ابرق الربذه
اَبْرَق‌ُ الرَّبَذَه‌، ناحیه‌ای‌ در مشرق‌ و شمال‌ مدینه ‌، در ۱۳۰ میلی‌ آن‌ (به‌ میل‌ عربی‌) که‌ از چراگاه‌ها و از منازل‌ قبیله بنی‌ ذبیان‌ بوده‌ است‌. [۱] [۲]
اَبْرَق‌ُ الرَّبَذَه، ناحيه‌اي در مشرق و شمال مدينه ، در ۱۳۰ ميلي آن (به ميل عربي) كه از چراگاه‌ها و از منازل قبيله بني ذبيان بوده است. [۱] [۲] [۳]
بررسي لغوي
ابرق به معني خاك‌ِ آميخته با سنگ و ريگ و گل است و هرچه در آن سياهي و سفيدي باشد.
اين واژه به كلمات و نامهاي ديگري اضافه شده است، مانند: ابرق الباري، ابرق عمران، ابرق الكبريت، ابرق الحنان و ابرق ذي الجموع. [۴] [۵] [۶] [۷] شايد اين جايگاه به دليل سياه و سفيد بودن سنگ و خاكش، به اين نام خوانده شده باشد.
پيشينه تاريخي
درباره پيشينه تاريخ ابرق الربذه آگاهي چنداني در دست نيست. مورخان همواره با نام قبيله بني ذبيان كه ساكنان اصلي اينجا بوده‌اند، از آن ياد كرده‌اند.
اينان از دو رويداد خبر داده‌اند كه به روزگار جاهلي در اين ناحيه اتفاق افتاده است: يكي رويداد يوم شعب جبله بوده كه در آن طوايف بني عامر و بني عبس با قبايل بني ذبيان و بني تميم به جنگ پرداخته‌اند و ديگري يوم الهبائه كه جنگ ديگري ميان بني عبس و بني ذبيان بوده است. [۸] [۹] [۱۰]
بني ذبيان كه در اين سرزمين مي‌زيستند، از قيس عيلان و از نژاد مضر بن نزاز بودند. پيدايش بني ذبيان همراه است با جنگ داحس و غبراء، معروف به جنگ بسوس كه تا ۵۷۹م، به مدت ۴۰ سال ، ادامه داشته است.
بني ذبيان در ۸ق/۶۲۹م به دعوت پيامبر اكرم (صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) به اسلام گرويدند و پيامبر در ۹ق عبدالله بن لُتْبية بن ثعلبه را براي گرفتن زكات نزد آنان فرستاد.
مهم‌ترين رويداد تاريخي
مهم‌ترين رويداد تاريخي در ابرق الربذه مربوط به زمان ابوبكر در نخستين روزهاي خلافت او بوده است.
در اين زمان قبايل اطراف مدينه و عربستان از اسلام روگردان شدند و بر مدينه تاختند.
قبايل ثعلبه بن سعد و عبس و مره در ابرق الربذه گرد آمدند و گروهي از بني كنانه با آنان همداستان و آماده تاختن به مدينه گشتند.
اينان دو گروه شدند: گروهي در ابرق ماندند و گروهي به ذوالقصه رفتند. اين قبايل نمايندگاني به مدينه فرستادند تا به ابوبكر بگويند كه از خواندن نماز روي گردان نيستند، اما اجازه مي‌خواهند كه زكات ندهند. ابوبكر مخالفت كرد و بر سر آنها لشكر فرستاد. در اين جنگ مسلمانان پيروز شدند.
به هنگام بازگشت اسامة بن زيد به مدينه (۶۰ روز پس از درگذشت پيامبر)، ابوبكر وي را در مدينه به جاي خود گذاشت و با سپاهي به سوي قبايل مرتد راند كه دوباره در ذوالقصه و ابرق گرد آمده بودند. ابوبكر در ابرق الربذه با مرتدان درگير شده و آنان را شكست داد. سران آنها حارص و عوف رو به گريز نهادند و بني ذبيان و قبايل ديگر از پي آنها روان شدند. ابوبكر چند روزي در ابرق ماند و چون روا نمي‌داشت كه بن ذبيان بار ديگر بر آن‌جا دست يابند، آن را چراگاه اسبان و دام‌هاي مسلمانان ساخت واز ورود قبايل بني ذبيان جلوگيري كرد. [۱۱] [۱۲] [۱۳] [۱۴] [۱۵] [۱۶] [۱۷]
فهرست منابع
(۱) ابراهيم آيتي، تاريخ پيامبر اسلام، به كوشش ابوالقاسم گرجي، تهران، ۱۳۶۲ش.
(۲) ابن اثير، الكامل في التاريخ.
(۳) ابن خلدون، العبر، ترجمه عبدالمحمد آيتي، تهران، ۱۳۶۳ش.
(۴) احمد ابن عبدربه، العقد الفريد، به كوشش احمد امين، قاهره، ۱۳۷۲ق.
(۵) ابن كثير، البداية و النهاية، قاهره، مطبعة السعادة.
(۶) صفي الدين بغدادي، مراصد الاطلاع، به كوشش علي محمد يجاوي، قاهره، ۱۳۷۳ق.
(۷) ميخائيل و سليم شحاده، خوري، آثار الادهار، بيروت، ۱۲۹۱ق.
(۸) دائرة المعارف الاسلامية.
(۹) طبري، تاريخ، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، ۱۳۸۷ق.
(۱۰) علي، جواد، المفصل في تاريخ العرب قبل الاسلام، بغداد، ۱۹۷۶م.
(۱۱) ياقوت حموي، معجم البلدان، بيروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
پانويس
۱. ↑ ياقوت حموي، معجم البلدان، ج۱، ص۶۸، بيروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
۲. ↑ صفي الدين بغدادي، مراصد الاطلاع، ج۱، ص۱۲، به كوشش علي محمد يجاوي، قاهره، ۱۳۷۳ق.
۳. ↑ دائرة المعارف الاسلامية، ذيل ذبيان.
۴. ↑ ياقوت حموي، معجم البلدان، ج۱، ص۶۵، بيروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
۵. ↑ ياقوت حموي، معجم البلدان، ج۱، ص۶۸، بيروت، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
۶. ↑ ميخائيل و سليم شحاده، خوري، آثارالادهار، ب ، ج ۱، ص۲۲ ،يروت، ۱۲۹۱ق.
۷. ↑ حائري، ج ۳، ص۴.
۸. ↑ احمد ابن عبدربه، العقد الفريد، ج۵، ص۱۴۱، به كوشش احمد امين، قاهره، ۱۳۷۲ق.
۹. ↑ احمد ابن عبدربه، العقد الفريد، ج۵، ص۱۵۶، به كوشش احمد امين، قاهره، ۱۳۷۲ق.
۱۰. ↑ علي، جواد، ج۳، ص۲۷۷، المفصل في تاريخ العرب قبل الاسلام، بغداد، ۱۹۷۶م.
۱۱. ↑ طبري، تاريخ، ج۱، ص۲۴۳-۲۴۷، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، ۱۳۸۷ق.
۱۲. ↑ طبري، تاريخ، ج۱، ص۳۱۹، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم، بيروت، ۱۳۸۷ق.
۱۳. ↑ ابن اثير، الكامل في التاريخ، ج۲، ص۳۴۴- ۳۴۵.
۱۴. ↑ ابن كثير، البداية و النهاية، ج۶، ص۳۱۳-۳۱۴، قاهره، مطبعة السعادة.
۱۵. ↑ ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۴۷۴، ترجمه عبدالمحمد آيتي، تهران، ۱۳۶۳ش.
۱۶. ↑ ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۴۷۵، ترجمه عبدالمحمد آيتي، تهران، ۱۳۶۳ش.
۱۷. ↑ ابن خلدون، العبر، ج۱، ص۴۷۹، ترجمه عبدالمحمد آيتي، تهران، ۱۳۶۳ش.