شهدای فخ

شهيد فخ، در شمار علويان حَسَنى، شهيدى است كه امامان شيعه عليه السلام وى را تأييد كرده ‏اند. به علاوه ضمن رواياتى كه نقل شده، خبر شهادت او از زبان پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم نيز نقل شده است.

امام باقر عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل كرده ‏اند كه آن حضرت فرمود: در اين مكان (فخّ) مردى از فرزندان من، با جماعتى ديگر كشته مى ‏شوند كه ارواح آنان بر بدن ‏هايشان به سوى بهشت سبقت خواهد گرفت و جبرئيل عليه السلام نيز به من خبر داده است كه يكى از فرزندان تو در اين‏جا شهيد مى‏ شود كه اجر دو شهيد خواهد داشت.

هنگام خلافت هادى عباسى، حسين بن على بن حسن بن حسن بن على بن ابى‏ طالب عليه السلام نواده بزرگوار امام حسن عليه السلام مجتبى عليه السلام (كه پس از شهادت به «شهيد فخّ» مشهور شد) و چند تن از سادات و نوادگان امام حسن عليه السلام همراه تعدادي از علويان، كه از حكومت عباسيان به ستوه آمده بودند، در مدينه دست به قيام زدند.

آنان پس از تصرف مدينه به سمت مكّه حركت كردند. در مدخل ورودى مكه، در نزديكى مسجد تنعيم، كه به «وادى فَخّ» معروف است، با سپاهيان خليفه رو به رو شدند. در اين نبرد كه در سال 169 ق. رخ داد، سپاهيان عباسى فرزندان پيامبر صلى الله عليه و آله را قتل عام و سرهاى بيش از يكصد نفر از شهدا را از تن جدا كردند و همراه اسرا نزد خليفه فرستادند. بدن‏هاى بى سرِ شهداى فخ، پس از سه روز، در همان محل مدفون شدند.

ابوالفرج اصفهانى روايتى از امام باقر عليه السلام نقل كرده كه حضرت فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم زمانى كه از فخ مى‏ گذشت، ايستاد، ركعتى نماز گزارد و وقتى ركعت دوم را خواند،گريه كرد. اصحاب نيز گريه كردند، وقتى دليلش را پرسيدند، حضرت فرمود: جبرئيل به من خبر داد كه: «يا محمد انّ رجلا مِنْ وُلْدك يُقْتَل فى هذا المكان و أجر الشهيد مَعَهُ، اجر الشهيدين». «اى محمد! مردى از فرزندان تو در اين‏جا كشته مى‏ شود كه اجر شهيد همراه او، اجر دو شهيد است.»

همو روايت ديگرى نقل كرده است كه وقتى حضرت به موضع فخ رسيد، با اصحابش نماز ميّت خواند و سپس فرمود: «يُقْتَلُ هاهُنا رَجُلٌ مِنْ أهل بَيْتى فى عصابة مِنَ المؤمنين، ينزل لهم بأكفان و حنوط من الجنة، تسبق أرواحهم أجسادهم الَى الجَنّة»

در سفرى كه امام صادق عليه السلام  به مكه داشتند، به يكى از اصحاب فرمودند: وقتى به فخ رسيديم، مرا آگاه گردان. وقتى به آنجا رسيدند، حضرت پياده شده، وضو گرفتند و نمازى خواندند و سپس سوار شدند. آن صحابى علت اين كار را پرسيد. حضرت روايت سابق الذكر را از پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم براى او نقل كردند.

زمانى كه سرهاى شهدا را نزد هادى آوردند، موسى بن جعفرعليه السلام و شمارى از علويان حاضر بودند. حضرت درباره شهيد فخ فرمود: «مَضى والله مُسْلِماً صالحاً صوّاماً قوّاماً آمِراً بالمعروف، ناهِياً عَنِ المُنْكر».

از امام جواد عليه السلام نقل شده كه براى ما اهل بيت بعد از كربلا قتلگاهى بزرگتر از فخ نبوده است.

محل فخ يكى از ميقات‏هاى حج، البته از نظر شيعه است كه آن را ميقات كودكان نابالغ دانسته ‏اند.

امام صادق عليه السلام قبل از ورود به حرم در مكان مذكور غسل فرموده و به آن امر مى ‏كرده ‏اند.

مزار آنان، همانند ساير قبور، مورد بي ‏توجهى قرار گرفته است. اين محل امروزه به‏ «حىّ الشهدا» معروف و در شارع الشهدا، در شش كيلومترى حرم و حدود 500 متر بالاتر از مسجد تنعيم- كه براى عمره در آن مُحْرم مى ‏شوند- قرار دارد. اين مقبره به عبارتى در پشت مسجد البوقرى واقع است.

مقبره مزبور به خاطر راه سه پاره شده و يك مثلثى كوچك آن در حال از بين رفتن است، بخشى از آن با يكى دو متر ارتفاع از سطح خيابان قرار دارد. اين بخش، در خرداد و تير سال 1381 با ايجاد يك چهار ديوارى در اطراف آن از طرف شهردارى ساخته شده است.

در سال 1381 ش. ديوار قبور شهداى فخ را بازسازى و درى براى آن قرار دادند و روى آن تابلويى با عنوان مقبره عبدالله بن عمر بن خطاب گذاشتند كه حاكى از تلاش براى محو اثر و نام شهداى فخ دارد.

بنابر آنچه فاكهى نوشته است، مقبره عبدالله بن عمر در منطقه محصّب (بلديه فعلى مكه) بوده است، روشن نيست وجه نام‏گذارى آن به اسم اين شخص، با چه هدفى صورت گرفته است. اما آنچه هست، شهرت اينجا به مقبره عبدالله بن عمر از ديرباز است به طورى كه سليم خان در حج نامه خود كه در سال 1310 نوشته گفته است كه در پايين كوه فخ، مقبره عبدالله بن عمر را زيارت كرده است.

بخش اصلى برجاى مانده از قبرستان شهداى فخ در يك چهار ديوارى قديمى، در جنب كوه واقع شده و درى مسدود دارد. در ميانه اين چهار ديوارى، مقبره نيمه مخروب ه‏اى نيز هست كه از بالاى كوه تا اندازه‏اى قابل رؤيت است. قاعدتاً همانجا بايد مقبره حسين ‏بن على، شهيد فخ باشد كه حاكمان آن ديار به دلايل مذهبى، آن را بسته‏ اند.

در كنار اين مكان، كه يك چهار ديوارى حدود 300 مترى است، مسجد جديدى با نام اسعد بن زراره ساخته‏اند كه گنبدى سبز دارد. در مجاورت مقبره، در بالاى تپه ‏اى، آثار قلعه ‏اى قديمى نيز ديده مى‏ شود. در كنار خيابان شهدا مسجدى نيز به نام مسجد الشهدا است كه محلّ قبور، پشت اين مسجد و به فاصله اندكى از آن است.

در مقابل آن مسجد نيز پمپ بنزين محطّة الجزيره قرار دارد.