توسعة حرمین شریفین

ميقات حج - سال هيجدهم- شماره شصت و نه- پاييز 1388 گزارشي كوتاه از موزة مكّة معظّمه

علي اكبر مهدي‌پور

مردي مكتب نرفته و استاد نديده، با اتكا به منطق وحي، بزرگترين تمدّن بشري را در سرزمين حجاز پايه گذاشت و مشعل فروزان دانش و فضيلت را به دست امّت بزرگ اسلام سپرد.

در مدتي كوتاه امّت فرزانة اسلامي قلّه­هاي شرق و غرب را فتح نموده، پرچم پر افتخار تمدن اسلامي را در دورترين مناطق اروپا به اهتزاز درآوردند و جهان بشري را از تعاليم حيات بخش اسلام برخوردار ساختند.[1]

طولي نكشيد كه وهابيان مراكز قدرت به دست گرفتند و تعاليم عالي اسلام را دگرگون ساختند و سيماي تمدّن شكوفاي اسلام را مخدوش كردند و با همة مظاهر تمدن اسلامي به مبارزه پرداختند و در اين راه هيچ حدّ و مرزي نشناختند. [2]

نگارنده براي عمرة مفرده در غرّة شعبان المعظّم سال جاري وارد سرزمين وحي شد و در اثناي اعمال متوجّه گرديدكه موزة گران‌سنگي در شهر مقدّس مكّة معظّمه افتتاح شده است.

با توجه به شيوة ضدّ فرهنگي وهابيان، آن را گامي مهم به سوي تمدن و تجديد نظر در مباني فاسد وهابيت تلقّي نموده، روز سه شنبه 6/5/88 برابر پنجم شعبان المعظم 1430 ق. از اين موزه ديدار به عمل آورد و اكنون گزارش كوتاهي از اين موزه:

موزة مكّة مكرّمه

موزه در اسلام پيشينه‌اي بس دراز دارد، ولي وهابيان بي‌فرهنگ، شب و روز مبارزه‌اي بي‌امان با آثار تمدّن اسلامي داشتند و هرگز اجازه نمي دادند چيزي به عنوان آثار باستاني، اشياي عتيقه و مظاهر تمدّن اسلامي در اين كشور باقي بماند.

ولي در سال­هاي اخير گامي به پيش نهاده به تأسيس موزه‌اي در مكة معظمه به نام: «متحف مكّة للآثار و التّراث» اقدام نموده­اند.

اميدواريم فرهيختگان حجاز در ديگر شيوه­هاي به اصطلاح فرهنگي! خود نيز تجديد نظر نموده، بيش از اين از قافلة تمدّن بشري دوري نگزينند.

از نكات جالب اين كه تأسيس اين موزه با فرهنگ‌سازي همراه بوده و روي در ورودي موزه نوشته شده:

بِبَطْنِ مَكَّهَ آثارٌ لأوَّلِكُمْ مِمّا بَني لِمَعَدٍّ جَدُّهُ اُدَدُ

«در دل مكّه نشانه­هايي براي پيشنيان شما هست كه آن‌ها را براي «مَعَدّ» [3] پدر بزرگش «اُدَد» بنياد نهاده است.»

ساختمان موزه

اين موزه در كاخ «الزّاهر» تأسيس شده و كاخ الزّاهر به دستور ملك عبد العزيز، پايه گذار كشور سعودي، هجدهمين زمامدار از آلِ سعود، بين سال هاي 1365 - 1372 ق. بنياد گرديد.

«عبد العزيز» پدرِ: فيصل، سعود، خالد، فهد و ملك عبد الله، از سال 1319 تا 1372 ق. بر كشور حجاز حكومت راند و بناي اين كاخ، در آخرين روزهاي سلطنت وي پايان يافت.

در اين كاخ تا سال 1378 ق. از ميهمان هاي ملك پذيرايي مي‌شد تا اينكه پس از مدتي، در اختيار آموزش و پرورش قرار گرفت. اين بنا سر انجام به سال 1398 ق. بازسازي شد و به سازمان فرهنگي كشور اختصاص يافت.

موقعيّت موزه

اين موزه در خيابان مدينة منوره (تنعيم) بعد از بيمارستان ملك (شارع المدينه المنوره بعد المستشفي الملك بالزاهر)، در نزديكي شهداي «فَخّ» [4] در خيابان منتهي به مسجد تَنعيم قرار دارد.

مساحت كاخ الزّاهر 3425 متر مربع است، كه 1200 متر آن فضاي باز جلوي ساختمان قصر، هزار متر آن ساختمان موزه و 425 متر آن غرفه هاي جنبي مي‌باشد.

ساختمان موزه در دو طبقة (همكف و فوقاني) و هر كدام يك‌هزار متر فضا دارد.

طبقة همكف

در طبقة همكف تالار بزرگي در وسط و غرفه هايي در دو طرف تالا قرار دارد، كه به چهار بخش تقسيم مي‌شود.

1. آثار مربوط به پيش از ميلاد

شامل: كاشي هاي معرّق، سنگ نبشته ها، آثار كشف شده در حفّاري ها، ظروف سفالي و سنگي مربوط به يك تا سه هزار سال پيش از ميلاد.

همچنين تصاوير مساجد قديمي، قلعه ها، صخره ها، بازارها و راه هاي مواصلاتي حج در گذشته به چشم مي خورد.

«1»

آثار حفاري و گودبرداري «فاو» در جنوب غربي رياض، مربوط به سال 400 پيش از ميلاد

تصوير «2»

برج مراقبت دروازة «حَيُّ الدِّرع» در منطقة «دَومَةُ الجَندَل».

تصوير «3»

حفاري و گودبرداري منطقة «رَبَذَه»، زادگاه ابوذر غفاري=

2. تاريخ طبيعي و زمين شناسي

شامل: ابزار و ادوات كشف شده در حفّاري‌ها از دوران ما قبل تاريخ، در رابطه با انسان و تعامل وي با طبيعت و آشنايي او با كشاورزي و دامداري در عصر حَجَر.

تصوير «5»

تصوير صخره اي كنده كاري شده، در كوه «القصب» طائف

1. ماقبل تاريخ

شامل: سنگ هاي كشف شده از اعماق 5 تا 20 كيلومتري زمين كه پيشينة آن‌ها تا 850 ميليون سال تخمين زده مي‌شود!

تصوير «6»

تصوير هوايي مكّة معظّمه توسط ماهواره

1. قبل از اسلام

شامل: آثار فرهنگي، اجتماعي، ديني، سياسي، تهاجم ابرهه، بازار عُكاظ، مُعَلَّقاتِ سَبع، سنگ نبشته هاي عهد ثمود و نسب مردي به نام: قرم بن لمو و تصاوير سفرهاي بازرگاني.

تصوير «7»

تصوير چشمه هاي آب گرم در وادي «ليث»

تصوير «8»

خطّ سير ابرهه به هنگام تهاجم به مكّة معظّمه براي تخريب كعبه، به سال 571 م. (داستان اصحاب فيل).

طبقة فوقاني

در طبقة دوم موزه، تالار بزرگي است در وسط و غرفه هاي بزرگي است در دو طرف كه به ده بخش جدگانه تقسيم مي‌شوند:

1. سيرة نبويّه

شامل: الواح و تابلوهاي مربوط به نسب قريش تا «كنانه»، زندگاني و نسب پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و فرزندان آن حضرت، به ترتيب: قاسم، زينب، رقيّه، امّ كلثوم، فاطمه، ابراهيم و عبدالله.

مطابق تحقيق، پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم تنها يك دختر داشت و آن حضرت فاطمه عليها السلام بود.

ديگر دخترانْ، فرزندانِ ابوهاله، همسرِ هاله، (خواهر حضرت خديجه عليها السلام) مي‌باشند. [5]

تصوير «9»

شجره نامه‌ي بيت نبوي، كه در ميان فرزندان حضرت فاطمه عليها السلام از حضرت «محسن» نيز ياد شده است.

تصوير «10»

كروكي خطّ سير پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم به هنگام مهاجرت از مكّه تا مدينه.

2. سير تحوّل كتابت

شامل: دست نبشته­هاي آيات قرآني به خطّ كوفي، بر پوست آهو، سنگ نبشته هايي به خطّ مسندِ احسايي و تابلوهايي از دويرج در يلملم، در جنوب غربي مكّه، با توضيح حروف و سير تكاملي خطّ از عهد جاهلي تا عصر مشعشع طلايي اسلام.

تصوير «11»

تصوير نامة پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم به: «مُنذر بن ساوي» بر پوست آهو. اين نامه به خط كوفي است و اينگونه آغاز مي‌شود:

«بِسْمِ اللّهِ الرّحْمَنِ الرّحِيمِ مِنْ مُحَمّدٍ رَسُولَ اللهِ إِلَي المْنُذِرِ بْنِ سَاوِي، سَلاَمٌ عَلَيكَ، فَإِنِّي أَحْمَدُ إِلَيكَ اللهُ الَّذِي لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَأَشهَدُ أَن لاَ إِلَهَ إِلاَّ الله وَأَشهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَرَسُولُهَ، أَمَّا بَعدُ...»

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم اين نامه را به هنگام بازگشت از «جِعرانه» توسط علاء بن حضرمي به مُنذر بن ساوي عبدي در «بحرين» فرستاد، او نيز اين نامه را به اهل «هَجَر» در بحرين تلاوت كرد و آن‌ها را به آيين اسلام فراخواند و گروهي از آنان مسلمان شدند. [6]

تصوير «12»

تصوير تخته سنگي در «وادي العسيله» در شمال شرقي مكّة معظّمه، كه آياتي از قرآن كريم به تاريخ 80 ق. (699 م.) بر آن كنده شده است.

3. اسناد

شامل: وثائق تاريخي، سياسي، مذهبي و سكّه هاي فلزي، نقره اي و طلايي، از عهد بيزانس تا زمان امويان و عبّاسيان.

در اين بخش، دراهم فروان از قرون اوليّه، با تاريخ ضرب، به سال هاي: 92، 105، 128، 130 و... در ابعاد مختلف، با رنگ‌ها و نقش هاي متفاوت وجود دارد.

در اين ميان دينار طلا، با تاريخ ضرب 398 ق. كه در اهواز ضرب شده و درهمي كه در 721 ق. در دوران ايلخاني، در تبريز ضرب شده و نام مقدّس پيامبر اكرم و خلفا در آن ديده مي‌شود و درهم ديگري به تاريخ 1066 ق. توسط صفويّه در تبريز ضرب شده كه برآن: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ، َعَلِيٌّ وَلِيُّ اللَّهِ»‏ در سه سطر ضرب شده است، به چشم مي‌خورد.

تصوير «13»

تصوير دو فلس مربوط به عهد اموي ها

تصوير «14»

تصوير دو درهم كه به سال 92 ق. در واسط ضرب شده است.

تصوير «15»

تصوير دو دينار طلا كه به سال 250 ق. در مكّة معظّمه ضرب شده است.

4. حج

شامل: جايگاه حج و زيارت خانه‌ي خدا از عهد جاهلي تا عصر اسلام.

در اين سالن ماكت جَبَلُ الرَّحمه، مسجد خَيف، مشعر و جمرات نصب و چراغ هايي در كنار آن‌ها تعبيه شده كه با فشار دادن دگمة مربوط، چراغ روشن مي‌شود و موقعيّت آن مكان مقدّس مشخّص مي‌گردد.

تصوير «16»

تصوير جبلُ الرّحمه در سرزمين عرفات، به تاريخ 1297 ق. برابر 1879 م.

تصوير «17»

تصوير گروهي از حجّاج بيت الله الحرام به هنگام پياده شدن از كشتي در بندر جدّه، به سال 1320 ق. برابر 1906 م.

5. سالن توسعه و عمران مسجدالحرام

شامل: تصاوير قديمي مكه، حد اكثر از 130 سال قبل. تصويري كه مربوط به پيش اين تاريخ باشد، نه در اين موزه و نه در جاي ديگر موجود نيست.

تصوير «18»

نماي قسمتي از ديوار مسجد الحرام در قسمت «بابُ العُمرَه»

تصوير «19»

تصوير چادرهاي حجّاج در منا، مربوط به يكصد سال پيش.

تصوير «20»

تصويري از مسجد الحرام به هنگام اداي نماز جمعه، در سال 1297 ق. برابر 1880 م.

تصوير «21»

ملك عبد العزيز به هنگام بوسيدن حجر الأسود در سال 1357 ق.

6. آموزش

شامل: سير تكاملي مدارس، از قرن اواخر ششم تا زمان معاصر و آمار مدارس عهد عثماني، شُرَفا و آل سعود، سپس پيدايش مدارس دولتي.

تصوير «22»

مدرك فارغ التحصيلي دانش آموزي از يكي از مدارس صولتي در مكّه‌ي معظّمه به سال 1308 ق.

7. ميراث مكّة معظّمه

شامل: ابزار و ادوات و لباس هاي قديمي؛ اعم از منسوجات، سلاح­ها، ابزار شكار، وسايل كشاورزي، شمشير، عصا، مَشك، داس، خيش، چرخ چاه، ظرف حمل باروت از خز، كيف دستي از پوست آهو و غير آن‌ها، از مصنوعات شهر مكّه.

9. هنرهاي اسلامي

شامل: ظروف مسي، فلزّي و سفالي ايراني، مربوط به قرن ششم؛ سفال هاي ايراني از قرن هفتم؛ سيني هاي مسي كنده كاري شده ايراني، مربوط به قرن 11 ق. گلدان‌ها و شمعدان هاي قاجاري، مربوط به قرن 13 هجري قمري.

تصوير «23»

ظروف لعابي و سفالي مربوط به قرن ششم هجري، برابر قر ن 12 ميلادي.

10. نُسَخ خطّي

در وسط تالار چند نسخه‌ي خطّي به نمايش گذاشته شده، كه از آن جمله است:

1. كتاب «محض الوفاء في فضائل المصطفي»

تأليف: محمد بن محمد علي كازروني، به تاريخ 793 ق.

جامع الفضولييّن

تاريخ كتاب: 818 ق.

مصحف شريف، در قطع رحلي بزرگ

تاريخ كتابت 1287 ق.