مَقام‏ ابراهیم‏

کلیات

مقام قبله‌ گاه ابراهیم

 چگونگى شکل‏ گیرى مقام ابراهیم‏

1. هنگام ساختن کعبه، حضرت‏ ابراهیم ^{علیه السلام} روى این سنگ مى ‏ایستاده است. در آن حال، سنگ، به اعجاز الهى، نرم و اثرپذیر شد و اثر پا بر روى آن ماند.

2. وقتى که حضرت براى بار دوم به مکه بازگشت‏ همسر اسماعیل ^{علیه السلام} گفت: پیاده شوید تا سر شما را شستشو دهم. حضرت هنگام پیاده شدن، روى سنگ پا گذاشت و در آن سنگ اثر کرد.

3. هنگام امتثال فرمان‏ وَأَذِّنْ فِى النَّاسِ بِالْحَجِ بالاى آن سنگ رفت و در این حال، اثر پا در سنگ پدید آمد. به هر تقدیر، اصل پاگذاشتن حضرت‏ ابراهیم ^{علیه السلام} بر سنگ صلد و سخت و فرورفتن جاى پاى مبارک وى و ماندن اثر پا در آن سنگ مسلم است و همین را معجزه آن حضرت تلقى کردند.

فضیلت مقام

• امام‏ سجاد ^{علیه السلام} فرمود: فاصله بین رکن (حَجرالأسود) تا مقام ابراهیم، برترینِ مکان‏هاست؛
• امام‏ باقر ^{علیه السلام} روایت شده که این‏ این مکان، نقطه آغاز نهضت جهانى حضرت‏ حجت ^{عجل الله تعالی فرجه الشریف} است.  امام ‏باقر ^{علیه السلام} در این باره فرمود: حضرت‏ قائم ^{عجل الله تعالی فرجه الشریف} در روز عاشورا قیام مى ‏کند، درحالى که بین رکن و مقام ایستاده و جبرئیل ^{علیه السلام} مردم را به بیعت با آن حضرت فرا مى‏ خواند ...؛

در روایات

• پیامبر ^{صلى الله علیه و آله} مى‏ فرماید: «هنگامى که نزد مقام دو رکعت نماز خواندى، خداوند در برابر آن پاداش دو هزار رکعت نماز قبول شده براى تو مى‏ نویسد.»

• امام باقر ^{علیه السلام} نیز فرمود: «دو رکعت نماز نزد مقام، معادل شش بنده آزاد کردن است.»

• امام صادق ^{علیه السلام} فرموده است: «آنگاه که حضرت ابراهیم از ساختن کعبه فارغ شد، خداوند به او مأموریت داد تا مردم را به حج فرا بخواند، ابراهیم عرض کرد: صدایم‏ به جهانیان نمى‏ رسد، خداوند فرمود: بخوان، ندا دادن از تو و رساندن از من، ابراهیم بر مقام- که در آن زمان در کنار دیوار کعبه بود- بالا رفت، به امر خداوند ارتفاع مقام از کوه ها بلندتر شد و آن حضرت مردم را به حجّ فراخواند.» نقل است که حضرت ابراهیم براى ساختن کعبه روى این سنگ ایستاد و همچنان که دیوار کعبه بالا مى ‏رفت با اراده خداوند ارتفاع این سنگ نیز بیشتر مى ‏شد.
• از ابن‏ عباس نقل شده که چیزى از بهشت در زمین، جز حجرالأسود و مقام ابراهیم ^{علیه السلام} نیست و آن دو، از گوهرهاى بهشت‏ اند و اگر مشرکان آن دو را لمس نکرده بودند، هیچ دردمندى به آن‏ها دست نمى‏ کشید مگر آن که خداوند وى را شفا مى ‏داد. ابوالولید از مجاهد نقل مى‏ کند که بدون طهارت نباید به مقام دست کشید؛ زیرا از آیات و نشانه‏ هاى خداوند است.

اسرار عرفانی مقام

پس از اسلام

• بنا به برخى از اقوال، مقام ابراهیم تا فتح مکه داخل کعبه بوده و پس از فتح، رسول‏ خدا ^{صلی الله علیه و آله وسلم} آن را درآورد و کنار کعبه، نزدیک در نصب کرد. زمانى که آیه (وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلّىً‏) نازل شد، آن حضرت دستور داد تا مقام را جایى که اکنون قرار گرفته انتقال دهند. نقل‏ هاى دیگر حاکى است که تا زمان خلیفه دوم به کعبه چسبیده بوده و وى آن را به این محل منتقل کرده است. این نقل‏ هاى متفاوت، زمینه نظریه تغییر محل مقام را فراهم کرد.

• از بررسى منابع تاریخى چنین برداشت مى ‏شود که مقام ابراهیم ^{علیه السلام} از دوران آن حضرت تاکنون به جز یک مورد جا به جا نشده و آن نیز در دوران خلیفه دوم بوده است که سیل عظیمى وارد مسجدالحرام شد. این سیل به نام «امّ نهشل» مشهور شد، چرا که وى در این سیل غرق گردید. سیل مسجد را گرفت و مقام‏ ابراهیم‏ را از جاى خود کند که بعداً آن را در پایین مکه پیدا کردند. زمانى که خلیفه از این ماجرا آگاه شد، در رمضان سال 17 به مکه آمد و پس از تحقیق از محلّ اصلى آن، مقام را به آنجا برگرداند. وى پایه‏اى ساخت و مقام را به جاى خود منتقل کرد که تا امروز همچنان در همان‏جا باقى است.
• در سال 202 ق. نیز سیل عظیم دیگرى آمد و پایه ‏هاى مقام را خراب کرد ولى آن را از جاى خود نکند. در دوران «مهدى عباسى» براى محافظت بیشتر، پایین و بخش بالاى مقام را زر اندود و در سال 206 هجرى نیز مجدداً آن را مطلّا کردند.

• درباره انتقال مقام به نقطه دیگر مسجد، در حوالى سال‏هاى 1377 تا 1380 قمرى، بحث‏هاى زیادى میان علماى اهل سنت صورت گرفت. ابتدا قرار بود که مقام به مقصوره‏اى که در نزدیکى باب بنى شیبه ساخته شد، منتقل شود؛ اما به دلیل مخالفت عمومى علماى اسلامى در سایر نقاط با این اقدام و تأکید بر ابقاى آن در محل قبلى والبته در مقصوره فلزى موجود دولت سعودى به اجبار پذیرفت تا آن را در بناى کوچکترى که امروزه موجود است، قرار دهد

مشخصات مقام

 تزیین مقام

ساختمان یا مقصوره مقام.

• مقام ابراهیم چنان که امروز ثابت است، در گذشته ثابت نبوده است. بلکه در موسم حج آن را براى محفوظ ماندن به درون کعبه منتقل مى ‏کردند. روى آن قبّه ‏اى چوبین بوده که آن را هم در برخى از موسم ‏هاى حج بر مى ‏داشتند و به جاى آن قبّه ‏اى از آهن مى‏ گذاشتند. فاسى مى‏ گوید روشن نیست که از کى مقام در جایش ثابت مانده.
• سدنه کعبه ضمن نامه‏ اى به مهدى عباسی نوشتند که سنگ مقام‏ ابراهیم‏ در حال از هم پاشیدگى است و او دستور داد اجزاى آن را با نقره به هم پیوستند. بعدها برای حفاظت بیشتر از مقام، بر روى این محل، بنایى بزرگ از آجر و سنگ و چوب بنا شد که اطراف آن را با آیات قرآن مزیّن کرده بودند.
• متوکل دستور ساخت جایگاه مقام‏ ابراهیم‏ را داد و براى آن هشت هزار مثقال طلا و هفتاد هزار درهم نقره براى استوار کردن آن هزینه کرد. بار دیگر على بن حسین عباسى شروع به تجدید آن کرده، دو طوق یکى از طلا با 1992 مثقال و یکى از نقره براى آن قرار داد. همچنین آن سنگ را که به هفت قطعه تقسیم شده بود با جیوه ذوب شده به هم چسباند تا محکم شود.
• درباره ویژگى ساختمان مقام در گذشته در شفاءالغرام آمده است: در حال حاضر گنبدى بلند، از چوب ثابت و قائم بر چهار ستون سنگى تراش شده است که میان این ستون‏ها از چهار سو دریچه‏ هایى آهنى قرار دارد؛ از سمت شرق وارد مقام مى ‏شوند و دور تا دور این گنبد داراى نقش و طلاکارى شده و سقف آن با آهک سفید گردیده است. جاى نماز در حال حاضر، سقف گونه ‏اى (ساباط) سوار بر چهار ستون است که دو ستون مربوط به گنبد است که سمت زمینى آنها نقش‏دار و طلاکارى است و سمت بالاى آنها با آهک سفید شده است. تازه‏ترین زمانى که این قسمت مرمّت شد، رجب سال 810 است.

• درگذشته بر روی مقام ابراهیم­­ ، فضایی سرپوشیده با ابعاد 3×6 به نام « مصلی» ساختند که چون در هنگام ازدحام جمعیت، مانع طواف بود، در سال1346 ش( 1387 ق.)آن را خراب کرده و به جای آن سازه­ای استوانه­ای شکل قرار دادند.

•  سازه‌ی روی مقام، که آن را مقصوره می نامند، پس از 30 سال با مقصورۀ دیگری تعویض شد که تاکنون در مسجدالحرام وجود دارد. پس از تخریب ساختمان مقام ومصلی ،7 متر عقب تر سایبانی تقریبا با همان ابعاد مصلی ساختند تا حجاج نماز طواف خود را آنجا به جا آورند. البته این سایبان نیز درسال 1358ش. (1399ق.) ،به همان دلیل تخریب شد. 
• مقصوره قبلى در موزه حرم در مکه مکرمه نگاهدارى مى‏شود.

پرده مقام‏ ابراهیم‏ ^{علیه السلام}‏

• جامه مقام ابراهیم ^{علیه السلام}‏ و آغاز پیدایش آن و قرار گرفتنش بر مقام، که ترجیحاً نخستین جامه‏اى که بر مقام قرار گرفت به دوران ممالیک برمى‏گردد.
• محمد طاهر کردی پرده مقام رادر دوران عثمانی این‌گونه گزارش می‌کند:

جهت قبله ایران

 منابع جهت مطالعه :

• حج و عمره در قرآن و حدیث
• تاریخ مکه ازرقی
• شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام‏
• التاریخ القویم لمکة و بیت الله الکریم یا ترجمه فارسی آن با نام کعبه و مسجد الحرام در گذر تاریخ
• آثار اسلامی مکه و مکدینه
• تاریخ و آثار اسلامی مکه و مدینه
• اسرار عرفانى حج
• سرزمین یادها و نشانه‏ها
• جرعه‏اى از صهباى حج
• موزه و پرده بافی مکه مکرمه