شعب ابى طالب
۱. کلیات شعب ابى طالب، یا شعب على، جایى است که مشرکان مکه، پیامبر خدا و بنى هاشم را حدود سه سال در آنجا محصور کردند و مردم را از دیدار و معامله با آنان منع نمودند. ابتداى این مکان، از محدوده توسعه یافته مقابل صفا و مروه آغاز مى‏ گردد. زادگاه پیامبر
۱. كليات
شعب ابى طالب، يا شعب على، جايى است كه مشركان مكه، پيامبر خدا و بنى هاشم را حدود سه سال در آنجا محصور كردند و مردم را از ديدار و معامله با آنان منع نمودند. ابتداى اين مكان، از محدوده توسعه يافته مقابل صفا و مروه آغاز مى گردد.
زادگاه پيامبر اسلام، داخل شعب بوده و هم اكنون تابلوى «كتابخانه مكه مكرمه» بر آن مكان قرار دارد.
۲. نام‌هاي ديگر آن
اين شعب در تاريخ به نامهاى شعب ابى طالب، شعب مولد، كه به سبب تولد پيامبر صلى الله عليه و آله اينگونه ناميده شد و شعب على عليه السلام معروف بوده است.
۳. مكان شِعْبِ ابى طالب:
شهر مكه در يك منطقه كوهستانى قرار گرفته، و در نتيجه محل زندگى قبائل مختلف درون درهها كه از سيل مصون بوده و بصورت يك حصار طبيعى خانهها را در درون خويش جاى مى داده، بوده است. در نزديكى مسجدالحرام سه شِعْبِ نزديك به هم وجود دارد كه اسامى آنها عبارت است از: ۱- شِعْبِ ابى طالب ۲- شِعْبِ بنى هاشم ۳- شِعْبِ بنى عامر. اجداد و بستگان پيامبر صلى الله عليه و آله معمولًا در اين سه شِعْبِ زندگى مى كرده اند.
در فتح مكه، رسول خدا صلى الله عليه و آله در منطقه حجون خيمه زده و وارد شهر نشدند، به آنحضرت گفته شد به منزل خودتان در شِعْب نمى رويد؟ حضرت فرمود: آيا عقيل براى ما منزلى باقى گذاشته است؟ اين نقل تاريخى بيانگر آنست كه «شِعْبِ ابى طالب» در منطقه «حَجُون» نبوده، بلكه در نزديكى «مسجدالحرام» و در كنار كوه صفا قرار داشته.
از اين رو حد فاصل بين مسعي تا جبل خندمه (شارع غزه) و بين نفق علي تا ابتداي شارع مسجدالحرام را مي‌توان شعب ابوطالب عنوان كرد.
۴. توضيح يك اشتباه
برخى به اشتباه، شعب ابى طالب را همان مكان قبرستان ابوطالب يا جنة المعلّى مى دانند، كه داخل درّه ابى دُبّ يا دره سلاخها بوده و كنار كوه حجون واقع شده است! در حالى كه شعب ابى طالب يا شعب على عليه السلام، در كنار مسجد الحرام بوده و كفار، مسلمانان را در خانه هاى خود محاصره كردند نه اينكه از شهر خارج كرده باشند. امروزه در كنار كوه ابو قبيس و در جوار منطقه پشت صفا و مروه، تونلى كنده شده كه نام نَفَق على بر آن ديده مىشود كه حكايت از شعب على عليه السلام دارد.
۵. برخي اماكن تاريخي در شعب:
۱. مولد النبي صلي الله عليه و آله
۲. خانه حضرت خديجه عليهاالسلام
۳. خانه ابولهب كه در كنار خانه خديجه عليهاالسلام و پيامبر صلي الله عليه و آله بوده و ابولهب همراه همسرش به آن حضرت آزار مى رساندند.
۶. حوادث تاريخي شعب ابوطالب
• تولد پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله
• محاصره پيامبر صلي الله عليه و آله و ياران درشِعْبِ ابى طالب
محمدبن اسحاق (م ۱۵۳ ه. ق) و ديگر سيره نويسان گويند، چون قريش ديدند كه اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله در سرزمين حبشه در كمال امنيت و آرامش قرار دارند و نجاشى هم ايشان را گرامى داشته و از آنها دفاع مى كند و از سوى ديگر حمزة بن عبدالمطلب، و برخي ديگر نيز مسلمان شده اند و اسلام در قبايل آشكار مى گردد، جمع شده و به چاره انديشى پرداخته و تصميم گرفتند پيمان نامه اى نوشته و متعهد شوند كه از بنى هاشم و بنى مطلب زن نگيرند و به آنها زن ندهند و نيز چيزى به آنها نفروشند و چيزى از آنها نخرند و سپس براى تأكيد، پيمان نامه را از سقف كعبه آويختند.
مشركان بنى هاشم را در اول ماه محرم سال هفتم بعثت تحريم كرده، اعلام داشتند هيچكس حق معامله، ازدواج و معاشرت با آنان را ندارد، نامه تنظيم شده در اين زمينه را- كه چهل نفر امضاء كرده بودند- شخصى به نام منصور بن عكرمه نوشت كه با نفرين پيامبرصلى الله عليه و آله دستش فلج شد.
بدنبال آن تمامى بنى هاشم- مسلمان و كافر- جز ابى لهب، و ابوسفيان بن حارث بن عبدالمطلب وارد شِعْبِ شده، آنجا اجتماع كردند. فرزندان مطلب بن عبد مناف كه چهل نفر بودند از شِعْبِ حراست نموده، شب و روز به نگهبانى آن مشغول بودند و در طول سال جز موسم حج در ماه ذى الحجه، و عمره در ماه رجب از آنجا بيرون نمى آمدند. قريش از ورود خواروبار به شِعْبِ جلوگيرى كرده، فقط مقدار كمى بصورت پنهانى به دست محاصره شدگان مى رسيد كه كفافشان را نمى داد. در نتيجه وضعيت سخت شد؛ به شكلى كه مردم صداى گريه بچهها را از بيرون شِعْبِ مى شنيدند و اين دوران سختترين لحظات زندگى پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت بزرگوارش در مكه بود.
شب هنگام كه همه به خواب مى رفتند ابوطالب رسول خدا صلى الله عليه و آله را از بستر بيرون برده، يكى از فرزندان يا برادران و يا پسرعموهاى خود را به جاى آنحضرت مى خوابانيد تا پيامبر از توطئه احتمالى دشمن جان سالم بدر برد.
بانوي فداكار اسلام و همسر با وفاي پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله، حضرت خديجه كبري عليهاالسلام اموال فراوانى داشت كه همه را در شِعْبِ به نفع رسول خدا صلى الله عليه و آله خرج نمود. بنى هاشم، تنها در موسم، از شِعْبِ خارج شده، خريد و فروش مى كردند.
گاهى نيز مردم مكّه از سوى قريش تهديد مى شدند كه: اگر كسى در مكه چيزى به بنى هاشم بفروشد اموالش غارت مى شود. گاهى از اوقات نيز ابوالعاص بن ربيع شترى كه بار گندم و خرما داشت تا دهانه شِعْبِ آورده، سپس آن را به داخل درّه هدايت مى كرد تا بنى هاشم از آن استفاده نموده و تا حدودى از گرسنگى رهايى يابند.
وضعيت غمانگيز رسول خداصلى الله عليه و آله و همراهانشان در شِعْبِ، افرادى چون هشام بن عمرو را تحت تأثير قرار داده و آنها را براى شكستن حلقه محاصره به حركت واداشت، وى به همراه زهير بن ابى اميه، و مطعم بن عدى، و ابوالبخترى، و زمعة بن اسود بن مطلب، شبانگاهان در دهانه دره حجون كه از مناطق بالاى مكه است قرار گذاشته، آنجا جمع شدند و پيمان بستند تا در مورد لغو پيمان نامه اقدام كنند. دهانه درّه حَجُون همان جائى است كه اكنون قبرستان ابوطالب قرار دارد (البته اين نيز نشان مي‌دهد شعب ابوطالب در دامنه كوه حجون نبوده است). استفاده مخفيگاه از اين مكان نشانگر آن است كه حجون خارج و يا حداقل كنار مكه بوده است.
ابوطالب خبر خورده شدن صحيفه را به مشركان اطّلاع داد و همراه آنان به كنار كعبه آمد و پس از گشودن آن، صحّت سخن رسول خدا صلى الله عليه و آله بر همگان پديدار گشت. وجدان برخى انسانها بيدار شد و آنگاه كه ابوطالب و همراهان به شِعْبِ بازگشتند گروهى از رجال قريش سران خود را در مورد رفتارشان با بنى هاشم سرزنش كردند و گروهى از آنان، از جمله مطعم بن عدى و عدى بن قيس و زمعة بن ابى الاسود و ابوالبخترى بن هشام و زهير بن ابى اميه، سلاح پوشيده نزد بنى هاشم و بنى مطلب رفتند و از آنان خواستند كه از درّه بيرون آيند و به خانه هاى خود بروند و آنان چنين كردند. بيرون آمدن ايشان از دره در سال دهم بعثت بود.
حضرت خديجه بنت خويلد عليهاالسلام همسر باوفاى رسول خداصلى الله عليه و آله و امّ المؤمنين پس از خروج از شعب ابى طالب و پايان يافتن تحريم اقتصادى دشمن، بدرود حيات گفت و در حجون دفن گرديد. رحلت خديجه براى پيامبرصلى الله عليه و آله سنگين بود و آن حضرت را بشدّت غمگين و متأثر ساخت. اندكي بعد نيز حضرت ابوطالب به ديدارد معبود شتافت.
عبيد بن زرارة از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه فرمود: هنگامى كه ابوطالب وفات يافت جبرائيل بر رسول خدا صلى الله عليه و آله نازل شده و گفت: «يا مُحمّد اخْرُجْ مِنْ مَكّه… اى محمد از مكه خارج شو!» كه در اين شهر ياورى براى تو نيست. قريش نيز بر رسول خدا صلى الله عليه و آله هجوم آوردند آن حضرت نيز ترسان بيرون شد تا به كوهى در مكه كه به آن حَجون مى گفتند رسيد و آنجا ايستاد.
۷. منابع جهت مطالعه بيشتر:
- التاريخ القويم لمكة و بيت الله الكريم يا ترجمه فارسي آن با نام كعبه و مسجد الحرام در گذر تاريخ
- تاريخ آثار اسلامي مكه و مكدينه
- فرازهايي از تاريخ اسلام
- شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام
- كتابهاي تاريخ اسلام
شعب ابى طالب، يا شعب على، جايى است كه مشركان مكه، پيامبر خدا و بنى هاشم را حدود سه سال در آنجا محصور كردند و مردم را از ديدار و معامله با آنان منع نمودند. ابتداى اين مكان، از محدوده توسعه يافته مقابل صفا و مروه آغاز مى گردد.
زادگاه پيامبر اسلام، داخل شعب بوده و هم اكنون تابلوى «كتابخانه مكه مكرمه» بر آن مكان قرار دارد.
۲. نام‌هاي ديگر آن
اين شعب در تاريخ به نامهاى شعب ابى طالب، شعب مولد، كه به سبب تولد پيامبر صلى الله عليه و آله اينگونه ناميده شد و شعب على عليه السلام معروف بوده است.
۳. مكان شِعْبِ ابى طالب:
شهر مكه در يك منطقه كوهستانى قرار گرفته، و در نتيجه محل زندگى قبائل مختلف درون درهها كه از سيل مصون بوده و بصورت يك حصار طبيعى خانهها را در درون خويش جاى مى داده، بوده است. در نزديكى مسجدالحرام سه شِعْبِ نزديك به هم وجود دارد كه اسامى آنها عبارت است از: ۱- شِعْبِ ابى طالب ۲- شِعْبِ بنى هاشم ۳- شِعْبِ بنى عامر. اجداد و بستگان پيامبر صلى الله عليه و آله معمولًا در اين سه شِعْبِ زندگى مى كرده اند.
در فتح مكه، رسول خدا صلى الله عليه و آله در منطقه حجون خيمه زده و وارد شهر نشدند، به آنحضرت گفته شد به منزل خودتان در شِعْب نمى رويد؟ حضرت فرمود: آيا عقيل براى ما منزلى باقى گذاشته است؟ اين نقل تاريخى بيانگر آنست كه «شِعْبِ ابى طالب» در منطقه «حَجُون» نبوده، بلكه در نزديكى «مسجدالحرام» و در كنار كوه صفا قرار داشته.
از اين رو حد فاصل بين مسعي تا جبل خندمه (شارع غزه) و بين نفق علي تا ابتداي شارع مسجدالحرام را مي‌توان شعب ابوطالب عنوان كرد.
۴. توضيح يك اشتباه
برخى به اشتباه، شعب ابى طالب را همان مكان قبرستان ابوطالب يا جنة المعلّى مى دانند، كه داخل درّه ابى دُبّ يا دره سلاخها بوده و كنار كوه حجون واقع شده است! در حالى كه شعب ابى طالب يا شعب على عليه السلام، در كنار مسجد الحرام بوده و كفار، مسلمانان را در خانه هاى خود محاصره كردند نه اينكه از شهر خارج كرده باشند. امروزه در كنار كوه ابو قبيس و در جوار منطقه پشت صفا و مروه، تونلى كنده شده كه نام نَفَق على بر آن ديده مىشود كه حكايت از شعب على عليه السلام دارد.
۵. برخي اماكن تاريخي در شعب:
۱. مولد النبي صلي الله عليه و آله
۲. خانه حضرت خديجه عليهاالسلام
۳. خانه ابولهب كه در كنار خانه خديجه عليهاالسلام و پيامبر صلي الله عليه و آله بوده و ابولهب همراه همسرش به آن حضرت آزار مى رساندند.
۶. حوادث تاريخي شعب ابوطالب
• تولد پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله
• محاصره پيامبر صلي الله عليه و آله و ياران درشِعْبِ ابى طالب
محمدبن اسحاق (م ۱۵۳ ه. ق) و ديگر سيره نويسان گويند، چون قريش ديدند كه اصحاب رسول خدا صلى الله عليه و آله در سرزمين حبشه در كمال امنيت و آرامش قرار دارند و نجاشى هم ايشان را گرامى داشته و از آنها دفاع مى كند و از سوى ديگر حمزة بن عبدالمطلب، و برخي ديگر نيز مسلمان شده اند و اسلام در قبايل آشكار مى گردد، جمع شده و به چاره انديشى پرداخته و تصميم گرفتند پيمان نامه اى نوشته و متعهد شوند كه از بنى هاشم و بنى مطلب زن نگيرند و به آنها زن ندهند و نيز چيزى به آنها نفروشند و چيزى از آنها نخرند و سپس براى تأكيد، پيمان نامه را از سقف كعبه آويختند.
مشركان بنى هاشم را در اول ماه محرم سال هفتم بعثت تحريم كرده، اعلام داشتند هيچكس حق معامله، ازدواج و معاشرت با آنان را ندارد، نامه تنظيم شده در اين زمينه را- كه چهل نفر امضاء كرده بودند- شخصى به نام منصور بن عكرمه نوشت كه با نفرين پيامبرصلى الله عليه و آله دستش فلج شد.
بدنبال آن تمامى بنى هاشم- مسلمان و كافر- جز ابى لهب، و ابوسفيان بن حارث بن عبدالمطلب وارد شِعْبِ شده، آنجا اجتماع كردند. فرزندان مطلب بن عبد مناف كه چهل نفر بودند از شِعْبِ حراست نموده، شب و روز به نگهبانى آن مشغول بودند و در طول سال جز موسم حج در ماه ذى الحجه، و عمره در ماه رجب از آنجا بيرون نمى آمدند. قريش از ورود خواروبار به شِعْبِ جلوگيرى كرده، فقط مقدار كمى بصورت پنهانى به دست محاصره شدگان مى رسيد كه كفافشان را نمى داد. در نتيجه وضعيت سخت شد؛ به شكلى كه مردم صداى گريه بچهها را از بيرون شِعْبِ مى شنيدند و اين دوران سختترين لحظات زندگى پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت بزرگوارش در مكه بود.
شب هنگام كه همه به خواب مى رفتند ابوطالب رسول خدا صلى الله عليه و آله را از بستر بيرون برده، يكى از فرزندان يا برادران و يا پسرعموهاى خود را به جاى آنحضرت مى خوابانيد تا پيامبر از توطئه احتمالى دشمن جان سالم بدر برد.
بانوي فداكار اسلام و همسر با وفاي پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله، حضرت خديجه كبري عليهاالسلام اموال فراوانى داشت كه همه را در شِعْبِ به نفع رسول خدا صلى الله عليه و آله خرج نمود. بنى هاشم، تنها در موسم، از شِعْبِ خارج شده، خريد و فروش مى كردند.
گاهى نيز مردم مكّه از سوى قريش تهديد مى شدند كه: اگر كسى در مكه چيزى به بنى هاشم بفروشد اموالش غارت مى شود. گاهى از اوقات نيز ابوالعاص بن ربيع شترى كه بار گندم و خرما داشت تا دهانه شِعْبِ آورده، سپس آن را به داخل درّه هدايت مى كرد تا بنى هاشم از آن استفاده نموده و تا حدودى از گرسنگى رهايى يابند.
وضعيت غمانگيز رسول خداصلى الله عليه و آله و همراهانشان در شِعْبِ، افرادى چون هشام بن عمرو را تحت تأثير قرار داده و آنها را براى شكستن حلقه محاصره به حركت واداشت، وى به همراه زهير بن ابى اميه، و مطعم بن عدى، و ابوالبخترى، و زمعة بن اسود بن مطلب، شبانگاهان در دهانه دره حجون كه از مناطق بالاى مكه است قرار گذاشته، آنجا جمع شدند و پيمان بستند تا در مورد لغو پيمان نامه اقدام كنند. دهانه درّه حَجُون همان جائى است كه اكنون قبرستان ابوطالب قرار دارد (البته اين نيز نشان مي‌دهد شعب ابوطالب در دامنه كوه حجون نبوده است). استفاده مخفيگاه از اين مكان نشانگر آن است كه حجون خارج و يا حداقل كنار مكه بوده است.
ابوطالب خبر خورده شدن صحيفه را به مشركان اطّلاع داد و همراه آنان به كنار كعبه آمد و پس از گشودن آن، صحّت سخن رسول خدا صلى الله عليه و آله بر همگان پديدار گشت. وجدان برخى انسانها بيدار شد و آنگاه كه ابوطالب و همراهان به شِعْبِ بازگشتند گروهى از رجال قريش سران خود را در مورد رفتارشان با بنى هاشم سرزنش كردند و گروهى از آنان، از جمله مطعم بن عدى و عدى بن قيس و زمعة بن ابى الاسود و ابوالبخترى بن هشام و زهير بن ابى اميه، سلاح پوشيده نزد بنى هاشم و بنى مطلب رفتند و از آنان خواستند كه از درّه بيرون آيند و به خانه هاى خود بروند و آنان چنين كردند. بيرون آمدن ايشان از دره در سال دهم بعثت بود.
حضرت خديجه بنت خويلد عليهاالسلام همسر باوفاى رسول خداصلى الله عليه و آله و امّ المؤمنين پس از خروج از شعب ابى طالب و پايان يافتن تحريم اقتصادى دشمن، بدرود حيات گفت و در حجون دفن گرديد. رحلت خديجه براى پيامبرصلى الله عليه و آله سنگين بود و آن حضرت را بشدّت غمگين و متأثر ساخت. اندكي بعد نيز حضرت ابوطالب به ديدارد معبود شتافت.
عبيد بن زرارة از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه فرمود: هنگامى كه ابوطالب وفات يافت جبرائيل بر رسول خدا صلى الله عليه و آله نازل شده و گفت: «يا مُحمّد اخْرُجْ مِنْ مَكّه… اى محمد از مكه خارج شو!» كه در اين شهر ياورى براى تو نيست. قريش نيز بر رسول خدا صلى الله عليه و آله هجوم آوردند آن حضرت نيز ترسان بيرون شد تا به كوهى در مكه كه به آن حَجون مى گفتند رسيد و آنجا ايستاد.
۷. منابع جهت مطالعه بيشتر:
- التاريخ القويم لمكة و بيت الله الكريم يا ترجمه فارسي آن با نام كعبه و مسجد الحرام در گذر تاريخ
- تاريخ آثار اسلامي مكه و مكدينه
- فرازهايي از تاريخ اسلام
- شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام
- كتابهاي تاريخ اسلام