فهرست اسناد حج گذاری دوره قاجاری در بایگانی
عثمانی و ایرانی
میقات حج - سال شانزدهم - شماره شصت و دوم - زمستان 1386 فهرست اسناد حج گزاری دورة قاجاری در بایگانی عثمانی و ایرانی اسرا دوغان ویژگی های کلی اسناد عثمانی دردورة صفوی ، مهم ترین منبع دولت عثمانی در تاریخ نگاری ، اسنادِ دولتی است که از آن ها با نام
ميقات حج - سال شانزدهم - شماره شصت و دوم - زمستان 1386
فهرست اسناد حج گزاري دورة قاجاري در بايگاني عثماني و ايراني
اسرا دوغان
ويژگي هاي كلي اسناد عثمانيدردورة صفوي ، مهم ترين
منبع دولت عثماني در تاريخ نگاري ، اسنادِ دولتي است كه از آن ها با نام « دفاتر
مهمه » يا « فرمان هاي سلطان عثماني » ياد مي شود . اين اسناد
داراي اطلاعات ارزشمند بوده و تا كنون نزديك به 20 مجلدِ آن ( كه كمتر از 1% دفاتر است ) ، از سوي مركز امور بايگاني دولت چاپ شده است . گفتني است
دفاتري كه هنوز چاپ نشده ، در مركز اسناد دولت موجود است .
در واقع ، هم اصل اسناد ـ كه
به تركي عثماني است ـ و هم بازنويسي آن ها ، به تركي امروزي موجود است .
يك مقايسة ساده نشان مي دهد كه اسناد آن دورة عثماني ، امروزه در دسترس تر و منظم تر از اسناد ايراني مربوط
به دورة صفوي است . به سخن ديگر ،
منابعي كه شبيه دفاتر مهم عثماني است ، از دولت صفوي در ايران باقي
مانده باشد ، بسيار اندك است . اطلاعات ما از اين دوره ، در منابع ايراني ، مربوط به
تواريخ است نه اسناد .
چكيده اي ازاسناد
ديگر عثماني دربارة حج گزاري ايرانيان ، ازسال1205 به بعد
را مي توان درسايت كلّ بايگاني عثماني ، كه دراختيار همه است ، www.devletarsivleri.gov.tr ) يافت ، ولي اين اسناد هنوز شامل دفاتر مهم
نمي شود .
اسناد حج گزاري ايرانيان
در دورة عثماني ، افشاريه و زنديه ، در مجموعه اي با نام خط همايونHAT ) ) گرد آمده
است . مع الأسف اين اسناد مانند دفاتر مهم ، هنوز به چاپ نرسيده ولي
خلاصة آن ها در سايت ياد شده موجود
است .
نيمي از اسناد
دورة قاجاريهِ موجود در عثماني هم همين حكم را
دارد . اما نيم ديگر كه از سال هاي 1250 تا 1327 را شامل مي شود ، در سايت
پيش گفته موجود است و البته با نام خط همايون نيست . اين ها در واقع
اين ها دفاتر ديگري هستند .
نخستين سند از
دورة قاجاري ـ با قدري تسامح ـ از سال 1205
است كه در اينجا آورده ايم . اسناد خط همايون تا سال 1250 بوده و بقيه از
دفاتر ديگر است .
ويژگي هاي اسناد ايراني
در دورة قاجار
هرچند از دورة صفوي ، اسناد ايرانيِ موجود است ، اما اسناد دورة قاجاري ، هم بيش تر و هم منظم تر است . اين اسنادكه عمدتاً در
وزارت خارجة ايران ـ مركز اسناد ـ نگهداري مي شود مربوط
به سال هاي 1265 تا 1327 است . بيشترين آن ها مربوط به سال 1319 قمري است .
در واقع اسنادي از ايران كه در اينجا معرفي مي شود ، مربوط به سال هاي
يادشده است و جمعاً به71 مي رسد . [ 138 ]
غير از اسنادي كه از وزارت
خارجه در دسترس ماست ، چاپ بعضي از اين اسناد در كتاب « اسناد برگزيدة سياسي ايران و عثماني » را نيز مشاهده مي‌كنيم . [ 139 ] در
جلد3 [ 140 ]
و5 [ 141 ] اين
كتاب ، با شماري از نسخه هاي اصلي اسناد مواجه هستيم . [ 142 ]
البته احتمال مي دهيم كه در مركز اسناد ملي هم اسناد ديگري بوده كه در اينجا مورد
استفادة ما قرار نگرفته است .
افزون برآنچه گذشت ، چندين
سند ديگر در كتاب « اسناد روابط ايران و عربستان سعودي » ( 1357ـ1304خورشيدي ) [ 143 ]
وجود دارد . همچنين چند سند ازآن ، در مقاله اي از آقاي رسول
جعفريان ، در فصلنامة « ميقات حج » با نام « چند نامه از كارپرداز جده و سرپرست حجاج
ايراني » ( 1316 ) چاپ شده كه در فهرست ما آمده است .
فهرستي از اسناد وزارت خارجه
را در بارة مسائل حج دورة قاجاري ، ايشان در اختيار ما گذاشته است كه بدينوسيله از
وي تشكر مي كنيم .
ويژگي اسناد ايرانيِ مربوط
به بخش حج است كه در آن حج به تنهايي ذكر نشده ، بلكه هميشه به همراه عتبات
عاليات بدان نگاه مي‌شود . ولي از آنجا كه عتبات موضوع تحقيق ما نبود ، از بحث درخصوص
آن خودداري كرديم .
هدف اصلي در اين مجموعه ،
ارائة فهرستي اجمالي از اسناد حج در دو كشور بوده
تا بتواند پاية يك تحقيق منسجم در اين باره باشد .
گفتني است ترتيب فهرست
اسنادي كه در اينجا آمده ، بر پاية تاريخ سند
است .
موضوعات درج شده در اين
اسناد ، بسيار متنوع و مربوط به رخدادهاي مختلف سياسي ، اجتماعي ، بهداشتي ، دشواري هاي
طول راه ، سرقت ها ، قتل و غارت ، مرگ و ميرها ، جواز عبور ، ماليات ها و . . .
مي باشد .
دراين ميان ، گاهي با
نمونه هاي اجتماعي بسيار جالبي نيز مواجه مي شويم كه مهرباني و صميمت
عثماني ها در رابطه با حج گزاري ايرانيان را به ما نشان مي دهد .
براي نمونه ، اسنادي در
بارة پيدا شدن اسب باقر ندمي از حجاج ايراني ، تسليم
اموال متروكة حاج حسين ايراني به خانواده اش ، توجه
عثماني به نزاع ميان حجاج ايران و داغستان ، قانع كردن مادر شاهزادة ايراني عباس ميرزا كه در بازگشت از سفر حج ، قصد رفتن به اروپا از طريق
مصر را داشت ، به انصراف از تصميم خود ، ممنوعيت حج از سوي ايرانيان براي فقرا و
دراويش و كمك و تقدير ايرانيان به ساخت راه آهن عثماني بسيار جالب توجه
هستند .
در اين اسناد ، با
مشكلات ايرانيان در مسير حج آشنا مي شويم كه گرفتن ماليات از وسايل سفر ؛
مانند اسب ها و . . . كنترل تذكره و مشكلات ناشي از آن در ارزروم ، حلب ، شام ، اسكندريه ،
بغداد و كرمانشاه ، كشتي هاي انگليسي و مشكلات ايجاد شده از طرف آن ها براي
حجاج ايراني ، تلاش عثماني ها در باز شدن راه جبل و برطرف شدن فتواي علما در اين
باره ، تأخير كاروان حج به خاطر حمله دارها ، سه شهبندر ( كار پرداز ) عثماني در
بوشهر .
پيش از ارائة فهرست اسناد
قاجاري ، نمونه هايي از اسنادِ مربوط به دورة
صفوي ، افشاري و زندي از ميان اسناد عثماني را براي شما ارائه
مي كنيم :
نمونه هاي
صفوي
1 . « به بيگلربيگيِ وان ،
حكم شد كه به معصوم سلطان ، كه قصد سفر حجاز دارد اجازة سفر داده ، در ورود به وان از
طرف دولت عثماني به صورت عالي مورد استقبال قرار گرفته و با وي در ملحق شدن به
قافله حج معاونت گردد » .
DM7 / IـII 410/1180 Tarih hicri ( 29Ramazan 975 )
2 . « ورود معصوم بيگ به آناتولي از طرف عثمانيان ، همانند يك وضعيت فوق
العاده تلقي مي‌شود . . . قبل از ورود معصوم سلطان به وان ، كه به قصد حج به سمت اين
شهر به راه افتاده بود ، اوضاع منطقه را طوري به وي جلوه دهيد كه گويي نظاميان
عثماني با كلية تجهيزات به صورت آماده باش درآمده و مرزها مملو از سربازاني است كه
هر لحظه منتظر شروع جنگ مي‌باشند . علاوه بر اين ، از آنجا كه بسيار زودتر از زمان حج
آمده ، وي را در روها ( شهر عرفة امروز ) و يا بيرجيك جاي دهيد و حد ده روز قبل از
زمان حج ، او را به سوي شام بفرستيد .
DM / 7ـ2 259ـ2491 ( 27Cemaziyel evvel 976
3 . حكم به بيگلر بيگي ديار روم در خصوص جمع آوري
برات هايي كه به نام شاه و به قصد تجارت با ايران در زمان حركت معصوم خان به
مكه در روستاي بورجي از توابع سنجاق سيورك صادر شده بود و مجازات كساني كه به آن
جانب مال التجاره ارسال داشته اند .
MD 6/30 25/12/ Tarih hicri 15/s/985
4 . « بعضي از عجم‌هاي معروف به « رفض و الحاد » خانه‌هايي بلند در خارج از
حرم شريف ساخته ، صالحان مشغول به عبادت در حرم شريف را بي‌حضور كرده و شبانه با اهل
و عيال و تشك و گهواره‌هاي خود ، رو به حرم شريف خوابيده ، اوضاع ناشايستي چنين
بي‌سرانجام اعلام مي‌شود . مناسب نيست كه منازل به ديوار حرم شريف متصل شوند و آن
خانه و خانه‌هايي كه به حرم شريف متصل شدند ، همه با خاك يكسان شوند » .
MD 26, s . 243, 697ـ13Cemaziyel evvel 982
5 . حكم به قاضي مكه در جواب نامة وي مبني بر
لزوم ويران كردن سه طبقه شب نشيني اولاد قاضي سابق مكة مكرمه ، مرحوم رضي مخدوم
درحوالي جوار بيت الله الحرام شب نشيني هاي مذكور با خاك يكسان شده ، نتيجه
نوشته گشته به طرف ما ارسال گردد . صورت متفاوت از اين حكم
قهوه خانه ها وحاشيه ها بر سر راه براي داد و ستد ساخته شده و
براي مردم مزاحمت ايجاد مي كند . تماماً با خاك يكسان گردد .
DM 6/64 45/16/ Tarih hicri , 9/n/996 DM 6/64 295/108/ Tarih hicri . 996
نمونه هاي افشاري ـ
زندي در بايگاني هاي عثماني
از دورة افشاريه تعداد اندكي سند را تنها به عنوان نمونه معرفي مي
كنيم :
1 . توافق نامة دولت عثماني و نادرشاه ، پادشاه ايران ، براي
تأمين امنيت و سلام حجاج در مسير حج .
Tarih hicri . ( 1156 ) HATـ3/92/D
2 . سندي دال بر آن كه والي بغداد محمد پاشا ، مصطفي افندي را به
عنوان ايلچي خود فرستاده و درخصوص امور حج با مقامات ايراني مذاكره
نمود .
Tarih hicri ( 1159 ) HATـ4ـ125
3 . عهدنامة احمد پاشا درخصوص برقراري امنيت راه هاي حج
در زمان حركت حجاج در مسير ايران ـ بغداد ـ شام ، تحت نظارت امير الحاج ،
عدم اخذ ماليات از حجاج ايران درصورتي كه مال التجاره‌اي
به همراه نداشته باشند و رفتار نيكو با زائران مكه .
Tarih hicri . ( 1159 ) HATـ2
4 . شكايت حجاج ايراني مبني بر اخذ ماليات از ايشان ، به رغم
مغايرت با احكام معامله و عدم تحويل اموال باقي مانده از حجاج ثروتمند ايراني كه در
بغداد و بصره به خاطر وبا مرده بودند ، به ورثه ايشان و امر سلطان عثماني در ارائة
تسهيلات به حجاج هندوستان و تركستان و حجاج ايراني .
Tarih hicri . ( 1189 ) HATـ6/202
5 . ارسال مكتوبي به دولت ايران درخصوص بيان هدف دولت عثماني از
ارسال قواي نظامي دولت عليّه به طرف بغداد و بصره به خاطر تأمين امنيت حجاج ، تجار و
مسافران و بدين وسيله جلوگيري از بروز حوادث در مرزهاي طرفين .
Tarih hicri . ( 1189 ) HATـ6/202/A
6 . در جواب نامه سفير زند علي خان ، عبدالله بيگ آمده است كه
شكايات ايرانيان بي پايه و اساس است و حقوق حجاج ، زوار و ايلچي‌هايي كه از راه شام
ـ بغداد رفت و آمد دارند ، مراعات مي‌شود .
Tarih hicri . ( 1189 ) HATـ7/218
7 . بيانات و توصيه‌هاي عبدالله بيگ سفير ايران درخصوص تأمين
امنيت رفت و آمد حجاج ايراني در قلمرو دولت عليّه و ضبط اموال باقي مانده از حجاج
ايراني ، كه در سفر مكه وفات يافته بودند ، از طرف واليِ بغداد ، عمر پاشا .
Tarih hicri . 1199,HAT6/201/B
سندي در خصوص عدم اخذ ماليات
اضافي از حجاج ايراني .
Tarihi hicri . 1205, HAT, 94, 3833
مكتوبي داير بر سهولت
امور حجاج و عدم اخذ ماليات از ايشان از جانب آقا محمد خان قاجار كه در اين باره
صادر كرده بود ، خطاب به شريف مكه .
Tarihi hicri . 1210, HAT, 161/6696
خبر قيام
عجم ها عليه آل سعود ( وهابي ها ) كه به مشهد شريفين تجاوز نموده بودند و
نگراني والي بغداد از احتمال وقوع آن و تأكيد بر دوستي با ايرانيان به خاطر محافظت
بغداد دست وهابيان و ايراني ها .
Tarihi hicri . 1217, HAT, 94,3816
Tarih h . 1221, HAT, 161 . 6709
سندي دربارة حج اكبر
شدنِ سال و اخذ ماليات « حزمه » كه تا آن دوره رايج بود و منع آن از جانب مأموران
محمدعلي پاشا .
Tarihi h . 1223, HAT, 345/ 19690
هشدار امير صرّه درخصوص
توقيف قافلة حج و صرّه در حمص و احتمال غارت آن از طرف مير بشير و نيروهاي قزلباش
در اطراف شام .
Tarihi h . 1237, HAT, 385/20641/A
خبر يغما و چپاول حجاج
ايراني در مملكت عثماني و اداي حرمت نسبت به آنان .
Tarihi h . 1238, HAT, 3/80,
25Tarihi h, 1239, HAT, 550/27133
هشدار و منع حجاج ايراني از
طرف والي شام از انجام اعمال مغاير سنت در حال طواف و اداي نماز در شهر مكه .
Tarihi h, 25/RA, 1240, HAT, 550/27133/ . C
ممنوعيت اخذ پول از جانب
شيوخ جديده از حجاج ايراني .
. Tarihi h . 1242, HAT, 544, 2909
ترفيق عساكر عثماني براي عدم
آزار و رنجش كساني كه اسمشان آمده ، ايشان به مرحلة مذيرب ، سبب توقف حجاج عجم
در حلب .
Tarih hicri . 20/L/1242, HAT, 549/27116/ . D
Tarih hicri 1247, HAT, 353/19870/ . B
و عريضة سرعسكر عربستان ،
محمد پاشا در خصوص مقصود توقّف حجاج عجم به صدارت عثماني .
Tarih h . 1247, HAT, 353/19 870/ . A
و سندي ديگر درخصوص اين
توقف .
Tarih hicri 1248/HAT, 354/19899
عفو شاهزادگاني كه به دنبال
وفات شاه ايران به دولت عثماني پناهنده شده بودند ، از طرف شاه جديد محمد شاه قاجار
و تقاضاي بازگرداندن ايشان به كشور ، عدم امكان انجام اين امر از طرف دولت عثماني و
اعلام صرف نظر كردن شاهزادگان از حقوقشان در ايران و تمايل ايشان به تحمّل حبس در
زندانِ شريفِ مكه در صورت رضاي شاه به مجازات حبس .
Tarih hicri 1250/HAT, 2/39
اختصاص معاش براي دو متفرشة
شاهزاده هاي ايراني كه به سمت حجاز رفته و
آنان را در سعادت ( استانبول ) رها كرده بودند .
Tarihi h . 15/L1255, I . HR . 2/48
از سال 1256 به بعد ، اسناد
ايران و عثماني را باتوجه به سال و با مقايسة آن در دو طرف ذكر خواهم كرد ؛ زيرا
اسناد ايراني از اين تاريخ شروع شده اند . از آنجا كه در آرشيو ايران با اسناد
زيادي در رابطه با حج روبرو هستيم ، من تنها اسنادي را كه به صورت مستقيم به
عثمانيان مربوط بود ، مورد بررسي قرار دادم .
تقرير
مصلحت گذار ( كارپرداز ) ايران به صدور پنج فرمان دربارة حفظ حجاج ايران و عدم اخذ
ماليات گمرك از اموال ايشان و ايجاد سهولت در امور سيصد ايراني ، كه به قصد حج وارد
ارزروم شده بودند .
Tarihi h . 20/N/1260, DVN . DVE, 11/32
مساعدت لازم درخصوص ميرزا
ابراهيم آقا و والدة وي ، كه از طريق اسكندريه عازم حجاز بودند .
Tarihi h,8/N/1261,HR . MKT . 9/21
اخذ تعهّد از شيخ جبل شمر و
سايرين دربارة امنيت و راحتي حجاج شرقي كه به راه جبل ـ شمر قصد حجاز
داشتند .
Tarihi h, 27/Z/1262, A . MKT, 57/16
تثبيت عدم صحت ادعاي
ايرانيان مبني بر طلب اعادة مبلغي كه به گفتة آن ها به طور غيرقانوني اخذ
شده بود .
Tarih h,27/CA,1263, HR . MKT . 18/19
طلب ايلچي ايران به مشير
ارزروم مبني بر نوشته شدن امر عالي براي محافظت از حجاج ايراني و صدور « بوير ولدو »
در اين باره .
Tarihi h 8/C/1263,A . DVN . EVE,11/38
طلب مصلحت گذاران ايران
در عثماني ، براي فرستادن فرمان به والي بغداد ، در خصوص محافظت از حجاج ايراني در
طول مسيري كه از جانب بغداد ـ بهشت آباد به سمت حجاز در حركت بودند و « بويرولدو » ي
صادر شده در اين باره
Tarih h,13/B/1264, A . DVN . DVE . 20/89
درخصوص تحقيق والي
حلب ، خليل كامل در مسألة سرقت اسب باقر از حجاج ايراني در عينتاب و قتل حسين در حلب
و غصب پول نقد و اموال وي .
Tarih h,27/M/1265,A . MKT,165/35
پيدا كردن غاصبان اموال
ايرانيان در حوالي حلب و تسليم اموال به صاحبانشان .
Tarih h, 20/L/1265,HR . MKT,27/25
منع اموري همچون اخذ پول از
حجاج ايراني ، كه روضة مطهره و تربت امام حسن * را زيارت
مي‌كنند و عدم بدرفتاري با كساني كه پول نپرداخته‌اند .
Tarih h,15/B/1265,HR . MKT,26/32
نامه‌هاي مربوط به واليان
شام و حلب درمورد دستگيري اشقيايي كه ايرانيان عازم به حجاز را غارت كرده و يك تن
از آنان را كشته بودند .
Tarih h 13/Ra/1265,HR . MKT,32/6
پيدا كردن غاصبان اموال حجاج
ايراني ، كه در حال حركت به سمت مكه در حوالي حلب بودند و بازگرداندن اشياي مذكور به
صاحبانشان .
Tarih h 20/L/1265,HR . MKT,27/25
پيدا كردن غاصبان اموال و
اشياي حجاج ايراني در اطراف حمص و تسليم اموال به صاحبانشان .
Tarih h 03/C/1266,HR . MKT,32/6
تسليم اموال به جا مانده از
حاج حسين ، كه در جدژه وفات كرده و اموالش در بيت المال عثماني موجود بود ، به سفارت
ايران .
Tarih h 30/B/1266,HR . MKT,34/70
مشخص شدن اموال غصب شده از
ايرانيان و تسليم آن به مأمور ايران ، براي بازگرداندن به صاحبان مال و دستگيري
غاصبان .
Tarih h 3/C/1266,HR . MKT, 32/17
تحصيل طلب‌هاي حاج ابراهيم
از اتباع ايران ، كه در حجاز فوت شده و رضا آقا كه در شيخ لي وفات كرده بود ، از
ساكنان منطقة شيخ لي .
Tarih h 17/R/1260,HR . MKT,31/5
فعاليت هاي اصلاح احوال
نامناسب عشاير و اعراب در حوالي ايران و بغداد و اخذ تدابير مقتضي دربارة تأمين
امنيت راه كه در آن سال حجاج به خاطر ناامني آن از انجام حج بازماندند .
Tarih h 19/Z/1267,A . AMD,32/54
آمدن حجاجي كه از بغداد به
راه جبل شمر در حركت بودند ، به نجف .
Tarih h 05/Z/1268,I . DH 258/15960
اخذ تضمينات از عبدالرحيم
روس كه در نزاع ميان ايرانيان و حجاج داغستان ، حاج قاسم تبريز را مجروح كرده
بود .
Tarih h 01/M/1268,A, MKT, UM, 81/13
همدستي علي همداني از حجاج
ايراني با ناخداي كشتي و به راه انداختن نزاع ساختگي و نيمه كاره رها كردنِ سفر و
مجازات عثماني در حق ناخدا .
Tarih h 16/S/1268,HR . MKT, 40/45
در ميان اسناد ايراني ، اولين
سند مرتبط با عثماني‌ها به تاريخ 1269 مي‌باشد .
اموال حاج حسين طباطبايي ،
وكيل محمد خان شيرازي در جده از طرف پاشاي حاكم جده به فروش گذاشته شد . سال
1269/كارتن 7/ پرونده 19/صفحه 4ـ4
سند عثماني مربوط به
اين سال :
ـ درخواست نواب عباس
ميرزا براي رفتن به حج ، به همراه والده و عدم پذيرشِ آن ها در ولايت بغداد ، به
خاطر نداشتن تذكرة مرور .
Tarih h 25/Z/1269,HR . MKT,64/34
ـ دستگيري كساني كه در
بين عينتاب و كليس دو تن از ايرانيان را كشته و اموالشان را به يغما برده بودند .
. Tarih h 04/Za/1269,HR . MKT, 62/2/
ـ تحويل ماترك اموال حاجي
ايراني پهلوان حاج ابراهيم كه در راه مكه وفات كرده ، به حكومت براي ارسال به
خانواده وي و اعلام انصراف از فرستادن خانواده متوفي به ايران به سفارت اين
كشور .
Tarih h, 02/R/1269,HR . MKT,54/72
ـ مجازات و تضمين
افرادي كه اموال ايرانيان را غارت كرده‌اند .
Tarih h . 20/N/1269,A . MKT . UM,138/13
ـ محاكمه و اخذ تدابير
مقتضي درمورد كساني كه حجاج ايراني را مجروح و اموالشان را سرقت نموده
بودند .
Tarih h 04/Za/1270,HR . MKT,80/70,
30/Za/1270,A MKT . UM,162/96
ـ قصد والدة شاهزادة
ايراني ، عباس ميرزا در بازگشت از حجاز براي سفر به لندن از طريق مصر و انصراف وي از
انجام آن به دنبال درخواست شاه .
Tarih h 22/Ca/1270,A . AMD, 50/70
ـ انجام مساعدت لازم براي
شاهزادة ايراني ، عبدالكريم ميرزا در سفر به سوي حجاز .
Tarih h 29/Z/1270,HR . MKT . 86/41
ـ هزار كيسه طلا هدية
دولت ايران براي تعمير مزار امامان بقيع شريف .
. Tarih h 24/B/1271,E . H . R, 119/58/63
ـ اعلام خبر سوار شدن
شاهزادة ايراني ، عبدالكريم ميرزا به واپور براي عزيمت به حج .
. Tarih h 13/M/1271,A . MKT . NZD,118/50,
ـ پيدا كردن اموال و
پولي كه از حجاج ايراني به يغما رفته است .
Tarih h 04/M/1271,HR . MKT,87/23
ـ در ميان اسناد
ايراني ، تعداد ده سند مربوط به سال 1271 مشاهده مي‌شود ، ليكن هيچ كدام از
آن ها به عبدالكريم ميرزا ، حج وي و اموال غارت شده از ايرانيان مربوط
نمي‌شود .
اعطاي نشان مجيديه ، رتبة
چهارم به چاووش باشي حجاج ايراني ، حاج مير بهاءالدين .
Tarih h 18/Ra/1275
ــ دستگيري بعضي از راهزنان
آقچه داغ كه در حادثة مذكور نقش داشته‌اند و جستجوي سايرين در همين راستا عزل مدير
قضاي مربوطه .
Tarih h 30/Ra/1272,A . MKT . UM,432/18
ـ سفر مخفيانة پسر
شريف مكه ، عبدالله بيگ ، با لباس مبدّل . در اين رابطه سندي در آرشيو ايران وجود
نداشته و سندهاي موجود در خصوص راه جبل مي‌باشد .
ـ امير حج ، عبدالعزيز
به همراه پنجاه نفر وجمعي از حمله داران و حكام ، قريب به 150 نفر در نجف
حضور داشته و حاج هنوز در نجف جمع نشده‌اند ، در كربلاي معلاّ هستند و امسال حاج
بسيار كم است .
تاريخ 1276/529/1/5ـ ح ( ص 516 ، اسناد
سياسي )
ـ دستگيري راهزناني كه به
حجاج ايراني همراه شاهسواي خان در ورود به ملاطيه حمله كرده و دو تن از ايشان را
كشته ، اموالشان را غصب كرده‌اند .
Tarih 08/Za/1276,MKT . UM,407/33
ـ پيدا كردن اشيا و اموال
حجاج مذكور و مجازات و تأديب غاصبان .
Tarih h 30/M/1277,A . MKT . MHM,192/2
ـ استرداد كامل اموال آنان و
تأديب اشقيا .
Tarih h 1277,A . MKT,UM,482/78
ـ اهمال و سستي مدير آقچه
دانم ، مصطفي افندي و اعضاي مجلس مطرح و درخصوص ايشان تحقيق شود .
Tarih h 26/S/1277,H . MKT . UM,426/55
ـ عدم دخالت ميهماندار در
چپاول ايشان در دربند آقچه داغ و دخالت عشيرت اورخونلو و همدانلو در اين
رابطه .
Tarih h 2/C/1277,A . MKT . UM,442/39
ـ مرافعة سعيد از
آقايان حرم شريف نبوي ، كه به ضرب و شتم عبدالله آقا از حجاج عجم به دستور وي توسط
محمد و عبدالرحمان متهم شده بود .
Tarih h 18/S/1277,A . MKT,UM,425/36
ـ گزارش مصطفي نوري پاشا
دربارة تدابير جديدي براي حجاجي كه از طريق نجف روانة مكه مي‌شوند و درخواست مطلع
كردن حجاج ايراني از اين تدابير .
تاريخ 1277 ( 9/5/7ـ7 )
ـ گزارش ميرزا بزرگ دربارة
سوء رفتار شيخ متاب با حجاج ايراني و اخذ 1300 تومان از آن ها .
تاريخ 1277 ( 9/5/5ـ5 )
ـ تسليم مدال و نشان
اعطايي شاه ايران به مين باشي عثمان افندي و ولي چاووش كه از طرف قشون حجاز و عراق
به سفارت ايران فرستاده شده بودند .
Tarih h . 26/C/1279, I . DH . 500/34015
ـ جلسة رسيدگي به
ادارة امور حجاج در عثماني توسط عبدالرحيم سفير ايران در عثماني .
تاريخ 1279 ( 10/8/21ـ21 )
ـ درخواست تحقيق
دربارة تعرض به حجاج در مدينه و اعتراض به آن .
تاريخ 1279 ( 10/13/3ـ3 )
ـ در مدينه ، اعراب
حرب ، حجاج را به محاصره انداخته و حجاج پراكنده شدند ، شيخ عبدالعزيز ( گماشتة ابن
سعود ) گزارشي دارد كه هرجا كه سالم و امن باشد ، حجاج را به آنجا
برسانند .
7 جمادي الاولي 1279 ، 530/1/8ـ8 ( اسنادسياسي ، ص 520 ) .
ـ نامة سفارت ايران در
استانبول به وزارت خارجه دربارة منع شدن اذيت و آزار در راه حج و حفظ حجاج و
معلومات كم شدن حجاج آن سال به اندازة هفتاد ، هشتاد نفر .
18 رجب 1280 ، 531/1/8/زوار ( اسناد سياسي ، ص 523 )
ـ در اين سال ، برآورده
كردن احتياجات حجاج ايراني ، آناتولي و ساير مناطق و راهي كردن ايشان به سمت حجاز ،
به صورت منظم .
23/L/1281,A . MKT . MHM,330/36
ـ سفر ميرزا هاشم از
تبريز و از راه استانبول ، اجازة حج وسفارش ايشان به وزير مختار استانبول و تأكيدات
به سه سرحد داران دولتي .
7 ربيع الثاني 1281 ( 535/11/6 ) ، اسناد سياسي ص 533 .
ـ درخصوص اشياي به
سرقت رفته از بعضي از حجاجِ تبعة دولت ايران در بازگشت از سفر حج .
Tarih h . 04/B/1282,I . MUL . 543/24387
ـ نقل سخنان شهاب الملك در مورد : امنيت راه هاي
جبل جهت عزيمت حجاج تقاضاي اعلام ممانعت دولت از سفر حج پيش از عزيمت حجاج و مساعدت
به حجاج راهي شدة تهران .
تاريخ 1281 ق / 295000868
ـ دستخط ناصرالدين شاه در
خصوص پرداخت وجه جهت اردوي سپه سالار و دستور به وزير خارجه در مورد حركت حجاج بيت
الله از پاريس/ تهران
تاريخ1381 ق / 295005390
ـ دستخط ناصرالدين شاه به
وزير خارجه در مورد قدغن شدن سفر حجاج از طريق پاريس ـ تهران
تاريخ1281 ق / 295005384
ـ روزنامه اخبار قم ، همدان ، شيراز ، در خصوص
بي آبي اوضاع جوي ، نرخ ارزاق ، نحوة كار مسؤولين و عزيمت زوار به جده .
تاريخ1285 ق / 295004487
ـ هيچ سندي درخصوص سال
82 و 81 در دو دولت ايران و عثماني وجود ندارد . محاكمه كساني كه با حجاج
ايراني كه بعد از انجام حج به مدينه آمده بودند بدرفتاري كرده‌اند .
Tarih h . 16/R/1294,I . MMS . 56/2551
ـ در خواست نامه مير شكار از مكه به شاه ، در
احوالپرسي و دعاگويي .
تاريخ 1288 ق / 2950003022
ـ كسب اجازة يكي از كارگزاران دولتي از شاه جهت
تشريف به بيت الله الحرام .
تاريخ . 1287 ق / 295002466
ـ نقل اظهارات والي پاشا در مورد جلوگيري از ورود
حجاج به علت شيوع بيماري و ابراز ناراحتي از توقف كشتي ها .
تاريخ1287 ق / 295002940
ـ نامة مير شكار از مكه به شاه
در احوالپرسي و دعاگويي .
تاريخ1288 ق / 2950003022
ـ اجازة حمل محرمانة جنازة مستوفي نظام به مكه ،
توسط عضدالملك وزير عدليه در شرايط ممنوعيت زيارت از طريق عراق
تاريخ 1293ق / 296001254
ـ نامة سفير ايران در
استانبول به وزارت خارجه .
ـ ادعا و شكايت از مأموران
گمرك و مدير قرنطينه عثماني و تأخير تذكره‌هاي حجاج به خاطر دير كردن حجاج
خراسان .
شكايت ايرانيان از معاينه
جنازه‌هاي حجاج ايران از طرف اتباع عثماني كه اغلب يهودي و غير مسلمان هستند و ساير
شكايت‌ها درخصوص مريض‌ها و درگذشتگان . شكايت از مأموران گمرك در كنترل وسايل حجاج و
شكايت از مأموران عراق عرب به خاطر حركات تحقير آميز آنان .
تاريخ 1294 ( 537/15/8/ز ) ، اسناد سياسي ، ص 538
ـ طلب قبول نشان
ارسالي از طرف حكومت ايران به امير مكّة مكرمه شريف حسين و برادرش .
Tarih h 17/Z/1295 . YA . HUS,164/67
ـ درخصوص اخذ ماليات
از حجاج ايران و روسيه كه از ميان عشاير عرب ( راه جبل ) در حال گذر
بودند .
Tarih h 29/Ra/1297,DH . MKT,1330/8
ـ نامة سفارت استانبول به
وزارت خارجه : مأمور امير حاج را امسال نگذاشتند كه آن ها را از نجف اشرف و دريا
گذرانده ، به قبضة اقتدار كشيده ، از قدرت كارپردازي آن به ايالت دور نيايند و برحسب
دلخواهي خود قرار بدهد در بغداد نگاه داشت ، ايالت را هم به خود متفق نمود و عهدة
التزام و ضمانت از كوه او و در اينجا گرفت و پياده زوار را مستثني و مقابله با
منظورات مصالح حجاج قيد نمود .
22 ذي القعده 1297 ( 538/16/8/ز ) ، اسناد سياسي ، ص 549
ـ دستور شاه ايران به
سفارت ايران در استانبول براي اعلام تشكر و قدرداني دولت ايران از پادشاه عثماني به
جهت رعايت حرمت و مساعدت با حسام السلطنه در سفر حجاز . ( در اين سال حسام السلطنه
سفرنامه هم نوشته است كه شرح آن در بخش سفرنامه هاي دورة قاجاري آمده است .
چندين سند ديگر از عثماني ها در اين باره : ) .
Tarih h,05/C/1298, I . HR . 284/17619
ـ خبر رسيدن عموي شاه ايران
به حج از ممالك شاهانه ( استانبول ) و رضايت ايشان از سفر كشتي .
Tarih h 3/Ca/1298, Y . PRK . TSF/39
ـ تلگراف احمد حمدي دربارة
استقبال از قافله حج حسام السلطنه كه به شام داخل شده و سفر او به شام براي ملاقات
با حسام السلطنه .
Tarih h 18/S/1298, Y . PRK . BSK,/4/44
ـ تبريك حج پادشاه براي حسام
السلطنه و تأمين دوام مناسبات حسنه ميان دو دولت .
Tarih h 06/Ca/1298,Y . PRK . NHM,2/8
ـ استقبال شايسته از حسام
السطنه در ورود به مكه و عزيمت به مدينه .
Tarih h 16/M/1298,Y . PRK,MK,1/31
ـ هشدار به دولت ايران
درخصوص عدم فرستادن حجاج به مكة مكرمه ، به دليل شيوع لكرا ( وبا ) در اين
شهر .
Tarih h 62/Za/1298,YA,HUS . 168 . 65
ـ نامة وزارت خارجة
ايران به سفارت ايران در استانبول : از راه تفليس به استانبول عازم طواف بيت الله ،
تسهيلات سفر حجّت الاسلام آقا كوچك .
15 شوال 1299 ( 539/21/ ؟ ) اسناد سياسي ، 551
ـ تكليف كارپردازِ وان
به وزارت خارجه ، تكليف سلطان اين است كه شيخ به مكه برود ولي شيخ به موصل مي‌خواهد
برود .
5 ذي القعده 1299 ( 598/17/12/4 ) جلد 3 ، ص 739 ، اسناد سياسي .
بردن شيخ عبدالله
به مدينه منوره 12 صفر 1300
بي
تاريخ ( 608/17/24/4 )
ـ سندي داير بر نشان
اعطايي به محافظ مدينه ، احمد فاضل پاشا از طرف دولت ايران .
Tarih h 14/5/1300,I . DH . 870/69566
ـ نامة وزارت خارجة
ايران به سفارت ايران در استانبول : هر سال حجاج ايراني مورد زحمت و خسارت زياد واقع
مي‌شوند ، نه محافظت جان و نه مال ، در حق حجاج ادا نشود . به راه نجد و جبل احدي از
حجاج ايراني اكيداً با اعلام عمومي قدغن بليغ كنند .
جمادي الاول 1300 ( 440/21/ ؟ ) جلد 3 ، ص 553 ، اسناد سياسي
ـ نامة وزارت خارجة
ايران به سفارت ايران در استانبول ، منع عزيمت حجاج در معاودت از راه جبل
.
. تاريخ 1300 ( 542/21/ ؟ ) جلد 1 ، ص 559
ـ اعمال و رفتار مقتضي
در مقابل شهبندر ايران كه درخصوص اخذ ماليات ادخالات و تفتيش حجاج ايراني كه به وان
آمده‌اند ، به مخالفت برخاسته بود .
ـ عهدنامة حاجي علاء الملك با ملا عبدالحسين
سالياني بر سر مناسك حج و زيارت عتبات در صورت مريض شدن وي .
تاريخ1300 ق « 296001956
ـ رابطة خراسان و هرات ، خدمات آصف الدوله در آنجا و
رفتن به مكه از راه پيشاور .
. تاريخ 1300تاريخ ق / 2960005801
Tarih h 29/Za/1303,DH . MKT,1359/44
ـ تقبّل نيمي از هزينة سفر
حجاج تبعة دولت عليّه ايران و روس كه توسط فردي به نام تري سرگردان شده بودند ،
از طرف دولت عثماني .
. Tarih 01/2/1303,DH . MKT,1362/81
ـ درخواست قبول نشان
درجه يك شير و خورشيد اعطايي دولت ايران به والي حجاز ، عثمان نوري پاشا .
Tarih h 19/S/1304/DH,MKT,1378/92
ـ ممنوعيت رفتن به حج
و مراسله نماينده ابن سعود در اين باب .
ـ نامة عين الملك به
وزارت امور خارجه : امسال حجاج از مصر به حج نرفتند و دولت انگليس نيز به مسلمانان
هندوستان اجازة عزيمت به حجاز را ندادند . ابن سعود اعلاميه‌اي داد كه نيامدن حجاج
به خاطر شايعة طاعون ضرر و زيان بزرگي به اهل حجاز وارد كرده است ، ولي تصوّر
نمي‌رود كه امسال كسي فقط به يك چنين اعلاميه‌اي اعتماد كند .
تاريخ26 حمل 1304 ( 22/17 ) ، ص 60 اسناد سياسي
ـ سند ديگري در رابطه
با اين موضوع به تاريخ 15 اسفند 1304 ( 14/906/21 ) اسناد سياسي ، ص 66 وجود
دارد .
ـ تحقيق درخصوص
مكان‌هاي استعمال آقچه ايراني « قيراط » ( واحد پول ) كه از حجاج ايراني عازم به حجاز
كه به در سعادت ( استانبول ) آمده بودند ، گرفته مي‌شد ، و منع استعمال آن .
. Tarih 27/Z/1305,A . MKT . MHM . 498/37
ـ مذاكره دربارة توقف
اين آقچه .
Tarih 18/L/1305,DH . MKT,1516/117
ـ تداول سكه ايراني ميان
حجاج در زمان حج در حجاز و اقدام حجاج ايراني در جمع آوري و بردن اين سكه‌ها به
ايران تا آنجا كه در توان دارند و خبر صرف سكه‌هاي باقي مانده در دست اهالي در طلا
فروشي‌ها .
Tarih h 14/Z/1305,DH . MKT,1534/81
ـ عزيمت عمة شاه ايران
به همراه خدمت كاران تحت معيت خود به حجاز .
Tarih h 1/Za/1306,I . DH,1146/89378
ـ ارائة تسهيلات لازم به
حجاج ايراني از جانب ولايت سوريه و راضي كردن شاكيان به بازگشت از راه امن‌تر حلب
به جاي مسير تومر .
Tarih h 20/Ra/1306/DH . MKT . 1567/90
ـ ورود امين الدوله و
مخدومي از وكلاي ايراني به در سعادت ( استانبول ) به قصد عزيمت به حجاز .
Tarih 28/N/1306,Y . PRK . 2B . 4/95
ـ نامة سفير ايران در
مصر به وزارت امور خارجه ، درخصوص سخت گيري هاي حجاز نسبت به حجاج ايراني ،
براي جلوگيري از سخت گيري هاي مأمورين حجاز احوال مورد همان اشكالات و
زحمات و عدم حرّيت در انجام مراسم مذهبي .
تاريخ 2/11/1307 ( 25/1549/8ـ3 ) روابط ايران با عربستان ، ص 73
ـ عزيمت ايرانيان به
حجاز با پول‌هايي كه در دست دارند و عدم مبادلة اين پول‌ها با سكه‌هاي
عثماني .
Tarih h 12/M/1306,DH . MKT . 1544/59
ـ قبول نشان ارسالي به حضرت
پاشا ، امير مكة مكرمه از جانب دولت ايران .
Tarih h 03/C/1308,I . DH,1211/94846
ـ تحقيق و تفحّص درخصوص
شكايات وارده به حجاج ايراني و ماهيت اين شكايت .
Tarih h 29/Z/1309,A . MKT . MHM,763/33
ـ خبر رخصت عزيمت حجاج
ايراني به سفر بيت الله الحرام از راه جبل و چند خصوص دربارة حجه فروشي ، كرايه ،
مراقبت حجاج ، بيرق شير و خورشيد ، كمال خوش سلوكي نسبت به حجاج ايران .
تاريخ 22/5/1310 ، 544/22/5/3ـ3
ـ اشعاري در خصوص تبريك به حسين قلي خان نظام
الدوله به مناسبت بازگشت از مكة مكرمه .
تاريخ1310تاريخ ق / 296010352
ـ گذرنامة پاشا بيگ جهت عزيمت به مكه .
تاريخ 1310 ق / 296012506
ـ تلگراف رفيع طباطبايي وكيل الملك دبير السلطنه ،
فرمانفرما و . . . به نظام السلطنه در خصوص بازگشت وي از سفر حج و مسير حج و مسير
حركت او .
تاريخ 1311 ق / 296010644
ـ پيش نويس
سفرنامة يكي ازحجاج وبيان مشكلات مسلمانان عربستان وسوادنامة حجاج
اصفهان وكاشان وگلپايگان درخصوص بدرفتاري با حجاج بيت الله الحرام .
. تاريخ1312/24/14/2ـ2
131تاريخ2/25/15/125ـ125
ـ دستور شاه به صدر اعظم و احتشام السلطنه در رعايت
حال حجاج و استفاده نكردن از راه جبل .
تاريخ 1313 ق / 296013161
ـ تقاضاي احتشام در اعطاي نشان به امير حج و بد
رفتاري با حجاج ايراني در عتبات .
تاريخ 1313 ق / 296013162
ـ اعلان كارپرداز ايران در
بغداد : حاجيان را حمله دارها و عكام‌ها در وسط راه حمل خود گذاشته ، فرار
كردند .
فصلنامة ميقات حج ، 48 ، ص118ـ105
ـ گزارش كارپرداز ايران در
مكه به وزارت خارجه :
تا به حال از جانب هيچ دولتي
حتي خود دولت عثماني در مكة مكرمه بيرق زده نشده ، به خاطر اين كه حجاج
نمي‌توانند چادر را بدون علامت پيدا بكنند . در اين فقره مذاكره كرده و بالأخره بعد
از اصرار و ابرام ، شريف را راضي كردند كه بيرق ايراني در مكه زده شود . وكيل
كنسولگري انگليس هم خواست ولي اجازه داده نشد . همه تعجب كردند كه چطور شريف به اين
موضوع راضي شد .
ـ اصل نامه و پنج نامة
ديگر در اين مورد را كه قبلاً به چاپ نرسيده بود ، سجاد اصفهاني با عنوان « چند نامه
از كارپرداز جده و سرپرست حجاج ايراني » به چاپ رساند . [ 145 ]
در اين مقاله
گزارش‌هاي امين الدوله در اين باره نقل شده است . درواقع در اين سال از محترمين
ايران تعداد زيادي در حج بودند ؛ امين الدوله ، سيف الدوله ، مجدالملك ، معين الملك . . . ،
شريف مكه بديشان احترام زيادي قائل بود .
ـ گزارش كارپرداز ايران در
مكة مكرمه به وزارت خارجه :
في الحقيقه امسال رفتار شريف
با ما ، فوق العاده خوب بود و افتخار چاكر را از محافظان ، ژاندارم فرستاد .
تاريخ 28 ذي
الحجه 1316 ، 836/23/ ؟ ، اسناد سياسي ، جلد 5 ، ص 5
ـ خوش رفتاري مأموران عثماني
در مكه مكرمه با كارپرداز ايراني
تاريخ 1316/32/15/10ـ10
ـ اعطاي هزينه معاش هيأت
صحية ارسالي براي معاينات طبي قافله حج كه از راه جبل شمر مراجعت
مي‌كنند .
. Tarih 25/M/1316,A . MKT . MHM,576/24
ـ عزيمت حجاج ايراني
از حلب به اسكندريه .
. Tarih h 18/Za/1316,Y . PRK . AZI,38/21
ـ درخصوص عساكر نظاميه
و هيأت صحيه ، كه براي حفاظت و كنترل صحي حجاجي از قافله‌هاي عازم به بغداد و بصره ،
كه قصد كربلا ، نجف و سامرا را داشته‌اند .
Tarih h 28/M/1316,A . MKT . MHM,576/25
ـ نامة اعلام ممانعت
جهانگير ، كارپرداز ايران در بازگشت حجاج به ايران با راه جبل .
تاريخ1316 /35/8/7ـ7
ـ نامة درخواست اعزام
مأمور به سامرا براي رسيدگي به امور حجاج با در نظر گرفتن مواجب مقرر براي
وي .
تاريخ 1316/35/8/24ـ24
ـ گرفتن حق گمرك از زوار و
حجاج ايراني .
23 ربيع الاول 1317 ، 841/6/11ـ42 ، اسناد سياسي ، جلد 5 ، ص 34
ـ نامة سفارت ايران در
استانبول به وزارت خارجه دربارة تسهيلات مسافرت حجاج : به مناسب نزديكي زمان حج
فرامين چندي در توصيه حجاج از طرف سلطان به عهدة ولايت بغداد ، شام و طرا بوزان
وارزروم صادر كرده ( جلد 5 ، ص 42 ) .
رفتن حجاج ايراني از راه شام
و حلب به مكه طبق قرارداد هاي عثماني و ايران
تاريخ 1317ـ/4/1/107ـ107
ـ ممنوعيت حركت حجاج
ايراني از راه جبل و رهسپار شدن آنان از راه شام .
تاريخ 1317/4/1/1061ـ106
ـ حكم تحريم راه
جبل .
تاريخ 1317/4/1/3ـ3
ـ عزيمت حجاج از راه
شام ـ حلب به مكه ، طبق قرار داد ميان ايران و عثماني .
تاريخ1317/4/1/106ـ106
ـ مراقبت كارپرداز
ايران از عبور حجاج از راه جبل .
تاريخ 1317/4/1/ 208ـ 208
ـ وصول كتابچة قوانين
حج ايراني مصوب مجلس عثماني .
تاريخ 1317ـ 4/3/49ـ49
ـ سواد نامه ايجاد
تسهيلات در خاك عثماني ، به منظور عزيمت حجاج ايراني به مكه .
تاريخ 1317/6/9/17ـ17
ـ سواد نامه درخصوص
بهبود رفتار عثماني در مدينه و مكه با اتباع ايراني و بيش از 35 سند در اين
باره .
تاريخ 1317/6/10 29ـ29
ـ ارسال مراسله سفارت
عثماني درمورد ابتلاي يكي از حجاج بصره به طاعون و لزوم انجام تحقيقات و ارسال جواب
در اين زمينه و هفت سند ديگر در اين خصوص .
تاريخ 1317/16/7/31ـ31
ـ تقاضاي ارسال درجه و
نشان احمد رفعت پاشا والي و فرمانده عساكر حجاز به دليل حسن نيت و مساعدت با
حجاج .
تاريخ 1317/20/15/39ـ 39
ـ كشيدن خط تلگراف توسط دولت
عثماني از شام به مكه و مدينه براي امور تسهيلات حجاج و شش سند دربارة آن و كشيدن
راه آهن به مكه و مدينه و جمع‌آوري اعانات مسلمين براي اين امر و درخواست مذاكره با
علما ، تجار و عمال مملكت براي كمك .
تاريخ 1317/4/2/194ـ193
ـ دربارة تأمين معاش
اطباي كه براي معاينه حجاج راهي به نجف از طريق جبل
. Tarih h 02/S/1318/,A . MKT . MHM,580/24
ـ پاسخ نامة علاء
الملك در باب شكايت حجاج به شيخ الاسلام به وزارت خارجه :
از مأمور جده عكام ها
پليس نداشتند و شكايت از حمال و قايق‌چي ها كه به دلخواه خود از حجاج پول
مي‌گرفتند . نيز شكايت كنسولگري از حجاج ايراني كه « از مردم ايران هزار به اسم رسم
ماليات مي‌گيرند ولي به كنسولگري پول نمي‌دهند و مي‌گويند كه گويا كنسول و مأموران
در جده شريك هستند ، از كجا و به چه سند ، بايد به اثبات برسانيم » .
15 شعبان 1318 ، 848/592/5/11ـ19 ، اسناد سياسي ، جلد 5 ، ص 51
ـ گزارش گرفتن عوارض اضافه
از تذكره از حجاج در ولايت عثماني و مخصوصاً جده توسط تذكره خانة
عثماني .
تاريخ 1318/5/8/24ـ 24
ـ درخواست مذاكره با
علماي عثماني براي ممنوع نبودن عبور و مرور حجاج از راه جبل و بيش از سي سند ديگر
در اين باره عدم صدور اجازت شيخ الاسلام و درخواست‌هاي مكرر حجاج .
تاريخ 1318/5/8/41ـ41
ـ خبر كارگزاري
اروميه :
ممانعت دولت عثماني از ورود
حجاج به ايران به خاطر طاعون كرمانشاه كردستان ، مذاكره با والي براي صدورمجوز عبور
حجاج از اين مرز بعد از گذراندن قرنطينه .
تاريخ 1318/5/8/25ـ25
ـ رونوشت كارپرداز
بمبئي مبني بر دستور وصول خسارت اموال غرق شدگان و جلوگيري از رفتن حجاج با كشتي
اين شركت .
تاريخ 1318/5/17/110ـ110
ـ درخواست انجام
سفارش ها به محافظ پاشا در مدينه شيخ الحرم مكه درمورد نصب ضريح در
بقيع .
تاريخ 1318/19/13/19ـ19
ـ ضرورت اعانه ايران
به دولت عثماني جهت ارسال راه آهن از شام تا مدينه و مكه ، سهيم شدن كشور ايران در
اين امر خير .
تاريخ 1319/3/3/48ـ48
ـ درخصوص تاريخ حركت
قافله حج كه حجاج ايراني را نيز در بر مي‌گيرند .
Tarih h 25/L/1319, A . MKT,MHM,582/8
دربارة رفتن مشارالوزرا به
همراه قافلة حجاج براي نصب ضريح حرم مطهره .
تاريخ 1319/4/5/2ـ2
ورود كشتي همة حجاج از حجاز
به استانبول و اظهار رضايت حجاج و تأمين اسباب آسودگي حجاج .
تاريخ 1319/5/9/ 4 ـ 4
ـ عدم پيشرفت ساخت راه
آهن شام به دليل تلاش در اشكال تراشي رؤساي مكه و جده به دليل بهره مندي از
درآمد سرشار از حجاج .
تاريخ 1319/5/24/16ـ 16
ـ تأخير در ورود حجاج
ايراني به واسطه مسدود بودن راه جبل .
تاريخ 1319/5/24/23ـ23
ـ جمع‌آوري اعانه جهت
پيشبرد و تبليغ ساخت راه آهن .
تاريخ 1319/5/24/41ـ41
ـ اعطاي يك دستگاه ضريح جهت
نصب در مقبرة ائمه ، حضور بعضي از اشخاص جهت نصب آن .
تاريخ 1319/6/10/27ـ27
نامه‌اي مبني بر اظهار تشكّر
و قدرداني از جاي امين السلطنه درخصوص ارسال چند دستگاه ضريح مرصع جهت نصب در مقبرة
ائمة اطهار و صدور اجازة نصب آن ها در مدينه و نوزده سند ديگر در اين
باره .
تاريخ 1319/6/10/28ـ 28
نامه‌اي مبني بر حصول آگاهي
از اقدامات جناب عالي به خصوص تسهيل مسافرت حجاج ايران عازم از راه ارز روم و فارس
و اظهار تشكر .
تاريخ 1319/6/13/54 ـ 54
ـ عريضه‌اي مبني بر
اظهار رضايت چندين نفر از حجاج ايراني درخصوص همراه نمودن چند نفر نظاميِ عثماني
جهت محافظت حجاج در طول راه .
تاريخ 1319/6/14/9ـ9
ـ طاعون در بغداد و
اجراي قرنطينه و ايجاد سختي براي زوار و حجاج .
تاريخ 1319/30/12ـ12
ـ تلگراف گزارش بدرفتاري
عثماني با تبعة ايراني داراي تذكره بدون دستنويسي مأمورين عثماني و خبر معمول نبودن
پشت نويس تذكره حجاج توسط عثماني‌ها .
تاريخ 1319/24/14/29ـ 29
ـ حمل ضريح و نصب آن در قبور
ائمه در مدينه .
20 ذي الحجه 1319 ، 864/92/11/40 و ذي الحجه 1319/863/200/11ـ40
( اسناد
سياسي . جلد 5 ، ص 935 و 91 )
ـ طلب شاه ايران براي تجديد
ساختمان مزار امام حسن * در مدينه ، در طرف ايران بيش از ده سند در اين
خصوص موجود است .
Tarih 20/M/1320,Y . MTV,229/32
ـ ورود واپور عثماني به نام
« عماره » به استانبول به همراه حجاج ، امير صرّه ، فيضي ، فائق محمد پاشا و سردار
ايران ، عبدالله خان .
Tarih h 7/S,1320,Y . PRK . ASK,181/83
ـ مشكلات گريبانگير
حجاج ايراني درعزيمت و بازگشت از حجاز در گمرك كرمانشاه .
Tarih h 6/Za1320,Y . PRK,ESA,42/4
ـ بيش از سي سند
دربارة ممنوعيت راه جبل در همين سال ( 1320 ) در طرف ايران .
ـ قرنطينة حجاج ايراني
در بصره ، به دليل وجود كلرا ( وبا ) در كربلا .
Tarih h 29/N/1321,A . MKT . MHM,586/26
ـ استرحام عبدالله
الموسوي علي ضياء الله در تسهيل امور حجاج ايراني .
Tarih h 29/Z/1321,Y . PRK . AZC,49/17
رفتارهاي نامناسب انگليسي‌ها
با حجاج ايراني .
4 محرم 1321/865/1/48/11ـ7
رعاياي دولت عليّه كه قدرت
سفر و شوق زيارت و آستان بوسي ائمة اطهار دارند ، به مشهد مقدس رضوي مشرف شوند ، ائمه
طاهرين نور واحدند . ( به خاطر قتل و غارت زوار و حجاج و ناامني در عراق
عرب ) .
7 شعبان 1321 ، 876/11/8
ـ نامه‌اي مبني بر
انجام اقدامات لازم جهت برداشتن قرنطينة بصره براي عزيمت به حجاج ايراني و عدم
مواظبت براي آنان .
تاريخ 1321/6/14/29ـ29
ـ رونوشت اعلان صدور
دستور جلوگيري از تقلب وكلاي كشتي‌هاي انگليس و لزوم مذاكرة مستقيم حجاج در بصره با
كاپيتان كشتي ران انگليس .
تاريخ 1321/8/13/51ـ51
ـ گزارش فريب خوردن حجاج از
وكلاي كشتي‌هاي انگليس
تاريخ 1321/8/13/ 56 ـ 56
ـ عزيمت حجاج از راه كوهستان
( جبل ) و اصرار دولت عثماني و مشير پاشا در رفع اين تحريم توسط علماي
نجف .
تاريخ 1321/8/13/61ـ61
ممانعت از حجاج فقرا و
ممنوعيت تذكرة مجاني .
تاريخ 1321/27/2/25ـ 25
چپاول يكي از حجاج ايراني
اهل شهر توسط راهزنان در دير .
ارائة گزارشي از وضعيت جوي و
سياسي تهران به يكي از خانين محلي گيلان در خصوص عزيمت اتابك به مكه و ورود معين
الملك به رشت و كاهش تدريجي گرماي هوا .
. Tarih h 26/R/1322,Y . PRK . AZJ,49/100
ـ تلگراف محمد كاظم خراساني
مبني منع از حركت مسافرين از راه جبل درصورت عدم تأمين امنيت جان و مال
حجاج .
تاريخ 1322/6/3/1ـ 1
ـ صدورحكم شرعي دربارة
عبور حجاج ازراه جبل وپنج سند ديگر دراين باره .
تاريخ 1322/6/3/2ـ2
ـ رضايتنامة حجاج از
اقدامات مفخم السلطنه ، اظهار امتنان عون رفيق پاشا ، امير مكه .
تاريخ 1322/2/17ـ17
ـ افزايش تعداد فقير و درويش
در ميان حجاج و منع عزيمت آنان در سال بعد جهت نيكنامي دولت .
تاريخ 1322/6/3/19ـ 19
ـ مساعدت شريف مكه نسبت به
حجاج ايران .
تاريخ 1322/6/3/30ـ30
ـ نامه درخصوص سرقت
پول حجاج اردستاني و اصفهاني در سراي كاظمين و رسيدگي به اين مسأله .
تاريخ 1323/5/3/5/74ـ74
ـ درخصوص حسن نام
اصفهاني سابقة دزدي وي ازحجاج ، ممنوعيت سفر وي به مكه به دليل سرقت و شرارت و
اظهار مشاراليه مبني بر توبه و خريدن يك مغازه به شراكت بايك نفرازاتباع عثماني ،
تقاضاي شريك عثماني وي براي تعيين تكليف كار .
ـ چشمگير بودن تعداد
فقراي قدغن در ميان حجاج ايراني ، تأكيد بر منع عزيمت حجاج بسيار فقير توسط
دولت .
تاريخ 1323/6/9/9ـ9
ـ دير رسيدن حجاج ايراني به
دليل تقلب و ضيافت حمله داران ، توضيح درآمدن ، نحوة استفاده حجاج از قطار و اشكالات
آن ، عدم احترام به شمانده فر ( شمندفر به معناي قطار ) ، اعزام حمله
داران .
تاريخ 1323/6/9/13ـ13
ـ تأكيد به حمله داران
به جهت ورود حجاج ايراني همزمان با ساير كاروان جهت ايمن ماندن از شر
دزدان .
تاريخ 1323/6/9/15ـ 15
ـ گزارش اخذ تعهد از
قهوه چيان تبعة ايران در منع تعدي ايشان به حجاج يا مسافرين ايراني و برقراري
مجالس قمار و شرب خمر .
تاريخ 1323/7/2/1 30ـ30
ـ رونوشت دستور اعزام حجاج
به امضاي تذكره توسط شهبندر عثماني در بوشهر به جهت جلوگيري از ايجاد مشكل در ممالك
عثماني .
تاريخ 1323/21/18/13ـ13
ـ اندك بودن گروه نصرالله
مشيرالدوله ، حجاج ايراني كاظمين به نسبت سال هاي قبل .
تاريخ 1324/5/2/ 59 ـ 59
ـ ابراز وفاداري در
كمال صداقت ، براي انجام تعهدات و اقدامات لازم در جشن ميهماني شب منا و عرفات حجاج
و اسناد ديگري در اين باره .
تاريخ 1324/5/8/11
ـ استشهادنامة جمعي از حجاج
ايراني درمورد پرداخت كرايه شتر حجاج مكه و موضوع ارزان تر بودن كرايه شترهاي
ايراني در برابر ساير كشورها ؛ همچون جاوه ، مصر ، هندوستان و فراهم نمودن تسهيلات
كافي براي آن ها .
تاريخ 1324/5/9/4 ـ 4
ـ نيكنام شدن عون رفيق پاشا
و مساعدات و مراقبت‌هاي خاصي درخصوص حجاج ايراني و همچنين جانشين علي
پاشا .
تاريخ 1324/5/10/18ـ18
ـ جلوگيري از عزيمت بدون
تذكرة اتباع ايران و درخواست منعيت از سفر سادات و فقرا به حج باتوجه به عدم
استطاعت مالي ايشان براي انجام مراسم حج .
تاريخ 1324/25/4/29ـ 29
ـ بروز مريضي كلرا در
مكه و مدينه و جده ، صدور تلگراف به بندر خليج فارس مبني بردقت در موظبت كامل در
مراجعت زوار .
تاريخ 1325/6/6/57ـ57
ـ رونوشت تلگراف
دربارة لزوم صدور دستور اجراي تحقيقات از حجاج آتاباي درخصوص محل توقف تركمن‌ها و
تفنگ‌ها .
تاريخ 1325/14/11ـ 11
ـ آخرين سند ايراني در تأكيد
بر لزوم فرستادن يك نفر طبيب به قصر شيرين جهت معاينة تمام حجاج و مسافرين ( بروز
وبا در استانبول ، جده و مكه ) ، معالجة حجاج در قرنطينة جده ، قبل از ورود به
ايران .
تاريخ 1326/39/14/1ـ1
ـ تقدير سفير ايران در
ملاقات با پادشاه عثماني از فعاليت‌هاي اعماري راه آهن حجاز .
Tarih h17/M/1326,Y . PRK . BSK,78/33
ـ شكايت علي بن محمد
بن صالح ، تبعة ايران كه در مدينه با امور حجاج مشغول بوده از مصادره اموال نامبرده
از جانب محافظ محمل .
Tarih h 04/N/1327,DH,MUI,21/ـ1/18
ارسال مقدار معين پول براي
تسويه حساب حجاج ايراني و اخذ تدابير صحي مقتضي پس از ده روز انتظار در مكاني
مناسب .
ـ مكاتبات شخصي خانين گيلان
درخصوص پرداخت حقوق گمركي رسيدگي به حقوق رعايا و نحوة عزيمت به مكه و عتبات .
تاريخ 1328 ق / 296009663
Tarih 12/Za/1328,DH,ID,50/ـ1/13
عريضه حاج حسين در خصوص عفو
خود به عنوان مترجم وكيل كنسولگري ايران و اعلام لزوم اجراي آن به ولايت
حجاز .
Tarih 09/N/1328,DH . MUI,129/28
اعزام حجاج ايراني به بيروت
و از آنجا به جده ، پس از گذراندن ده روز در راه و مسكنه .
Tarih 01/Z/1328,DH,ID,87/ـ1/10
ـ اعادة اموالِ به سرقت رفته
از عبدالغني آقاي ايراني در راه آهن حجاز .
Tarih 19/Ra/1328,DH . MUI,12/ـ3/14
ـ تعمير و بازسازي
راه هاي حج ايرانيان و اهالي عراق همچون سابق .
Tarih 23/N/1332,DH,EUM,7 . Sb
عدم اعتبار قرنطينة جزيرة
قمران براي حفظ صحت حجاج ايراني و حجاجي كه از جهت بصره به حجاز آمده‌اند و حجاج
هندوستان .
پ . Tarih h12/N/1333,MV . 198/96
تعداد مدت قانوني جمع آوري اسكناس تعين ميزان ورود و خروج اسكناس هاي ايراني ، لايحة
اجازه استرداد وجوه حجاز
1329 ش شماره سند 240022328 محل سند 319 ث 5 ب آ 1/ 03970013
رونوشت : آيين نامة حج و شرايط
عزيمت حجاج ، تاريخ ندارد /ش س 240022934
رسيدگي به امور داوطلبين سفر حج ( معاينات پزشكي ، دستور العمل ثبت نام ، صدور گذرنامه . . . . ) رضاييه ـ مهاباد . 1354ـ 55 شمسي/ 250000059شس
اقداماتي در زمينة اعزام
حجاج . 37ـ1335ش /
250000471شس
اجازة كميسيون ارز در مورد فروش
ارز به نرخ دولتي به ( سيد نورالدين ) و همراهان جهت سفر به مكه / بوشهرـ
شيراز 1320 ش/شس
290000777
افشاي متحد المال محرمانه در
مورد منع صدور تذكره جهت زائرين حج توسط حاكم محمره و آگاهي مأمورين شوروي از اين
موضوع .
1309 ش /شس 290000846
منع صدور تذكره براي حج به دليل
شيوع امراض مسري در عراق .
1310 ش / 290003383
نحوة صدور گذرنامه براي حجاج
بوشهر .
1329 ش / 290004508
يك جلد كتاب فلسفه اي از
مناسك به قلم سيد حسين صدر شيرازي .
1342 ش / 290004885
تشكيل كميسيون حج
صورت جلسة تصويب نامة هيئت وزيران راجع به مقررات حج 1340 ش / 291001041
اعلان ممنوعيت تشرف اتباع
ايراني به بيت الله الحرام
( اصفهان 1306 ش ) / 291003111
استرداد وجوه اضافه دريافتي از
حجاج بابت قيمت بليت كشتي و مخارج بازگشت .
1304 ش / 293004291
اعلان ممنوعيت مسافرت به مكه به
خاطر نا آرامي هاي حجاز ( تهران )
1303 ش / 293004304
راهنماي حج و فلسفه اي از
مناسك حج
( تاريخ ندارد ) / 293005483
شكايت از جريمة يكي از حجاج در
گمرك خسروي 1332
ش / 293006256
دعوت شدن مردم به امين السلطنه ،
انتخاب نظام السلطنه براي حكومت خراسان ، سفر مكه و فرنگ و ابقا به حكومت قزوين و
رقابت حكام .
( تاريخ ندارد ) / 296000326
گزارش مربوط به مراجعت زوار
خراساني از مكه ، قتل و غارت آن ها توسط محمد خان بانه اي .
تاريخ
ندارد / 296004277
نامه اي در خصوص مسافرت
حجاج به مكه از راه بصره و دريا .
تاريخ ندارد / 296009002
نامة حسين قلي خان در خصوص
بازگشت84 * حجاج آذربايجاني ، عزيمت ميرزا حسين خان به مدينه ، فوت قهوه چي باشي و
.
. . تاريخ ندارد / 296011262
اعلانيه اي در خصوص اعزام
حجاج به بيت الله الحرام از راه روسيه توسط شركت كشتي راني ( ستورك )
شوروي .
تاريخ ندارد / 296012110
دست خط ناصرالدين شاه : مخالفت
با درخواست علاالدوله جهت عزيمت به عتبات و حج و اظهار رضايت وي از خدمات وي و امين
السلطان و عضدالملك
تاريخ ندارد / 296013091
توجه به ولي محمد ميرزا سفر حج
معين السلطنه ، عزل معتمن السلطنه از وزارت خراسان و معالجات معتمن
الاطباء
تاريخ ندارد/ 296013187
لزوم مطلع بودن كارمندان از
قانون پرداخت وجه تمبر جهت صدور گذرنامه هاي عادي به حج .
1336 ش / 297016342
وصيت يكي از ساكنان قرية علي
شاه عوض ( شهريار ) براي خريد حج ، روزه و نماز و برپايي مراسم تعزيه .
1299 ش / 297021716
اعلام وصول وزير آموزش و پرورش
در خصوص دريافت عكس محمد رضا پهلوي در لباس احرام
1347 ش / 297030316
معرفي و اعزام سيصد نفر از
پيش آهنگان به سازمان اوقاف جهت شركت در مراسم حج 1352 ش /
2970035286
گزارش تلاش حكام سعودي براي
تشكيل كنگرة خلافت اسلامي و موضع ايران در قبال آن ( عربستان ـ مصر ) 1304 ش
/310000192
تأسيس خط هوايي جهت حمل و نقل
حجاج از مصر به حجاز و تقاضاي سفارت مصر مبني بر درج اعلان در روزنامه هاي ايران در
اين زمينه .
ژ1316 ش / 310000406
آيين نامه ها و تصويب
نامه هاي مربوط به بهره برداري از املاك خالصه و واگذاري تعديل مال الإجاره
مستغلات ، چگونگي تأمين اثاث حجاج
1329 ش / 230000843
ارسال اعلامية دولت سعودي در
مورد تخفيف ماليات حجاج به ادارات گمرك
1319 ش / 2400003586
منع اعزام حجاج به عربستان به
درخواست انگليس و به بهانة ـ مشكلات
1322 / 240014540
آيين نامه امور حج 1330
/ 240014911
اعلانيه : اعتراض به تعدّيات و
تجاوزات وهابيان عربستان به بقاع
متبركه ، تشكيل كميسيون حرمين شريفين به منظور رسيدگي به فجايع مزبور .
1305 ش / 310001318