواندن در اوّل وقت براي او به صورت فرهنگ در نيامده و نسبت به نماز اوّل وقت بي توجه است ، چگونه مي توان در مدّت كوتاهي به اين امر مهمّ مقيد ساخت و يا زائري كه به برخي از تخلّفات رفتاري ، عادت كرده ، در چند روز نمي توان او را از عادت ها و روش هاي غلط بازداشت . به نظر مي رسد بهترين راه حل آن است كه با بهره گيري از نظرسنجي ها و با همكاري مجموعه نهادهاي فرهنگي كشور ، بتوان از اين گونه كارها جلوگيري كرد . البته نتايج نظرسنجي ها را نيز بايد منتشر ساخت و چه بهتر كه ما ابتدا خودمان را نقد كنيم و از اين مسأله نهراسيم . مشكلات را نيز صادقانه با مردم و حجاج در ميان بگذاريم . برنامه هاي سال آينده را هم براي مردم تبيين كنيم تا ان شاء الله از حجم اين مشكلات كاسته شود .

در زمينه اجرايي نيز علي رغم كارهاي انجام شده در زمينه حمل و نقل درون شهري مكّه ، باز هم كاستي هايي داشتيم ؛ به خصوص در منطقه باب علي ، در اطراف مسجدالحرام ، كه به دليل تراكم حجاج ، هنگام سوار شدن حجاج به اتوبوس ها ازدحام شديدي ايجاد مي شد كه زيبنده حجاج ما نبود ، البته حل اين مشكل هم در توان جمهوري اسلامي ايران نيست . دولت عربستان بايد مشكل را حل كند و زائران ما هم بايد نيم تا يك ساعت پس از اتمام نمازها ، از مسجدالحرام خارج شوند تا كمي از تراكم جمعيت كاسته شود .

اعزام حجاج به مدينه و فرود آنان در فرودگاه مدينه نيز منافع فراواني براي حجاج ما در برداشته ، ليكن فرودگاه مدينه ، ظرفيت لازم را براي پذيرش اين همه حاجي ندارد كه اميدواريم به تدريج اين مشكل توسط دولت عربستان حل شود .

مشكل ديگر تأخير در پروازها بود كه در پاره اي موارد خاطر زائران را مي آزرد .

در معاينات پيش از عزيمت حجاج نيز مشكلاتي داشتيم و من در جلسه اي كه اخيراً براي مديران كاروان هاي حج سال 84 داشتم عرض كردم كه اينها همان گونه كه در مورد مشكل حامله بودن بانوان با دقتي كه از طريق دستياران زن داشتند ، در سال هاي قبل حل كردند . مي توانند در سال هاي آينده نيز براي حل اين معضل چاره انديشي كنند .

طول كشيدن بازرسي ها در فرودگاه جدّه نيز از كاستي هاي حج سال قبل بود .

149

اميدوارم با برنامه ريزي هايي كه صورت گرفته ، سال آينده از حجم اين مشكلات كاسته شود .

ميقات حج : در سال هاي اخير و پس از سقوط صدّام ، حضور زائران شيعه در عربستان گسترش يافته است ، آيا براي انسجام تشيع در حج چاره اي انديشيده شده است ؟

آقاي ري شهري : حقيقت اين است كه ما سلطه اي بر ديگر زائران شيعه اي كه به حجّ مشرّف مي شوند نداريم و اگر ما بتوانيم روي زائران ايراني خودمان كار كرده ، نقاط ضعف موجود را برطرف كنيم و جلو ناهنجاري هايي كه گاهي از برخي صادر مي شود را بگيريم ، كار مهمي كرده ايم ، ليكن در عين حال در سال جاري برنامه ريزي كرده ايم تا جلسه اي با روحانيون شيعه ساير كشورها داشته باشيم و بتوانيم از طريق صحبت با آن ها برخي ناهنجاري هاي موجود را برطرف سازيم ولي به هر حال ، اگر اقدام منسجمي صورت نپذيرد ، ممكن است در آينده مشكلات زيادتري از اين ناحيه داشته باشيم . البته اقدام سازمان فرهنگ و ارتباطات و مجمع جهاني اهلبيت ، در طول سال ، براي توجيه روحانيون شيعه و مديران كارواني كه زائران شيعه را به حج مي آورند ، تأثيري بيشتر از آن خواهد داشت كه ما در مدت كوتاه حجّ براي آن برنامه ريزي كنيم . به هر حال ، انسجام شيعيان در حج و تشريك مساعي با برادران مسلمانمان كه از سرتاسر جهان به حج آمده اند ، وحدت امّت اسلامي را تقويت و از تفرقه ، كه وسيله نفوذ دشمنان در ميان مسلمانان است جلوگيري به عمل خواهد آورد .

ميقات حج : شخصيت هاي مهمي چون وزرا و رؤساي حجّ برخي كشورهاي اسلامي و نيز علما و انديشمندان در حج ، با جناب عالي ديدار داشتند . جمع بندي شما از اين ديدارها چيست ؟

آقاي ري شهري : ديدارهايي كه در مكه با وزرا ، علما و انديشمندان جهان اسلام دارم ، بيشترين دستاورد و ثمره اش تقويت وحدت كلمه امت اسلامي است . البته بركات جانبي ديگري هم دارد ، ليكن عمده هدف و انتظار ما از اين ديدارها ، همان تقويت وحدت امت اسلامي است كه در اين سال هاي اخير بحمدالله اين ملاقات ها گسترش

150

يافته و آثار و فوايد خوب سياسي هم در پي داشته است ؛ به اين معني كه در ايجاد روابط سياسي ميان جمهوري اسلامي و برخي كشورهايي كه با آنها روابط جدّي نداشته ايم ، تأثيرگذار بوده است . براي نمونه مي توان از كشور الجزاير نام برد كه در سال اوّلي كه بنده با وزير حج الجزائر در مكه ديدار داشتم ، در آن زمان ميان دو كشور روابط خوبي حاكم نبود ليكن با پي گيري هايي كه به عمل آمد ، بحمدالله هم اكنون روابط سياسي مطلوبي ميان دو كشور برقرار شده است .

ميقات حج : شبهات زيادي در سال هاي گذشته توسط سلفي ها به خصوص در حج به مسلمانان القا مي شود كه خشم مسلمانان را هم در پي داشته است . حضرت عالي در اين زمينه چه تحليلي داريد ؟ و براي جلوگيري از آنها چه اقداماتي صورت گرفته است ؟

آقاي ري شهري : شكستي كه به نظر من سلفي ها پس از سقوط طالبان در افغانستان خوردند ، سبب شد تا آنها به كارهاي نسنجيده و عمليات انتحاري و ترورهاي كور روي آورند و خود را روز به روز منزوي تر كنند . بنابراين ، بنده تشديد فعاليت هاي تبليغي آنها را ناشي از شكستي مي دانم كه در جبهه سياسي داشتند و ما براي اين كه در جبهه فرهنگي ، كه بسيار مهم هم هست ، با آنها برخورد كنيم ، لازم است از همان

151

راه هايي كه آنها وارد شده اند ، استفاده كنيم و پاسخ مناسبي براي آنان داشته باشيم . اينها در همين اواخر نوارهاي متعددي را توزيع كرده و عقايد شيعه را به شكل موهني زير سؤال برده اند . بعضي از مطالبي كه در اين نوارها مطرح كرده اند ، تحريف شده و برخي ديگر هم پاسخ دارد كه بايد به طور منطقي و حساب شده از طريق كتاب ، نوار و حتي اينترنت با اين حركت مقابله كنيم و اگر احياناً كساني در ميان آنها هستند كه گوششان به حرف حق بدهكار است . آنها را براي نشست هاي دوستانه و مباحثات دعوت كنيم ، البته تجربه هايي كه ما داريم ، غالب اين افراد حاضر به مباحثه و گفتگوي رودررو نيستند و تلاش مي كنند تا بيشتر روي عوام مردم تأثيرگذار باشند و القاي شبهه كنند و به خيال خام خود ، آنها را از مكتب اهل بيت دور كنند .

ميقات حج : حدود دو سال است كه اجازه ورود به محوّطه جلو قبرستان بقيع و نيز نشستن بين الحرمين ، به بانوان و زنان ايراني داده نمي شود . اين اقدام سعودي ها را بر چه اساس ارزيابي نموده و براي حل آن تاكنون چه اقداماتي صورت داده ايد ؟

آقاي ري شهري : اين اقدام وهّابي ها در راستاي همان مطلبي است كه پيشتر گفتم ؛ يعني آنان به دنبال شكست سياسي كه داشتند ، فشارهاي خود را بيشتر كرده اند تا مشكلاتي را براي شيعيان و ديگر فِرَق اسلامي كه با آنها هم عقيده نيستند ، بهوجود آورند ، همان گونه كه مي دانيد وهابيت فرقه كوچكي بيش نيست و بسياري از فرق اسلامي افكار و عقايد آنها را بر نمي تابند و بسياري از متفكّران و انديشمندان اهل سنت ، كه ما در حج با آنان ديدار داشتيم ، از اين رفتار سلفي ها و افكار غيرمنطقي و متحجّرانه آنان و دخالت كردنشان در امور مذهبيِ ديگر مسلمانان اظهار نفرت مي كردند . ما تلاش هاي زيادي كرديم تا اين مشكل را حل كنيم . نامه اي به آقاي امير عبدالله نوشتم و رييس محترم سازمان حج و زيارت در ديدار با آقاي امير عبدالله و برخي مقامات ديگرِ سعودي مشكل را مطرح و خواستار حلّ فوري آن شدند ، ولي متأسفانه هيچ كدام از آن ها نتيجه ملموسي نداشت ، تا آن كه سعودي ها احساس كردند جلوگيري از زيارت مردم ممكن است به تظاهرات و برخوردهاي مردمي منجر شود و مشكلات امنيتي ايجاد كند كه در نتيجه راه را براي آقايان بازگذاشتند و تاكنون هم ادامه دارد ، ليكن

152

متأسفانه نسبت به بانوان هنوز مانع ايجاد مي كنند و اجازه نمي دهند آن ها پشت قبرستان بقيع تجمع كنند و من خوف آن دارم كه اگر اين مشكل مرتفع نشود ، تبعات خوبي نداشته باشد و حدّاقل اين تبعات منفي ، آن است كه تعداد قابل توجهي از بانوان ايراني و غيرايراني نتوانند از اين فرصت معنوي استفاده كنند ، ارزيابي ضعف در دولت عربستان خواهند كرد كه نمي تواند در برابر اين گروه افراطي بايستد و از حقوق زائران دفاع كند و آنچه را كه به مصلحت كشورشان هست ، به مورد اجرا بگذارد . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . صاحب السموّ الملكي الأمير عبدالله بن عبدالعزيز آل سعود

ولي العهد ونائب رئيس مجلس الوزرآء بالمملكة العربيّة السعوديّة

السلام عليكم ورحمة الله وبركاته

بداية أري من الضروري أن أتقدّم لسموّكم بالشكر والتقدير لما وعدتم خلال زيارة معالي وزير الثقافة والإرشاد الإسلامي بالجمهورية الإسلاميّة الإيرانية لكم ، بالعمل علي حلّ مشكلة البقيع وأرجو لكم دوام النجاح والتوفيق في خدمة ضيوف بيت الله الحرام .

فكما تعلمون ، أنّ نجاح بيت الله الحرام من إيران وسائر الدول يعانون في هذا الموسم من مشكلة هامّة جديرة بالاهتمام تسبّب امتعاضهم ويخشي أن تودّي لا سمح الله إلي خسائر وإصابات ، إن لم يتمّ معالجتها :

1 ـ كان البقيع يفتح أمام الزوّار في الأعوام الماضية ساعتين صباحاً وعصراً حيث يتمّ الدخول من طرف والخروج من طرف آخر بانتظام . وعند الضرورة وازدياد عدد الزوّار ، كان المجال يفسح أمامهم من جانب آخر حيث يوجد السلّم وذلك لمرورهم لئلاّ يؤذيهم الازدحام . وبعد غلق أبواب البقيع ، كان الدور للنساء ليقممن بزيارته من الخارج ومن خلف جدرانه . وهكذا كان الجميع يتركون المدينة المنوّرة بارتياح وسرور .

وللأسف فإنّ أبواب البقيع في العالم الحالي لا تفتح إلاّ لمدّة محدودة ولا يسمح لدخول الزوّار إلاّ عبر طريق واحد . وبما أنّ الأبواب تغلق في وقت مبكر ، لذلك يضطرّ الزوّار أن يتسارعوا بعد أداء الصلاة صوب البقيع وهذا يؤدّي إلي ازدحام الناس وتدافعهم . فإن استمرّ هذا الوضع يخشي أن يصاب بعض الأشخاص أو يودّي ذلك إلي وفاة عدد منهم فيتكرّر لا سمح الله ما حصل من حادث مؤسف في رمي الجمرات قبل سنوات .

2 ـ إنّ النساء اللاتي يشكّلن 50% من زوّار المدينة يحرمن من زيارة قبور الأئمة والصالحين بل ومن رؤية البقيع ويبدين دائماً امتعاضهن . وقد واجهت خلال أيّام إقامتي في مدينة الرسول ( صلّي الله عليه وآله ) عدّة مراجعات تم فيها التأكيد علي ضرورة نقل هذه المشكلة للسلطات العليا والمسؤولين في المملكة العربيّة السعودية من أجل وضع حلّ لها .

كما ويمنع الزوّار من الوقوف والزيارة في المساحة المحصورة بين المسجد النبوي والبقيع ممّا يدفع الزوّار إلي الانتشار في جميع أطرافه أو المحاولة لارتقاء جدرانه هنا وهناك لرؤية القبور ممّا يخشي أيضاً أن يؤدّي إلي السقوط علي الأرض وإصابة الأشخاص لا سمح الله .

إنّني علي ثقة بأنّكم لا توافقون علي هذه التصرّفات السيّئة لبعض المتطرفين وأنّكم أبديتم كراراً قلقكم وامتعاضكم ممّا يجري من تشدّد وأعمال قاسية . لكنّني أود أن أؤكّد مرة أخري علي ضرورة معالجة هذه المشكلة للحيلولة دون وقوع كارثة مؤلمة لا سمح الله .

وختاماً أسأل الله العلي القدير أن يوفّق الجميع لتوطيد أواصر المحبّة والصداقة بين البلدين وأن يمنّ عليكم بالنجاح لخدمة ضيوف الرحمن وحجّاج بيته وزوّار قبر نبيه . إنّه سميع مجيب .

محمّد الري شهري

ممثّل الإمام الخامنئي في الحجّ

153

ميقات حج : هنوز حج از اهداف خود بسيار فاصله دارد ؛ حجّي كه بتواند زائر را همانند روز تولّد پاك كند و پاكيزه به ديار خود برگرداند ؟ به نظر جناب عالي چه راه كارهايي براي رسيدن و تحقّق اين اهداف وجود دارد ؟

وهابيت فرقه كوچكي بيش نيست و بسياري از فرق اسلامي افكار و عقايد آنها را بر نمي تابند و بسياري از متفكّران و انديشمندان اهل سنت ، كه ما در حج با آنان ديدار داشتيم ، از اين رفتار سلفي ها و افكار غيرمنطقي و متحجّرانه آنان و دخالت كردنشان در امور مذهبيِ ديگر مسلمانان اظهار نفرت مي كردند .

آقاي ري شهري : به نظر من سه نكته براي تحقّق اهداف حج بسيار مهم است :

نكته اوّل « معرفت » است ، هرچه معرفت و بصيرت دست اندركاران حج و حجاج بيت الله الحرام نسبت به انجام اين فريضه بسيار مهم بيشتر باشد و ظرفيت هاي مهمّي كه اين واجب الهي براي خودسازي دارد ، بيشتر شناخته شود ، بهتر مي شود از اين ظرفيّت ها استفاده كرد .

نكته دوّم « تلاش براي اجتناب از آفات حج » است ؛ شناخت اموري كه موجب مي شود تا آثار حج از ميان برود ، بسيار مهمّ است .

نكته سوّم « تلاش براي كمال حج » است كه چه كنيم از نورانيت بيشتري در امر حج برخوردار شويم ، اين سه نكته به نظر من بسيار مهمّ است و بايد همگان از آن آگاه شوند تا بتوانند از بركات و معنويات حج بهره مند گردند .

154

ميقات حج : اخيراً جناب عالي ديدار و جلسه اي براي هنرمندان و مجريان و تهيّه كنندگان صدا و سيما داشتيد ، فعاليت هاي صداوسيما را در سال هاي اخير چگونه ارزيابي مي كنيد و چه رهنمودهايي براي آنان داريد ؟

آقاي ري شهري : اولا به اين نكته اشاره كنم كه صدا و سيما در سال هاي اخير بسيار خوب عمل كرده و سرمايه گذاري بسياري مي كند تا مردم از فضاي نوراني حج بهره مند شوند كه قابل تقدير است ، ليكن براي اين كه از ظرفيت هاي فراوان فرهنگي حج بيشتر استفاده شود ، بايد به نكاتي اهميت دهد . در آن جلسه نكاتي را گفتم كه در اينجا نيز به برخي از آنها اشاره مي كنم :

ـ مركز پژوهش هاي صدا و سيما ، با همكاري معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري ، ظرفيت هاي حج را شناسايي و مشخص كنند .

ـ شناسايي و به كارگيري بهترين ها براي برنامه ريزي و بهره گيري از هنر ، براي انتقال فرهنگ حج به مردم و جامعه .

ـ مقابله با آفات بهره گيري از عمره و حج . هم اكنون عده اي هستند كه مي خواهند از عمره و حج به عنوان يك تشكيلات درآمدزا استفاده كنند و مهمترين جايي كه مي تواند با اين فكر مبارزه كند ، صداوسيما است .

ـ ناهنجاري هايي كه در حج و عمره اتفاق مي افتد را به تصوير كشيدن و براي اصلاح آنها اقدام كردن نيز از كارهاي مهمّ ديگري است كه صداوسيما مي تواند در آن نقس اساسي داشته باشد .

ـ فرهنگ سازي در زمينه حج نيز از كارهايي است كه نقش رسانه ملّي در آن انكارناپذير است .

دو كار نيز از اهميت و اولويت بيشتري برخوردار است كه به نظر من صدا و سيما بايد با همكاري بعثه مقام معظم رهبري روي آن سرمايه گذاري بيشتري كند :

1 . تهيه تاريخ مستند و تصويري حج ، عمره و عتبات عاليات و همه مراكز زيارتي . روشن است كه پرجاذبه ترين و مستندترين تاريخ ، تاريخ تصويري است كه هم براي امروز و هم براي آينده بسيار مفيد است و اين كاري است كه صداوسيما مي تواند روي آن سرمايه گذاري كند و اولويت دارد .

155

2 . به تصوير كشيدن بركات و منافع حج .

قرآن مي فرمايد : {  إِنَّ أَوَّلَ بَيْت وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَهُديً لِلْعالَمِينَ } .

گاهي كسي با زبان و سخن اين بركات را بيان مي كند ، و يك وقت به صورت تصويري ، بركات فردي ، سياسي ، اجتماعي و خانوادگي را ارائه مي كند كه دومي قطعاً بسيار مهمّ و تأثيرگذارتر از اولي است .

مثلا وقتي قرآن سخن از ام القري بودن مكه و اين خانه مي گويد ، اين را به تصوير كشيدن و از ابتداي پيدايش خشكي در اين نقطه از زمين و سپس ساخته شدن كعبه و مراحل توسعه آن را براي مردم با زبان تصوير سخن گفتن ، مطمئناً تأثيرش در مردم بسيار زياد خواهد بود .

چگونه مكّه امّ القري شده ، چه بركاتي براي مردم داشته ، چه دعاهايي اينجا مستجاب شده ، چه كساني بركات فردي برده اند ؟ همه اينها پرجاذبه است و مهمترين بركات اين خانه ظهور حضرت مهدي ( عليه السلام ) از كنار اين خانه است كه به نظر من تمامي اينها را مي توان به تصوير كشيد و با زبان هنر اين تاريخ درخشان را و اين بركات را براي مردم بيان كرد .

ساخت فيلم هاي كوتاه و بلند در زمينه تاريخ اسلام ، شناخت اماكن ، حج گزاري عارفان و صالحان از كارهاي ديگري است كه هنرمندان متعهد ما در صداوسيما مي توانند انجام دهند .

مثلا همين حديث شبلي را كه داراي مضامين بلند عرفاني است ، به تصوير كشيدن ، تأثير زيادي در زائر ايجاد مي كند و به او مي فهماند كه از همان ابتدا با چه معرفتي سفر را آغاز و در طول حج چگونه عمل كند . گرچه انتساب اين حديث به امام سجّاد ( عليه السلام ) روشن نيست بلكه به نظر مي رسد كه مربوط به برخي از عرفا باشد ، ليكن مضامين آن بسيار جالب و آموزنده است .

تاريخ مسجد مباهله را به تصوير كشيدن و از آن فيلم ساختن نيز از كارهايي است كه جاذبه زيادي براي مردم دارد . به هر حال ، در يك جمله بايد گفت تهيه تاريخ مستند و تصويريِ حج و تفسير تصويري منافع و بركات حج ، از كارهاي مهمّي است كه صداوسيما توان به تصوير كشيدن را دارد .

156

ميقات حج : در روزهاي اخير ملك فهد از دار دنيا رفته و آقاي امير عبدالله رسماً پادشاهي اين كشور را به عهده گرفته است . آينده روابط دو كشور را چگونه ارزيابي مي كنيد و آيا اين تغييرات در حج گزاري و مراسم حج تأثير خواهد داشت ؟

آقاي ري شهري : فكر مي كنم با توجّه به ديدگاه هايي كه آقاي اميرعبدالله نسبت به روابط با جمهوري اسلامي ايران دارد ، روابط دو كشور تقويت خواهد شد و اميدوارم اين تقويت روابط ، در هر چه بهتر برگزار شدن حج سال آينده و سال هاي بعد مفيد باشد و خصوصاً در حل مشكلاتي كه زائران عزيز دارند ، تسهيلاتي ايجاد شود .

ميقات حج : اخيراً سخن از احداث شهرك هاي آموزشي براي حجاج و زائران است . حضرت عالي اين اقدام را تا چه حد مفيد و ضروري مي دانيد و چه پيش بيني هايي را براي اين شهرك ها در نظر گرفته ايد ؟

آقاي ري شهري : به نظر من اين كار ، ضروري و بسيار لازم است و خوب بود كه پيش از اين انجام مي شد . ما هم اكنون چه در تهران و چه در استان ها و شهرهاي بزرگ ، مكان مناسبي براي آموزش حجاج و معتمرين و زائران نداريم و با استقبالي كه مردم از حج و عمره دارند ، اگر جاي مناسبي براي آموزش زائران داشته باشيم ، قطعاً در روش و منش آنها و بهره گيري هرچه بهتر از مناسك حج و عمره و كاستي از ناهنجاري ها بسيار تأثيرگذار است .

اميدواريم ان شاء الله در تهران و بعضي از استان ها كه پيش بيني لازم صورت گرفته به زودي اين امر محقق شود و در آينده نيز حداقل در مراكز استان ها اين مجموعه هاي آموزشي تأسيس و مورد استفاده مردم قرار گيرد .

ميقات حج : سال آينده محور تبليغاتي حج چيست ؟ و زائران از هم اكنون براي آمادگي جهت تحقّق اين محور تبليغي ، چه بايد بكنند ؟

آقاي ري شهري : موضوع ترابط قرآن و سنت و يا « پيوند و ارتباط متقابل قرآن و سنت » را به عنوان محور فرهنگي و تبليغي حج سال 84 برگزيده ايم كه مسأله بسيار مهم در جهان اسلام است . اين سؤال در جوامع اسلامي مطرح بوده و هست كه آيا در حوزه معرفت

157

ديني ، قرآن تنها كافي است يا آن كه به سنت هم نيازمنديم ؟

گروهي از مسلمانان معتقدند كه : « حَسْبُنَا كِتابَ الله » قرآن تنها كافي است و نيازي به سنت نداريم . در برابر اين گروه اخباري ها هستند كه معتقدند قرآن قابل فهم براي ما نيست و ما فقط بايد از سنت بهره بگيريم ! بنابراين ، « ترابط قرآن و سنت » موضوع بسيار مهمّي است كه چه خوب است بررسي آن از كنار خانه خدا آغاز شود .

بنده در مقدّمه كتاب دانشنامه ميزان الحكمه ذكر كرده ام كه چهار نظريّه هم اكنون در اين رابطه وجود دارد :

1 . نياز نداشتن به سنت و كافي بودن قرآن

2 . كافي بودن سنت و عدم نياز به مراجعه به قرآن

3 . كافي بودن قرآن و نياز به سنت در موارد خاص

4 . تفصيل ميان مراتب فهم قرآن

و گزينه چهارم چيزي است كه ما مطرح كرده ايم ؛ به اين معني كه شناخت قرآن مراتبي دارد . ما در برخي از مراتب مربوط به فهم قرآن نياز به سنت نداريم و مي توانيم با مراجعه به لغت ، قرآن را با قرآن تفسير كنيم و معناي آيه را بدون مراجعه به سنت بفهميم ، امّا اگر بخواهيم به عمق معاني قرآن و نيز اشارات و لطايف و حقايق قرآني پي ببريم ، حتماً نياز به سنت داريم و رسيدن به اين حقايق جز با بهره گيري از سنت ميسّر نيست .

اميد است محققان و عالمان و انديشمندان در رابطه با اين موضوع مهم ، بيشتر كار كنند و ما هم بتوانيم در حج آينده با محور قرار دادن آن در روشنگري افكار و اذهان مسلمانان گام هاي مؤثري برداريم .

ميقات حج : جناب آقاي ري شهري ، از اين كه در اين گفتگو شركت فرموديد ، صميمانه سپاسگزاريم و از خداوند متعال سلامتي و موفقيت روزافزون شما را در خدمت هر چه بيشتر به زائران بيت الله الحرام مسألت داريم .