صحن و ایوان های حرم حضرت اباالفضل (علیه السلام)

آستان حضرت عباس(عليه السلام)، حدود 350 متري شمال شرقي آستان مقدس سيدالشهدا(عليه السلام) واقع است. اين آستان، در كليات نقشه و طرح بنا، با آستان امام حسين(عليه السلام) تفاوت چنداني ندارد و تفاوت عمده آن در تعداد رواق‌هاي پيرامون گنبدخانه و همچنين غرفه‌هاي پيرامون صحن است. بناي آستان، شامل يك صحن و حجره‌هاي اطراف آن، چندين ايوان و ورودي، حرم مطهر ميان صحن، با گنبد و دو گلدسته طلاكاري شده، است.

مساحت صحن حرم حضرت ابوالفضل(عليه السلام)، 9300 مترمربع است و گرداگرد آن را حجره‌هايي فراگرفته است. همچنين صحن، داراي چهار ايوان وسيع است كه عبارت‌اند از: ايوان بالاسر (در ضلع غربي صحن)، ايوان شرقي، ايوان شمالي و ايوان قبله (در ضلع جنوبي صحن). سقف اين ايوان‌ها، داراي مقرنس‌كاري‌ها و كاشي‌كاري‌ها و تزيينات زيباست كه در كتيبه‌هاي موجود در آنها، تاريخ 1304ه‍ .ق، به چشم مي‌خورد.

گفتني است در گذشته، صحن كوچكي به شكل مربع، كنار «باب القبله» (از ورودي‌هاي آستان)، وجود داشت كه در شرق آن، يك حجره و يك سقاخانه قرار داشت. هنگام احداث خياباني كه آستان حضرت عباس(عليه السلام) را در برگرفته است، نيمي از اين صحن، خراب شد و باقي‌مانده آن نيز بعدها در گنجينه آستان، ادغام شد. اين محل، زماني مسجد و رواق بود و بعدها در سال 1383ه‍ .ق، (1963م)، كتابخانه آستان حضرت عباس(عليه السلام) 
نام گرفت.[1] (تصوير شماره 145 و 146)

در قديم، صحن آستان حضرت عباس(عليه السلام)، داراي شش ورودي بوده كه هريك از آنها، به يكي از محله‌هاي قديمي شهر، باز مي‌شده است. اين ورودي‌ها، با توجه به موقعيت قرار گرفتن آنها، نام‌هاي مشخصي داشته است كه عبارت‌اند از: «باب القبله»، «باب القبلة الصغير»، «باب البركه»، «باب السدره»، «باب صاحب الزمان» و «باب السوق».[2]

صحن در حال حاضر، داراي نُه ورودي جديد است كه در سال 1394ه‍ .ق، ساخته شده و عبارت‌اند از:[3]

1. باب القبله: اين در به طول چهار متر و عرض 5/3 متر، در جنوب صحن، واقع است.

2. باب الامام الحسن(عليه السلام): در غرب صحن و در مسير زائران به سمت حرم
امام حسين(عليه السلام) قرار دارد و طول و عرض آن، 4 × 3 متر است.

3. باب الامام الحسين(عليه السلام): كنار باب امام حسن(عليه السلام) و هم‌اندازه آن است.

4. باب صاحب‌الزمان[: در ضلع غربي صحن، واقع شده و طول و عرض آن، 4 × 5/3 متر است.

5. باب الامام موسي بن جعفر(عليه السلام): در زاويه شمال غربي صحن، قرار دارد و طول و عرض آن، 4 × 5/3 متر است.

6. باب الامام محمد الجواد(عليه السلام): با طول و عرض 4 × 3 متر، در شمال صحن قرار دارد.

7. باب الامام الهادي(عليه السلام): اين درگاه، در شمال شرقي صحن، واقع شده و طول و عرض آن، 4 × 5/3 متر است.

8. باب الفرات: در ضلع شرقي صحن قرار دارد و طول و عرض آن، 4 × 5/3 متر است.

9. باب اميرمؤمنان(عليه السلام): در شرق صحن، واقع شده و طول و عرض آن، 4 × 5/3 متر است.

ايوان طلاي آستان حضرت عباس(عليه السلام)، جلوي گنبدخانه حرم و مشرف به ضلع جنوبي صحن، واقع است. مساحت آن، 320 مترمربع و در نماي آن، از آجرهاي مسي‌رنگ و طلاكاري، استفاده شده است. بر پيشاني ايوان، اشعاري به زبان تركي وجود دارد كه در يكي از بيت‌هاي آن، نام سلطان عبدالحميد عثماني، به چشم مي‌خورد و نشان مي‌دهد كه اين ايوان، در دوره وي بازسازي شده است. ميان ضلع شمالي ايوان، دري از نقره به رواق جنوبي حرم باز مي‌شود كه بر آن، اشعاري به زبان عربي، به چشم مي‌خورد.

«محمدعلي‌شاه لكنهوري»، نخستين بار، ضلع شمالي اين ايوان را طلاكاري كرد. سپس «حاج شكرالله بن بدل بك افشاري» در سال 1309ه‍ .ق، ضلع شرقي ايوان و «مقتدرالسلطنه» نيز در سال 1319ه‍ .ق، ضلع غربي آن را طلاكاري كرد.[4] (تصوير شماره 147)

 

 

---