منشأ اختلاف در وضو چیست؟
سئوال : با این‌که پیامبراکرم‌الگوى همة مسلمانان بوده و خودش می‌فرماید: "صَلُّوا کما رأیتمونى اُصلّی‌" پس چرا بین عامه و خاصه در وضو گرفتن اختلاف است‌، و منشأ اختلاف چیست‌؟ با این‌که شیعه‌، بر خلاف ظاهر آیة
سئوال : با اين‌كه پيامبراكرم‌الگوى همة مسلمانان بوده و خودش مي‌فرمايد: "صَلُّوا كما رأيتمونى اُصلّي" پس چرا بين عامه و خاصه در وضو گرفتن اختلاف است، و منشأ اختلاف چيست؟ با اين‌كه شيعه، بر خلاف ظاهر آية شريفه، "الي" را به معناى "مع" مي‌گيرند؟
پاسخ:
شكى نيست كه مسلمانان در صدر اسلام همانند پيامبر وضو مي‌گرفتند و نماز مي‌خواندند، و اختلافى بين آنان نبود.
از برخى روايات استفاده مي‌شود كه اختلاف در وضو از زمان عثمان (خليفه سوم)، و توسط او به وجود آمد، چنان كه نقل شده است عثمان عده‌اى از اصحاب را جمع كرد و همانند اهل سنت وضو، گرفت يعنى بجاى مسح پاهايش را شست و گفت: "ديدم كه پيامبر9 همين گونه وضو گرفت" و عده‌اى از اصحاب مانند: طلحة بن عبدالله، عبدالله بن مسعود، محمدبن‌ابي‌بكر و... نيز به او اعتراض كردند، و به او نسبت بدعت دادند، اما نتيجه‌اى نبخشيد، چنان كه بدعت‌هاى ديگرى نيز به وجود آوردند.( ر.ك: وضوء النبي، على شهرستاني، ص 58ـ88، مؤسسة جوادالائمة للطباعة و النشر / اضوأ على عقائك الشيعة الامامية، الشيخ جعفر سبحاني، ص 491و492، دارالمشعر. )
بنابراين روايات در اين‌باره از پيامبر صلي الله عليه و آله به صورت مختلف نقل شده است؛ روايات اهل سنت حاكى از اين است كه پيامبر مثل آنان وضو مي‌گرفته و نماز مي‌خوانده است؛ چنان‌كه نقل مي‌كرده‌اند كه پيامبر9 هنگام نماز دست راست را روى دست چپ قرار مي‌داده است (مانند اهل سنت)، و بعد از سورة حمد آمين مي‌گفته است و...( ر.ك: الامام الصادق و المذاهب الاربعة، اسد حيدر، ج 3، ص 181ـ364، مكتبة الصدر الطهران / الاعتصام بالكتاب و السنة، العلامه فقيه جعفر سبحاني، مؤسسة الامام الصادق/ المحلّى بالاثار، ابن حزم، ج 3، دارالفكر. ) ولى روايات شيعه حاكى از آن است كه پيامبر اكرم‌مثل شيعه وضو مي‌گرفته و نماز مي‌خوانده است.
چنان‌كه قرآن كريم دربارة وضو مي‌فرمايد: "يَـََّأَيُّهَا الَّذِين‌َ ءَامَنُوَّاْ إِذَا قُمْتُم‌ْ إِلَى الصَّلَوَة‌ِ فَاغْسِلُواْ وُجُوهَكُم‌ْ وَأَيْدِيَكُم‌ْ إِلَى الْمَرَافِق‌ِ وَامْسَحُواْ بِرُءُوسِكُم‌ْ وَأَرْجُلَكُم‌ْ إِلَى الْكَعْبَيْن‌ِ؛ (مائده، 6) اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! چون به ]عزم[ نماز برخيزيد، صورت و دست‌هايتان را تا آرنج بشوييد و سر و پاهايتان را تا مفصل ]يا برآمدگى پشت پا[ مسح كنيد."
آيه ياد شده بر واجب بودن كارهايى در وضو دلالت دارد.
1. شستن صورت: محدوده و مقدار شستن صورت در آيه توضيح داده نشده؛ ولى طبق روايات معتبر، حد آن از طرف طول، از رستنگاه مو تا چانه و از طرف عرض، آنچه در ميان انگشت وسط و ابهام (انگشت شصت) قرار مي‌گيرد، مي‌باشد.( وسائل‌الشيعة، شيخ حرّ عاملي، ج 1، ص 403، مؤسسه آل‌البيت، باب 17 من ابواب الوضوء. )
2. شستن دو دست طبق آيه (الى المرافق) دست‌ها بايد تا آرنج شسته شود؛ ليكن آيه نسبت به شستن از پايين به بالا يا از بالا به پايين ساكت است؛ ولى شستن طبيعى از بالا به پايين و روايات وارده از اهل‌بيت: نيز شستن آرنج به طرف سرانگشتان را بيان مي‌كند.( وسائل‌الشيعة، همان، ص 405، باب 19 من ابواب الوضوء. ) از اين رو شيعه، "الي" را به معناى "مع" نگرفته است، بلكه مي‌گويد: "الي" تنها براى بيان حدّ شستن است نه كيفيت شستن.
3. مسح سر: "و امسحوا بروؤسكم". طبق صريح برخى روايات و تصريح بعضى از اهل لغت حرف "ب" به معناى تبعيض مي‌باشد؛ يعنى قسمتى از سر را مسح كنيد كه در روايات محل‌ّ آن به يك چهارم جلوى سر معين شده است.( نمونه، آية‌الله مكارم شيرازى و ديگران، ج 4، ص 286 / وسائل الشيعة، همان، ص 410، باب 22. )
4. مسح دو پا: "و امسحوا بروؤسكم و ارجلكم إلى الكعبين" قرار گرفتن "ارجلكم" در كنار "روؤسكم" گواه بر اين است كه پاها نيز بايد مسح شود. (نمونه، همان)
(كعب)، هم به معناى برآمدگى پشت پا و هم به معناى مفصل، يعنى نقطه‌اى كه استخوان ساق پا با استخوان كف پا مربوط مي‌شود بيان شده است.( قاموس قرآن، سيدعلي‌اكبر قرشي، ج 6، ص 117و118، دارالكتب الاسلامية.)
بنابراين، پر واضح است كه وضوى رسول‌اكرم‌نيز مثل همين وضويى بوده كه شيعه مي‌گيرد و نيز نماز خواندن پيامبر؛ زيرا بعد از رسول‌اكرم‌امامان معصوم: و فرزندان به حق رسول‌اكرم‌هستند كه مي‌توانند بيانگر سيرة راستين جدّشان باشند، و آنچه از امامان به ما رسيده، نيز بيانگر همين وضو و نمازى است كه علماى شيعه به آن اعتقاد دارند.علماى شيعه نيز احكام و فروعات دين را از روايات امامان: گرفته‌اند؛ مثلاً در روايتى از زراره و بُكير نقل شده كه از امام‌باقر7 دربارة وضوى رسول‌اكرم‌پرسيدند. حضرت فرمان داد ظرف آبى آوردند دست راست خود را در آب فرو برد، مشتى از آن آب را برگرفته و به صورت خود ريخت و صورت خود را با آن شست؛ سپس دست چپ خود را در آب فرو برد و مشتى از آن گرفت و به ساعد خود يعنى از مرفق به پايين ريخت، و دست راست خود را با آن شست؛ ولى همواره دست را از بالا به پايين كشيد، و هيچ‌گاه از پايين به طرف مرفق نكشيد، نه در دست راست و نه در دست چپ؛ سپس با كف دست راست خود، با دست چپ همان كرد كه در دست راست كرد، ..."( فروع كافي، ج 3، ص 25 ـ 26، ح 4 / براى مطالعه بيشتر ر.ك: وسائل الشيعة، همان، باب 15 از ابواب كيفيت وضوء. ) وقتى امامان معصوم: هم در گفتار و هم در عمل، طريقة وضو گرفتن را مشخص كرده‌اند، و ما شكى در حجيت قول، فعل و تقرير آن بزرگواران نداريم، و شك نداريم كه مانند پيامبر اكرم‌وضو مي‌گرفته‌اند، قول و فعل آن‌ها حجت است و بايد پيروى كرد.