رعایت حق الناس در سفر حج

روایت شده که روزی پیامبر اعظم ‏صلی الله و علیه و آله نگاهی به کعبه کردند، سپس فرمود: "مرحباً بالبیت ما أعظمک و أعظم حرمتک علی الله واللّه للمؤمن أعظم حرمةً منک؛ مرحبا و آفرین بر خانه خدا. چقدر بزرگ و با شکوه و جلال هستی و چقدر حرمتت، نزد خداوند، بزرگ و با شکوه است، ولی به خدا سوگند، حرمت مؤمن [نزد خدا] از حرمت تو بزرگ تر و بیش تر است.
از این روایت استفاده می شود که احترام برادر مومن بالاتر از خانه کعبه است و همچنین رعایت این احترام نیز اجری بزرگتر از احترام به خانه کعبه در پی خواهد داشت، حرمتی که در روایات و احادیث پیامبر اکرم و ائمه اطهار از آن نام برده شده است، قطعا حقوقی را به دنبال خواهد داشت که باید در تمامی شئون زندگی انسان مورد توجه قرار گیرد.

امام صادق علیه السلام در این زمینه می فرمایند: « ما عندَاللهُ بِشَی ءٍ اَفضَل مِن اَداء حَقَّ المومن » ؛ هیچ عبادتی برتر از اداء حق مومن نیست.

 از سوي دیگر توجه به اين نکته ضروری است که بسیاری از عباداتی که بنده مومن انجام می دهد، بدون توجه به رعایت حقوق دیگران با مشکل مواجه شده و در مقبول افتادن آنها تردید جدی وجود خواهد داشت.
رعايت حق الناس در مسايل اقتصادي يكي از مهم ترين مصادیق اين موضوع است، فرد زایر از زمانی که خود را در آستانه ورود به شهرهای مقدس مکه و مدینه می بیند، سعی در جبران حقوق مردم می کند، این موضوع در کسب حلاليت از مردم، جبران بدهکاریهای نقدی و حقوق ضایع شده از مردم به دست وی، آشتی با افرادی که با آنها خصومت داشته و همچنین پرداخت خمس و زکات مال که از مصاديق حق الناس و حق الله به شمار می رود، نمود پیدا می کند. تاكيد اسلام بر رعايت حق الناس آنچنان موكد است كه در روايات آمده است كه آنگاه كه انسان از گناهان پيشين خود به درگاه الهي توبه مي‏كند، تا زماني كه حقوق ضايع كرده مردم را ادا نكند، توبه‏اش پذيرفته نخواهد بود. يعني خدا حق خود را در كوتاهي‏ها و تقصيرها و اهمال‏ها در شرايطي كه نشانه‏هاي ندامت واقعي در فرد مسلمان آشكار شود، مي‏بخشد، اما حق مردم را در هيچ شرايطي جز در صورت جبران حق نخواهد بخشيد.
با توجه به اهمیت سفر حج عمره و تمتع و همچنین حضور فشرده تعداد زیادی از زایران در مکه مکرمه و مدینه منوره توجه به موضوع رعایت حق الناس و مصادیق آن در این سفر معنوی اهمیتی دو چندان پیدا می کند، حقوقی که گاه در حال معنوی زایران ناخواسته از توجه آنها مغفول مانده و باعث کاستن از ارزش معنوی عبادات آنها می شود.

حقوق همسفر
اسلام همواره بر کوچکترین و گذراترین اجتماعات انسانی با نهایت دقت نگریسته است، یکی از ابعاد حقوق متقابل فرد بر اطرافیان خود رعایت حقوق همسفر است، امام صادق در این زمینه می فرمایند: انّ من صَحِبَ مومنا اربعین خطوةً سأله الله عنه یومَ القیامة ( اگر کسی با مؤمنی چهل قدم همراه باشد خداوند از او در قیامت سوال می‎کند.)
رعایت حقوق همسفران در این سفر نه چندان کوتاه و تلاش برای آزرده نکردن آنها یکی از مهم ترین وظایفی است که بر دوش زایر قرار داده شده است، در این زمینه دقت ائمه اطهار و بزرگان دین تا حدی است که حتی در زمینه پیاده و سوار بودن نیز رعایت مساوات با همسفر خود را داشتند، آداب غذا خوردن، آداب سخن گفتن متین، حفظ حقوق زن و مرد در مسافرت، امتناع از سپردن کارهای خود به دیگران و خودداری از آزردن دیگران از دیگرمسایلی است که همواره باید مورد توجه زایران قرار گیرد. در این زمینه روایات زیادی از بزرگان دین نقل شده است که به علت اختصار مجبور به ارجاع خواننده به کتب و روایات مختلف در این زمینه هستیم.

حقوق متقابل در اماکن زیارتی
یکی از مهم ترین ابعاد حقوق متقابل انسان ها در سفر به مکه مکرمه و مدینه منوره به اماکن زیارتی مربوط می شود که عمدتا تجمع افراد در آنها بالا بوده و از همین رو رعایت این حقوق جنبه مهم تری به خود می گیرد. دقت در تردد در مکان های شلوغ، خواندن آرام دعا و قرآن و کتب ادعیه ، پرهیز از خودخواهی در استفاده از اماکن خاص زیارتی، رعایت حدود و حرمت اسلامی در باب زن و مرد، همه و همه از مسایلی است که در این سفرها باید مورد توجه و دقت قرار گیرد.

زایران اماکن متبرکه مخصوصا در مکه مکرمه که جزو حرم امن الهی محسوب می شود، باید از برخورد، اهانت و پرخاش به دیگران خودداری کرده و رعایت مسایل اخلاقی را در تعامل با دیگران مدنظر داشته باشند، رفتارهای زشت و زننده در خیابان ها و بازارها، اشتغال بیش از حد به خرید و گشت  گذار در خیابان ها از دیگر عواملی است که باعث کاسته شدن از اجر معنوی این سفر زیارتی خواهد بود.
حجاج و زایران باید از خواندن ادعیه و نمازهای خود با صدای بلند به نحوی که به دیگران آزار برساند، خودداری کنند و در ترددهای خود در این اماکن نهایت دقت را نموده تا خسارتی به افراد و لوازم همراه آنها وارد نشود.

حقوق متقابل مهمانان خانه خدا و خادمان آنها
از دیگر اقشاری که زایران و حجاج به صورت خاص با آنها در ارتباط هستند، خادمان ضیوف الرحمان در هتل ها و مراکز حمل و نقل هستند که همواره برای برگزاری مناسب مراسم زیارتی زایران در سعی و تلاش هستند، یکی از مصادیق حقوق متقابل این افراد  نیز تعامل مناسب با آنان همراه با انتقال حس کرامت و ادب در قبال آنها است و در مقابل کارکنان و خادمان نیز باید تمام تلاش خود را برای خدمت رسانی بیشتر و بهتر به زایران خانه خدا به کار گیرند.
رعایت تمامی ابعاد حقوق متقابل انسان ها در جامعه اسلامی یکی از معیارهایی است که می تواند مصداق واقعی ایجاد مدینه فاضله در جامعه اسلامی گردد و مسلمانان را در میان تمامی جوامع بشری به نمونه هایی قابل توجه و الگو برداری تبدیل کند.