حِمص و حَماه
دو استان حمص و حماه در مرکز سوریه قرار دارند. شهر حمص از شهرهای مهم سوریه و در 160 کیلومتری شمال دمشق واقع است. در این شهر زیارتگاهی منتسب به دو تن از فرزندان جعفر طیّار وجود دارد که نام آنها عبدالله و عبیدالله معرفی شده است.[1] این زیارتگاه شامل مقبره&zw
دو استان حمص و حماه در مركز سوريه قرار دارند. شهر حمص از شهرهاي مهم سوريه و در 160 كيلومتري شمال دمشق واقع است. در اين شهر زيارتگاهي منتسب به دو تن از فرزندان جعفر طيّار وجود دارد كه نام آنها عبدالله و عبيدالله معرفي شده است.[1] اين زيارتگاه شامل مقبره‌اي تاريخي از دورة ايوبي يا مملوكي است كه امروزه در داخل مسجد جديدي در محلة «باب الدريب» در جنوب شرقي بافت قديمي شهر قرار دارد.
همچنين در ميان محلات بافت تاريخي شهر، مزاراتي منسوب به برخي از صحابة پيامبر (ص)، از جمله ابوذر، ابن مسعود، دِحيَة كلبي، عكاشة بن محصن، عمرو بن اميه ضمري و نيز وحشي (قاتل حمزه) و ثوبان (غلام پيامبر) وجود دارد كه از نظر تاريخي، بيشتر آنها از اعتبار چنداني برخوردار نيستند. قبر خالد بن وليد نيز ـ كه مورد قبول شيعه نيست ـ در مركز شهر، در داخل مسجدي بزرگ از دورة عثماني قرار دارد./amaken/taiar.jpg)
در شهر حمص، زيارتگاهي از آنِ رأس الحسين (ع) نيز وجود داشته كه يكي از نقاط محل قرار دادن سر مبارك سيدالشهداء (ع) در مسير انتقال آن از كوفه به شام به شمار مي‌آمده، اما امروزه از بين رفته است.[2]
حماه شهري تاريخي است كه در 50 كيلومتري شمال حمص واقع است. رودخانة «العاصي» كه از ميان حماه مي‌گذرد، عاملي براي زيبايي اين شهر به شمار مي‌آيد. در طرفين اين رودخانه در نقاط مختلف شهر چرخاب‌هاي چوبي قديمي و بزرگي وجود دارد كه باعث جلب توجه جهانگردان خارجي و علاقه‌مندان به تمدن اسلامي به اين شهر شده است.
در يكي از محلات قديمي شهر حماه، در پايين تپة قلعه اين شهر، مسجد و زيارتگاه رأس الحسين (ع) وجود دارد كه امروزه به نام «مسجد الحسنين» شناخته مي‌شود. بر اساس كتيبه‌اي بر سردر آن، بناي مسجد بر اثر زلزله‌اي ويران شده و در سال 552 هجري به دست سلطان نورالدين محمود بن زنگي بازسازي شده است. اين موضوع نشان‌دهندة آن است كه قدمت بنا، لا اقل به اوايل قرن ششم هجري مي‌رسد. بخش‌هاي اصلي مسجد عبارت‌اند از: شبستان، صحن و رواق شمالي آن.
شبستان مسجد داراي دو گنبد تاريخي است و در غرب آن مناره‌اي مربع وجود دارد. اين زيارتگاه را نيز بايد يكي از نقاط محل قرار دادن سر امام حسين (ع) به شمار آورد، در حالي‌كه امروزه در داخل آن، مكاني به عنوان مقام رأس الحسين (ع) وجود ندارد. اما در ضلع شرقي صحن، مزاري منسوب به حضرت يونس پيامبر (ع) وجود دارد كه شايد همان مقام رأس الحسين (ع) بوده است. به هر روي، شايد بتوان اين زيارتگاه را از معتبرترين و مهم‌ترين زيارتگاه‌هاي شيعه در سوريه به شمار آورد.
در حدود 5 كيلومتري شمال حماه، كوهي به نام «جبل زين‌العابدين» وجود دارد كه در بالاي آن مزاري به همين نام قرار دارد. اين مزار كه به امام زين‌العابدين (ع) انتساب يافته است، از مهم‌ترين زيارتگاه‌هاي فرقة علويان در سوريه به شمار مي‌آيد. بر اساس كتيبه‌هاي موجود در زيارتگاه، بناي آن به دستور سلطان قايتباي مملوكي، در سال 883 هجري ساخته شده است. ساختمان مزار شامل دو اتاق متصل به يكديگر است كه هر يك گنبدي سفيد رنگ دارد.
در ميان اتاق شرقي، صورت قبري برجسته از زمين وجود دارد. در شمال بنا صحن قرار دارد و در اطراف آن اتاق‌هايي براي آشپزي و اقامت زائران به چشم مي‌خورد. به عقيدة نگارنده، شواهد تاريخي نشان مي‌دهد كه اين مزار، در واقع قبر يكي از سادات منطقة حماه به نام زين‌العابدين است؛ كه وجود تشابه اسمي، باعث شده در دوره‌هاي اخير به امام زين‌العابدين (ع) انتساب يابد.
همچنين در روستاي «طيبة الامام»، در حدود 13 كيلومتري شمال حماه و در فاصله كمي از كوه زين‌العابدين، مزار ديگري به نام «امام علي بن الحسين» وجود دارد كه اهالي منطقه آن را شخصيت ديگري غير از «زين‌العابدين» مي‌دانند. اين مزار داخل مسجدي قديمي در ميان روستا قرار دارد و قبر يكي از سادات از نسل امام زين‌العابدين (ع) دانسته شده است. اما به نظر مي‌رسد در گذشته، به امام علي (ع) منتسب بوده است. به هر روي، نمي‌توان به آساني دربارة اين زيارتگاه و هويّت آن، اظهار نظر قطعي نمود. اهميت اين مزار نزد اهالي منطقه تا جايي است كه اين روستا، از «طيبة العلا» به «طيبة الامام» (= طيبة الامام علي) تغيير نام داده است.[3]
[1] عبدالغني نابلسي (م 1143 هـ) ـ از علماي دمشق ـ نام آنها را عبدالله و عبدالرحمان ذكر كرده است. بنگريد: الحقيقة والمجاز في رحلة بلاد الشام ومصر والحجاز، ص 117.
[2] بنگريد: الزهراوي، نعيم سليم، حمص دراسة وثائقية، 5/69-70.
[3] شحادة، كامل، «الترب ومقامات الزيارة في حماة»، ص 176.