سایر زیارتگاه‌های استان نجف
63. مقام امام حسن مجتبی(علیه السلام) این مقام، میان زمین‌های خشک صحرایی، در 16 کیلومتری روستای «حیره» (در جنوب کوفه)، قرار دارد. اطراف مقام، هیچ نشانی از زندگی روستایی به چشم نمی‌خورد و نزدیک‌ترین زمین‌های کشاورزی،
63. مقام امام حسن مجتبي(عليه السلام)
اين مقام، ميان زمين‌هاي خشك صحرايي، در 16 كيلومتري روستاي «حيره» (در جنوب كوفه)، قرار دارد. اطراف مقام، هيچ نشاني از زندگي روستايي به چشم نمي‌خورد و نزديك‌ترين زمين‌هاي كشاورزي، در فاصله سه كيلومتري آن واقع شده است. ساختمان مقام، شامل بناي مستطيل شكل ساده‌اي به مساحت تقريبي 150 مترمربع است كه داراي گنبد سبزرنگي به قطر چهار متر و ارتفاع سه متر است. بناي مقام از داخل، شامل يك سالن و اتاق مقام است. داخل اتاق مقام، يك ضريح آهني به نشانه محل حضور امام حسن(عليه السلام) در اين مكان، نصب شده است.
در فاصله حدود پنجاه متري از مقام، يك چشمه آب‌گرم معدني وجود دارد كه محل خروج آب چشمه، به‌صورت يك ستون به ارتفاع حدود 70 سانتي‌متر و عرض 45 سانتي‌متر، ايجاد شده است. اين چشمه، داراي خواص درماني است و گفته مي‌شود برخي بيماران داراي بيماري‌هاي پوستي، از آب آن براي درمان استفاده مي‌كنند. همچنين در فاصله حدود صد متر از مقام، يك حوض آب طبيعي وجود دارد كه آب آن نيز گرم است. اما بوي املاح معدني از آن استشمام نمي‌شود.[1]
64. مزار ابراهيم خليل(عليه السلام)
حضرت ابراهيم خليل(عليه السلام) دومين پيامبر بزرگ اولوالعزم است كه براساس روايات تاريخي، در منطقه بين‌النهرين، در خاك عراق فعلي، به دنيا آمد و بخشي از زندگي خود را نيز در همين سرزمين سپري كرد. امروزه محل تولد ايشان در روستاي «بُرس»، اطراف حله، زيارتگاه و داراي گنبد و بارگاه است. همچنين همه مورخان و مفسران اجماع نظر دارند كه مدفن حضرت ابراهيم(عليه السلام)، در شهر «الخليل» كه در گذشته «حبرون» نام داشته است، در فلسطين اشغالي واقع است. امروزه قبر آن حضرت، به همراه همسرشان ساره و فرزند و نوه ايشان اسحاق، و يعقوب و همسران اين دو پيامبر، در مسجد تاريخي بزرگي در شهر الخليل، واقع شده است و زيارتگاه مسلمانان و يهود مي‌باشد.
با اين حال، در روايتي از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه در كوفه، قبور 370 پيامبر و 600 وصي پيامبر قرار دارد كه دو تن از آنها، حضرت نوح و ابراهيم(عليهما السلام) هستند.[2] «براقي» در تاريخ نجف نوشته است كه از برخي مشايخ و فضلا شنيده است كه علامه سيد مهدي بحرالعلوم به قبري در اطراف نجف مي‌رفت و آنجا را زيارت مي‌كرد و مي‌گفت اينجا قبر ابراهيم خليل(عليه السلام) است. براقي مي‌افزايد كه نزديك روستايي به نام «ابوقوارير»، كنار رود فرات كه در فاصله دو منزل (حدود 18 فرسخ) از نجف قرار دارد، گنبد و قبري وجود دارد كه اهالي روستا، مردگان خود را اطراف آن دفن مي‌كنند و نزد آنان، به قبر ابراهيم خليل(عليه السلام) شهرت دارد.[3]
65. مزار امامزاده محمد اصغر بن امام زين‌العابدين(عليه السلام)
اين زيارتگاه، در منطقه «بلوش»، در شمال شهر كوفه قرار دارد كه امروزه به «سهيليه» يا منطقه جماعه، شهرت دارد. ساختمان بقعه را سيد ثامر عبدالحمزه محمد ذبحاوي بنا كرده و خود نيز خدمتگزار زيارتگاه بوده و تاكنون چندين بار آن را بازسازي نموده است. شالوده بنا از آجر و سيمان و گچ ساخته شده است و بيش از شصت سال قدمت دارد. مساحت بنا، 250 متر و به شكل مربع مستطيل است و بالاي آن، گنبدي دايره‌اي بر ساقه‌اي حدود 5/2 متر، قرار داده شده و چند روزنه براي نورگيري در ساقه، بنا شده است.
ورودي بنا، درِ آهني به ابعاد 5/2×2 متر دارد كه در جانب شمال، قرار داده شده است. وسط بقعه، ضريح مشبك چوبي روي قبر امامزاده نصب شده است و كنار آن نيز، مدفن دو خواهر امامزاده، به نام‌هاي فاطمه و عليه، به چشم مي‌خورد كه روي آنها نيز ضريح آهني، نصب شده است.[4]
دفن شدگان در مزار
براساس مشهور، سه تن از فرزندانِ امام سجاد(عليه السلام) در اين مزار آرميده‌اند كه اسامي آنان عبارت‌اند از: محمد اصغر، فاطمه و عليه. براساس برخي از منابع، امام سجاد(عليه السلام) دو فرزند به نام محمد داشته است كه يكي با عنوان ابوجعفر محمد و ملقب به باقر(عليه السلام) و امام پنجم شيعيان بود و ديگري محمد اصغر است كه مادرش، ام‌ولد بود.[5]
بيهقي، نخستين عالم انسابي است كه محمد اصغر را از جمله فرزندان امام سجاد برشمرده و نوشته او بلاعقب بوده است. سپس وي ادامه مي‌دهد كه همسر فاطمه، دختر امام سجاد(عليه السلام)، «داوود بن علي بن عبدالله بن عباس بن عبدالمطلب» بوده كه پس از وفات ام‌الحسين[6]، با فاطمه ازدواج كرده است. همچنين بيهقي، همسر «عليه» را علي بن حسين اثرم بن حسن مثنّي بن امام حسن(عليه السلام) ذكر نموده است.[7]
امام فخر رازي نيز محمداصغر را از فرزندان بلاعقب امام سجاد(عليه السلام) بر مي‌شمارد و داوود بن علي را همسر فاطمه، ذكر مي‌نمايد. فاطمه پس از خواهرش ام‌الحسن، با داوود ازدواج كرد و از او صاحب يك فرزند دختر شد. او همچنين «عليه» را همسر علي بن حسين اثرم ذكر مي‌كند و مي‌نويسد پس از مدتي از او جدا شده و به عقد عبدالله بن عبدالله بن جعفر طيار بن ابي‌طالب در آمده است. اما فرزندي از او نداشته است.[8]
ابوسعيده موسوي مي‌نويسد:
خادم بقعه گفت كه قدمت بنا، بيش از چهارصد سال است. اما اين ادعا، ثابت نشده است؛ زيرا تاكنون هيچ‌يك از گردشگران و مستشرقان، به وجود چنين بناي قديمي، اشاره نداشته‌اند و نويسنده تاريخ كوفه نيز از اين مزار، در كتابش ياد ننموده است.
وي ضمن انكار وجود فرزندي براي امام سجاد(عليه السلام) به اسم محمد اصغر، ادامه مي‌دهد كه برخي ادعا مي‌كنند كه اين مكان، مدفن محمد بن يحيي بن امام سجاد(عليه السلام) است. اما اين ادعا نيز مردود است؛ زيرا امام سجاد(عليه السلام) فرزندي به نام يحيي نداشته است. بنابراين اثبات اينكه فرزند يا نواده امام سجاد(عليه السلام) در اينجا دفن شده باشد، مورد ترديد است و اگر دفن بودن شخص يا اشخاصي، در اين مكان ثابت شد، در اين صورت، نسب آنان مجهول است.[9]
66. مزار سيد ابوهاشم بن محمد حنفيه
اين زيارتگاه بين عرب‌هاي حيره و نواحي آن، به ابوهاشم بن محمد حنفيه شهرت دارد و ميان خانه‌هاي شهر كوچك ابوصخير از توابع استان نجف، در بيست كيلومتري جنوب شهر نجف واقع شده و در گذشته، جزو استان قادسيه
بوده است.
بوده است.
ساختمان زيارتگاه، بسيار قديمي و شالوده آن، از خشت و گل است. ورودي آن، در جانب شمال قرار دارد كه خود، شامل ايوان كوچكي با طاق قوسي است. بر فراز بقعه، گنبد عرقچيني بلند و بر قبر نيز، ضريح فلزي قرار دارد. از قدمت و تاريخ ساخت بنا، گزارشي به ثبت نرسيده است. اما بيش از دو قرن، قدمت بناي كنوني را تخمين زده‌اند.[10]
براساس شهرت محلي، شخص مدفون در اين بقعه، ابوهاشم بن محمد حنفية بن اميرمؤمنان علي(عليه السلام)، رهبر فرقه كيسانيه است كه گويا اين ادعا، با منابع متقن تاريخي، هم‌خواني ندارد و پذيرفتني نيست. «علامه حرزالدين» مي‌نويسد:
مردم به زيارت او مي‌روند و برايش نذر مي‌كنند. اما اين قبر، از جمله قبور مورد جست‌وجو و بررسي نزد ماست، زيرا مداركي كه بتوان براي اثبات اين شهرت مورد ادعا يا غير آن، در اين مكان ارائه نمود، پيدا نكردم
و خدا داناست.[11]
و خدا داناست.[11]
ابوهاشم عبدالله كيست؟
وي سيدي شريف، عالمي شجاع،[12] راوي احاديث[13] و ثقه‌اي جليل‌القدر[14] بود. از او با عنوان صاحب الشيعه،[15] صاحب المعتزلة[16] و امام الكيسانية[17] ياد كرده‌اند. مادرش ام‌ولد و كنيزي به نام نائله بود.[18] از او با عنوان «عبدالله الاكبر» ياد مي‌كنند.[19] او از پدرش روايت نقل كرده است. از او نيز، زهري[20]، عمرو بن دينار سالم بن ابي‌جعد و فرزندش ابومحمد عيسي
[1]. «مقام الامام الحسن(عليه السلام) في الحيرة بين التاريخ والأثر»، ينابيع، حيدر الجد، ص101. حيدر الجد، معتقد است اين حوض آب، همان است كه بكري تحت نام «اللُجّ» به وجود آن نزديك دير هند، دختر نعمان، اشاره كرده است: «اللُجّ:... غدير عند دَيرِ هِندٍ المتقدم ذكره في باب الديارات». ر.ك: معجم ما استعجم، بكري، ج4، ص1151.
[6]. در برخي منابع امّ‌الحسن ذكر شده كه از داوود يك پسر به نام موسي داشته است. المعقّبون من آل ابي‌طالب، ج2، ص11.
[11]. آرامگاه‌هاي مشهور، ج1، ص47. «تزوره الناس وتنذر له النذور؛ وقبر ابن الحنفية من القبور التي الفحص والتنقيب لدينا، فلم نعثر علي شيء يتمسك به علي اثبات هذه الشهرة الموضعية المدعاة ولا غيرها في هذا الموضع، والله العالم».