موزه مکه (متحف مکه)

موزه در اسلام پيشينه ‏اى بس دراز دارد، ولى وهابيان بى ‏فرهنگ، شب و روز مبارزه‏اى بى ‏امان با آثار تمدّن اسلامى داشتند و هرگز اجازه نمى دادند چيزى به عنوان آثار باستانى، اشياى عتيقه و مظاهر تمدّن اسلامى در اين كشور باقى بماند.

ولى در سال‏هاى اخير گامى به پيش نهاده به تأسيس موزه ‏اى در مكه معظمه به نام: «متحف‏ مكّة للآثار و التّراث» اقدام نموده‏ اند.

اين موزه در خيابان مدينه منوره (تنعيم) بعد از بيمارستان ملك (شارع المدينه المنوره بعد المستشفى الملك بالزاهر)، در نزديكى شهداى «فَخّ» در خيابان منتهى به مسجد تَنعيم قرار دارد. ساختمان موزه در دو طبقه (همكف و فوقانى) و هر كدام يك ‏هزار متر فضا دارد.

اين موزه در كاخ «الزّاهر» تأسيس شده و كاخ الزّاهر به دستور ملك عبد العزيز، پايه گذار كشور سعودى، هجدهمين زمامدار از آلِ سعود، بين سال‏هاى 1372 1365 ق. بنياد گرديد.

مساحت كاخ الزّاهر 3425 متر مربع است، كه 1200 متر آن فضاى باز جلوى ساختمان قصر، هزار متر آن ساختمان موزه و 425 متر آن غرفه‏ هاى جنبى مى ‏باشد.

در اين كاخ تا سال 1378 ق. از ميهمان‏هاى ملك پذيرايى مي ‏شد تا اينكه پس از مدتى، در اختيار آموزش و پرورش قرار گرفت. اين بنا سر انجام به سال 1398 ق. بازسازى شد و به سازمان فرهنگى كشور اختصاص يافت.

در طبقه همكف تالار بزرگى در وسط و غرفه‏ هايى در دو طرف تالار قرار دارد، كه به چهار بخش تقسيم مى‏ شود.

شامل: كاشى ‏هاى معرّق، سنگ نبشته ‏ها، آثار كشف شده در حفّارى‏ ها، ظروف سفالى و سنگى مربوط به يك تا سه هزار سال پيش از ميلاد و ... .

شامل: ابزار و ادوات كشف شده در حفّارى‏ ها از دوران ما قبل تاريخ، در رابطه با انسان و تعامل وى با طبيعت و آشنايى او با كشاورزى و دامدارى در عصر حَجَر.

شامل: سنگ‏هاى كشف شده از اعماق 5 تا 20 كيلومترى زمين كه پيشينه آن‏ها تا 850 ميليون سال تخمين زده مى‏ شود!

شامل: آثار فرهنگى، اجتماعى، دينى، سياسى، تهاجم ابرهه، بازار عُكاظ، مُعَلَّقاتِ سَبع، سنگ نبشته ‏هاى عهد ثمود و نسب مردى به نام: قرم بن لمو و تصاوير سفرهاى بازرگانى، خطّ سير ابرهه به هنگام تهاجم به مكّ معظّمه براى تخريب كعبه، به سال 571 م. و ... .

در طبقه دوم موزه، تالار بزرگى است در وسط و غرفه‏ هاى بزرگى است در دو طرف كه به ده بخش جدگانه تقسيم مى‏ شوند:

شامل: الواح و تابلوهاى مربوط به نسب قريش تا «كنانه»، زندگانى و نسب پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم و فرزندان آن حضرت، شجره نام بيت نبوى، كه در ميان فرزندان حضرت فاطمه از حضرت «محسن» نيز ياد شده است، كروكى خطّ سير پيامبرصلي الله عليه و آله و سلم به هنگام مهاجرت از مكّه تا مدينه.

شامل: دست نبشته ‏هاى آيات قرآنى به خطّ كوفى، بر پوست آهو، سنگ نبشته ‏هايى به خطّ مسندِ احسايى و تابلوهايى از دويرج در يلملم، در جنوب غربى مكّه، با توضيح حروف و سير تكاملى خطّ از عهد جاهلى تا عصر مشعشع طلايى اسلام، تصوير نامه پيامبر خداصلي الله عليه و آله و سلم به: «مُنذر بن ساوى» بر پوست آهو.

شامل: وثائق تاريخى، سياسى، مذهبى و سكّه‏ هاى فلزى، نقره‏اى و طلايى، از عهد بيزانس تا زمان امويان و عبّاسيان.

در اين بخش، دراهم فروان از قرون اوليه، با تاريخ ضرب، به سال‏هاى: 92، 105، 128، 130 و ... در ابعاد مختلف، با رنگ‏ها و نقش‏ه اى متفاوت وجود دارد.

در اين ميان دينار طلا، با تاريخ ضرب 398 ق. كه در اهواز ضرب شده و درهمى كه در 721 ق. در دوران ايلخانى، در تبريز ضرب شده و نام مقدّس پيامبر اكرم و خلفا در آن ديده مى‏ شود و درهم ديگرى به تاريخ 1066 ق. توسط صفويه در تبريز ضرب شده كه برآن: «لَا إِلَهَ إِلا اللهُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللهِ، عَلِيٌّ وَلِيُّ اللهِ» در سه سطر ضرب شده است، به چشم مى‏ خورد.

شامل: جايگاه حج و زيارت خانه ‏ى خدا از عهد جاهلى تا عصر اسلام. در اين سالن ماكت جَبَلُ الرَّحمه، مسجد خَيف، مشعر و جمرات نصب و چراغ‏ هايى در كنار آن‏ها تعبيه شده كه با فشار دادن دگمه مربوط، چراغ روشن مى ‏شود و موقعيت آن مكان مقدّس مشخّص مى‏ گردد.

شامل: تصاوير قديمى مكه، حداكثر از 130 سال قبل. تصويرى كه مربوط به پيش اين تاريخ باشد، نه در اين موزه و نه در جاى ديگر موجود نيست.

شامل: سير تكاملى مدارس، از قرن اواخر ششم تا زمان معاصر و آمار مدارس عهد عثمانى، شُرَفا و آل سعود، سپس پيدايش مدارس دولتى و مدرك فارغ التحصيلى دانش آموزى از يكى از مدارس صولتى در مكّه‏ ى معظّمه به سال 1308 ق.

شامل: ابزار و ادوات و لباس‏هاى قديمى؛ اعم از منسوجات، سلاح‏ها، ابزار شكار، وسايل كشاورزى، شمشير، عصا، مَشك، داس، خيش، چرخ چاه، ظرف حمل باروت از خز، كيف دستى از پوست آهو و غير آن‏ها، از مصنوعات شهر مكّه.

شامل: ظروف مسى، فلزّى و سفالى ايرانى، مربوط به قرن ششم؛ سفال‏هاى ايرانى از قرن هفتم؛ سينى‏ه اى مسى كنده كارى شده ايرانى، مربوط به قرن 11 ق. گلدان‏ها و شمعدان‏هاى قاجارى، مربوط به قرن 13 هجرى قمرى.

ظروف لعابى و سفالى مربوط به قرن ششم هجرى، برابر قر ن 12 ميلادى.

در وسط تالار چند نسخه ‏ى خطّى به نمايش گذاشته شده، كه از آن جمله است:

5.9.1.    كتاب «محض الوفاء في فضائل المصطفي» :تأليف: محمد بن محمد على كازرونى، به تاريخ 793 ق.

5.9.2.   جامع الفضولييّن : تاريخ كتاب: 818 ق.

5.9.3.    مصحف شريف، در قطع رحلى بزرگ‏: تاريخ كتابت 1287 ق.