حدود حرم

حريم مكه، همان پيرامون و اطراف آن است كه خداوند متعال براى ارج گذاردن به آن، حكم آن را همچون حكم خود مكه قرار داده است.

در قرآن كريم آمده است: ... وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً ...؛ «هر كس در آن داخل شود، ايمن گردد». گفته ‏اند حتى اگر قاتلى نيز داخل حرم شود در امن است.

مكه حرم امن الهى است كه از پيرامون و اطراف، در نقاط خاصى محدود شده و مرز معينى دارد. ابراهيم عليه السلام بنابر آنچه كه جبرئيل عليه السلام به او تعليم داده بود، علايمى را در حد و مرز حرم نصب كرد كه در دوران پس از پيامبر صلى الله عليه و آله و خلفا، اين علامت‏ها به 943 عدد رسيد كه بر فراز تپه ‏ها و ارتفاعات و سطوح قرار داشت. امروزه جز اندكى از آن‏ها باقى نيست. اين محدوده، به طول 127 كيلومتر به صورت ذوزنقه و مساحت 550 كيلومتر را تشكيل مى‏دهد.

محدوده حرم را در شش جهت، اين‏چنين معين كرده ‏اند:

از راه عرفات و در ميان «نَمِره» در عرفات است كه آن را از 22 تا 32 كيلومتر گفته ‏اند. بنابراين، بخشى از سرزمين عرفات از حد حرم خارج است كه با علايمى؛ به ‏ويژه در داخل مسجد نَمِرة (محل وقوف پيامبر صلى الله عليه و آله) مشخص شده است.

مكانى است ميان مكه و طائف در سمت شمال ‏شرقى حرم و در 45 كيلومترى مكه، در اين‏جا پيامبر صلى الله عليه و آله هنگام برگشتن از غزوه طائف استراحتى كرده و گروهى از جن‏ها با شنيدن صداى قرآن پيامبر صلى الله عليه و آله، به او ايمان آوردند. برخى نيز گفته ‏اند سوره جن در اين محل نازل شده است. سريّه عبدالله بن جحش و خالدبن وليد به سوى نخله از سراياى معروف زمان پيامبر صلى الله عليه و آله بوده است. البته اين موضوع براى مسجد جن در نزديكى مسجدالحرام هم گفته شده است.

منطقه جعرانه نيز از حدود حرم است كه ميان 18 يا 24 كيلومترى مكه است. حدّ حرم در جِعرانه، شعب «آل عبدالله بن خالد بن اسيد» است كه در اين مكان مسجدى به نام‏ جعرانه وجود دارد. رسول الله صلى الله عليه و آله هنگام برگشت از غزوه حُنَين، در اين مكان مُحرم شدند.

تنعيم در شمال مسجد الحرام و در 5/ 7 كيلومترى آن است. اين مكان، ميان دو كوه «ناعم و منعم» و در راه مدينه به مكه واقع است و نام اين منطقه نيز نعمان يا تنعيم است. تنعيم نزديك‏ترين ميقات به حرم است. گفتنى است دو علامت، در دو طرف جاده اصلى، مرز حرم را نشان مى‏ دهند.

منطقه «حديبيه» آغاز حرم در سمت جدّه است كه در 20 كيلومترى مكه قرار دارد. در سال ششم هجرى، پيمان صلح معروف «حديبيه» و بيعت «رضوان» در اين مكان بسته شد؛ به همين مناسبت بعدها در آن‏جا مسجدى به نام «رضوان» يا «حديبيه» ساختند.

«اضاءَةُ لِبْن» محدوده حرم در سمت يمن (جنوب شبه جزيره) است، كه در 16 كيلومترى مكّه قرار دارد. اين مكان به «اضاءةُ ابن عقش» نيز معروف است كه به معناى «مَسيل» يا «درّه ابن عقش» مى ‏باشد و «لبن» نيز به سبب رنگ مايل به سفيدى كوه مجاور آن است.

همان‏گونه كه پيشتر اشاره شد، تنعيم يكى از نقاط آغازين حرم و در 5/ 7 كيلومترى شمال مسجدالحرام است. در اين مكان مسجدى ساختند كه نام آن «تنعيم» است. نام ديگر آن عايشه مى ‏باشد؛ زيرا وى نيز در حَجّةالوداع، در اين مكان براى انجام عمره مفرده محرم شد. امروزه از اين مسجد با نام «العمره» نيز ياد مى‏ كنند.

مكان مسجد تنعيم به «خيمه جمانه» نيز شهرت داشته؛ زيرا جمانه دختر ابوطالب (خواهر على عليه السلام) در اين محل فرزندى براى سفيان بن حارث به دنيا آورد.

5.2. مسجد حُدَيبيَه/ رِضْوان/ آل شُمَيْسى‏

رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در سال ششم هجرت براى انجام عمره به مكه آمد، اما مشركان مانع شدند و آن حضرت براى اينكه با آنها درگير نشود، به طرف غرب تغيير مسير داد و در حديبيه كه در مسير قديمى جدّه واقع است، توقف نمود و سپس نماينده ‏اى به مكه فرستاد و پس از آنكه اين نماينده از مكه برنگشت! آن حضرت زير درختى با اصحاب خود بيعت كرد تا در برابر دشمن بايستند. اين بيعت با نام «بيعت رضوان» و «بيعت شجره» شناخته مى‏ شود. با بازگشت نماينده رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم از مكه، جنگ منتفى شد و سپس با گفتگوهايى كه با قريش صورت گرفت، صلح حديبيه ميان آنان منعقد شد.

يكى ديگر از مساجدى كه در آغاز حدّ حرم و در 24 كيلومترى شمال شرقى مكه واقع شده، «مسجد جِعْرانه» است. كسانى كه مى‏ خواهند عمره مفرده انجام دهند، از اين‏جا نيز مى ‏توانند محرم شوند و به اين فضيلت نايل آيند.

در جعرانه آيه‏ وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ للَّهِ ... نازل شده است.

در فضيلت جعرانه روايت بسيار است. گويند سى پيامبر در اين مكان مُحرم شده‏اند.

فاكهى روايات بسيارى از احرام پيامبر صلى الله عليه و آله در اين مكان نقل كرده است؛ از جمله اين‏كه نزديك صبح از جِعرانه با احرام خارج شد و پس از انجام حج، نزديك شب برگشته و تا صبح در جعرانه بيتوته داشتند؛ آنگاه پس از طلوع خورشيد از جعرانه خارج شدند و به‏ سرزمين سَرِف و سپس به مدينه بازگشتند. همچنين پيامبر صلى الله عليه و آله هنگام بازگشت از جنگ حُنين در جِعرانه محرم شدند و عمره انجام دادند. آن حضرت پس از غزوه حُنين. در اين مكان غنيمت‏هاى جنگ را نيز تقسيم كردند.

در هر حال، مسجدى كه در مكان احرام پيامبر صلى الله عليه و آله ساختند، بسيار ساده بود و ابن زبير در تكميل بناى آن كوشيد. در دوران‏هاى بعد نيز ترميم و توسعه يافت. در زمان فهد بن عبدالعزيز مساحت مسجد به 430 متر مربع رسيد كه اكنون گنجايش هزار نمازگزار را دارد.