تانزانیا
کشوری مسلمان در کرانه شرقی افریقا تانزانیا که از دو بخش اصلی به نام تانگانیکا و جزایر زنگبار تشکیل شده است، از شمال به اوگاندا و کنیا؛ از جنوب به موزامبیک، مالاوی و زامبیا؛ از غرب به جمهوری دموکراتیک کنگو (زئیر) و بروندی و رواندا؛ و از شرق به
كشوري مسلمان در كرانه شرقي افريقا
تانزانيا كه از دو بخش اصلي به نام تانگانيكا و جزاير زنگبار تشكيل شده است، از شمال به اوگاندا و كنيا؛ از جنوب به موزامبيك، مالاوي و زامبيا؛ از غرب به جمهوري دموكراتيك كنگو (زئير) و بروندي و رواندا؛ و از شرق به اقيانوس هند محصور است. مساحت اين كشور 945087 كيلومتر مربع و پايتخت آن دارالسلام است.[1] تانزانيا به 26 منطقه يا استان تقسيم ميشود كه از اين شمار، 21 استان در سرزمين اصلي و پنج استان در جزاير زنگبار قرار دارند. زبان رايج اين كشور «سواحيلي» است كه آميزهاي از زبانهاي بانتو، عربي، انگليسي و اندكي پرتغالي، فارسي و هندي است.[2] حدود 126 قبيله در اين كشور زندگي ميكنند.[3] (تصوير شماره 16)
مسيحيت و اسلام دو دين عمده اين كشور هستند كه در باره شمار آنها ميان سازمانهاي مسلمان و مسيحي اختلاف است. بيش از 97% جمعيت زنگبار و بيش از 60% جمعيت سرزمين اصلي تانزانيا را مسلمانان تشكيل ميدهند. در ميان مسلمانان اين كشور، آفريقاييتبارها شافعي؛ هنديتبارها حنفي؛ و عمانيتبارها بيشتر اباضي هستند. حدود 15 هزار تن از مسلمانان اين كشور از شيعيان خوجه اثناعشري به شمار ميروند كه آسياييتبار و به ويژه هندي هستند.[4] فرقههاي صوفي يا طريقتها عامل اصلي گسترش اسلام در سده بيستم م. بودهاند. حدود 70% از مسلمانان سني تانزانياي امروز به فرقههاي صوفي وابستهاند كه بزرگترين اين فرقهها قادريه است.[5]
ورود اسلام به اين سرزمين، در دو مرحله صورت گرفت. نخست، پيش از سده هجدهم م. با نفوذ اعراب در سواحل و سكونت آنها در شرق آفريقا؛ و سپس در ميان سالهاي 1880 تا 1930م. اسلام درون خاكهاي افريقاي شرقي نفوذ كرد. گسترش اسلام از مناطق ساحلي به سرزمينهاي داخلي افريقاي شرقي، با تجارت پيوند داشت.[6]
در سده 4ق./11م. گروهي از ايرانيان به نام شيرازيها به رهبري علي بن حسين شيرازي كه گويا حاكم شيراز بوده است، به سواحل شرقي افريقا (زنگبار) مهاجرت كردند. آنان در سواحل و جزاير منطقه، پادشاهي بزرگي به نام شيرازيها يا زنج را پايه نهادند و حكومتهاي عربي پيشين را زير سلطه خود درآوردند.[7] پرتغاليها به سال 1502م. با حمله به اين منطقه، به حكومت شيرازيها پايان دادند و تا سده 17م. به سلطه خود بر اين منطقه ادامه دادند. سرانجام به سال 1111ق./1699م. دست آنان از اين منطقه كوتاه شد. از اين تاريخ، اين سرزمينها به قلمرو امامان عمان پيوست و حاكماني از جانب امامان يعاربه، به نام سلطان عمان، بر اين سرزمينها حكومت ميكردند. امام عمان، سعيد بن سلطان (حك: 1221-1272ق. / 1806-1856م.) به سال 1832م. پايتخت خود را از مسقط به شهر زنگبار انتقال داد و به گسترش حاكميت سياسي خود تا دورترين مناطق تانگانيكا پرداخت.[8]
آلمانيها و انگليسيها سالها بر سر اين منطقه با هم ستيز داشتند تا آن گاه كه به تصميم سازمان ملل، تانگانيكا به قيموميت انگلستان درآمد. انگلستان در 9 دسامبر 1961م. استقلال تانگانيكا را به رسميت شناخت. سپس مردم زنگبار نيز در جهت استقلال كشور خود كوشيدند و سرانجام به سال 1342ش./1963م. جزاير زنگبار زير حاكميت عربها به استقلال رسيد. اين كار مخالفت مردم غيرعرب اين جزاير را در پي داشت و به درگيريهاي خونين در 1964م. انجاميد. سرانجام در 22 آوريل 1964م. دو كشور زنگبار و تانگانيكا با يكديگر متحد شدند و نام تانزانيا را كه تلفيقي از حروف نامهاي اين دو كشور است، براي سرزمين خود برگزيدند و جمهوري متحد تانزانيا را بنياد نهادند.[9]
حج تانزانيا: در باره پيشينه ارتباط تانزانيا با حج و حرمين آگاهي فراوان در دست نيست. در برخي منابع، از وجود بردههاي زنگباري در دكههاي بردهفروشان مكه گزارش شده است.[10] در نظر مردم اين منطقه، مكه مكاني مناسب براي زندگي به شمار ميرفت و بسياري از مردم اين كشور به عنوان برده در مكه به كار ميپرداختند و كارهايي سخت چون باركشي و حمل آب انجام ميدادند. افزون بر اينان، افرادي آزاد نيز در مكه ميزيستند كه به مشاغلي چون نگهباني ميپرداختند. اين افراد به عنوان اغوات* كعبه در مسجدالحرام خدمت ميكردند و وظايفي چون انتظامات و تأمين روشنايي كعبه و مسجدالحرام را بر عهده داشتند.[11]
حكمرانان اين مناطق هدايايي به مكه فرستادند؛ از جمله شمشير و كاردي از طلا كه سلطان زنگبار به شريف مكه اهدا نمود.[12] حجگزاري حكمرانان زنگبار و نيز خدمات آنها به زائران خانه خدا در برخي منابع گزارش شده است. اختصاص كشتيهايي براي انتقال رايگان زائران در موسم حج به دست بَرْغَش (حك: 1870-1888م.) پنجمين پسر سعيد، سلطان اباضي مذهب عمان و زنگبار، در اين گزارشها به چشم ميخورد.[13] از مبادلات تجاري ميان زنگبار و بندر جده به سال 1302ق. نيز گزارشي در دست است.[14]
آمارهاي پراكنده از شمار حاجيان زنگبار و تانزانيا در منابع گوناگون وجود دارد. شمار زنگبارياني كه از راه دريايي به سال 1346ق. به حج رفته بودند، 34 تن ياد شده است.[15] شمار اين حاجيان در سالهاي 1370، 1371، 1372 و 1373ق. به ترتيب 270، 33، 58 و 121 تن گزارش شده است.[16] به سال 1386ق. 221 تن از زنگبار[17] و به سال 1387ق. 975 تن و به سال 1404ق. 1074 تن از تانزانيا به حج مشرف شدهاند.[18] بر پايه آمار روزنامه الندوه چاپ مكه، شمار حاجيان به سال 1383ق. از تانگانيكا 71 تن و از زنگبار 90 تن گزارش شده است.[19]
امروزه با توجه به محدود بودن هواپيماها و شركتهاي هواپيمايي تانزانيا، دولت اين كشور به اجاره هواپيما از ديگر كشورها همچون عربستان سعودي، اسپانيا و امارات پرداخته و به سال 2007م. حدود 1500 حاجي را از اين طريق به عربستان انتقال داده است.[20] هزينه سفر حج به سال 2007م. ميان 2400 تا 3200 دلار ياد شده است كه شامل تهيه بليت رفت و برگشت، حمل و نقل در مكه و مدينه، زيارت دوره، اسكان، و تغذيه ميباشد.[21] هر سال گوشت گوسفندهاي قرباني حج نيز براي فقيران تانزانيا و زنگبار فرستاده ميشود.[22]
منابع
التاريخ القويم: محمد طاهر الكردي، به كوشش ابن دهيش، بيروت، دار خضر، 1420ق؛ تانزانيا: دفتر مطالعات سياسي و بين المللي، تهران، وزارت امور خارجه، 1388ش؛ حديث قافلهها: سيد علي قاضي عسكر، تهران، مشعر، 1382ش؛ خاطرات سفر مكه: احمد هدايتي و محمد علي هدايتي، تهران، حيدري، 1383ق؛ دانشكده ادبيات و علوم انساني (فصلنامه): دانشگاه فردوسي مشهد؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي: زير نظر بجنوردي، تهران، مركز دائرة المعارف بزرگ، 1372ش؛ دائرة المعارف جهان نوين اسلام: جان ال اسپوزيتو، ترجمه و تحقيق: طارمي و ديگران، تهران، نشر كتاب مرجع، 1388ش؛ ستة اشهر في الحجاز: جون كين، ترجمه: ساره هادي، بيروت، دار الرافدين، 1432ق؛ شيعيان تانزانيا ديروز و امروز: امير بهرام عرب احمدي، تهران، الهدي، 1379ش؛ شيعيان تانزانيا: اداره كل اطلاعرساني مجمع جهاني اهل بيت، تهران، مجمع جهاني اهل بيت، 1380ش؛ مرآة الحرمين: ابراهيم رفعت پاشا (م.1353ق.)، قم، المطبعة العلميه، 1344ق؛ مكتب اسلام (ماهنامه): قم، مؤسسه مكتب اسلام؛ المنار (ماهنامه)؛ نامه فرهنگ (فصلنامه): تهران، معاونت فرهنگي وزارت ارشاد.
سيد حامد عليزاده موسوي
[1]. تانزانيا سرزمين هميشه سبز، ص1-3؛ تانزانيا، ص1، 8.
[2]. تانزانيا، ص9.
[3]. تانزانيا، ص7-8؛ تانزانيا سرزمين هميشه سبز، ص41-43.
[4]. تانزانيا سرزمين هميشه سبز، ص121، 143-152؛ شيعيان تانزانيا ديروز امروز، ص108-109؛ شيعيان تانزانيا، ص13-14؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ج14، ص360-365.
[5]. دائرة المعارف جهان نوين اسلام، ج2، ص55.
[6]. دانشكده ادبيات و علوم انساني، ش67، ص571، «اسلام در تانزانيا»؛ دائرة المعارف جهان نوين اسلام، ج2، ص54.
[7]. نامه فرهنگ، ش35، ص169-171، «پيشينه فرهنگي ايرانيان در شرق افريقا»؛ تانزانيا سرزمين هميشه سبز، ص122-
123.
123.
[8]. تانزانيا سرزمين هميشه سبز، ص123-126.
[9]. تانزانيا سرزمين هميشه سبز، ص24-38، 123-126؛ مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني، ش67، ص569-570.
[10]. حديث قافلهها، ص104-105.
[11]. ستة اشهر في الحجاز، ص76-78.
[12]. مرآة الحرمين، ص81.
[13]. المنار، 10 بهمن 1281، ش174، ص840، «حج سلطان زنگبار»؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامي، ج11، ص723-724.
[14]. مرآة الحرمين، ص50.
[15]. افادة الانام، ج5، ص220.
[16]. التاريخ القويم، ج2، ص234-236.
[17]. مكتب اسلام، س8، ش6، ص16، «تعداد افراد شركت كننده در كنگره حج».
[18]. مكتب اسلام، س24، ش8، ص25؛ س9، ش6، ص59، «آمار حجاج در سال 1387ق.».
[19]. خاطرات سفر مكه، ص221.
[20]. www.eturbonews.com/336/tanzanian-hajj-pilgrims-camp-airport-lost-hope-fly; www.eturbonews.com/360/tanzania-pilgrims%E2%80%99-saga-ends-heartbreaks.
[21]. www.eturbonews.com/336/tanzanian-hajj-pilgrims-camp-airport-lost-hope-fly.
[22]. www.idbgbf.org/portal/detailed.aspx?id=419; www.ns.saudinf.com/display_news.php?id=3194.