با حضور علما، اساتید و فضلای حوزه علمیه قم در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد؛
گزارشی جامع از نخستین همایش «واکاوی اصالت میراث حدیثی شیعه»
به جرأت میتوان گفت که اگرما الان بیش از ۱۰۰ هزار حدیث داریم؛ آنهایی که خیلی دقت کنند فکر نمیکنم هزار تا حدیث جعلی پیدا کنند؛ حساب عامه از ما جداست. در کتابهای اصیل ما اصلا این چیزها نیست، یک چیزی شنیدند.
علماي حديث شناس و محققاني كه به موازين رجالي و دقتهاي متني و سندي مسلط هستند و نگاهي راهگشا و پايهاي به حديث دارند به گونهاي كه حديث را در متن استنباطها و دقايق خويش قرار ميدهند و حفظ ميراث حديثي را در اولويت مطالعات و تحقيقات خويش ميدانند انتظار ميرود با نگاهي فرا سندي و واقع نگرانه با توجه به قرائن و دقائق روشهاي محدثين و فقها و اصحاب بزرگوار در نقل و حفظ اين تراث عظيم و در عين حال به طور علمي و بسيار عالمانه به اين وادي وارد شوند تا مراكز علمي از تحقيقات آنها بهرهمند گردد.
به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، نخستين همايش تخصصي «واكاوي اصالت ميراث حديثي شيعه»، به همت موسسه امامهادي(ع) وابسته به دانشگاه امام صادق(ع) عصر امروز، با پيام حضرت آيتالله لطفالله صافي گلپايگاني و با سخنراني اساتيد و صاحبنظران حوزه علميه آيات و حججاسلام استادي، مختاري، عليدسوت، مهدويراد، احمدي و ميرلوحي، همراه با ميزگرد علمي در مركز فقهي ائمه اطهار(ع) قم برگزار شد. در ادامه گزاشي مختصر از سخنان اساتيد مدعو را ميخوانيد.
محققان با نگاهي فراسندي و واقع نگرانه به تحقيق و تتبع حديث بپردازند
پيام حضرت آيتالله لطفالله صافي گلپايگاني از مراجع تقليد شيعه، به همايش «واكاوي اصالتهاي حديث شيعه» به شرح زير است:
بسم اللّه الرحمن الرحيم الحمدللّه رب العالمين و صلّي اللّه علي سيّد المرسلين محمد و آله الطاهرين لا سيّما بقيّه اللّه في الأرضين
قال الامام ابا عبدالله جعفر بن محمدالصادق (ع) اعرفو منازل شيعتنا عندنا علي قدر روايتهم عنا و فهمهم منا، السلام عليكم و رحمه الله و بركاته،
حركت علمي فرخندهاي كه در طليعه آن همايش باشكوه واكاوي اصالت ميراث حديثي شيعه عنوان گرفته است بشارت و آيندهاي درخشان در دفاع از حديث شيعه و مباني و اصول آن ميدهد.
در عظمت كار حديث و فعاليت براي تقويت و استحكام اعتقادات هر چه بگوييم و هر چه روايت بخوانيم باز هم نميتوان حد آن را استحصاء نمود، قرآن و سنت و حديث همه حقايق است و همهي حقايق در قرآن و حديث است.
تفسير اهل بيت صلوات الله عليم اجمعين، علوم مأثوره و احاديث شريفه، آثار نبويه، معارف نهج البلاغه، صحيفهي سجاديه، صحيفهي ثالثه و رابعه و خامسه، كتاب شريفهي اربعه، گنجينههاي ادعيه، موسوعهي بحار الانوار، كتاب مكارم الاخلاق و دهها و صدها اصل و كتاب همه ذخاير و گنجهاي ارزشمندي هستند كه بشر هميشه در مسير حركت به سوي كمال به آنها احتياج مبرم دارد.
تراوش اين علوم از بيت نبوي (ص) از آيات عظيمهي نادره و دلايل شافيهي كافيه بر وجود خداوند متعال و عالم غيب است، متأسفانه برخي كه به اصطلاح دانش پژوه و اهل تحقيق شمرده ميشوند از اين يگانه درياي علم و معرفت غافل مانده و چنان كه سزاوار است قدر اين نعمت را نميدانند و چه بسا به مكتبهايي نظر دوختند كه غير از ظلمات و تاريكي و سرگرداني كسي را به جايي رهنما نيستند و سراب را نشان ميدهند و با تضعيف غيرعلمي و غير منصفانهي مباني اسناد و محتواي احاديث به اصل دين و مخصوصا ركن ركين امامت و مقامات ائمهي معصومين (ع) لطمه ميزنند.
در اين ميان از علماي حديث شناس و محققاني كه به موازين رجالي و دقتهاي متني و سندي مسلط هستند و نگاهي راهگشا و پايهاي به حديث دارند به گونهاي كه حديث را در متن استنباطها و دقايق خويش قرار ميدهند و حفظ ميراث حديثي را در اولويت مطالعات و تحقيقات خويش ميدانند انتظار ميرود با نگاهي فرا سندي و واقع نگرانه با توجه به قرائن و دقائق روشهاي محدثين و فقها و اصحاب بزرگوار در نقل و حفظ اين تراث عظيم و در عين حال به طور علمي و بسيار عالمانه به اين وادي وارد شوند تا مراكز علمي از تحقيقات آنها بهرهمند گردد. اين حركت و به اين كيفيت بسيار لازم است و در اين جهت زمان زيادي از دست رفته است.
حقير نيز براي همراهي با اين حركت علمي در حد بضاعت خويش توجه فضلاي گرامي را اجمالا به اين نكته معطوف ميدارم:
با بررسي قرائن در كتب حديثي، رجالي و … ميتوان دريافت كه تعداد زيادي از كتبي كه در قرون سوم و چهارم بلكه در قرن دوم به رشتهي تأليف درآمده و از مصاديق كتابهاي بزرگاني همچون شيخ صدوق، شيخ طوسي، نعماني و ديگران اعلي الله و مقاهم ميباشم در حين تأليف جوامع حديثي در نزد آنان موجود بوده است ولكن رسم و روش ناقلين بر اين بوده كه تنها بر اساس نقل اساتيد و اجازهي آنها در روايت عمل كرده و بدون واسطهي آنان از كتاب نقل نمينمودند.
بر اين پايه هر چند در برخي اسناد مخصوصا در كتب اربعه يا ديگر كتب نقاط ضعفي هم وجود داشته باشد اما اين نقاط ضعف آسيبي به اعتبار روايت و اهتمام و استدلال به آن نميرساند و از ديگر سو شدت امانت داري بزرگان و محدثين متقدم ما را نشان ميدهد به عنوان نمونه ميتوان شواهد اين مسأله را در كتاب فهرست شيخ طوسي و روش ابن ادريس ديد، همچنين نمونهي روشني براي اين مطلب در كتاب منتخب الاثر، ابن عياش جوهري آمده است .حقير به تفسير اين نكتهي مختصر اما بسيار مهم در ابتداي كتاب منتخب الاثر در بحث از ائمهي اثني عشر (ص) پرداخته ام.
در انتها با سپاس از دست اندركاران و فضلا و علماي حاضر در اين جلسه تقارن آن را با طليعهي ايام ميلاد موفور السرور حضرت ولي عصر ارواح العالمين له الفدا را به فال نيك و مبارك گرفته و اميدوارم تحت عنايات ولي الله الاعظم عجلي الله تعالي فرجه الشريف بيش از پيش به خدمتگذاري موفق باشيد.
يازدهم شعبان المعظم ١۴٣٩ لطف الله صافي
پاسخ به شبهافكنان احاديث شيعه
آيتالله رضا استادي، رئيس شوراي عالي حوزههاي علميه: چندي است كه برخي چه در داخل حوزه، چه در دانشگاهها، چه در خارج و چه در خارج از كشور راجع به حديث صحبتهايي ميكنند كه معقول و درست نيست و واقعيت ندارد.
ما تا اين بهانهها را درست توضيح ندهيم و متوجه نشوند، لااقل آنهايي كه عنادي ندارند باز ادامه ميدهند البته اين واقعيت را ما نميتوانيم انكار كنيم كه بالاخره حديث جعلي داشتيم و احاديث جعلي هم از زمان پيغمبر (ص) تا زمان ائمه معصومين بوده است.
يكي از بهانههاي اين قبيل افراد اين است كه گاهي به همين جملات كلي اكتفا ميكنند و ميگويند خودشان ميگويند ما حديث موضوع داريم خودشان به خصوص عامه كتابهايي به عنوان موضوعات نوشتند همين را بهانه ميكنند، هر چه را كه دلشان نخواست و با سليقه شان نساخت ميگويند از همانهاست، با اينكه توجه ندارند كه اگر حديث جعلي بوده تقريبا بايد بگوييم ۹۹ درصد آن، همان زمان مشايخ ما همه از كتابها خارج شده است.
به جرأت ميتوان گفت كه اگرما الان بيش از ۱۰۰ هزار حديث داريم؛ آنهايي كه خيلي دقت كنند فكر نميكنم هزار تا حديث جعلي پيدا كنند؛ حساب عامه از ما جداست. در كتابهاي اصيل ما اصلا اين چيزها نيست، يك چيزي شنيدند.
ما يقين داريم كه در آغاز حديث جعلي بوده و اطمينان داريم كه احاديث جعلي مگر به ندرت در كتابهاي اصيل ما راه پيدا نكرده است، اگر كسي واقعا عناد ندارد توجه بكند.
آنها اين موضوع را بهانه ميكنند كه در روايات شما هست كه منهاي مسألهي تعارض، احاديث را به قرآن عرضه كنيد كه حديث مخالف قرآن نباشد؛ اين كار شده و حالا هم كسي ابا ندارد احاديث را به قرآن عرضه كنند، اگر پيدا كردند كه دلبخواهي نيست كه هر كس از يك حديثي خوشش نميآيد يك آيهاي را يك طوري معني كند بگويد اين با آيه نميسازد.
تقيّه از ديگر بهانههاي شبهه افكنان در احاديث شيعه است؛ در پاسخ بايد گفت كه تقيه هست، احاديث تقيه هم هست، خود ائمه هم يادآوري كردند، بزرگان ما هم توجه داشتند. البته يك كوتاهي هم از طرف ما شده كه ما بين كتابهايي كه به آن توجه كامل داريم مثل كتب اربعه، بعضي از كتابهايي كه اصلا مولف در صدد اينكه احاديث صحيح دارد نبوده اينها را هم جدا نكرديم و لذا قاطي ميكنند، بعضي از اماليهاي ما اينطور است كه حديث ميخواندند منتها در صدد اين نبودند كه حالا اين حتما يك سند درست داشته باشد.
بهانهي مساله غلوّ؛ در برخي كتابها كه ديدم، در مورد اين مساله اشتباه شده ولو از جانب بزرگان ما هم بوده بايد برگرديم، غلو را درست معني نكردند هر كسي يك فضيلت مهمي از اهل بيت گفته گفتند غالي است، اگر يك كسي اشتباه كرده ولو از بزرگان ما هم باشند بايد تبيين كرد چراكه معارف ما و مقامات ائمه(ع) معلوم است.
واقعا كساني كه عناد ندارند و دنبال واقعه هستند به كساني كه در اين رشته مهارتي دارند و زحمتي كشيدند و سالهاي سال تتبع كردند و به نتيجه رسيده است، استفاده كند. چرا مراجعه نكرده همين طور يكي كتاب مينويسد؟
در هر صورت اگر مثل اين كتاب قبلا نوشته شده، اين كتاب بعدا نوشته بشود، اين نكاتي كه آنها به آن تمسك ميكنند و به اصطلاح عامه ي مردم هم ظاهر الصلاح است اين را بايد در اين نوشتهها توضيح بدهيم، طلاب و فضلا و دانشگاهيهاي ما توجه داشته باشند كه وقتي ميگوييم صحيح منظور چيست؟ وقتي ميگوييم صحيح را قبول داريم ضعيف را قبول نداريم منظور چيست؟
اين كتاب و از قبيل اين كتاب اگر در گذشته بوده اگر در آينده ميخواهيم بنويسيم اين بهانهها را بايد از دست اينها بگيريم و همه متوجه بشوند كه مقصود ما از حديث صحيح و ضعيف چيست؟ و كتابهاي اصيل ما كه به اين زودي حاضر نيستيم حتي يك حديث آن را رد كنيم كدام كتابهاست.
هفت آسيب جدي در پژوهشهاي حديثي
حجتالاسلام ابوالقاسم عليدوست، استاد سطح خارج و رئيس انجمن فقه و حقوق حوزه علميه قم: معتقد هستيم كه احاديث اهل بيت(ع) از جمله شخص پيامبر(ص)، داراي مخاطبان فراديني است. صحيفه سجاديه ونهج البلاغه شريف و دعاي كميل و… را ميتوانيم به دست هر انساني كه به معبودي معتقد است عرضه كرد؛ معارف اهل بيت(ع) ترجمان قرآن كريم است و همان ظرفيتي كه در قرآن وجود دارد، در روايات اهل بيت(ع) نبوت نيز وجود دارد.
بهترين و مهمترين ابزار حكومت مهدوي، پس از قرآن كريم، روايات اهل بيت نبوت است و در جاي خود نيز ثابت شده است كه بين روايات اهل بيت(ع) و قرآن كريم رابطه دوسويه است. يعني اينگونه نيست كه تنها روايات مفسر قرآن باشند، بلكه در بخشهاي زيادي، قرآن مفسر روايات اهل بيت(ع) است؛ متفكران و محققان بايد رابطه يك سويه را به دو سويه تغيير ديد دهند.
اين ظرفيت از همان روزهاي آغازين رحلت پيامبر(ص) و كمي قبل از آن، دچار آسيب شد؛ از جمله اين آسيبها، انديشه و توهم كافي انگاري قرآن بود؛ اين شعار حسبنا كتاب الله نه فقط در زمان پيامبر(ص)، بلكه حتي در همين الان هم در برخي از تفكرات ديده ميشود.
آسيب دوم، ضعيف انگاشتن افراطي و ناموجه اخباري است كه در اختيار داريم از حيث سند و يا راههاي دست يابي به احاديث اهل بيت(ع)؛ منكر روايات ضعيف نيستيم، ولي اينكه بخش عظيمي از روايات به نام مجوسيات، مسيحيات و اسرائيليات كنار گذاشته شود، آسيب ديگري بود كه لطمه خود را تا جايي كه كتب معتبري چون اصول كافي را ميگويند ضعيف است وصل شد.
آسيب سوم نقطه مقابل بود كه همان افراط ناموجه از اخذ اخبار در كنار عقل و قرآن و روايات است كه در يك نظام هرمي در طول هم بود؛ اينكه اجتهاد در اخذ به اخبار كنار رفت و به خود سند اكتفا شد نيز از ديگر آسيبهاي اين حوزه است.
ما ماموريم كه روايات اهل بيت(ع) را در كنار عقلي كه در روايات آمده است و قرآن و روايات قراردهيم،
آسيب چهارم آن بود كه برخي از اخباريها پنجه تعرض به صورت ديگران افكندند كه اثرش را روي اخبار گذاشت و اثرهاي گرانسنگ اخباريون بزرگ را نيز دچار خسارت كرده است.
انديشه تخته بند كردن روايات به زمان و مكان خاص آسيب پنجمي است كه در اين عرصه مطرح است؛ يعني اينكه عنوان ميشود كه اين روايات مشمول مرور زمان شده است؛ در اينجا بايد فرازمان بودن و فرامكان بودن روايات اثبات شود.
آسيب ششم هم برخي از تصورات بي بنيان و نقل به معنا است؛ در روايات بيان شده است، اصل مراقبت و كنترل روايات توسط تراث مكتوب شده نيز وجود دارد و اين مطلب را از نقل به معنا خارج كرده و به نقل به الفاظ رسيده؛ برخي از تصورات بي بنيان باعث شد اين توهم ايجاد شود.
نگاههاي خاص به تراث اهل بيت(ع) آسيب هفتم در اين عرصه است؛ از جمله انگيزههاي سياسي و اعتقادي و فرقهاي باعث ميشد كه برخي از روايات اهل بيت(ع) پررنگ و برخي ديگر نيز ناديده گرفته شود؛ متفكران بايد با روشي كه در فقه انجام ميدهند در خدمت اخبار قرار گيرند و از اخبار نيز استفاده كنند.
حراست از قرآن و احاديث، مشي ائمه اطهار(ع)
حجتالاسلام محمدعلي مهدوي راد، نويسنده، استاد حوزه و عضو هيئت علمي دانشكده الهيات پرديس فارابي: تاريخ حديث از نكات مهمي است كه بايد در عرصه پژوهشي مورد توجه قرار گيرد؛ ضرباتي كه برخي از خاورشناسان به سنت وارد كردند، جوامع اسلامي بيداري پيدا كرده كه اين مباحث را مطرح كردند.
در تحريرالعلم خطيب بغدادي، مجموعهاي از روايات وجود دارد كه گويا شخص پيامبر اكرم(ص) از ثبت و ضبط كتابت نهي فرموده اند؛ به حدي بر اين روايات دامن زده اند كه برخي از عالمان بزرگ نيز اين بحث را پذيرفته اند.
با قاطعيت نيز بيان ميشود كه حتي يك روايات صحيح دلالت كننده نهي از روايت وجود ندارد؛ جز يك روايات در مسلم كه اگر به عنوان توجه شود آن است كه خود مسلم آن روايت را براي ثبت و ضبط به كار برده است نه نهي از ثبت.
برخي ديگر از انديشمندان جلوگيري از كتابت را يك بحث شخصي تلقي كردهاند؛ دكتر شوقي ضيف شخصيت فاضل و محقق در كتاب خود تصريح ميكند كه كتابت علم و حديث، انقطاع و هيچگاه گسست نداشته است؛ زيرا در تشيع، شيعيان امام خود را مفترض الطاعه در تمام شئون ميدانند و چون امام علي(ع) بر كتابت حديث اصرار داشتند پس شيعيان نيز چنين كرده اند.
مرحوم آيتالله عسكري بيان كرده، امام علي (ع) جريان حراست و حفاظت از قرآن و حراست از حديث و سنت را پس از حكومت ايجاد كردند؛ امام(ع) براي استمرار سنت نبوي و نقل روايات تلاش عظيمي انجام دادند.
امام حسن(ع) در ده سال پس از صلح به شكل معنا داري افراد را به دمشق فرستادند تا حديث بخوانند؛ بسياري از كوفيان به امر امام حسن(ع) در دمشق روايات پيامبر را در فضايل امام علي(ع) قرائت كردند.
امام سجاد(ع) كار معجزه آسايي كرده است زيرا خفقان آميزترين روزگار تشيع، روزگار امام سجاد(ع) است، ولي ايشان ميراث حديثي را بوجود آوردند؛ ۲۹۴ آيه در صحيفه الجامعه، استخدام و تفسير شده است و همه آنها معني دار است؛ امام سجاد(ع) وقتي به درود به خداوند و پيامبر و اهل بيت (ع) ميرسند اطلاق دارد، ولي وقتي به سلام به صحابه ميرسد، بيان شان اطلاق ندارد كه نگاه شيعه به صحابه را بيان ميكند.
اهتمام علماي شيعه نسبت به دقت در ضبط درست و شكل حديث
حجتالاسلام رضا مختاري، رئيس موسسه كتابشناسي شيعه: طريق اجازه يكي از اصول روايت است؛ كتب حديث را نزد مولفين و مشايخ قرائت ميكردند تا ضعف و… آن مشخص شود و پس ازآن مشايخ اجازه صادر ميكردند. از اين جهت بسياري از كتب حديثي ما نزد مشايخ خوانده شده است و در آن نيز تصريح شده است كه اين مطالب نزد ما قرائت شد.
شيخ صدوق يكي از شاگران فقيه اش را فراخواندند كه كتاب را طبق نسخه نزد ايشان قرائت كند و اين مساله را نيز قيد فرمود كه اين كتاب توسط فلان شخص قرائت شد و فلان قسمت كتاب نيز تصحيح شد.
ميرزاي نوري نسخهاي از «كتاب كافي» را نيز بيان ميكند كه اين كتاب نيز بر شهيد ثاني قرائت شده است كه اين نسخه كافي در دسترس است و در كتابخانه آيتالله مرعشي نجفي موجود است و قسمتي از عبارات شهيد نيز وجود دارد.
مهمتر از آن، نسخهاي از تهذيب شيخ طوسي است؛ نسخه تهذيب از خط خود شيخ است و اين نسخه نزد شهيد بوده است؛ شهيد ثاني با شاگردش شيخ حسين بن عبدالصمد پدر شهيد بهايي مقابله كتاب را با نسخه ديگر انجام دادند و عين همان مطالب را راجع به تهذيب نوشته است؛ يعني پدر شيخ بهايي تهذيب را استنساخ كرده است و با شهيد ثاني اين نسخه را با خط شيخ طوسي مقابله كردهاند و اين نسخه امروز موجود است و در كتابخانه آيتالله مرعشي نجفي وجود دارد.
محدث نوري بيان كرده است كه عنايت علما به اين فن به حدي بود كه نهج البلاغه را از اول تا آخر ميخوانند و در الفاظ و دقت و اختلاف نسخ و معاني آن را انجام ميدادند.
اهتمام علماي شيعه نسبت به دقت در ضبط درست و شكل حديث وجود دارد از همين جهت بزرگان به ما دستور دادهاند كه يكي از كارهاي بسيار مهم بحث اجازات شيعه است و به لطف الهي در موسسه كتابشناسي شيعه به جمع همه اجازات شيعه اهتمام كرديم و اين مجموعه در يك موسوعه ۲۰ جلدي اجازات شيعه منتشر ميشود.
ميراث عظيم حديثي، ركن ركين مذهب شيعه است
حجتالاسلام احمد احمدي، عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي و رئيس سازمان سمت: ميراث عظيم شيعه به خصوص ميراث عظيم حديثي شيعه، ركن ركين از مذاهب نوراني ما است. غربيها بايد به احاديث ما نظر بياندازند تا شان و جايگاه اهل بيت (ع) و اين مكتب را در يابند؛ مرحوم علامه طباطبايي تاكيد بر احاديث داشتند و بيان ميفرمود، اين احاديث نور است و بايد نوراني شويم.
از روزي كه وارد حوزه شدم، سعي داشتم در حفظ و انتشار ميراث اهل بيت(ع) تلاش كنم؛ زماني كه نويسنده اين اثر(سيد عليرضا حسيني شيرازي) اين كتاب را براي ما آورد و گفت كه مجموعه سمت آن را منتشر كند، بنده با مطالعه كتاب ملتفت شدم كه اين كتاب توسط يك فرد فاضل نوشته شده است.
كتاب «اعتبارسنجي حديث شيعه» يكي از كتابهايي است كه در زمينه نشر آثار اهل بيت(ع) بسيار ارزنده است و اميدواريم كه خداوند به تمام كساني كه در اين عرصه فعاليت دارند توفيق عاليه عنايت كند.
كتاب، اثر ارزشمندي است و نويسنده از شاگردان آيتالله شبيري زنجاني است و در زمينه حل مسايل مرتبط به حديث نگاشته شده است.
مجاهدتهاي فقها در تحكيم پايههاي روش شناختي دفاع از حديث اماميه
حجتالاسلام سيدمصطفي ميرلوحي، رئيس هيئت مديره موسسه امامهادي(ع): شرفيابي به محضر مراجع عظام تقليد و كسب رهنمود از آنها از اقدامات اين همايش بوده است. تاليف مجموعه مقالات مرتبط با موضوع همايش از جمله فعاليتهاي اين همايش بود كه اين مجموعه مقالات منتشر شد.
برپايه حديث ثقلين، قرآن و اهل بيت(ع) به منبع بي بديل معارف و آموزههاي اسلام معرفي شده است كه بهرهمندي از هر دو ضامن سعادت انسانها است و حفظ و حراست از آن، آزمون امانت داري ما نزد حضرت خاتم(ص) است.
در شكل گيري مجموعه احاديث اماميه و انتشار و گسترش آن در سطح جامعه و تربيت افراد دانشمند جهت انتقال اين ميراث به نسلهاي مختلف، ائمه شيعه منتهاي تلاش و جهاد خود را به عرصه رساندند.
تدبير و مديريت ائمه اطهار(ع) و حركت روشن و هدايت يافته محدثان به پايبندي به معيارهاي اخذ و انتقال حديث از نخستين دورهها، ميراث حديث شيعه را از ممزوج شدن و خطر انحرافي حفظ كرد.
با آغاز غيبت امام عصر(عج) عالمان و محدثان اماميه چون شيخ كليني و صدوق و طوسي و ديگر محدثان متقدم شيعه با اعتماد بر اعتبار اين ميراث و بهره مندي از قرائن و روشهاي هدفمند به جمع آوري و انتقال اين ميراث پرداختند و در مرحله ديگر اعتبار حديث اماميه را آشكار كردند.
در قرون بعدي و به رغم نگرشهاي اعتبار سنجي استوانههاي علمي و فقهي اماميه چون علامه مجلسي، شيخ حر عاملي تاديگر بزرگان تا محدث نوري با قواعد اعتبارسنجي راههاي تامين اعتبار آن را هموار كردند.
از دو قرن پيش تا كنون عالمان بزرگي چون وحيد بهبهاني تا ميرزاي قمي و مراجع عظام تقليد در تحكيم پايههاي روش شناختي دفاع از حديث اماميه مجاهدتهاي بسيار كردند و همگي با تمام تفاوتها در روش و نگرش به اصالت مجموعه احاديث اماميه حكم دادند.
كارشناسان فن با تمام اهتمام به جايي كه در بررسي اسناد و اعتبار سنجي اسناد دارند اين نحو نگرش را جانب نگرانه و علمي ميدانند كه بيان شود كه حديث شيعه ممزوج با مباحث ضعيف است. پاسداري از اين ميراث و پاسخگويي به اين ابهامات و تبيين اصالت حديثي، وظيفهاي مهم براي همه دانشجويان و طلاب وظيفه مند شيعه است.
انعقاد اين نشست علمي و گردهمايي با حمايت و هدايت مراجع معظم شيعه و اعلام و فضلا و اساتيد و پژوهشگران حوزه و دانشگاه مجال مغتنمي است كه بايد آن را فرصتي مسئوليت ساز دانست؛ فرصتي باري همه عالمان و فضلا و محققاني كه با توسل به ادب تحقيقي و… نقش خود را در توسعه و تعميق علمي اعتبار حديث شيعه اعمال كنند.
گفتني است، در اين همايش از كتاب «اعتبارسنجي حديث شيعه» تاليف سيدعليرضا حسيني شيرازي از مدرسان علم رجال و حديث با حضور علما و استادان حوزه رونمايي شد.