زائر محترم ! به هم و به دیگران " سلام " کنیم

در بیان معنا و مفهوم " سلام "  ، آنرا صلح و دوستی معنای کرده اند و در فرهنگ ما نیز سلام نشانه سلامتی و عرض اردات است و گفته اند که سلام ، سلامتی می آورد.
 اگر چه توصیه های بسیار شده است که کوچکترها حتما و در پیش دستی به بزرگترها سلام کنند ، ولی این رسم بزرگان است که در سلام گفتن هم پیش دستی شود.
سلام گفتن مستحب است و اما جواب گفتن آن واجب – پس نکند که خدای ناکرده ترک واجب کنیم . مقام و رتبه اجتماعی و دنیایی ما هر چه چقدر هم که بیشتر و بالاتر باشد ، تعجیل در سلام گفتن و نیز آن هنگام که پاسخ می گویم بهتر است که به یاد داشته باشیم که سلام گفتن و جواب دادن هر یک چقدر ثواب دارد . نکند دنیا و زخارف آن ما را از عمل به وظیفه ای باز دارد که در دین مبین به آن توصیه و ترک فعل آن ، ترک واجب دانسته شده است .
 این روزها که در مدینه منوره و مکه مکرمه و یا هر نقطه زیارتی دیگر هستیم بخصوص اگر در خارج از کشور قرار داریم ، به همدیگر و به دیگران بیش از گذشته سلام کنیم – بارها- که سلام سلامتی می آورد – دوستی می آورد و حب اسلامی راتقویت می کند. هر چقدر مقام ما بالاتر ، چه بهتر که افتاده تر و صد بهتر که دراین نیکو امر نیز پیش قدم .
سلام در لغت‏ به معانی گوناگون آمده است، یكی از آنها معنای تحیت است و در آیه شریفه آمده است: (والسلام علی من اتبع الهدی)[1] و یكی از اسماء الله سلام است زیرا سالم از هرگونه نقص و عیب و فناست[2] و به معنای درود گفتن و هنیت‏به زبان آوردن هم می‏باشد.[3]
تحیت و درود از اموری نیستند كه بعد از ظهور اسلام حادث شده باشد، بلكه مصادیق مختلف آن در میان اقوام و ملل پیش از اسلام نیز سابقه دارد; در آیات مختلف قرآن كریم تعبیراتی وجود دارد كه نشانگر وجود این سنت در ملل گذشته دارد، از جمله آنها: (ولقد جائت رسلنا ابراهیم بالبشری قالوا سلاما) و (السلام علیّ یوم ولدت و یوم اموت و یوم ابعث حیا)[4] . این دو آیه نشانگر آن است كه در زمان حضرت ابراهیم و حضرت عیسی(ع) تحیت و سلام وجود داشته است. در زمان عرب جاهلی نیز نوعی از تحیت رواج داشته است كه حكایت ذیل بیانگر آن است:
«روزی یكی از اعراب جاهلی جهت‏شنیدن آیات قرآن كریم به حضور پیامبر اكرم(ص) رسید و در ابتدای سخن برای تحیت چنین گفت: انعم صباحا كه حضرت در جواب فرمود: خدای من تحیت‏بهتر از این فرستاده و آن این است كه بگوییم سلام علیكم.[5]
و همچنین تاریخ; رسوم و آداب مختلفی از ملل پیشین نقل كرده است. شارع مقدس اسلام در بسیاری از موارد عادات پسندیده مرسوم در میان امتهای پیش از خود را امضاء نموده است كه نمونه‏هایی از آن مانند حج و ...را در مورد پذیرش قرار داده است و سپس برخی اصلاحات و تغییرات در آن سنن و آداب انجام داده است و مواردی كه كاستیهایی در آنها وجود داشته است را جبران نموده است. سنت پسندیده سلام و تحیت هنگام دیدار، ورود به خانه و آغاز به تكلم نیز از مواردی است كه شارع آن را تایید نموده و دستورات خاصی نیز برای آن وضع نموده است.
كیفیت‏ سلام و تحیت در اسلام
در آیین مقدس تاكید زیادی به روی برخورد صحیح و حسن شده است و یك نوع تحیت‏خاص كه همان استفاده از كلمه سلام است، مورد تاكید و سفارش قرار گرفته است. در میان جوامع مختلف از الفاظ یا رفتارهای مختلفی برای این منظور استفاده می‏شود اما شارع مقدس كلمه سلام را به عنوان تنها كلمه‏ای كه احكام خاصی را به دنبال خود دارد، قرار داده است. گویا بدین وسیله قصد داشته است كه مسلمانان در برخوردهای خود نیز دارای وحدت و نشانه باشند تا از غیر مسلمانان شناخته شوند. و لذا اگر به لفظی غیر از سلام برای تحیت استفاده شود، مثلا گفته شود: «صبحك الله بالخیر» یا «مساك الله بالخیر»; جواب آن واجب نیست، و فقط در صورتی واجب است كه به لفظ سلام باشد.[6] و همچنین فقهاء سلام را در نماز واجب می‏دانند، اما در هرگونه تحیتی غیر از سلام را واجب ندانسته، بلكه آن را مبطل نماز می‏شمرند.[7]
در روایتی چنین می‏خوانیم:
لما اسجد الله عزوجل الملائكه لآدم و ابی ابلیس ان یسجد فقال له ربه عزوجل (اخرج فانك رجیم و ان علیك لعنتی الی یوم الدین) ثم قال عزوجل لآدم: انطلق الی هؤلاء الملا من الملائكه فقل السلام علیكم و رحمه‏الله و بركاته. فسلم علیهم فقالوا و علیك السلام و رحمه‏الله و بركاته فلما رجع الی ربه تبارك و تعالی هذه تحیتك و تحیه ذریتك من بعدك‏».
«هنگامی كه خداوند متعال فرمان سجده آدم را به ملائكه صادر كرد و شیطان از سجده سرپیچی كرد، خداوند متعال به شیطان دستور خروج داده او را طرد نمود و فرمود: همانا لعنت من تا روز قیامت‏بر تو باد پس خطاب به آدم(ع) فرمود: به سوی گروه ملائكه برو و برآن بگو: سلام علیكم و رحمه‏الله و بركاته، سپس آدم بر آنها سلام كرد و ملائكه در جواب گفتند: سلام و رحمت‏خدا بر تو باد، سپس هنگامی كه آدم به سوی پروردگار خود مراجعه كرد، خداوند فرمود این تحیت تو و فرزندانت‏بعد از این می‏باشد».[8]
اهمیت‏سلام نمودن در قرآن و سنت
كلمه سلام بیش از 40(چهل) بار در قرآن كریم بكار رفته است; گاهی خداوند خود، بر بندگان برگزیده‏اش یعنی انبیاء: سلام می‏فرستد(سلام علی المرسلین).[9] و (قیل یا نوح اهبط بسلام منا و بركات علیك) [10] و (سلام علی موسی و هارون) [11] فرشتگان نیز هنگام دخول اهل بهشت آنها را با سلام و تحیت داخل می‏نمایند (ادخلوها بسلام ذلك یوم الخلود). [12] و (ان المتقین فی جنات و عیون. ادخلوها بسلام آمنین). [13]
همچنین تحیت اهل بهشت نیز سلام است و شكر الهی (دعویهم فیها سبحانك اللهم و تحیتهم فیها سلام و آخر دعویهم ان الحمد لله رب العالمین). [14]
همچنین یكی از نامهای بهشت نیز دارالسلام است (والله یدعوا الی دارالسلام).[15]
علاوه بر آیات قرآنی فراوانی كه در مورد تحیت و سلام وجود دارد، در سنت‏شریف نیز احادیث زیادی وارد شده است كه به پاره‏ای از آنها اشاره می‏شود:
عن النبی(ص) «یا انس سلم علی من لقیت‏یزید الله فی حسناتك و سلم فی بیتك یزید الله فی بركتك‏»«ای انس -نام خدمتكار رسول خدا(ص)- سلام كن بر هر كسی كه ملاقات می‏كنی و خدا بر حسنات تو می‏افزاید و سلام كن در خانه‏ات و خداوند بر بركاتت می‏افزاید». [16]
و از امام صادق(ع) روایت‏شده است:
اولی الناس بالله و رسوله من بدا بالسلام‏».«نزدیكترین و مقرب‏ترین مردم به خدا و رسولش كسی است كه ابتداء به سلام نماید». [17]
در روایتی دیگر چنین می‏خوانیم:
«من لقی عشره من المسلمین فسلم علیهم، كتب الله له عتق رقبه‏».
«هركس ده نفر از مسلمانان را ملاقات كند و بر آنها سلام كند، خداوند ثواب آزاد كردن بنده‏ای را به او عطا می‏كند». [18]
از دلایل اهمیت‏سلام كردن، جواز رد سلام در نماز، بلكه با شرائطی وجوب آن است; تكلم نمودن در نماز و لو این كه كلام دو حرف باشد موجب ابطال نماز است و لیكن در مورد جواب سلام استثناء شده است. مرحوم صاحب عروه وجوب رد سلام در نماز را لازم می‏دانند و آن را از واجبات كفایی می‏شمرند. [19]
فلسفه سلام كردن
شیعه معتقد است كه احكام اسلام از روی مصالح و مفاسد جعل گردیده است، لذا امری كه واجب یا مستحب در اسلام است، دارای مصلحت ذاتی است. رسیدن به علت و فلسفه احكام اسلام به‏طور كامل میسر نیست مگر این كه از ناحیه خود شارع به آن تصریح شده باشد، لكن برخی از مصالح و مفاسد را فی‏الجمله عقول انسانها می‏فهمد. سلام نیز از این قاعده مستثنی نیست لذا به پاره‏ای از آنها اشاره می‏شود.
دین اسلام یك دین اجتماعی است، ضمن این كه دستورهای فردی زیادی نیز قرار داده است; نماز جماعت، حج، زكات، جهاد، امر به معروف و نهی از منكر و... دستورهای اجتماعی اسلام هستند.
این‏گونه جعل قوانین توسط شارع در قبال اجتماع نشان دهنده اهمیت او به اجتماع و جهت تشویق توده مردم به حضور در جامعه اسلامی است. سلام كردن و برخورد خوب یكی از درهای مهم در برقراری روابط اجتماعی سالم است كه اینهمه مورد تاكید دین مبین اسلام است. این كلمه (سلام) كه در آن معنی و مفهوم سلامتی و ایمنی نهفته، به مخاطب اطمینان می‏دهد كه طرف مقابل قصد صحیحی در راه آغاز رابطه را با او در نظر گرفته است. در این صورت مخاطب نیز این پیام را دریافت نموده و در صورت تمایل دو طرف رابطه اجتماعی جدید و كوچكی تشكیل می‏شود، ضمن این كه سلام، روح تعاون و همكاری و همدلی را بین مسلمانان افزایش می‏دهد و همچون شعار و علامتی جهت‏شناخت جوامع اسلامی از دیگر جوامع می‏باشد.
یكی دیگر از علل حسن سلام ایجاد رابطه دوستی و محبت‏بین مسلمانان می‏باشد. اسلام تاكید زیادی بر روی حب و بغض دارد و از صفات مؤمنین، حب به مؤمن و بغض نسبت‏به دشمنان اسلام در قرآن مجید ذكر شده است:
(محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الكفار رحماء بینهم). [20] دین مقدس اسلام سفارش زیادی نسبت‏به گسترش محبت‏بین مؤمنین نموده است و دستورات زیادی در این زمینه قرار داده است. به عنوان نمونه مصافحه كردن، به دیدار یكدیگر رفتن و صلحه رحم از آن دسته‏اند كه همگی اینها عامل ازدیاد پیوند و محبت در جامعه اسلامی است.
از رسول اكرم(ص) نقل شده است:
«الزیاره تنبت‏الموده‏»«زیارت و ملاقات یكدیگر سبب دوستی و محبت است‏».[21]
و در حدیث دیگر این چنین وارد شده است:
«ما صافح رسول الله(ص) رجلا قط فنزع یده حتی یكون هو الذی نزع یده منه‏».«هنگامی كه پیامبر اكرم(ص) با كسی مصافحه می‏كرد، دست‏خود را نمی‏كشید مگر این كه طرف مقابل دست‏خود را می‏كشید». [22]
و در این زمینه احادیث فراوانی وارد شده است كه همگی مشوق مودت و دوستی میان مؤمنان است. سلام كردن نیز چون عامل شروع و ایجاد این‏گونه روابط است مورد اهتمام شارع مقدس قرار گرفته است، زیرا بشاشت و برخورد خوب عامل جلب دوستی و محبت است. از حضرت علی(ع) روایت‏شده است:
«البشاشه حباله‏الموده‏» «بشاشت و خوشرویی دوام دوستی است‏». [23]
در روایتی دیگر از ایشان می‏خوانیم:
«اذا لقیتم اخوانكم فتصافحوا و اظهروا لهم‏البشاشه و البشر، تتفرقوا و ما علیكم من الاوزار قد ذهب...». [24]
«هنگامی كه با برادران خود ملاقات می‏كنید، مصافحه كنید و اظهار خوشرویی نمائید تا این كه هنگام جدایی، همه گناهانتان آمرزیده شده باشد».
و به تجربه نیز به اثبات رسیده است كه افراد عبوس و كسانی كه از سلام خودداری می‏ورزند، از جایگاه خوبی در قلوب مردم برخوردار نیستند.
-------------------------------------------------------------------------------

[1] . سوره طه: 20.
[2] . ر.ك: المنجد/ لویس معلوف.
[3] . ر.ك: فرهنگ معین/ محمد معین.
[4] . مریم:19.
[5] . ر.ك: فرازهایی از تاریخ اسلام / جعفر سبحانی.
[6] . العروه‏الوثقی سید محمد كاظم طباطبائی.
[7] . تحریر الوسیله، ج‏1، حضرت امام خمینی.
[8] . بحارالانوار، ج‏76، علامه مجلسی.
[9] . صافات: 181.
[10] . هود: 48.
[11] . صافات:83.
[12] . ق: 34.
[13] . حجر:46.
[14] . یونس: 10.
[15] . یونس: 25.
[16] . بحارالانوار، ج‏76، مجلسی.
[17] . ر.ك: المحجه البیضاء ج‏3، فیض كاشانی.
[18] . بحارالانوار، ج‏76.
[19] . عروه‏الوثقی.
[20] . فتح:29.
[21] . بحارالانوار، ج‏76.
[22] . ر.ك: المحجه‏البیضاء، ج‏3، فیض كاشانی.
[23] . نهج‏البلاغه، كلمات قصار.
[24] . ر.ك: خصال شیخ صدوق.
  * با استفاده از: سعيد كريمي - درسهايي ازمكتب اسلام، ش10