«رمضان» به چه معنی است

به گزارش پايگاه اطلاع رساني حج، ماه رمضان در بين ماه هاي قمري از قداست و جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. در باب معناي واژه رمضان آمده است: 1. واژه رمضان مشتقي از «رَمَض» به معناي شدّت حرارت و حرارت سنگ بر اثر شدّت حرارت خورشيد است. [1] همچنين گفته شده كه اين كلمه از «حرّ» گرفته شده كه به معناي برگشت از باديه به شهر مي‌باشد. [2] بنا بر اين وقتي گفته مي‌شود، ارْتِمَاضاً [رمض‏] من الحزن؛ يعني باطن آن مرد از غم و اندوه سوخت، يا وقتي گفته مي شود، ارْتِمَاضاً [رمض‏] لِفُلان؛ يعني براى فلانى اندوهگين شد، و همچنين وقتي گفته مي شود، ارْتِمَاضاً {رمضتْ} كبدُهُ؛ يعني كبد او تباه شد؛ مثل اين كه گونه‏ اى بيمارى او را مي سوزاند.[3] 2. «رمضان» از كلمه «رميض»، به معناى ابر و باران در پايان‏ چلّه‌ تابستان و ابتداى فصل پاييز است كه گرماى تابستان را دور مي‌كند. به اين دليل اين ماه را «رمضان» گفته‌اند كه بدن‌هاى آدميان را از گناهان مي‌شويد. [4]
3. «رمضان» بر گرفته از «رمضت النصل ارمضه رمضاً» است؛ به اين معنا كه نيزه را ميان دو سنگ مي‌گذاشتند و بر آن مي‌كوفتند تا نازك شود. [5] به اين تعبير، رمضان؛ يعنى، انسان خود را ميان طاعت الهى قرار مي‌دهد تا نفس او نرم و آماده‌ي بندگى شود. 4. معناى «رمضان» در روايات؛ در بسيارى از احاديث اهل بيت‏(ع) از گفتن كلمه‌ «رمضان» به تنهايى نهى شده و سفارش شده است كه آن‌را «ماه رمضان» نام گذارند؛ زيرا «رمضان» يكى از اسماء الهى است. [6] از امام علي(ع) نقل شده است: «نگوييد رمضان، بلكه بگوييد ماه رمضان و احترام آن را رعايت كنيد». [7] امّا در اصطلاح، رمضان نام ماه نهم از ماه‌هاى عربى و ماه روزه اسلامى است و آن ماه نزول قرآن است: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ ...»[8] و {9}.
حقيقت و باطن ماه مبارك رمضان
هر آنچه كه در عالم هستي وجود دارد، حقيقت و باطني دارد؛ زيرا دنيا تنزّل يافته‌ي عوالم بالا است. هرچه در عالم دنياست نمونه‌اي است از آنچه در عالم معنا است. احكام و قوانين الهي هم كه در دنيا به صورت دين و دستورات عبادي ظهور كردند، اسرار و باطني دارند. اشيا، زمان‌ها و مكان‌ها نيز داراي حقيقت و باطن مي‌باشند. يكي از آن زمان ها، ماه مبارك رمضان است. در فرهنگ اسلامي ماه رمضان يكي از مهم ترين و محترم ترين ماه هاي سال است؛ ماهي كه نزد مسلمانان به ماه عبادت و طهارت معروف بوده و آن را -به تعبير پيامبر(ص)- ماه خدا مي نامند.[10] امام سجاد (ع) در صحيفه سجاديه در استقبال از ماه مبارك رمضان با بياني شيوا و رسا از ماه رمضان سخن گفته و حقيقت آن را روشن ساخته است. ما در اين مقال تنها گوشه اي از آن را بيان مي كنيم. امام در اين دعا، ابتدا خداوند متعال را جهت هدايت شدن به دين الهي و بهره‌مندي از نعمت بندگي و عبادت، شكر مي كند و سپس مي فرمايد: «سپاس خداى را كه از جمله آن راه هاي هدايت، ماه خود، ماه رمضان را قرار داد. ماه روزه، ماه اسلام، ماه طهارت، ماه آزمايش، ماه قيام، ماهى كه قرآن را در آن نازل كرد، براى هدايت مردم، و بودن نشانه‏ هايى روشن از هدايت و مشخص شدن حق از باطل، و بدين جهت برترى آن ماه را بر ساير ماه ها بر پايه احترامات فراوان، و فضيلت‏هاى آشكار روشن نمود».[11] توصيف ماه رمضان با عباراتي؛ نظير ماه اسلام، ماه نزول قرآن، حاكي از آن است كه در نظر امام سجاد (ع) و در مكتب اهل بيت (ع)، ماه مبارك رمضان، عرصه اي براي تجلي حقيقت اسلام است؛ يعني تسليم محض در برابر خداوند متعال. اين عرصه، مجالي است تا بندگان خدا به امر و رضاي او، حتي از نيازهاي طبيعي و حلال خود چشم‌پوشي كنند و سر تسليم بر بندگي شكوه مند خالق بي همتاي خويش فرود آورند. اين تمرين يك ماهه در كفّ نفس و خودداري از درخواست نفساني، تمريني مفيد و نيكو است براي تقويت اراده و خويشتن داري در باقي سال؛ چون انساني كه يك ماه به دستور الهي در مقابل خواست حلال نفس خويش مقاومت كرده و فقط به خاطر رضاي خداوند از نيازهاي طبيعي خود مانند خوردن و آشاميدن اجتناب نموده است، اين قدرت را خواهد داشت تا در يازده ماه ديگر سال در مقابل وساوس شيطاني و درخواست هاي نفساني خويش مقاومت نموده و اهل تقوا و رستگاري شود. ماه مبارك رمضان، ماه طهارت است. ماهي كه بنده وجود خود را از تمايلات مادي و حيواني زدوده و با روزه ضمن تطهير جسم، به تطهير جان نيز مي پردازد تا روحش در عالم پاكي و رشد و تعالي، از انوار هدايت بخش خداي متعال بهره مند شود. پس مي توان گفت حقيقت ماه رمضان عبارت است از: آزادي از خود؛ آزادي از خود حيواني، و تولد خود الهي. ماه مبارك رمضان، ماه تخلق به اخلاق الهي است و حقيقت و باطن آن عبارت است از: رسيدن به لقاي خداوند. در حديثي آمده است كه خداوند سبحان فرمود: «الصَّوْمُ لِي وَ أَنَا أَجْزِي بِه‏»؛ [12] روزه مال من است و من خود به آن جزا مي دهم. بعضي كلمه «اجزي» در اين روايت را به صيغه مجهول «اُجزَي» خوانده اند؛ يعني روزه براي من است و من پاداش آن هستم. حيف است كه انسان به خودش و به غير خدا و به هر آنچه كه متغير است، دل ببندد؛ زيرا هرچه غير خدا است، در معرض زوال و تغيير است و نمي تواند جزاي انسان باشد؛ جزاي روزه دار، لقاي حق است.[13]
________________________________________ [1]. ابن منظور، محمد بن مكرم‏، لسان العرب، ج ‏7، ص 160، چاپ سوم‏، دار صادر، بيروت، 1414 ق‏. [2]. همان. [3]. مهيار، رضا، فرهنگ أبجدي عربي - فارسي، ص 41، بي تا، بي جا. [4]. لسان العرب، ج ‏7، ص 161. [5] همان، ص 162. [6]. ‏طريحي، فخر الدين، مجمع البحرين، تحقيق: حسيني‏، سيد احمد، ج 2، ص 223، كتابفروشي مرتضوي، تهران، چاپ سوم، 1375ش. [7]. كليني، محمد بن يعقوب، الكافي، محقق و مصحح: غفاري، علي اكبر، آخوندي، محمد، ج 4، ص 69، دار الكتب الإسلامية، تهران، چاپ چهارم، 1407ق. [8]. بقره، 185. [9]. قرشى، سيد على اكبر، قاموس قرآن، ج ‏3، ص 123، چاپ ششم، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1371 ش‏. [10] شيخ صدوق، أمالي، ص 93، انتشارات كتابخانه اسلاميه، 1362. [11] . صحيفه سجاديه كامله، شعراني،ابوالحسن، دعاي 44، ص 267، چاپ ششم، قائم آل محمد، قم، 1386ش. [12]. شيخ صدوق، من ‏لايحضره ‏الفقيه، ج 2، ص 75، انتشارات جامعه مدرسين، قم، 1413 ق. [13] . جوادي آملي، عبد الله، حكمت عبادات، ص 33و131- 135و 145- 147، اسراء، قم، چاپ اول، 1378ش.