آیا امام حسین(علیه السلام) و حضرت ابوالفضل(علیه السلام) که از دنیا رفتهاند، میتوانند حاجت زائران را برآورده کنند؟
پیش از پاسخ به این پرسش، از طریق آیات، روایات، عمل رسول‌الله(صلی الله علیه و آله) و بزرگان دین، لازم است به این نکته اشاره کنیم که یکی از اختلافات اساسی بین عقاید و باورهای پیروان مکتب انبیاء الهی: و مکاتب مادی، در این است که آیا انسان پس از مرگ، ناب
پيش از پاسخ به اين پرسش، از طريق آيات، روايات، عمل رسولالله(صلي الله عليه و آله) و بزرگان دين، لازم است به اين نكته اشاره كنيم كه يكي از اختلافات اساسي بين عقايد و باورهاي پيروان مكتب انبياء الهي: و مكاتب مادي، در اين است كه آيا انسان پس از مرگ، نابود ميشود و ديگر اثري از او در عالم هستي باقي نميماند و با فناي جسم، روح نيز فنا ميپذيرد؟ اين همان چيزي است كه ماديّون، به آن باور دارند.
از نگاه مكتب انبياء:، مطلب از اين قرار نيست، بلكه انسان پس از مرگ، از حيات جاودان برخوردار است؛ هر چند ممكن است جسم از بين برود، ولي روح، هيچگاه از بين نخواهد رفت. بر اساس اين اعتقاد، روح آدمي در عالم برزخ، با قالبي ديگر و بسيار لطيفتر، زنده خواهد ماند. هر كس بر اساس اعمالش در دنيا، از نعمات الهي، متنعم يا معذب خواهد بود. دليل اين مطلب، آيات قرآن كريم است كه شهدا را زنده خطاب ميكند و آنها را متنعم به نعمات الهي ميداند. خداوند در قران كريم ميفرمايد: (وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ)؛[1] «گمان نكنيد كه كشته شدگان در راه خدا مردهاند، بلكه آنها زندهاند و نزد خداي خود روزي ميخورند». در ادامه همين آيه، حالت عموميتري را بيان كرده، ميفرمايد:
(وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ).[2]
به مؤمناني كه به شهدا نپيوستهاند، مژده ميدهند كه در پس آنها خواهند آمد (براي آخرت خواهند شتافت) و از مردن نهراسند و غمگين و ناراحت نباشند.
همچنين در آياتي، خداي متعال بر انبياي گذشته سلام ميكند و ميفرمايد:
- (سَلامٌ عَلى نُوحٍ فِي الْعالَمِينَ).[3]
- (سَلامٌ عَلى إِبْراهِيمَ).[4]
- (سَلامٌ عَلى مُوسى وَ هارُونَ).[5]
- (سَلامٌ عَلى إِلْياسِينَ).[6]
- (سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ).[7]
از اين آيات، استفاده ميشود كه بين اين عالم مادي و عالم برزخ، ارتباط برقرار است؛ بدين شكل كه گفتهها، سؤالها و درودها را ميشنوند و جواب ميدهند.با توجه به آيات قرآني، آيا ميتوان همسو و همنظر با مكتب ماديّون، امام حسين(عليه السلام)، ديگر شهداي اسلام و مؤمنان را مرده پنداشت؟ روشن است كه جواب منفي است. اگر كسي به آموزههاي دين باور داشته باشد، اعتقاد خواهد داشت كه همه آنان زندهاند. اما آيا زنده بودن اين اشخاص، فقط منحصر و محدود به روزي خوردن و ارتزاق آنهاست و ساير ويژگيهاي زندگان را ندارند؟ بيگمان اينگونه نيست؛ بلكه از آنجايي كه آنان زندهاند، پس قادر به شنيدن
و حرف زدن هم هستند، ولي گوشهاي ما قادر به شنيدن صداي
آنها نيست.
و حرف زدن هم هستند، ولي گوشهاي ما قادر به شنيدن صداي
آنها نيست.
بنابراين اعتقاد شيعه اين است كه امامان، صالحان و شهيدان زندهاند و در حقيقت، ما در ايام اربعين و مناسبتهاي ديگر، به زيارت زندهها ميرويم و آنان، به واسطه قرب و منزلتي كه نزد خداوند دارند، ميتوانند شفيع ما در روز قيامت باشند و براي ما دعا كنند، تا خداوند به ما نيز توجه كند. اما اجابت اين حاجتها، بستگي به اراده ذات حق تعالي دارد. بيدليل نيست كه در زيارت امام حسين(عليه السلام) آمده است: «شهادت ميدهم كه كلام مرا ميشنوي و جواب مرا ميدهي».[8] يا در خطبه 83 نهج البلاغه آمده است: «اين مطلب را از خاتم النبيين(صلي الله عليه و آله) بگيريد، كه او فرمود: هر كس از ما بميرد، در حقيقت مرده نيست و هر كس كه به ظاهر بپوسد، در حقيقت پوسيده نيست».[9]
صحبت با اهل قبور در سيره امير المؤمنين علي(عليه السلام) وجود دارد.[10] در سنن الكبري نقل شده است: «انّ فاطمة كانت تزور قبر عمّها حمزة كلّ جمعة، فتصلّي و تبكي عنده»؛[11] «فاطمه زهرا(عليها السلام) هر جمعه به زيارت قبر عمويش حمزه ميرفت و آنجا نماز ميخواند و گريه ميكرد». پيامبر(صلي الله عليه و آله) در عمره حديبيه، قبر مادرش آمنه را زيارت كرد و گريست، كه همه گريستند.[12] ابن حِبّان، از علماي اهل سنت (م. 350ه.ق) صاحب كتاب
ثقات ميگفت:
ثقات ميگفت:
بارها به زيارت قبر علي بن موسي الرضا(عليه السلام) رفتم. در مدتي كه در طوس بودم، هر وقت مشكلي برايم عارض ميشد، به زيارت قبر آن حضرت ميرفتم و از خدا ميخواستم كه مشكلم را حل كند و الحمدللَّه، مشكل برطرف ميشد. بارها امتحان كردم و نتيجه گرفتم.[13]
پيامبر اسلام(صلي الله عليه و آله) فرمود: «هر مسلماني بر قبر برادر مؤمنش عبور كند، درحاليكه او را در دنيا ميشناخت و از او سؤالي كند، خداوند روحش را برميانگيزد، تا جواب او را بدهد».[14] از پيامبر(صلي الله عليه و آله) نقل شده است كه مردگان، صداي كفش تشييعكنندگان را ميشنوند.[15] ابن قيّم جوزيه، در كتاب الروح ميگويد: «سلف بر اين مطلب اجماع كرده و به تواتر رسيده است كه شخص مرده، كساني را كه به زيارتش ميآيند، ميشناسد و از آمدنشان مسرور ميشود».[16] همچنين از ابي هريره نقل شده است كه پيامبر اكرم(صلي الله عليه و آله) فرمود: «هر كس بر قبر شخصي عبور كند و بر صاحب آن درود فرستد، صاحب قبر، او را شناخته و سلامش را جواب ميدهد».[17] بيهقي از سعيد بن مسيّب نقل ميكند:
ما با علي بن ابيطالب(عليه السلام)، داخل قبرستان مدينه شديم. حضرت(عليه السلام) ندا داد: «اي اهل قبرستان! سلام و رحمت خدا بر شما باد. از خبرهاي خود به ما ميگوييد يا ما شما را خبر دهيم؟». سعيد ميگويد: صدايي شنيديم كه در جواب ميگفت: «و عليكم السلام و رحمة اللَّه و بركاته يا اميرالمؤمنين. خبر ده ما را از آنچه اتفاق افتاد». حضرت(عليه السلام) فرمود: «اما زنان شما، به همسري ديگران درآمدند. اموال شما، تقسيم شد و اولاد شما نيز در زمره ايتام در آمدند. ساختمانهايي كه بنا كرديد، دشمنانتان در آنها ساكن شدند. اين خبرهايي است كه نزد ماست. خبرهايي كه نزد شماست چيست؟». سعيد ميگويد: مردهاي به صدا درآمد و گفت: «هر آينه كفنها پاره شد، موها ريخت، پوستها از بدن جدا شد، حدقهها بر صورتها ريخت و از بينيها، چرك بيرون آمد. آنچه را فرستاده بوديم، يافتيم و آنچه را به جا گذارديم، خسارت ديديم».[18]
[1]. آل عمران: 169.
[2]. آل عمران: 170.
[3]. صافات: 79.
[4]. صافات: 109.
[5]. صافات: 120.
[6]. صافات: 130.
[7]. صافات: 181.
[8]. بحارالانوار، ج48، ص180.
[9]. شرح نهج البلاغه، ج6، ص379.
[10]. نهج البلاغه، حكمت 13.
[11]. سنن الكبري، ج4، ص131.
[12]. مسند احمد، ج6، ص76.
[13]. ثقات، ج8، ص456.
[14]. الروح في الكلام علي ارواح الاموات والاحياء بالدلائل من الكتاب والسنه، ص5.
[15]. همان.
[16]. همان.
[17]. فيض القدير، ج5، ص487.
[18]. حقيقة التوسل و الوسيله، ص242.